ფერეიდნელი ქართველები, ვისაუბროთ პარამეტრები

[ნათია]

პირველი ქართველები ფერეიდანში

ზურაბ შარაშენიძის "ფერეიდნელი გურჯების" მიხედვით

1. ლადო აღნიაშვილი

პირველი ქართველი მოგზაური, რომელმაც ფეხი შედგა ფერეიდანის მიწაზე იქ მცხოვრები ქართველი მოსახლეობის გაცნობის მიზნით, იყო ლადო აღნიაშვილი.
ლადო აღნიაშვილი დაიბადა 1860 წელს კახეთში. თითქოს ბედმა არგუნა მას ყველაფერში პირველობა! იგი იყო ქართული ენის პირველი მასწავლებელი სათავადაზნაურო სასწავლებელში, პირველი ქართული გუნდის დამაარსებელი, პირველი ქართველი მოგზაური ფერეიდანში.

მიუხედავად იმისა, რომ ქართველი საზოგადოება მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულისათვის დიდ ინტერესს იჩენდა ირანში მცხოვრები ქართველების მიმართ, მხოლოდ ლადო აღნიაშვილმა გადაწყვიტა საკუთარი სახსრებით გამგზავრებულიყო ამ შორეულ და საშიშროებით მოცულ გზაზე, რომ ერთხელ კიდევ მოეხადა ვალი თავისი ხალხის წინაშე.
1894 წლის ზაფხულში რუსეთის გემმა ლადო აღნიაშვილი კასპიის ზღვის ნავსადგურ ენზელში (დღევანდელი ფეჰლევი) მიიყვანა. ენზელიდან იგი რუსეთში ჩავიდა, ხოლო აქედან ყაზვინს გაემგზავრა. იმ დროს ირანის ქალაქებს შორის კავშირი ქარავნებით ხორციელდებოდა. ლადო აღნიაშვილიც ქარავანთან ერთად გადადიოდა ერთი ქალაქიდან მეორეში და დიდ სიძნელეებს, მაგრამ ბევრ საინტერესოს ხვდებოდა ამ მოგზაურობის დროს.
ყაზვინიდან დიდის გაჭირვებით და ვაი-ვაგლახით ჩავიდა ლადო აღნიაშვილი თეირანში, სადაც ვერაფერი შეიტყო ფერეიდანში ქართული მოსახლეობის შესახებ და თვენახევარის შემდეგ გაემგზავრა ისფაჰანისაკენ. აქ კი მთელი ზამთრის გატარება მოუხდა, ვინაიდან გაზაფხულამდე ფერეიდანის მაღალ მთებში ასვლა ძნელი იყო.
დადგა აპრილის თვე, საკმაოდ სიცხეები დაიჭირა. ლადოც შეუდგა სამზადისს ფერეიდანში გასამგზავრებლად. მაგრამ ამჯერად ახალი დაბრკოლება გამოუჩნდა. ისფაჰანში ფართოდ იყო გავრცელებული ხმები, რომ ფერეიდანის გზებზე საშინელი ყაჩაღობაა, მდიდარსა თუ ღარიბს, დიდსა თუ პატარას, ყველას ძარცვავენო. ლადოს უკვე მოთმინება ჰქონდა დაკარგული და, მიუხედავად ამგვარი ხმებისა, მაინც გადაწყვიტა გამგზავრება. იგი მოურიგდა ჩალვადრებს, ნახევარი თანხა წინასწარ გადაუხადა და გაუდგა გზას.
პირველი სადგური, რომელსაც ლადო აღნიაშვილი მიადგა, ნეჯეფაბადი იყო. მას ორი ცხენოსანიც შეუერთდა, რომლებიც შირაზიდან ბრუნდებოდნენ, მალე მათ წამოეწია ერთი შეიდი (სასულიერო პირი, რომელიც თავს მოჰამედის შთამომავლად თვლის) პატარა ბიჭით და ყველანი ერთად დაადგნენ გზას ყალანაზარისაკენ.
მიუხედავად იმისა, რომ მათ "დღისით მზე სულ ცეცხლს უკიდებდა", საშიშროების გამო არ უნდოდათ ღამით მგზავრობა. ისეთი მწველი მზე იყო, რომ აღნიაშვილს რამდენიმე დღეში სამჯერ გადასძვრა პირზე კანი.
ერთი სიტყვით, დიდის ვაივაგლახით აღნიაშვილმა მიაღწია "დომბექამარამდე". ეს უკვე ქართველებით დასახლებული სოფელი იყო, მაგრამ ჯერჯერობით ლადომ ამის შესახებ არა უწყოდა რა, ვინაიდან მას ფერეიდანის მხარის ქართული სოფლების ქართული სახელები ჰქონდა ჩაწერილი. დომბექამარს სპარსელები ეძახდნენ, ხოლო ქართველები ამ სოფელს თოლერს უწოდებდნენ. სწორედ თოლერი იცოდა აღნიაშვილმა და მხოლოდ ამ სოფელში გამოარკვია, რომ ეს იგივე დომბექამარია.
როდესაც ლადო ამ სოფელში შევიდა, მას ერთი ეზოდან შემოესმა საკმაოდ ხმამაღალი ქართული საუბარი:
- ბიჭო, ეიჰ, იადოლა! რა უყავ ბიჭო, ი შენი ვირი.
- შენ რაით გინდა? შინ არი - უპასუხია მეორეს.
- როგორ არ მინდა, პური უნდა წავიღო წისქვილში.
- ჩვენ გომშია, წადი წაიყვანე.
ადვილი წარმოსადგენია, თუ როგორ შთაბეჭდილებას მოახდენდა ეს სიტყვები ლადოზე. იგი უმალ ჩარეულა საუბარში:
- ბიჭო, ეი! შენ ვინა ხარ, გურჯი ხარ?
- ჰო, გურჯი ვარ! მაგრამ შენ ვინა ხარ? ჩვენებური სად იცი?
- მეც გურჯი ვარ, გურჯისტანიდან მოველ თქვენს სანახავად.
- იიი, გურჯი კი არა!
- ჰო, მართლა გეუბნები - მიუგო ლადომ.
- მაშ გურჯი ხარ? - თქვა ეს და ლადოსკენ გაეშურა; დაუწყო მას ქართულად ლაპარაკი და თან თავის ამხანაგს
ხელს უქნევდა, ანიშნებდა აქ მოდიო.
გაოცებულმა მისმა ამხანაგმა ბარი მხარზე გაიდო და გაექანა მათკენ. ლადოს ცხენი ნელ-ნელა მიჰყავდა, ბიჭს მის უნაგირზე ჩაეჭიდა ხელი და ქართული საუბრით მიჰყვებოდა. როცა ბარიანი ბიჭი მიუახლოვდა მათ, პირველმა უთხრა:
- იცი, ეს გურჯია, გურჯისტანიდან არი.
- იი, გურჯი კი არა? - უპასუხა ბარიანმა.
მაგრამ, როდესაც ლადომ ქართულად დაუწყო ლაპარაკი, ისიც დარწმუნდა, გაექანა, ცხენს ფაფარში წაავლო ხელი და თან გაჰყვა ნელ-ნელა მიმავალ მხედარს. მათ გზაში ერთი კაცი შემოეყარათ. ფერეიდანელმა ბიჭებმა უთხრეს მას: - ბიჭო, იცი, ეს ჩვენი ძველიაო.
სოფლის ბოლოში ლადო გამოემშვიდობა მათ, აღუთქვა მალე შეხვედრა. აუხსნა, რომ გადაწყვეტილი აქვს ყველა ქართული სოფლის ნახვა და ამიტომ დროებით გტოვებთო, დომბექამარელმა ქართველებმა იგი გააცილეს სოფელ დაშქეშანისაკენ მიმავალ ნახევარ გზამდე და შემდეგ უკან გაბრუნდნენ გახარებულები. მათ ხომ თითქმის სამასი წლის განმავლობაში პირველად იხილეს თავიანთი თანამემამულე.
შესანიშნავად აგვიწერს ლადო აღნიაშვილი სოფელ მარტყოფში მისვლის ამბავს: "მარტყოფს, რომ მივუახლოვდი, იქ, სოფლის პირში ორი დედაკაცი წყალს ავსებდა. დამინახეს და გამართეს ლაპარაკი: ერთმა სთქვა - ეს "საჰაბიაო" (ბატონი). მეორემ უთხრა, - "არა ეს ჩვენია, გურჯიაო". - "არა, საჰაბიაო, ფარანგიაო" (უცხოელი). - არა ეს ჩვენი ძველია, გურჯია. ხანმა არა თქვა, ერთი ჩვენი ძველი ისპაანში ზისო". და როდესაც ეს პირველიც დაეთანხმა, წამოხტნენ ორივენი, დაყარეს იქ წყლის ჭურჭელი და გაიქცნენ სოფლისაკენ. მირბოდნენ და ყველა გამვლელ-გამომვლელს ეუბნებოდნენ: "ჩვენი ძველი მოდის! გურჯი მოდის გურჯისტანიდანაო!"
"სანამ შიგ სოფელში შევიდოდი აუარებელი ხალხი იყო ყველა გზებზედ გამოშლილი: კაცი და ქალი, დიდი და პატარა აქეთ-იქიდან მომძახოდა - აჰვალი (ჯანმრთელობა) როგორა გაქვს? - "სალამ!" - "ჩაღი (გუნება, ხასიათი) როგორა გაქვს": მე ყველას თავს ვუკრავდი და მადლობას ვეუბნებოდი".
ამგვარად, დიდი წვალებისა და გაჭირვების შემდეგ, ლადო აღნიაშვილმა მოახერხა ფერეიდანის მხარის თითქმის ყველა სოფლის ნახვა. იგი იმდენად გადაღლილი იყო მოგზაურობით, ბევრი დაბრკოლების გადალახვითა და ხელმოკლეობით, რომ მალე დაუტოვებია ფერეიდანი და საქართველოში დაბრუნებულა.
დაუღალავმა შრომამ წელში გატეხა ლადო აღნიაშვილი; სულიერადაც მოქანცა იგი, დასნეულებული ლადო გარდაიცვალა 1904 წლის აპრილში. იგი დაკრძალულია კუკიის სასაფლაოზე.

