ქართველთა წინაპრები, უძველესი წყაროები და მეცნიერთა აზრი პარამეტრები

[ნათია]

ქრისტეშობამდე Vს-ის ბერძენი ისტორიკოსი, "ისტორიის მამად" წოდებული, ჰეროდოტე აცხადებდა: "ცხადია, რომ კოლხები ეგვიპტელები არიან, ამას მე თვითონ მივხვდი უწინ, ვიდრე მოვისმენდი სხვათაგან და ასე ვიტყოდი, და რადგანაც ეს მე ფიქრებში მქონდა, შევეკითხე ორივეს, კოლხებს უკეთ ახსოვდათ ეგვიპტელები, ვიდრე მათ კოლხები..."

მეგასთენე (ქრისტეშობამდე IIIს.), დიონისიოსი (ქრისტეშობამდე Iს.), აპიანე ალექსანდრიელი (ქრისტეშობიდან IIს.) ეუსებიოს კესარიელი (ქრისტეშობიდან IVს.) და სხვები ირწმუნებოდნენ, რომ იბერიებელი პირენეიდან გადასახლდნენ კავკასიაში. ბერძენი მეცნიერი სტრაბონი ამტკიცებდა, რომ "დასავლელი იბერები გადასახლდნენ პონტოსა და კოლხიდის ზემოთ მდებარე ადგილებში... ეგვიპტელები გადასახლდნენ ეთიოპელებთან და კოლხებთან".

ებრაელი ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი იბერებისა და მესხების წინაპრებად მიიჩნევდა ბიბლიაში მოხსენიებულ "თობელსა" და "მოსოხს". "თობელმა დააფუძნა თობელები, რომლებსაც ახლა იბერები ეწოდებათ. მოსოხენები დაფუძნებულნი არიან მოსოხის მიერ".

ძველი ასურული ლურსმუნი წარწერების თანახმად (ქრისტეშობამდე XIII-VIIIს.ს.) ბიბლიური თობელი და მეშეხი ქრისტეშობამდე II-I ათასწლეულებში მცირე აზიაში დიდი სამეფოების მკვიდრნი იყვნენ. ამ თვალსაზრისით, ეს იყო ქართველთა წინაპრების სამეფოები და მათი მოსახლეობა, ე.ი. ქართველობა, კავკასიაში მას შემდეგ გადასახლდა, რაც მცირე აზიაში ეს ქართული სახელმწიფოები გაანადგურეს. ეს მოხდა ქრისტეშობამდე VIII-VIIსს-ში. ცნობილი ისტორიკოსები ლენორმანი, მასპერო და სხვები ქართველების (იბერებისა და მესხების) წინაპრებად მიიჩნევდნენ ასურულ წყაროებში მოხსენიებულ თაბალებსა და მუშქებს. ამათ დაემატნენ ქაშქები (ასურული წყაროების თანახმად, ისინი სახლობდნენ აღმოსავლეთ მცირე აზიაში; მოგვიანებით გაირკვა, რომ ხეთური წყაროებიც ხშირად იხსენიებენ მათ), რომლებსაც კოლხების წინაპრებად თვლიან. ქართველებად მიიჩნევენ აგრეთვე ბერძენი ისტორიკოსის ქსენოფონტეს მიერ ზემო მესოპოტამიაში (ისტორიულ "გორდუენეს", კორდუქის მიწა-წყალზე) მოხსენიებულ კარდუხებს, რომელთა სახელი ძლიერ ჰგავს ქართების ადგილობრივ სახელს ("ქართუ"). კ. ფ. ლემანჰაუფტის თანახმად, ქართები (იბერები) ჩრდილო მესოპოტამიიდან მოსული კარდუხებისა და მცირე აზიიდან მოსული მესხების შერწყმის შედეგად ჩამოყალიბდნენ. მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ქართველები კავკასიაში სამხრეთიდან (მცირე აზიიდან) გადასახლდნენ, ფართოდ გავრცელდა. განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც სხვებთან ერთად ეს მოსაზრება ივ. ჯავახიშვილმაც გაიზიარა.

გამოჩენილმა ისტორიკოსმა სიმონ ჯანაშიამ ქართველთა კავკასიაში გადასახლების შესახებ აზრი ფაქტობრივად მოხსნა, რაც სრულად დაასაბუთა ბ. კუფტინმა თავისი ბრწყინვალე არქეოლოგიური აღმოჩენებით. მან საქართველოს არქეოლოგიური მასალა ფართოდ - წინა აზიის, ხმელთაშუა ზღვისპირეთისა თუ ევროპისარქეოლოგიური მასალის ფონზე განიხილა. იგი ენერგიულად იცავდა ქართული კულტურის ადგილობრივი განვითარების იდეას.

