თამარს ვაქებდეთ მეფესა..., „გარნა ლომი ბრჭყალთან საცნაურ არს და თამარ საქმეთაგან.“ პარამეტრები

[marine]

ჩემო ძვირფასო ფორუმელებო, დარწმუნებული ვარ, არავის გაგიკვირდათ ცალკე გახსნილი თემა თამარ მეფეზე. ქართველებისთვის საქართველოს ისტორიის სიყვარული ხომ ავტომატურად ნიშნავს თამარის სიყვარულსაც

აქ ჩვენ არ დაგვჭირდება ერთმანეთისთვის იმის მტკიცება, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს ისტორიაში მის პიროვნებას, მაგრამ მეფე თამარის ადამიანური და პოლიტიკური სახე, მრავალმხრივი საინტერესო ეპოქა, სხვადასხვა მიზეზთა გამო ჯერ კიდევ სათანადოდ შეუსწავლელია. ამიტომ, მოხარული ვიქნები თუ ამ თემაში ყველანი გამოვხატავთ ჩვენს დამოკიდებულებას წმინდანად შერაცხულ მეფე-ქალზე, დავდებთ მასალებს, ვისაუბრებთ მასზე და იმედი მაქვს, ამით უფრო მეტს გავიგებთ და ერთმანეთს უფრო მეტ ცოდნას შევძენთ.

"...1188 წელს გელათისადმი გაცემეულ შეწირულების სიგელში მეფე თამარი ასე წარმოგვიდგება: „სახელითა ღმრთისაჲთა მე, თამარ ბაგრატიონმან, ნებითა ღმრთისაჲთა აფხაზთა და ქართელთა, რანთა, კახთა და სომეხთა მეფემან და დედოფალმან, შარვანშა და შაჰანშა და ყოვლისა აღმოსავლეთისა და დასავლეთისა თჳთმფლობელმან ვინებე...“ ვიდრე ასეთი მრისხანე და დიდებულ ტიტულების მატარებელი გახდებოდა, თამარმა გარკვეული გზა გაიარა.

იგი სრულიად საქართველოს მეფის გიორგი III-ისა და ბურდუხან დედოფლის ასული იყო, „ქმნილ-კეთილი, ყოვლითურთ უნაკლო და შესატყვისი.“ მას თავისი გონიერებით ადრევე მიუქცევია თანამედროვეთა ყურადღება, რომლებიც საგანგებოდ აღნიშნავდნენ, რომ თამარი მცირე ასაკის მიუხედავად გამოირჩეოდა „გონებითა არა ყრმებრივითა, არამედ მეცნიერითა, ცნობიერითა, გონიერითა და შუენიერითა“ ( „ქართლის ცხოვრება“).

...მრავალ ლეგენდა-თქმულებასთან ერთად თამარის ოთხი პორტრეტი შემოგვრჩა (ვარძიის, ბეთანიის, ყინწვისისა და ბერთუბნის ფრესკები). მისი ცხოველი პორტრეტი დაგვიტოვა ბარილ ეზოსმოძღვარმაც: „ტანსა ზომიერსა გრემანობა თუალთა და ღაწუთა სპეტაკთა ზედა ვარდებრივ ფეროვნება, მორცხვი ხედვა, ლაღი მიოხედვა, ტკბილი პირი, მხიარული და ულიზღო სიტყვის სინარნარე და ზარხვისა უჩუკნობა...“

თამარ მეფე არა მარტო დიდი პოლიტიკოსი იყო, არამედ პოეტიც. მოღწეულია მისი მოკლე ლექსები „ხუთეულები“. ყოველი ლექსი ხუთტაეპიანია და წარმოადგენს ერთ ციკლს სახელწოდებით „მზის შარავანდედნი“. აქ ჩვენ საქმე გვაქვს ნამდვილ პოეზიასთან. ყველი „ხუთეული“ - ეს ლოგიკური პოეტური ფორმაა, აღბეჭდილია მხატვრული სრულყოფით, ხოლო მისი პოეტური ნაწარმოები „ცასა ცათასა“ ეხება იმდენად მნიშვნელოვან მოვლენას ქართველი ხალხის ისტორიაში, რომ ის შეტანილია ქართულ მატეანეთა დიდ კრებულში „ქართლის ცხოვრებაში.“


P. S. ასეთი რამე მაქვს ამოკითხული: „მართლმადიდებელმა ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა მეფე თამარი და სამების მეოთხე წევრად აღიარა.“ ამ მოსაზრებაზე თქვენ რას იტყოდით?

