ქართული მუსიცირება..., ქართული ჟღერადობა თანამედროვე მუსიკაში პარამეტრები

[დათიკო]

მეგობრებო, ერთ საჭირბოროტო საკითხზე მსურს საუბარი.
მესმის რომ ეს ფოლკლორის განყოფილებაა, მაგრამ ის, რაზეც ჩვენ უნდა ვისაუბროთ მჭიდრო კავშირშია ჩვენს ფოლკლორთან.
სათაურიდანვე ჩანს, რომ საკითხი ეხება თანამედროვე მუსიკაში ფოლკორის არსებობას, ანდა პირიქით.
პირველ რიგში მინდა გავმიჯნო ეს ორი რამ, რადგან ჩემთვის ეს სხვადასხვა რამეებია: 1. თანემედროვე ქართული მუსიკა რომელიც დაფუძნებულია ქართულ სკალაზე და მისი ჰარმონია მეტნაკლებად არ შორდება ქართული ფოლკლორის ჟღერადობას; 2. ქართული ფოლკლორი გაზავებული თანამედროვე მუსიკის ელემენტებით.
სანამ ხმლებს იშიშვლებდეთ მინდა მყარად დავაფიქსირო ჩემი აზრი: მე სასტიკი წინააღმდეგი ვარ ქართული ტრადიციული ფოლკლორი რამენაირად შერყვნილი იყოს თანამედროვე ”ექსპერიმენტებით”. ანუ, უკვე არსებული ხალხური სიმღერების ”რემიქსები”, გადამღერებები თანამედროვე და ქრომატიული ინსტრუმენტებით და .ა.შ.
მაგრამ ამავე დროს ვარ დიდი მომხრე იმისა, რომ აღდგეს ქართული მუსიცირება... შეიქმნას ახალი თანამედროვე ქართული მუსიკა, რომელიც ბოლომდე დაფუძნებული იქნება ქართულ სკალაზე... მუსიკალური იმპროვიზაცია მოხდეს არა ბლუზურ ან ჯაზურ გამებში, არამედ ტრადიციული სკალების გამოყენებით.
იმისათვის რომ უფრო ნათელი გავხადო ჩემი პოზიცია შემოგთავაზებთ ორიოდ მაგალითს:
პირველი სიმღერა არასოდეს გაჟღერებულა ხალხურ შემოქმედებაში, მაგრამ თუ დავაკვირდებით ის მთლიანადაა გაჯერებული ქართული ხმოვანებით, მიუხედავად იმისა, რომ მასში კლასიკური და ჯაზური მუსიკის გავლენაც იგრძნობა. მე ასეთ მუსიკას მივესალმები.
1. ”ჩიორა” - ჯგუფი ”სტუმარი”

მეორე სიმღერა რომელიც კარგადაა ცნობილი ჩვენთვის და მისი შესრულებისთვის გამოყენებულია ჯაზური და სხვა ჟანრობრივი ხერხები. მიუხედავად იმისა რომ ის საინტერესოდაა არანჟირებული და მუსიკალური თვალსაზრისით სულაც არაა ცუდი, მაინც არ მივესალმები.
2. ”რომ მითხარი მიყვარხარო” (სათაური არ მახსოვს ზუსტად) - ჯგუფი ”შინ"

მესამე სიმღერა ძალიან ლამაზი კომპოზიცია, რომელის ძალიან მომწონს და სწორ გზად მიმაჩნია.
3. ”ალილო” - ჯგუფი ”ზუმბა”

მეოთხე სიმღერა, რომელსაც არ ვამართლებ.
4. ”გურიშ ვარდი” - ჯგუფი ”ზუმბა”

5. არაჩვეულებრივად ლამაზი სიმღერა "ნატვრა" რომელიც სამწუხაროდ არ ვიცი ვისი დაწერილია, მაგრამ ვიცი რომ არც თუ ისე შორეულ წარსულშია შექმნილი. (ურუშაძეების ოჯახის შესრულებით)

ვიცი რომა სეთი სიმღერები სხვებიც არის, თუნდაც ანზორ ერქომაიშვილის ან ჯანო კახიძის დაწერილი. ვეეშაპოსაც აქვს მიღებული მონაწილეობა ჯანოსთან ასეთი სახის მუსიკის ჩაწერაზე. არა ვეშაპო?