ს. ჯანაშიას კონცეფციით არავითარ გადასახლებაზე საუბარი არ შეიძლება: ქართველები ძველთაგანვე საქართველოს ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ, თუმცა ისინი საქართველოს ფარგლებს გარეთაც ვრცელ ტერიტორიაზე მოსახლეობდნენ.

XIXს-ის მიწურულიდან მეცნიერები დიდი პრობლემების წინაშე აღმოჩნდნენ. ძველი აღმოსავლეთისა და ხმელთაშუა ზღვისპირეთის ვრცელი ტერიტორიის კვლევისას გამოვლინდა მთელი რიგი უძველესი ხალხებისა, რომელნიც ერთ დროს დიდ როლს ასრულებდნენ: შუმერები, ხეთები, ელამელები, ურარტუელები, მითანელები (ხურიტები); მათი ენების იმ დროის კარგად ცნობილი ენათა ოჯახებთან (ინდოევროპული, სემიტური, თურქულ-მონგოლური) შეჯერაბა არ ხერხდებოდა. გაჩნდა მოსაზრება ამ ენების კლასიკურ, კერძოდ, ქართულთან მსგავსების შესახებ. დაიწყეს ფიქრი, რა სახელით აღენიშნათ კავკასიის, მახლობელი აღმოსავლეთისა და ხმელთაშუა ზღვისპირეთის ეს უძველესი მოსახლეობა. ცნობილმა მკვლევარმა ფ. ჰომელმა ამ ჯგუფს "ხალხთა ალაროდიული ოჯახი" უწოდა. ეს ხალხები ქართველებს დაუკავშირეს. ეს თვალსაზრისი ყველაზე ბუნებრივ ჰიპოთეზად გამოიყურებოდა. მაგრამ იმ დროისათვის რუსეთის იმპერია და მასთან ერთად XIXს-ში საქართველოსა და კავკასიის ზოგ სხვა რეგიონში მომძლავრებული სომხური წრეები მტრულად შეხვდნენ ამ განწყობილებებს. ბეჭდავდნენ წერილებს, სადაც შებღალული იყო ქართველთა ეროვნული თავმოყვარეობა, ამტკიცებდნენ, რომ ამ ხალხს არ გააჩნია თავისი ისტორია. თავისი კულტურა და რომ ქართველობა კულტურასა და მწერლობას სხვათა გავლენით გვიან ეზიარა. ქართველი ხალხის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის თავკაცებისთვის მოწინავე ევროპულ მეცნიერებაში ფართოდ გავრცელებული თეორია ქართველთა წარმოშობის შესახებ მძლავრი იარაღი ხდებოდა ეროვნული თვითშეგნების განმტკიცებისთვის და ასიმილატორთა შემოტევისგან დაცვაში. ამ მხრივ, განუზომელია ილია ჭავჭავაძის პოლემიკური წერილების მნიშვნელობა.






P.S. თუ ვინმეს მოგეპოვებათ უძველესი წყაროები და მეცნიერთა აზრი ქართველთა წარმომავლობის შესახებ გთხოვთ მომაწოდოთ....

[ნაინა]

გაგრძელება


ჟ. დე-მორგანის მიხედვით, ბრინჯაოს მეტალურგია ჩინეთიდან თურქმენეთზე და ირანზე გავლით შემოვიდა კავკასიაში. ამიერკავკასიის რკინის კულტურა, მისი აზრით, თურანული წარმოშობისაა და შემდეგ არიულ და სემიტურ გავლენას განიცდის.

მატერიალური კულტურის მონაცემებით არაერთი მკვლევარი ცდილობდა ქართველების ინდოევროპულ სამყაროსთან დაკავშირებას. ი. კარსტის მიხედვით, ქართველები წარმოშობით არიელები არიან – ესაა ის არიული ზედაფენა, რომელიც გაბატონდა კავკასიის იბერებზე. მეტალურგიის აღმომჩენებიც აღმ. არიელები (ინდოევროპელები) იყვნენ. მეტალურგიით განთქმული თუბალებიცა და ქართველებიც არიული წარმოშობისანი არიან. არის მოსაზრება, რომ ქართველები კავკასიაში ძვ. წ. მეხუთე–მეოთხე ათასწლეულში მოვიდნენ შუა აზიიდან, სადაც ისინი არიელთა მეზობლად ცხოვრობდნენ. ქართველები და არიელები (ინდოევროპელები) მონათესავე ხალხებია და ამ თავისი პირვანდელი სამშობლოდან მოაქვთ ლითონის საჭურველი, რომლითაც ისინი კავკასიაში და წინა აზიაში ბატონდებიან და ა. შ.