თამარის ფრესკა ყინწვისის მონასტერში:



ტროპარი, ხმა 4.

წმიდათა შორის საკჳრველო, იბერიის მნათობო, კეთილმორწმუნეო მეფეო თამარ, რომელმან მაღალთა კლდეთა ზედა აღაშენენ საყდარნი სავედრებელად ღმრთისა, ლოცვითა შენითა განაძლიერე მჴედრობანი ქრისტეს მოყუარისა ქართველთა ერისანი, ხოლო მარჯუენითა შენითა დაამჴუენ სპანი აგარიანთანი; ევედრე ქრისტესა ღმერთსა შეწყალებად სულთა ჩვენთათჳს.

[tamuna m]

იამბიკო შამქორის გამარჯვებისათვის

1121წელს წმინდა დავით აღმაშენებლმა დიდგორთან, თბილისი შემოგარენთან დაამარცხა მუსულმანთა უძლიერესი კოალიციის ლაშქარი, და ამ გამარჯვების შედეგად საქართველოს სახელმწიფო განამტკიცა ახალ საზღვრებში, შავი ზღვიდან-კასპიის ზღვამდე. 74 წლის შემდეგ, დავითის დიდი მემკვიდრის-თამარის დროს, 1195 წელს, ქართველთა მხედრობამ დავით სოსლანის მეთაურობით შამქორთან-განჯის შემოგარენთან, დაამარცხა მუსულმანთა უძლიერესი კოალიციის შეერთებული საკავშირო ჯარი. ამ ლაშქრობათა შედეგად, რომელიც მოჰყვა შამქორს, მე-12 საუკუნის დასასრულსა და მე-13 საუკუნის დასაწყისში, საქართველო იქცა უძლიერეს სახელმწიფოდ ახლო აღმოსავლეთში. დავით აღმაშენებელმა დიდგორის გამარჯვების შემდეგ დაწერა გამარჯვების ჰიმნი-"იამბიკო ხუთეული, ოცდახუთ ლექსად აღწერილი" და ერთ-ერთი ტროფეისთან ერთად ("იავარი", ნატყუენავი, ნადავლი) გელათს წარგზავნა ხახულის ღვთისმშობლის წინაშე. შამქორის გამარჯვების შემდეგ თამარის ისევე მოიქცა, როგორც მისი დიდი წინაპარი და გელათს წარგზავნა ხალიფას დროშა და "იამბიკო ხუთეული, ოცდახუთ ლექსად აღწერილი".

იამბიკო სავედრებელი ქართველთა შამქორს გამარჯვებისათვის.

1. ცისა ცათაისა დამწყებ არს ღმერთ-მთავრობა,
2. ძე-საუკუნობს, პირველი და კუალადი.
3. სულმან მან ღმერთმან სრულ-ჰყო მოქმედებადი,
4. სამიტ სრულმან ერთითა რმთეებითა,
5. მიწის პირველთა ეწრფო პირმშოს კაცთასა.
6. შენ მიერ მისთვი დრკუისა მის განმგებელი,
7. უდრკუოი მიდრკა უვნები-ვნებისადმი
8. ივნო, და ვნებაი პირველი უვნებელ-ჰყო!
9. შენგან შობილმან ჩუენ ღირს-გვყუნა არმოშობად,
10. ბნელიტ ნათელსა-ნატელტა მხედველობად.
11. შენგან-ქალწულო, რომელი შენი თვის დავით
12. როკვიდა, ძისა ღმრთისა ძედ შენდა შობად,-
13. მე, თამარ, მიწა შენი, და მიერივე,
14. ცხებულებისა ღირს-მყავ და თვისობასა,-
15. ედემს, ღადირთად, სამხრიტ და ჩრდილოეთით.
16. შუა მფლობელი იავარს შენდა ვმრთმელობ:
17. ხალიფის დროშაი თანავე მანიაკსა
18. შევრთე, ცრუ-სჯულთა მოძღურისა ღაზოდ მძღუანის,
19. ვინ დავით, ძეებრ ეფრემის მოისარმან,
20. მოირთხნა, მოსრნა სულტნითა, ათაბაგით.
21. ერანს ებრძოლეს ჩემ მიერ მისთა სპათა,
22. ჩემნი მხედარნი-მოსავნი შენნი, სძალო!
23. მოწყლნეს, მოწყვიდნეს აგარის ნათესავნი.
24. მუნით მოხნულთა ნიჭთაგან ამას ერთსა
25. შენდა შევწირავ! მიოხე ძეებრ, ღმერთო!