2. პავლე ლორთქიფანიძე

პირველი მსოფლიო ომის პერიოდში კავკასიის მხედრიონი აქტიურად მოქმედებდა ირანსა და თურქეთში. 1916 წელს ირანში ქართული ესკადრონის მეთაური იყო შტაბს-კაპიტანი პავლე ალექსანდრეს ძე ლორთქიფანიძე. იგი ფერეიდანში შეხვდა იქაურ ქართველებს და იყო ფერეიდნელი ქართველის სეიფოლა იოსელიანის სტუმარი.
აი, როგორ აგვიწერს პ. ლორთქიფანიძე ქართველებთან შეხვედრას თავის წერილში, რომელიც გამოქვეყნდა 1916 წლის გაზეთ "სახალხო ფურცელში": "დრო არა მაქვს, ამ წერილის წამომღებიც მიჩქარის და სამსახურიც ისეთია, რომ "წინ გასწით!"-ო გვიძახიან. გზაში ვარ, მაგრამ ქართველ მკითხველს მინდა გადავცე შემდეგი:... ქალაქ ისპაჰანის მოშორებით გაშენებულია პატარა სამაჰმადიანო საქართველო, თორმეტი თუ ცამეტი სოფელი... არაფერი არ ვიცოდი... შეველ ერთ სოფელში მოგზაურობის დროს და ირგვლივ ქართულად ლაპარაკობდნენ. თავბრუ დამესხა, ომი ახალი შეწყვეტილი გვქონდა და გონსაც არ მოვსულიყავი... ვიფიქრე, ეს რა ამბავია, ნუ თუ საქართველოს რომელიმე კუთხეში ამოვყავი თავი მეთქი... მაგრამ სპარსული ტანისამოსი როგორღაც მეჩოთირებოდა... როცა მე ქართულად დავიწყე ლაპარაკი, იმდენი ქალი და კაცი შემომესია, რომ ტევა არ იყო... საიდანა ხარ ბატონო? - გაიძახოდნენ... მხოლოდ მაშინ მომაგონდა შაჰ-აბასის სიმხეცე და მისგან გადასახლებული ქართველები სპარსეთში. დედაენა ჩინებულადაა დაცული, დიდი და პატარა მხოლოდ ამით ამაყობს - ქართულად ვლაპარაკობთო... ჩვენი ქართველობა მხოლოდ დედაენით გამოიხატებაო... თხოულობენ "სკოლას", ქართველ მასწავლებელს... ნუთუო, ლაპარაკობენ: ჩვენი ქართველები ისე უგულო შეიქნენ, რომ ჩვენზე არ ფიქრობენო".

