ნაქარგობა პარამეტრები

[ალექსანდრე]

ეს ხევსურული ნაქარგობაა, დეიდაჩემის შემოქმედებიდან

[tamuna m]

შეიძლება, ამით ვინმე დაინტერესდეს (თუ არა, წაშალეთ). ქართულ ნაქარგობაზეა

ქრისტიანული ხელოვნება მრავალფეროვანია. ხელოვნება, საერთოდ, დამოუკიდებლად, მხოლოდ ესთეთიკურ-მხატრული ან დეკორატიული ფუნქციით არ განიხილებოდა, არამედ ქრისტიანული მსოფლწესრიგის განუყოფელი ნაწილი იყო. ხელოვნების სხვადასხვა დარგი ცალ-ცალკე ერთმანეთისაგან მოწყვეტილად არ გაიაზრებოდა და არც არსებობდა, არამედ შეადგენდა ერთიან, დიდ სულიერ მთლიანობას, რომელიც ქრისტიანულ ტაძარში იყო განხორციელებული. ტაძრის ხუროთმოძღვრება, მის ფასადებზე განლაგებული ფიგურული რელიეფი, მის ინტერიერის შემამკობელი ფრესკები თუ მოზაიკა, საკურთხევლის წინ აღმართული კანკები წმინდა ხატებით, მინიატურებით შემკული წმინდა წიგნები, მოჭედილი საღვთისმსახურო წმინდა ჭურჭელი და „სამწერობლები“, მოქარგული „დაფარნები“, „გარდამოხსნები“, „კრეტსაბმელი“ სამღვდელმთავრო შესამოსელი, ბაირაღები, გალობა, ლოცვა-ყოველივე ეს მთლიანობაში აქვე მიწაზე განასახიერებდა ზეციურ სამყაროსა და მის ძალებს.

ქართველმა ხალხმა კულტურის ყოველ დარგში საუკუნეების მანძილზე მძლავრი შემოქმედებითით უნარი გამოამჟღავნა. ხუროთმოძღვრების, ოქრომჭედლობისა და ხელოვნების სხვა დარგების გვერდით საპატიო ადგილს იჭერს ნაქარგობაც.

საქართველო უძველესი დროიდან საფეიქრო წარმოებით იყო განთქმული, ამას უცხოელი მოგზაურების ის წერილობითი წყაროებიც ადასტურებს, რომლებმაც ჩვენამდე მოაღწია (ჰეროდოტე, სტრაბონი, მარკო პოლო, ზერქა, ყაზვინი და სხვა.) რუსი მწერალი ოლღა ფორში წერდა:„(ქართველმა ქალებმა ნემსი აიყვანეს სახელმოხვეჭილი მხატვრის ფუნჯისა და მოქანდაკის საჭრეთლის დონეზე“. საფეიქრო საქმის მაღალმა დონემ განაპირობა მაღალხარისხოვანი შალის, აბრეშუმისა და ბამბის ქსოვილების წარმოება, ამან კი ხელი შეუწყო ქართული ხელსაქმის განვითარებას.

ქართველმა ხალხმა საუკუნეების მანძილზე შეიმუშავა ხელსაქმის შესანიშნავი ტრადიციები. მასში ჩააქსოვა მთელი თავისი ფანტაზია, გემოვნება და კულტურა, შეიქმნა მეტად თავისებური ეროვნული ხელსაქმე. მხატვრული ნაქარგობა და ქსოვა. განსაკუთრებულ აღორძინებას განიცდის მხატვრული ნაქარგობა ქრისტიანულ ეპოქაში, როდესაც სასულიერო პირთა სამოსის ნაქარგობით შემკობას ახალ ეტაპზე აჰყავს ხელსაქმე. ქართველი ქალის მიერ ნაქარგს აღტაცებაში მოჰყავდა როგორც ქართველი, ისე უცხოელი ისტორიკოსებიიოსებ თბილელი, მარკო პოლო, ტოლჩანოვი და სხვა).

ზოგადად, ქართული ხელსაქმე, და განსაკუთრებით, ნაქარგობა, გამოირჩევა თავისი ფერთა ჰარმონიული შეხამებით, დახვეწილი გემოვნებით, მდიდარი ფანტაზიით და ტექნიკური ხერხების მრავალფეროვნებით. ამის დამადასტურებელია ნაქარგობის ის ნიმუშები, რომლებმაც ჩვენამდე მოაღწია. ამ ნივთთა უმდიდრესი კოლექციაა დაცული შ. ამირანაშვილის სახელობის სახელმწიფო მუზეუმის ნაქარგობის და ქსოვილების განყოფილების ფონდში. ნაქარგობის ეს ნიმუშები ძირითადად წარმოადგენს XII-XI საუკუნის „საბუხარები“ კაცხის მონასტრიდან-სასულიერო პირის სამოსის ამ ორ დეტალზე ოქროსა და ვერცხლის თმით ამოქარგულია „საიდუმლო სერობის“ ორი კომპოზიცია. ეს არის „პურითა და ღვინით ზიარება“.