ღრმა კვალი დაამჩნია საქართველოს უძველესი მატერიალური კულტურის შესწავლას XXს. 30–40-იან წლებში ბ. კუფტინმა. მის სახელს უკავშირდება ლითონის წარმოების ადრეული ეტაპების მკაფიო გამოყოფა საქართველოს უძველესი მატერიალური კულტურის ისტორიაში (ენეოლითი, ადრებრინჯაო, შუა ბრინჯაო). ბუნებრივია, რომ ამასთან დაკავშირებით მთელი სიმწვავით უნდა დასმულიყო მატერიალური კულტურის განვითარების ადგილობრივობისა თუ მისი ცალკეული ეტაპების უცხო ქვეყნებიდან გადმონერგვის საკითხი, რაც, საბოლოო ჯამში, ორგანულად უკავშირდება მოსახლეობის ეთნიკურ შემადგენლობაში მომხდარი ცვლილებების საკითხს. ბ. კუფტინისათვის განსაკუთრებით დამახასიათებელია საქართველოს არქეოლოგიური მასალის მეტად ფართო – წინა აზიის, ხმელთაშუაზღვისპირეთისა თუ ევროპის არქეოლოგიური მასალის ფონზე განხილვა. მიუხედავად ამისა, იგი ვერ შეიპყრო ცთუნებამ, რომ საქართველო–კავკასიის ესა თუ ის არქეოლოგიური კულტურა და მისი მატარებელი ეთნოსი რომელიმე უცხო მხარედან გამოეყვანა. პირიქით, ბ. კუფტინი მოგვევლინა როგორც ენერგიული მებრძოლი “ქართული კულტურის” უძველესი ადგილობრივი განვითარების იდეისა. იგი წერს სპეციალურ გამოკვლევას – “К вопросу о древнейших корнях грузинской культуры на Кавказе по данным археологии”, და ამტკიცებს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე არქეოლოგიური მასალის საფუძველზე შეინიშნება უძველესი დროიდან კულტურული განვითარების ადგილობრივი უწყვეტი ჯაჭვი. თავის ნაშრომებში იგი პირდაპირ ილაშქრებდა ქართველი ტომების კავკასიაში გადმოსახლების მანამდე გავრცელებული თეორიის წინააღმდეგ და გადაჭრით აღნიშნავდა, რომ მის მიერ გამოვლენილი უძველესი კულტურა “ეკუთვნოდა სამხრეთ კავკასიის უძველეს მოსახლეობას, რომელიც სწორედ ამ ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა ეთნიკურად და აქ ქმნიდა თავის ისტორიას. აღარავითარი საფუძველი აღარ მოგვეპოვება იმისათვის, რომ ამ კულტურის ცენტრები სადღაც შორეულ მესოპოტამიასა და მცირე აზიაში ვეძიოთ. სწორედ სამხრეთი კავკასია წარმოადგენდა ქართველი ხალხის სამშობლოსაც და უძველეს სამშობლოსაც”.

ბ. კუფტინი ცდილობდა ეჩვენებინა კულტურის ამა თუ იმ ელემენტის ადგილობრივი პროტოტიპი და გულმოდგინედ უძებნიდა ადგილობრივ მასალას უცხოურ პარალელებს. მისი ეს მეცადინეობა როგორც ერთ, ისე მეორე შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ყოველთვის არ იყო დამაჯერებელი და არც მაინცდამაინც საკმარისი უწყვეტი ადგილობრივი განვითარების დებულების კატეგორიული მტკიცებისათვის, რომელსაც იგი ასე ენერგიულად იცავდა. ამ ზოგადი იდეის ესოდენ თავგამოდებული დაცვისას მას ძალას ზოგი სხვა გარემოება აძლევდა. ბ. კუფტინი იმ დროს მოღვაწეობდა, როდესაც საბჭოთა არქეოლოგები ნ. მარის მოძღვრების ძლიერი გავლენის ქვეშ იმყოფებოდნენ. ბ. კუფტინიც ნ. მარის ერთ-ერთი თაყვანისმცემელთაგანი იყო. ნ. მარის გავლენით საბჭოთა არქეოლოგიამ წყევლა–კრულვას მისცა ”მიგრაციების ბურჟუაზიული თეორია” და მას ადგილობრივი განვითარების იდეა დაუპირისპირა. უეჭველია, ესეც ერთი საფუძველია იმისა, რომ ბ. კუფტინი ასე კატეგორიულად და უყოყმანოდ იცავდა საქართველოს და, საერთოდ, კავკასიის მიწა–წყალზე მიმდინარე ადგილობრივი უწყვეტი კულტურული განვითარების იდეას