3. ამბაკო ჭელიძე

ამბაკო ჭელიძე 1923 წლის ივლისის პირველ რიცხვებში მოსკოვიდან თბილისში ჩამოსულ სპეციალისტთა ჯგუფს, რომელთაც დავალებული ჰქონდათ ირანში საბჭოთა ბანკის გახსნა, გაჰყვა თეირანში ამავე წლის შემოდგომაზე, როგორც ფინანსიური საქმის მცოდნე. მას თან ახლდა მისი მეუღლე სარა ჭელიძე. ამ შემთხვევამ შესაძლებლობა მისცა ამბაკოს ჩასულიყო ფერეიდანში და ადგილზე გასცნობოდა ფერეიდნელთა ყოფას. მან ბევრი რამ იცოდა ლადო აღნიაშვილის გადმოცემით, მისი წერილებიდან და წიგნიდან. ამბაკო ჭელიძე ირანში სამუშაოდ იყო წასული და, მიუხედავად დიდი სურვილისა, მას არ შეეძლო უნებართვოდ დაეტოვებინა თეირანი და ფერეიდანში გამგზავრებულიყო.
დადგა 1927 წლის ზაფხული და ამბაკო ჭელიძეც მოემზადა ფერეიდანში გასამგზავრებლად. სეიფოლა იოსელიანს წინასწარ შეატყობინეს და ივლისის პირველ რიცხვებში ამბაკო, მისი მეუღლე - სარა, დაქირავებული ფოტოგრაფი და მძღოლი ფერეიდანისკენ დაიძრენ.

პირველად ამბაკო ჭელიძე ახორე ფაინში - ქვემო მარტოფში მისულა. აქ მას სეიფოლა იოსელიანის მიერ გაგზავნილი კაცები შეგებებია, რომლებსაც ზემო მარტოფში უნდა წაეყვანა სტუმრები.
გზა სოფლისაკენ ყანებს შორის გადიოდა. მათ მოულოდნელად წინ გადაუდგა მარტყოფელი გლეხი ქალაჯი მაჰმუდი, გვარად თავაზიანი, ბარით ხელში. იგი თურმე ვენახს რწყავდა, როგორც კი ამბაკო და მისი თანამგზავრები დაინახა, თავი დაანება მუშაობას და მათ მიეგება. მან მეტად ზრდილობიანად მოიკითხა ამბაკო და მისი მეუღლე და მორიდებით უთხრა: - დიდხანს გვპირდებოდით, ბატონო მოსვლას, მოდი ჩემი ღარიბი ოჯახიც ნახე.
სოფლის შესასვლელთან ბევრი ხალხი მიეგება სტუმრებს. ბევრი მათგანი ამბაკოს ნაცნობი იყო და სხვებს ეუბნებოდნენ: - "ჩვენი ძველი არის, ჩვენი პატრონი საქართველოდან" ანდა კიდევ: "სალამი მიე, ჩვენები არიან. ჩვენებური ნამაათ (ლამაზად) იციან".
სეიფოლა იოსელიანი სოფლის თავში ცხოვრობდა, რის გამოც მთელი სოფელი ფეხით გაიარეს ამბაკომ და მისმა მეუღლემ. "სახლების ბანებზე და გომებზე გამოფენილი იყვნენ ჭრელი, ხშირი ნაოჭებიანი კაბებით მორთული ქალები, ყველა უჩადროდ, უნიღბოდ (ესეც ერთ-ერთი განმასხვავებელი ნიშანი იყო ქართველი ქალისა ირანელისაგან), ისინი გადასძახოდნენ ერთიმეორეს კრიალა ხმით. დარბოდნენ, კისკისებდნენ. ქალების სითამამემ გადააჭარბა კაცებისას" - შენიშნავს ამბაკო.
სეიფოლას სახლთან რომ მივიდნენ, იქ უკვე ტევა აღარ იყო. ფერეიდნელები აღფრთოვანებით გაიძახოდნენ - დიდი საქართველოდან მოსულანო. ბევრ ქართულ ოჯახს მიუწვევია ამბაკო და მისი მეუღლე. ფერეიდნელი ქალები განსაკუთრებულ პატივს სცემდნენ თურმე სარა ჭელიძეს. ერთხელ, როცა სარა ფეხზე დგომით დაღლილა, ერთ ფერეიდნელ გოგონას მიწაზე ცხვირსახოცი დაუფენია და მისთვის უთქვამს: - "მე ცხვირსაწური (ცხვირსახოცი) ნამაათ (ლამაზად) დაგიფინე, დაჯექი!"
ამბაკო ჭელიძე ირანში 1929 წლამდე დარჩა. ექვსი წელი დაჰყო მან ამ ქვეყანაში და ჩამოიტანა მეტად ძვირფასი ცნობები ფერეიდნელი ქართველების შესახებ.
ამბაკო ჭელიძის შემდეგ მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში 1944 წელს ირაკლი კანდელაკს მიეცა საშუალება ჩასულიყო ფერეიდანის მხარეში და ენახა ქართული სოფლები, სადაც იმ დროს ინგლისის ჯარები იყო განლაგებული. იგი, ჯერ კიდევ ისფაჰანში ყოფნის დროს დაახლოებია ფერეიდნელ ქართველ ხანს - ჰოსეინ დავითაშვილს, რომელიც რამდენიმე სოფლის პატრონი იყო ფერეიდანის მხარეში და მასთან ერთად გამგზავრებულა ქართული სოფლების დასათვალიერებლად.
აღსანიშნავია, რომ ირაკლი კანდელაკმა ფერეიდანში ყოფნის დროს მოახერხა დოკუმენტური ფილმის გადაღება. მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა მიზეზების გამო, ამ ფილმიდან მხოლოდ ნაწყვეტები გადარჩა, იგი დიდი პოპულარობით სარგებლობს ქართულ საზოგადოებაში.