თარგმანი-კომენტარი

1. ცის სფეროთა ("ცის ცისათა") დამწყებ-შემოქმედი არს ღმერთი-მთავრობა [-პირველი პირი ღვთაებისა]
2. ძე [მეორ პირი] ასევე მარადისია,-პირველი [-პიველითგანვე არსი] და კუალადი [-მესამე პირმან] -სრულ-ჰყო მოქმედებადი ღვთაება.
4. სამებიტ სრულმან ერთ-ღვთაებამან
5. ექმნა სახედ (შეეწრფო, თანად ეზიარა) მიწისაგან წარმოქმნილს პირმშოს ადამიანთა (პირველ-შობის ადამა).
6. შენ მიერ [ღმრთისმშობელო].
დრკუისა [ყოვლად განუმართველისა, მრუდისა, სატანის] განმგებელი
7. [ძე შენი იესო], უდრკუოი [მართალი] და უვნებო-მიდრკა ვნებისადმი,
8. ივნო, და ვნება პირველი [ადამის მიერ მოვლინებული] უვნებელ-ჰყო.
9. შენგან შობილმან-ჩუენ ღირს გვყო აღმოშობად
10. ბნელითგან ნათელსა, ნათელტა მხედველობად.
11. შენგან-ქალწულო!-რომლისათვისცა შენი თვისი [შენი ერთი-სისხლი ნათესავი] დავით მეფსალმუნე
12. როკვიდა. [და ამიტ წინასწარმეტყველურად მოასწავებდა] ძე ღმრთისას [ქრისტე მესიისა] ძედ შენდა შობას,
13. მე, თამარ, შენი მიწა და მიერივე [-მიერი დავით მეფსალმუნისა, მისი შტამომავალი, და შენი დავითის ასული, ერთ-სისხლი მკვიდრი],
14. ღირს-მყავ შენდა თვისობასა [ნათესაობას] და მეფედ ცხებულებასა-
15. [მსოფლიოს მფლობელად]: აღმოსავლეთიდან-[სადაც ედემი დანერგა რმერთმან]-ვიდრე დასავლეთის მიჯნამდე ["ღადირთამდე"-ჰერაკლეს ბწეებამდე], და სამხრეთით ჩრდილოებამდე.
16. ქვეყნის მფლობელი [ნიშნად გამარჯვებისა] იავარის (ტროფეის) შენდა მომრთმეველი ვარ:
17. მანიაკს [-ძველს იავარს, რომელიც დიდმა დავითმა აღმაშენებლმა მოგიძღვნა]-შევმატე დროშა ხალიფასი,
18. [მაჰმადი] ცრუ-სჯულთა მოძღვრის მიერ "ღაზოდ" სამოშურნეოდ) წარმოგზავნილი [ცვენდა საწინაარმდეგოდ]
19. ხალიფისა-რომელიც დავით [სოსლანმან, ეფრემის შთამომავალმან], ეფრემის ძეთაებრ [უცდომელად] მოისარმან,
20. დასტრგუნა ("მოირთხა. მოსრნა") ხალიფის ტანამზრახველ სილტანტან და ატაბაგთან ერთად.
21. ერანს ებრძოლეს ჩემ მიერ მისთა [ხალიფას] სპათა,
22. ჩემნი მხედარნი, შენნი მსასოებელნი, სძალო ქალწულო!
23. მოსწყლეს, მოსწყვიდეს მუსილმანთა ტომნი.
24. მუნითგან მორებულ საბოძვართაგან ამას ერთსა [ხალიფის დროშა]
25. შენდა შევწირავ [ძეო მარიამისავ, იესო] რმერთო, და მეცა ძეებრ შემივედრე!