გთხოვთ დააკვირდეთ იმპროვიზაციას ამ კომპიზიციაშიც

ნუ სუხიშვილებზე, ერისიონზე და ნაბადზე საერთოდ არ მაქვს საუბარი. (რასაც ისინი აკეთებენ დანაშაულია ქართული ფოლკლორის წინაშე!!!)
გთხოვთ გამოხატოთ თქვენი აზრი ამის თაობაზე.
ასევე ძალიან მაინტერესებს თქვენი შეხედულება იმის თაობაზე, თუ როგორ წარმოგიდგენიათ ახალი ქართული სიმღერების შეთხზვის პროცესი, როგორ შეიძლება ის წარიმართოს ”სწორად” და რა არის ამისთვის საჭირო.
პირადად მე მსურს აღდგეს ქართული მუსიცირების ტრადიცია, რომელიც უთუოდ არსებობდა წარსულში, რის შედეგადაც ჩვენ მივიღერთ ათასობით გენიალური ხალხური სიმღერა. დამერწმუნებით ალბათ იმაში, რომ ეს სიმღერები ერთ დღეში არ იქმნებოდა და მათი ინტერპრეტაციებიც მრავლადაა. ეს სწორედ იმ ქართული იმპროვიზაციის (მუსიცირების) შედეგია, რისი აღდგენის სურვილიც მაწერინებს ამ უსტარს.
ოღონდ მე მაქვს საუბარი იმპროვიზაციაზე არა უკვე ნამღერ ცნობილ ხალხურ სიმღერებში, არამედ სრულიად ახალ მუსკალურ ნაწარმოებებში.
ამ სფეროში წარმატებულად მუშაობენ ლეჟავების ოჯახი - ანსამბლი ”დეციში”, ”სტუმარი”, ”შინ (მიუხედავად იმისა რომ ”რემეიქებიც” აქვთ), ზუმბა (აქაც ანალოგიური სიტუაციაა).

ასეთივე სიტუაციაა ქრომატიულ ინსტრუმენტებშიც.
ის რაც ძველია და დაწერილია არაქრომატიულ ინსტრუმენტებზე, არ მიმაჩნია სწორად მათი ქრომატიულზე შესრულება, მაგრამ ის რაც ეხლა იწერება, მისი ტექნიუკური შესაძლებლობებიდან გამომდინარე შეიძლება შესრულდეს ქრომატიულზეც. არატემპერირება ფოლკლორისთვის დამახასიათებელი მოვლენაა, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს რომ მუსიკოს შემსრულებელთა კლასი XXI საუკუნეში გაცილებით განსხვავდება ძველისგან, ამიტომ ის რაც ვერ შესრულდება არაქრომატიულზე აუცლიებლად უნდა შესრულდეს ქრომატიულზე. მაგრამ, ვიმეორებ, ის რაც დაიწერა ქრმატიულზე არაფრის დიდებით არ უნდა შესრულდეს ქრომატიულ ინსტრუმენტზე!

აქვე მინდა დავამატო ერთი რამ:
მე ხშირად მსმენია ასეთი გამოთქმა: ამა თუ ამ მუსიკოსმა ფოლკლორული სიმღერა დაწერაო... ხალხნო, ეს სასაცილოა, ფოლკორის დაწერა შეუძლებელია, რადგან ის საუკუნეების წინ დაიწერა და ახლა მხოლოდ მისი შესრულება თუ გადამღერებაა შესაძლებელი.
დღეს შეიძლება მხოლოდ ახალი ქართული სიმღერის დაწერა, რომელშიც ავტომატურად იგულისხმება ქართული სკალა, ჰარმონია და ის მუსიკალური ტექნიკა, რომელიც გამოიყენებოდა ადრინდელი ფოლკორული სიმღერების შექმნის პროცესში.