ფერეიდნელ ქართველთა მეტყველების თავისებურებანი

ამონარიდები ზურაბ შარაშენიძის წიგნიდან

ფერეიდნელი "გურჯები"

იმისათვის, რომ ნათლად წარმოვიდგინოთ ფერეიდნელ ქართველთა მეტყველების თავისებურებები, მოვიტანოთ რამდენიმე ფერეიდნელის საუბარი, რომელიც ჩაწერილია ფირზე 1968 წელს:
"მე ვარ მუხტარა... სოფელჩი (სოფელში) დაბადული, სამი წელია ოთხი წელია თეირანჩი ვცოცხლოფ (ვცხოვრობ). თეირანჩი რა რომ ვცოცხლოფ მივდივარ მუშოობ. მუშოობა ჩონთვის ძალიან ვიღონებით (ვიღლებით), ვიღონებით რო არ ითქმის ადვილათ, არც წერა არც კითხუა, პარსული (სპარსული) წერა-კითხუა ცოტათ ვიცით, ქართული არცრა ვიცით... შარშა (შარშან) და შარშაწინ, რო ჩონ (ჩვენი) ბიჭები გამოიდე (ჩამოვიდნენ, გამოვიდნენ) საქართველოსაყე (საქართველოდან), გამოიტანეს და ჩონ ერთრამე ეხლა ვწავლობთ და ვკითხობთ (ეხლა ვსწავლობთ ქართულს)... მე ცოტა ლექსებსა ვწერ და პარსულადაცა უწერ ეგრე რო... შაიად (შესაძლებელია) რო ქენ (თქვენ) გენახოსყე და გეკითხოსყე (წაგეკითხოთ) ჩემ ლექსები და ღმერთსაყე მინდა რო თქენ გამოგინდესყე იგრე მიშელეთ რო გამამინდეს ეს ლექსები ჩემ დედას ენაზედა ვწერო და ღმერთმა გააწეროს (ინებოს) რო გაკეთდეს და მაღლა (უმაღლესად, კარგად) დავწავლო (ვისწავლო) ქართული, რო ქართულად ვწერო და ვიკითხო, და თქენყე ეს ჩემ მოთხოვა არი, როგთხო (გთხოვთ) მე ჩემ ბიძებსა და ბიძაშვილებსა, მშვიდათ (ნახვამდის)".
"ხუალ იქნება პარასკევ, შვიდ საათზე მივდივართ სადგურში თითფრინავისა და უნდა ჩონი ბიძიები, მოსულიან ირანში გავაცილოთ და მოიდენ თბილიჩი... ჩონ გუნდა რო მოიდეთ თბილიჩი... დავჩეთ ჩონი ძმები, დები, პაპები ვნახოთ... ძალიან გუნდა, გუყვარს საქართველოს ქუეყანა და საქართველოს სამშობლო... გუნდა... მოსვლა თბილიჩი და დაჰწაულა (ქართულის სწავლა გვსურსო), მერე დაბრუნება ირანში... ძალიან მინდა ქენ ნახუა, საქართველოს ნახუა, საქართველოს რო გავიგეფყე ჩემ ბადანში (ტანი, სხეული), ჩემი ბადანში... დამაბრუებსყე, სიხარულით მინდა ჰამე (ყველას) გუნდა ქენ გამარჯობა, ღონიერება, ქენ ვაშკაცობა, საქართველო უნდა წაიდეს წინ, ქენ კი წინა ხართ, მერე ჩონაც წაგუყანოთ ქენთანა..."


P.S. მართლა ასე საუბრობენ ჩემი ნაცნობი ფერეიდნელი ქართველები

[ნათია]

ნათია
http://church.ge/index.php?s=&showtopic=33...=findpost&p=550

მაპატიეთ

გააერთიანეთ რა


















ფერეიდნელი ქართველი ბავშვები

[ნათია]

ჩემი ვიზიტი ირანში ფერეიდნელ ქართველებთან

ძალიან თბილი და საყვარელი ხალხია






ესეც ალავერდის ხიდი






ფერეიდნელი ქართველების ქორწილშიც ვიყავი მათი წესის მიხედვით ქალი და კაცი სხვადასხვა დარბაზებში (ოთახში) უნდა ისხდნენ, სიძე პატარძალთან შემოვიდოდა ცოტა ხნით და მერე მამაკაც სტუმრებთან გადიოდა. პატარძალს კაცების დარბაზში შესვლის უფლება არ აქვს.

ქორწილში მთავარი კერძია ფლავი ხორცით

[ნათია]

ამონარიდები ვახტანგ ონიკაშვილის წიგნიდან «ფერეიდანი»