ძველ საქართველოში ხელსაქმის ძირითად კერებს წარმოადგენდა ეკლესია-მონასტრები და დიდგვაროვანთა ოჯახებში შექმნილი სპეციალური სკოლები. ეკლესია მონასტრებიდან ამ მხრივ გამოირჩეოდა სვეტიცხოველი, სამთავრო, დავით-გარეჯი, ალავერდის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესია, კაცხის მონასტერი, თბილისის სიონი და ა.შ. ამ ეკლესია მონასტრებში ქარგვის ცენტრების არსებობას ადასტურებს ნაქარგ ნივთებზე შესრულებული საქტიტორო წარწერები.

საქართველოში ქარგვა ძალზე პოპულარული იყო თითქმის ყველა ოჯახში იყო მქარგველი., ხესაქმე რომ დედოფლებს დიდად ხელეწიფებოდათ, ამაზე მინიშნება არის იაკობ ცურტაველის „შუშანიკის წამებაშიც“, წმინდა მეფე თამარი, მისი ისტორიკოსის ცნობით, მოწყალებას მხოლოდ საკუთარი ხელით ნაქსოვ-ნაქარდიდან გასცემდა. „ხელით საქმარი მისი განყიდის და ეგოდენ ფასი გლახაკთა ახელსაქმარის და მისცეს არა სამეფოდ შემოსავალთაგან“.

სამეფო ოჯახის წევრებიც დიდი მონდომებითა და სიყვარულით ხელსაქმობდნენ და თავიანთ ნაღვაწს ეკლესია-მონასტრებს სწირავდნენ. მომქარგველთაგან ცნობილია დედოფალი მარიამი-როსტომ მეფის მეუღლე, დედოფალი ანა ხანუმი-თეიმურაზ II-ის მეუღლე. ბატონიშვილი თუთა-ვახტანგ I დედა, ბატონიშვილი გულქანი-ოტია დადიანის მეუღლე, მონოზონი ანა-დავით-გარეჯის მონასტრიდან.

წმინდა მამები ქარგვას წმინდა საქმედ თვლიან მონასტრებში მქარგველები და ხატმწერები სამუშაოს შესრულებისათვის ისევე ემზადებოდნენ, როგორც მღვდლები ლიტურგიის აღსავლენად. სამუშაოს იწყებდნენ მხოლოდ დილის საათებში-საზრდოს მიღებამდე. სამუშაოს დაწყების წინ აღევლინებოდა ლოცვა იმ წმინდანის მიმართ, რომელიც უნდა მოექარგათ. ქარგვისას იკითხებოდა ფსალმუნები. ნაქარგობა იქმნებოდა სულიერ ატმოსფეროში. დღესაც აუცილებელია ქარგვის დაწყების წინ მქარგველი მუშაობისათვის მარხვითა და ლოცვით მოემზადოს. იგი ეკლესიურად უნდა ცხოვრობდეს.

სამწუხაროდ, ხელსაქმის ეს უძველესი და უმდიდრესი ტრადიციების მქონე სახეობა. ქარგვა გარკვეული დროით მიივიწყეს. საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, უწმინდესისა და უნეტარესის ილიო II სურვილით და დახმარებით ქარგვის კერები ისევ აღდგა, 1983 წლიდან ჯერ საქართველოს საპატრიარქოში და მცხეთა-თბილისის ეპარქიაში, შემდეგ წლებში კი მღვდელმთავრების დახმარებით სხვა ეპარქიებშიც. დღეისათვის საეკლესიო ნაქარგობების სახელოსნოები ფუნქციონირებს თითქმის ყველა დედათა მონასტერში, თბილისის სიონის სამრევლო სკოლაში. თბილისის სასულიერო აკადემიის სახელოსნო საეკლესიო ნაქარგობების კვლევის ცენტრის ფუნქციას ასრულებს ეპარქიებში მოღვაწე, საეკლესიო ხელოვნებით დაინტერესებულ როგორც სასულიერო, ისე საერო პირთათვის.

ნაქარგობა ორ მთავარ ჯგუფად იყოფა:საეკლესიო და საერო დანიშნულების. საეკლესიო ნაქარგობას მიეკუთვნება:ღვთისმსახურთა სამოსი (ომოფორი, საკოსი, ოლარი, საბუხარები, ენქერი, სარტყელი, მიტრა, სტიქარი, ფილონი). და ღვთისმსახურებისათვის საჭირო ნივთები (დაფარნები, გარდამოხსნები, კრეტსაბმელი, ტრაპეზის გადასაფარებელი და სხვა.), ხოლო საერო დანიშნულების ნივთებს მიეკუთვნება:კაბები, სარტყლები, შეიდიშები, გულისპირი, კაცისა და ქალის თავსაბურავი-ფაფანაკი, ყაბალახი, მანდილი, ბალიშები, ხევსურული ტალავარი და სხვა. საეკლესიო დანიშნულების ნივთების:„დაფარნების“, „გარდამოხსნების“, „კრეტსაბმელის“ და სასულიერო პირთა შესამოსელის შეწირვა თავისი „ცოდვილი სულის საოხრად“ ან „ორსავ ცხოვრებასა წარმართებისათვის“ ან “ ძეთა და ასულთა აღსაზრდელად“ მეფე-დედოფლებსაც და ფეოდალებსაც ჰქონდათ ჩვეულებად.