ასევე მინდა ვთხოვო ქართული ფოლკლორული სიმღერის შემსრულებლებს გამოთქვან აზრი იმის შესახებ, ხდება თუ არა დღეს ექსპერიმენტები ახალი სიმღერების შესაქმნელად, თუ ისინი მხოლოდ ძველი სიმღერების შესრულებით კმაყოფილდებიან.

აქვე მინდა გავიხსენ გურულების ძველი წესი, რომელსაც ”ლატარიას” უწოდებენ. ამაზე ალბათ ვეშაპო უფრო უკეთ დაგველაპარაკება

იმედია სწორად და გასაგებად გადმოვეცი ჩემი აზრები.

[დათიკო]

არც არის დაკონსერვებული ძველი სიმღერები. თუ დავაკვირდებით, დავინაახვთ რომ ბევრი კარგი ანსამბლი სხვადასხვა ინტერპრეტაციით ასრულებს ამა თუ იმ სიმღერას. მაგრამ ეს სრულიად ცალკე თემაა. მე სხვა რამეზე ვსაუბრობ.
საუბარია მუსიცირებაზე. ანუ, მსურს გავიხსენო ის პროცესი როდესაც ყალიბდებოდა ესა თუ ის სიმღერა. როგორ იქმნებოდა ისინი? არავინ დამჯდარა და არ დაუწერია ერთ დღეში. იყო რაღაც საწყისი რომელიც იხვეწებოდა.
დღესაც შესაძლებელია საქწყისად აღებულ იქნეს არა ძველი მელოდია, არამედ სრულიად ახალი, დაფუძნებული იმ ხმოვანებაზე და სკალაზე, რაც დამახასიათებელია ჩვენი სიმღერისთვის. ადრე სიმღერა იწერებოდა ყოფიოდან გამომდინარე, გარემოდან, შრომიდან, ბრძოლიდან და ა.შ. დღეს სხვა გარემოა, სხვა მოტივები გვამოძრავებს და შესაბამისად სათქმელიც განსხვავებული იქნება, მაგრამ ეს სათქმელიც უნდა ითქვას ძველებურ ყაიდაზე, ისე როგორც იტყოდა ამას ქართულ ყაიდაზე გაზრდილი მომღერალი.
ამისთვის უპირველეს ყოვლისა საჭიროა ქართული სიმღერის კარგად ცოდნა. იმისთვის რომ შექმნა ახალი, კარგად უნდა იცოდე ძველი.
მეორე, საჭიროა იმპროვიზირების უნდარი. სამწუხაროდ ჩვენ ბევრი გვყავს კარგი მომღერალი, მაგრამ იმპროვიზირება არ შეუძლიათ. ფაქტიოურად ეს კლავს და აკონსერვებს სიმღერას და არა სხვა რამე.
ქართული სიმღერა სწორედ იმიტომ ჩამოყალიბდა ასეთად და არა სხვაგვარად რომ ჩვენი წინაპრები იმპროვიზირებდნენ და მას დროდადდრო სხვაგვარ ფორმას აძლევდნენ.
რა ხეირია, თუკი ადამიანი დაიზეპირებს ერთ მელოდიას და ასჯერაც რომ იმღეროს ერთ ნოტას არ ააცილებს.
ქართული სიმღერა უნდა იყოს ცოცხალი, უსევე როგორც ადამიანი, მას უნდა ქონდეს თავისი ბუნება, ხასიათი და შესაბამისად ცვალებადიც უნდა იყოს.
როდესაც ასეთ მსჯელობას ვავიტარებ, შესაძლებელია ზოგიერთმა იფიქროს რომ მე კონკრეტულად რომელიმე სიმღერაზე ვსაუბრობ. არა. საუბარია ზოგადად ახალი მელოდიების შექმნაზე (პოირველი ნაბიჯი) და მათ გამმღერებაზე ქართული იმპროვიზაციის ხერხით (მეორე ნაბიჯი) დაახლოებით ისე, როგორც ამას გურულები ახერხებენ ხოლმე თავის სიმღერერბში.