თუნო-თაბორი

როგორც მოგახსენეთ, გადასახლებულთაგან დიდი რაოდენობა მოხვდა ხორასანის ეგრეთ წოდებული «დიდი მზიანი უდაბნოს» მხარეში, კერძოდ, საბზივარის მიდამოებში, ადგილას, სადაც ყველაზე გაუსაძლისი პირობები ჰქონდათ წაყვანილ ქართველ ტყვეებს. აქ იყო ორი პუნქტი - თუნი და თაბორი. ამ მხარეში ადამიანებს ქვედა ტუჩზე წყლული უჩნდებოდათ, რომელიც არ ხორცდებოდა და მოკლე ხანში ადამიანს კლავდა. ამ ადგილების ისტორიაც და ჩასახლებული ქართველების ყოფაც ფერეიდნელების ზეპირმა გადმოცემებმა შემოგვინახეს. ეს ადგილები ფერეიდანში გაიგივებული იყო ჯანდაბასთან, ქალები წყევლის დროს სიტყვის მასალადაც ხმარობდნენ, «თუნო-თაბორშიც» წასულიყავიო. აქაურმა ქართველებმა აქ დიდი ხანი ვერ გაძლეს და შაჰ-აბასის სიკვდილის შემდეგ, როგორც კი არეულობა დაიწყო, ისინი მათთვის უფრო ხელსაყრელ და ნაკლებად კონტროლირებულ ხორასანისკენ დაიძრნენ, იქ ხომ მათ ქართველი უნდილაძეები ეგულებოდათ. მაგრამ არ არის ცნობილი რატომ არ ჩასახლდნენ ისინი ხორასანში და რატომ გადავიდნენ ავღანეთში. იქ მათ დააარსეს კიდეც ცივი მდინარის ნაპირებზე ქალაქი. ეს მხარე ახლა ჰერათის მხარით არის ცნობილი. ახლაც ცხოვრობენ იქ ქართველები, იქაურმა მოხუცებმა ახლაც იციან ქართული. სწორედ ეს ქართველები შეხვდნენ გენერალ ეპიტაშვილს, რომლებმაც იგი სიკვდილს გადაარჩინეს. აღნიშნული ინფორმაცია მე თვითონ გადავამოწმე ნოსრათოლა ყორღანაშვილთან (ყორბანი), რომელიც ირანში მყოფმა ინტელიგენტმა ავღანელებმა დაადასტურეს. სამწუხაროდ, ჩვენ ვერ ჩავედით ავღანეთში შექმნილი სიტუაციის გამო, მაგრამ დავრწმუნდით, რომ ქართველები იქაც არიან და ალბათ გველოდებიან.
ეპიტაშვილის ისტორია კი ასე იყო. ავღანეთის ხანგრძლივი ომის დროს, რომელშიც ჩართული იყო ერთის მხრივ საბჭოთა კავშირი, ხოლო მეორეს მხრივ ამერიკის შეერთებული შტატები, ცნობილი ქართველი გენერალი ეპიტაშვილი პოლკოვნიკი გახლდათ. მას საბჭოთა დაზვერვამ მისცა დავალება, რომ როგორც გზის გამყვანი ინჟინერი შესულიყო ავღანეთის ქალაქ ჰერათის ტერიტორიაზე და როგორმე დაერწმუნებინა იქ მაცხოვრებელი «უცხო ტომის» ხალხი, რომელიც საერთოდ ომში მონაწილეობას არ იღებდა და თავის ტერიტორიაზეც არავის უშვებდა, ნება დაერთო, რომ მათ სოფლებზე გაევლო საბჭოთა ტანკებს, წინააღმდეგობის შემთხვევაში მას ნიშანი უნდა მიეცა საბჭოთა ავიაციისათვის და მომხდარიყო ამ ადგილების მასიური დაბომბვა. ავღანელებმა ეპიტაშვილს შეუტყვეს, რომ საბჭოთა დაზვერვის დავალებით მოქმედებდა და იგი დააპატიმრეს, ჩააგდეს სამი დღე ორმოში, სადაც გველებს უყრიდნენ, აძლევდნენ გამხმარ პურს და წყალს, ამასთან ერთად, აწამებდნენ ყოველდღე. გენერალმა ვერაფერი რომ ვერ გააგებინა მათ, დასიცხულმა, ნაწამებმა და მწყურვალმა დაიწყო ქართულად გინება. მათ მაშინვე ყურები ცქვიტეს, და ჰკითხეს: - ქართველი ხარ? კიო, დაუმოწმა ეპიტაშვილმა და მის ტანჯვასაც ბოლო მოეღო. ამოიყვანეს, დააპურეს, წყალი მისცეს, მოიყვანეს წესრიგში, სახლში შეიპატიჟეს და დაუწყეს გამოკითხვა, მაგრამ კარგად ვერ ახერხებდნენ ქართულად ლაპარაკს და მოიყვანეს თავიანთი უხუცესი, რომელმაც გამართული ქართული იცოდა. ბოლოს ეპიტაშვილმა საკუთარი რაცია მოითხოვა და უთხრა ქართველებს, რომ მე თუ ნახევარ საათში ნიშანს არ მივცემ, რომ ბომბდამშენები უკან გაბრუნდნენ, ნაბრძანებია, რომ აქაურობა მიწასთან გაასწორონო, საბედნიეროდ მათ დაუჯერეს, ენდნენ ქართველს, ეპიტაშვილის ნიშანზე ბომბდამშენები უკან გაბრუნდნენ. აი, ასე გადავარჩინე 25000 ქართველი განადგურებასო, აღნიშნავს სახელოვანი ქართველი გენერალი. ჩემდა სამწუხაროდ, ეს ინფორმაცია ჩვენამდე რომ მოვიდა, გენერალი ახალი გარდაცვლილი იყო და დამატებითი ინფორმაციის მოპოვება ვერ მოვახერხეთ.
ნაწილი ქართველებისა ჩასახლებული ყოფილა ფარსშიც - ირანის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, ისპაჰანსა და შირაზს შორის მდებარე მთავარ შარაგზაზე ასუპასის გარშემო. 1621 წელს შირაზისაკენ მიმავალმა პიეტრო დელა ვალემ სოფელ ქოშქეზარში ნახა აქ ჩამოსახლებული ქართველები. ასუპასის დაბლობი - წერს დელა ვალე, დაფარულია ქართველებისა და ჩერქეზების საცხოვრებლებით.
1627 წელს ასუპასის მიდამოებს ეწვია ევროპელი მოგზაური თომას ჰერბერტი, რომელიც გადმოგვცემს: ჩვენ მივედით ასუპასში, რომელიც ერთი ძველი ციხეა. ციხეს ოდესღაც სამხედრო დანიშნულება ჰქონია. მასში და მის მახლობლად ცხოვრობს დაახლოებით 40000 ქართველი და ჩერქეზი, რომლებიც ქრისტიანები არიან, ისინი, როგორც ტყვეები, ძალით გადმოუსახლებიათ აქ, ტუმცა ტყვეებთან შედარებით ოდნავ უკეთ ექცევიან. ამ ხალხს მფარველად ჰყავს წმინდა გიორგი. რომელსაც მოწიწებით თაყვანს სცემენ, თუ რომელიმე მათგანი მიიღებს მუსულმანობას (რაც ძალზე ხშირად ხდება) იგი სხვებთან შედარებით პრივილეგიებით სარგებლობს. როცა გაიგეს, რომ ქრისტიანები ვართ, მათ არამარტო თავი მოიყარეს ჩვენს გარშემო, არამედ ჩვენი ნახვისას ატირდნენ კიდეც, იქნებ საქართველომდე მიაწვდინოთ ჩვენი ამბავიო.
1677 წელს ასუპასის ქართველები უნახავს ინგლისელ მოგზაურს - ფრიერს. იგი წერს: «ასუპასი ახლა დასახლებულია ქრისტიანი ქართველებით, რომელთა უმრავლესობაც მიწის მუშები და ვენახის მფლობელია. აქ ვაზი ძალიან კარგად ხარობს, მთის ფერდობზე.
ქართველები უფრო ღია ფერისანი არიან, ვიდრე სპარსელები. მათი სახის ფერი უფრო ჯანსაღია. უმრავლესობას ლამაზი ტანი აქვს, ბევრმა მათგანმა მიიღო მაჰმადიანური სარწმუნოება».