„გარდამოხსნა“-ჯვარცმული იესო ქრისტეს სხეულის სიმბოლოა. იგი სახეა იმ ტილოსი, რომლითაც იოსებ არიმათიელმა ჯვრიდან ჩამოხსნილი იესო ქრისტეს წმინდა სხეული საფლავში დადების წინ „წარგრაგნა“. („ვითარცა ჩვეულება არს ურიათა დაფლვისაო“), „გარდამოხსნა“ გამოიყენება წითელი პარასკევის ღვთისმსახურების დროს, როდესაც სამღვდელოება და მორწმუნენი იესო ქრისტეს წმინდა სხეულს დასტირიან.

„დაფარნა“ წარმოადგენს საეკლესიო დანიშნულების ნივთს, რომელიც გამოიყენება ბარძიმ-ფეხშუმის საფარებლად. სულხან-საბას მიხედვით „დაფარნა“ სიწმინდის საფარებელია. იგი სამი სახისაა. ერთი განკუთვნილია ფეშხუმისათვის, მეორე-ბარძიმისათვის, მესამე-ბარძიმ-ფეშხუმის საერთო საფარებელს წარმოადგენს.

წმინდა ეპისკოპოსი გაბრიელ ქიქოძე თავის ქადაგებებში ხშირად ეხებოდა ქრისტიანი ქალის დანიშნულებას: იგი შეგვახსენებდა, რომ „ყოველსა კეთილგონიერსა ქალსა სარკედ ჰქონდეს ცხოვრება და თვისება ყოვლადწმინდისა ღვთისმშობელისა და მით განიხილავდეს სახესაც თვისისა ცხოვრებისასა“. დედამიწაზე ცხოვრებისას ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის საქმიანობა იყო წმინდა წერილის კითხვა და ხელსაქმე.

ქალი არის შემწე და მეგობარი კაცისა, მოზიარე ყოველი მისი საქმისა, მწუხარებისა და სიხარულისა. ქალმა უნდა გაუადვილოს და შეუმსუბუქოს ცხოვრება კაცს. ქალი მართავს ოჯახს, ზრდის შვილებს, შეეწევა ოჯახის რჩენას. პირველ საუკუნეებში მრავლად იყვნენ ასეთი ქალები. მრავალთა კეთილგონიერთა ქალთა მოაქციეს და აცხოვნეს მეუღლე, ძე და ნათესავები თავისი პატიოსანი ყოფაქცევით. ბოლოს ასე გვლოცავს წმინდა ეპისკოპოსი:„შეეწიე, ყოვლადწმინდაო ქალწულო და დედაო, ყოველთა ქრისტიანე ქალთა, რათა შენი მობაძავნი. ამინ“!

ასე არიგებს წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი თავის სულიერ შვილს ოლიმპიადას:„საქმიანობა შენი საქსოვ-სართავთა და ღვთის სიტყვის სწავლა იყოს, ხოლო გარეშე საქმის ზრუნვა ქმარს მიანდევი“. სწორედ ასეთი სულისკვეთებით აღზრდილი ქალების მიერაა შესრულებული შუა საუკუნეების საეკლესიო ნაქარგობანი, რომელთაც ყოველთვის აღტაცებაში მოჰყავდათ მნახველი და დღესაც მსოფლიო დონის ხელოვნების ნიმუშად ითვლება.

აი, რას წერს ჟურნალ „წყაროში“ ჩვენი თანამედროვე ხელოვნებათმცოდნე, ქალბატონი იზოლდა მელიქიშვილი„...დღესდღეობით ეს თითქმის დაკარგული და შეუვსწავლელი ტრადიციები აღორძინებისა და აღმავლობის გზაზე დგას. დღეს კვლავ აღდგა ეკლესია-მონასტრებში ქარგვის კერები. განსაკუთრებით მომრავლდა სასულიერო დანიშნულების ნივთების მქარგველი ოსტატები, რომლებიც უძველესი ტრადიციებით აგრძელებენ ქარგვას“.

ვფიქრობთ, რომ სტატიების ის ციკლი, რომელიც მომავალში ქართულ-მხატვრულ საეკლესიო ნაქარგობას დაეთმო, ამ საქმით დაინტერესებულს სასიკეთო სამსახურს გაუწევს.