ასუპასის ქართველობა თანდათან ერწყმოდა ადგილობრივ მოსახლეობას და 1818 წელს, როდესაც ეს მხარე ინახულა რობერტ კერ პორტერმა, მათ უკვე დაკარგული ჰქონდათ თავისი ოდინდელი სახე. იგი წერს: «დრომ და ჟამთა სიავემ ასუპასი და მისი მცხოვრებლები წარსული ყოფის აჩრდილად აქცია. ჩვენ აქ ვერაფერს ვხედავთ, გარდა ნანგრევებისა, უკიდურესი სიღარიბისა და უბედურებისა».
ასუპასის მოსახლეობა აითქვიფა ირანის სხვადასხვა ტომებში. ზოგიერთი ირანული ტომის წარმომადგენელს დღესაც ახსოვს, რომ აქ ქართველები სახლობდნენ. მაგალითად, პ. ობერლენგი, 1957 წელს შეხვედრია ქაშქაის ტომის ერთ-ერთ ბელადს, რომელსაც უთქვამს, რომ დეზე ქურდის მახლობლად (ასუპასის რაიონის ერთი ადგილის სახელია) მცხოვრები ქართველები («გურჯი»-ები) შეერივნენ და შეერწყნენ ქაშქაის ერთ-ერთ ყველაზე დიდ ტომობრივ გაერთიანებას მრავალი წლის წინათო.
ასევე ირანის ადგილობრივ მოსახლეობაში გაითქვიფა ქვეყნის სხვადასხვა რაიონებში კომპაქტურად მცხოვრები ქართველობა. დღეს შემოგვრჩა მხოლოდ ცალკეული ადგილების სახელები და მწირი ცნობები ამ რაიონებში ქართველი მოსახლეობის ოდესღაც არსებობის შესახებ: ირანის აზერბაიჯანში, ოშნავიეჰიდან 13 კმ-ს დაშორებით, არის სოფელი «დეჰ გურჯი» (ქართველების სოფელი); ქურთისტანში, მალაიერის სამხრეთ-აღმოსავლეთით (36 კმ-ზე) მდებარეობს სოფელი «გურჯაი», ხოლო სონქორის ჩრდილოეთით (34 კმ-ზე) - «გურჯი ბაიანი»; ლორისტანში ალიგუდარზის დასავლეთით (20 კმ-ს დაშორებით).

* * *

პიეტრო დელა ვალე ისპაჰანიდან შირაზის გზაზე მოგზაურობისას სხვა საინტერესო ამბებთან ერთად, რომელიც მას ქართველებთან შეხვედრისას უნახავს, აღნიშნავს ერთ საინტერესო მომენტს: მე შევხვდი შირაზის გზაზე ქართველ პატარა ბიჭს, რომელიც დამკვრელების თანხლებით ქართულს ცეკვავდა. ჩვენ რომ დაგვინახა და მიხვდა ვინც ვიყავით, მოირბინა ჩემთან, უბეში გადამალული ღვთისმშობლის ხატი ამოიღო, გადმომცა და მითხრა: მე ვერ გავუძელი შიმშილს და სიცივეს, რის გამოც მივიღე მაჰმადიანობა. ამ ხატის ტარების ღირსი მე აღარ ვარ. გთხოვთ, რომ აიღოთ და სათანადოდ მოუაროთ მას. მე ჩამოვართვი შემოთავაზებული და მხლებლებს ვუთხარი, რომ განსაკუთრებული ადგილი მიეჩინათ ხატისთვის.
ქართველების ძალით გამუსულმანებას ადასტურებს აგრეთვე დენ-გარსია. იგი მოგვითხრობს ისპაჰანში მოგზაურობის ამბავს. «მე შევხვდი ისპაჰანში შაჰის მოედანზე ასეთ სურათს, რამოდენიმე ქართველ გოგონას წამებით აიძულებდნენ, რომ მაჰმადიანობა მიეღოთ, მაგრამ ისინი სიკვდილამდე ქრისტიანებად დარჩნენ. ეს იყო ერთი შემთხვევა, რომელსაც შეესწრო ეს მოგზაური, მაგრამ ვინ იცის რამდენი ახალგაზრდა ქართველი ქალის თუ ვაჟის სიცოცხლე ჩაიფერფლა ამ მოედანზე. რამეთუ მათ, ხორცი სულისთვის შეეწირათ. სული კი ქრისტიანობისთვის ეჩუქებინათ».

* * *

ასეთ ამბავს ინახავენ ფერეიდნელები: ერთ თურქ ხანს ცხენით ჩამოუვლია მარტყოფის ტერიტორიაზე და მომრწყავს შეხვედრია. მომრწყავი მას ზრდილობიანად მისალმებია, ხოლო როცა თურქი ოდნავ გაცდენია, შეუგინებია. ხანი მოტრიალებულა და უთქვამს მომრწყავისათვის, ან ეგ ზრდილობიანი სალამი რა იყო, ან გინება რატომ მოაყოლეო. ქართველს უპასუხნია, მოგესალმე იმიტომ, რომ არ გეგონოს უზრდელი ვარ და შეგაგინე იმიტომ, რომ, არ გამითამამდე და არ იფიქრო, ქართველების ტერიტორიაზე ქართველებს ეშინიათ და იმიტომ მესალმებიანო. იცოდე, რომ ქართველებს არავისი გვეშინიაო.

* * *

რამოდენიმე წლის წინ, როცა მეტრო გაჰყავდათ თეირანში, მეტროს ამოსასვლელი ნახაზებში ამ მეჩეთის (თეირანში აშენებულია ცალკე მეჩეთი, სადაც მხოლოდ ქართველები დადიან სალოცავად. მეჩეთზე აბრაა გაკეთებული: - «ქართველების სალოცავი ადგილი») ქვეშ იყო აღნიშნული. ქართველებმა პირადად მისწერეს რაფსანჯანის და ნახაზი შეაცვლევინეს (ისე, რომ მეჩეთი არ დაანგრევინეს).

* * *

ჩემი იქ ყოფნის დროსაც შევესწარი ასეთ ფაქტს: როდესაც ღამე ვიწრო, კლდიან გზებზე მანქანით მოვდიოდით, შემხვედრი მანქანა გამყოფ ზოლიდან ჩვენს მხარეს გადმოვიდა. შეიქმნა ავარიული სიტუაცია. ჩვენმა მძღოლმა მოახერხა, გადავიდა გზის სავალი ნაწილიდან და ზედ კლდის ქიმზე შეძლო მანქანის შეჩერება. ჩვენ გადმოვედით და დავუწყეთ დაახლოებით 100-150 მეტრით გაცდენილ დამნაშავე მძღოლს ყვირილი. მან ქართული ლაპარაკი რომ გაიგონა, მოატრიალა მანქანა, ერთმანეთს ხელი ჩამოართვეს. მძღოლი მეზობელი სოფლიდან აღმოჩნდა. მათ გაცნობისა და გამოლაპარაკებისთანავე დაავიწყდათ მომხდარი. გაიცინეს და ერთად დაიწყეს გეგმის დასახვა სიტუაციიდან გამოსასვლელად. მე გაოგნებული ვუყურებდი და ვერ გავრკვეულიყავი, ვერ წარმომედგინა, თუ ასე მოკლე დროში შეიძლებოდა ორი ქართველის შერიგება.
ვინატრე, ნეტავი საქართველოშიც შეგვეძლოს ასე ერთმანეთის გატანა მეთქი. სიტუაცია რომ დაწყნარდა, შაფურმა, მელიქ რამიშვილის შვილმა და მისმა სიძემ, რომლებთანაც ერთად ვმგზავრობდი, მითხრეს: მძღოლს, რომელმაც ჩვენ გადაგვაგდო დღეს, ორმაგად გაუმართლაო. ერთი, რომ ჩვენ გადავრჩით და მეორე, რომ თვითონ ქართველად არის დაბადებულიო, თორემ, ქურთი რომ ყოფილიყო, არა მარტო მას ვცემდით, მთელ მის სოფელს ავიკლებდით. ისინი ახლაც კი წნეხის ქვეშ გვყავსო, რომ არ გათამამდნენ და აბრაგობა არ დაიწყონ ისევე, როგორც წარსულში. რა იცი, რა დრო მოდისო.

* * *

როგორ შეიძლება დავიწყებას მიეცეს იმ 165 ქართველის სახელი, რომლებმაც გადაწყვიტეს, რომ სამშობლოში დაბრუნებულიყვნენ 1654 წელს. დედასამშობლოსაკენ თავგანწირვით მოილტვოდა 165 ამხედრებული ქართველი, მაგრამ საქართველოსაკენ მომსწრაფ ქართველებს რიცხვმრავალი სპარსელნი წამოეწივნენ «ყუმის» უდაბნოსთან. გაჩაღდა შეუპოვარი, სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა. უთანასწორო ბრძოლაში ყველა ქართველი მტერს შეაკვდა. უცხო მიწამ მიიბარა სამშობლოს ნახვით მოწყურებული ქართველთა სიცოცხლე, მაგრამ ფერეიდნელ ქართველებს ყველაზე მეტად გული ატკინა 12 წლის ბავშვის სიკვდილმა, რომელიც მამას საქართველოში მიყვებოდა, ისიც უფროსებთან ერთად აკუწეს. 1959 წელს გიგა ჯაფარიძემ მათ ხსოვნას ლექსი მიუძღვნა:

«დაეცნენ, გზა სისხლით მორწყეს, ვერ ნახავთ იმათ ნაშიერს,
მაგრამ დაჩოქილ სიცოცხლეს ფეხზე სიკვდილი არჩიეს...
მშობელი მიწა ჰყიოდა, შვილისკენ ხელებგაწვდილი,
სამშობლოს გული სტკიოდა - დაჭრილი იწვა არწივი».

შეიძლება მათ არც კი იცოდნენ, რომელ მხარეს იყო საქართველო, მაგრამ სჯეროდათ, რომ იქ ძალიან კარგი იყო. მათ იქ მოეფერებოდნენ და დაუყვავებდნენ. მულიაშვილის (მისი ფოტო იხილეთ სურათებში, გ.ა.) წიგნში აღწერილია ქართული წარწერები საფლავის ქვასა და ეკლესიის კედლებზე. ტყვედ წაყვანილთა შორის, იმ დროს წერა-კითხვის მცოდნე ერთი პროცენტიც კი არ იყო. ვანქის ეკლესიაზეც ქართული წარწერაა, გადასახლებულმა ქართველებმა ეს ჩვენთვის დაწერეს: «უფალო ღმერთო იესო ქრისტე, ასწავლე კეთილად მიევლინე მონასა შენსას ზაქარიასა, რათა ისწავლოს წიგნი, გადიდებდეს გმსახურებდეს ყოველთა საქმითა ცხოვრებითა მიეც გულისხმა უკუნით უკუნისამდე. ამინ».

[ბექა]

სურათებს ახლო მომავალში დავდებ ფერეიდნელების საკმაოდ ახლოს ვიცნობ

[ნათია]

სურათებს ახლო მომავალში დავდებ ფერეიდნელების საკმაოდ ახლოს ვიცნობ

გამიხარდება

[stch]

ეხ ეგენი ძალიან მიყვარს მე ჩემი კუთხის შვილები არიან უმეტესობა სამწუხაროდ არ მომეცა საშუალება რო ვიცნობდე რომელიმე მათგანს ან დავლაპარაკებოდი მაინც მარა დიდი სიყვარული და პატივისცემა მაქვს თუ მომეცა საშუალება ვეცდები გამოვხატო აუცილებლად

[ბექა]

ეხ ეგენი ძალიან მიყვარს მე ჩემი კუთხის შვილები არიან უმეტესობა სამწუხაროდ არ მომეცა საშუალება რო ვიცნობდე რომელიმე მათგანს ან დავლაპარაკებოდი მაინც მარა დიდი სიყვარული და პატივისცემა მაქვს თუ მომეცა საშუალება ვეცდები გამოვხატო აუცილებლად

მე ვიცნობ აი სურათიც მე და კანონისტს მგონი გვცნობთ ხალხო და ის სამნი კიდევ ფერეიდნელები არიან ჩემთან იყვნენ მაგარი ხალხია

[stch]

რავი თუ გამაცნობთ მერე როგორღაც ერთი ორს კაი იქნება ჩემთვის და მადლობელი დაგრჩებით

[ბექა]

რავი თუ გამაცნობთ მერე როგორღაც ერთი ორს კაი იქნება ჩემთვის და მადლობელი დაგრჩებით

კი რა პრობლემააა, სამწუხაროდ ეხლა სამივე ირანში არიან

[ნათია]

არ გინდათ ფერეიდნელებთან რომ შეხვედრა მოვაწყოთ?

[stch]

მოვაწყოთ მინდა მარა მასე მარტივია რო ? რავი მე ჯერ ერთი დღეა აქ ვარ და ისეთები ვნახე რო პრინციპში დაუჯერებელი არაა ეგ ამბავი უკვე მიდით რაც მეტ კაი საქმეს ვიზამთ მაგას რა ჯობია

[კანონისტი]

stch
მე გაგაცნობ ძმაო. პრობლემა არ არის

[stch]

მაგას რა ჯობია თუ აქ ვიქენი რო ჩამოვლენ ძაან კაი თუ არადა სექტემბერში ისევ ჩამოვალ და იმედია მოვესწრები მაგას

მადლობა ხალხო დახმარებისთვის

[Lile]

იმედია, შეხვერდის თაობაზე ფორუმზე გამოცხადებთ... მეც ძალიან მინდა შეხვედრა...

მართლაც რომ "ჩვენ არც ისე ბევრნი ვართ, რომ ერთმანეთს ხმა ვერ მივაწვდინოთ"

[stch]

Lile
კაი არაა პრობლემა მასე ვიზამ თუ ვინმემ არ ქნა ჩემამდე

[islam]

მაგარი სურატებია


ფერეიდანში მართლაც ქარტყული სული სუნთქავს

[.ნინო]

არსებობს ასეთი საიტი www.fereidani.com სადაც უამრავი საინტერესო ისტორიაა მოთხრობილი ფერეიდნელებზე...

მართლაც საოცარი ხალხია და დიდი სურვილი მაქვს მათ პირადად ვიცნობდე...

ნათ იქნებ მართლაც მოვახერხოთ და მოვაწყოთ ფერეიდნელებთან შეხვედრა?

[თათი87]

ამ თემაში სიახლე არაფერია? ფერეიდნელები აღარ ჩამოდიან? თუ უკვე წავიდნენ. მოკლედ ვინც გაცნობას გვპირდებოდა შემოიხედოს აქეთ

[serafita]

აქ დავდებ ქართველი პოეტის რეზო ბერაძის გამოუქვეყნებელ ლექსს ფერეიდნელ ქართველებზე, ალბათ მოგეწონებათ.

ოთხასი წელი

ფერეიდნიდან ოთხასი წლის ძახილი მესმის,
არ გვავიწყდება ერთმანეთი არც მე და არც შენ.
ჩემს გულისტკივილს, სევდას შენსას, სევდას უმძიმესს,
ქართული სიტყვის უებარი მალამო არჩენს.
ფერეიდნელო, შენთანა ვარ, არა ხარ მარტო.
ვიცი, სამშობლოს ერთხელ მაინც ნახვას რომ ნატრობ,
დღემდე რომ იცავ მამა-პაპურ ძველ ადათ-წესებს,
ყველგან რომ ეძებ საქართველოს კაშკაშა მნათობს.
გასახარებლად ვერვინ მეტყვის უკეთეს სათქმელს:
''ოთხასი წელი არ მოუკლავს ქართველი ქართველს''
ნეტავი აქაც მოვეფეროთ ერთმანეთს, ძმებო,
უღრუბლო ზეცა დაებედოს არწივის მართვეს.
მზეთუნახავი მარტყოფელი თვალზე ცრემლს მატყობს,
მისი სიმღერა მიზიდას და ნელ-ნელა მათრობს.
უცხოურ ჩადრში გახვეული თავისას არ თმობს,
ქართული კაბით კვლავ იცეკვოს გული ამას სთხოვს.
ფერეიდნიდან ოთხასი წლის ძახილი მესმის,
სიმღერა მესმის ოთხასი წლის ფერეიდნიდან.

რეზო ბერაძე (2007 წ.)