ლექციები პატროლოგიაში, ედიშერ ჭელიძე პარამეტრები

[afxazi]

ძალიან დიდი სურვილი მქონდა რომ ამ ადამიანის ლექციები, წერილობითი სახით ფორუმზე ყოფილიყო.

მეორე ლექციით დავიწყებ. პირველს ცოტა მოგვიანებით დავდებ.

იმედი მაქვს ყველა გაეცნობით.

მეორე ლექცია

ზოგადი მიმოხილვა საეკლესიო ლიტერატურის შესახებ

წინა ლექციაზე ვიმსჯელეთ იმის შესახებ თუ რას ნიშნავს პატროლოგია, პატრისტიკა. დღეიდან შევეხებით შესავალ ნაწილში ყველაზე მთავარს, თუ როგორია რაობა იმ ლიტერატურისა, იმ საუნჯისა, განძისა და მემკვიდრეობისა, რასაც მოიცავს პატრისტიკა და რასაც შეისწავლის პატროლოგია. ანუ რას წარმოადგენს თავისი არსით ქრისტიანული ლიტერატურა, საეკლესიო მწერლობა, ეკლესიის მამათა წერილობითი მემკვიდრეობა.
თქვენ კარგად იცით, რომ წმ. წერილი, ბიბლია, რომელიც ორ ნაწილად განიყოფა: ძველ და ახალ აღთქმად, ეკლესიური რწმენით თავის თავში მოიცავს ყოველივეს. მასში რაც კი დასაწერი იყო და რაც კი წერილობითი გზით კაცთათვის საუწყებელი ღვთისაგან, აბსოლუტურად ყველაფერია ნაუწყები.

ამ ყველაფრის ფონზე ისმის კითხვა, რომ თუ ყველაფერი დაწერილია, მაშ ასეთი უმდიდრესი და შეიძლება ითქვას დაუბოლოებელი საეკლესიო ლიტერატურა რისთვის შეიქმნა? და ჩვენ რომ ეს გავარკვიოთ უნდა გვესმოდეს მართებულად მიმართება საეკლესიო ლიტერატურასა და ბიბლიას, ანუ საღვთო წერილს შორის. ამ მიმართების დებულება რა გახლავთ? დებულება ისაა, რომ პირველადი და თავადი მნიშვნელობა აქვს საღვთო წერილს, ბიბლიას. საეკლესიო ლიტერატურა თავისთავადი მნიშვნელობისა არაა (თავისთავადი ნიშნავს დამოუკიდებლად რომ მნიშვნელოვანია). წმ. წერილის გარეშე საეკლესიო ლიტერატურას არავითარი მნიშვნელობა არ ექნებოდა. მას უდიდესი და წმ. წერილთან გათანაბრებული მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ წმ. წერილთან ერთად. ეს იმას ნიშნავს, რომ მართალია წმ. წერილში ყველაფერია ნაუწყები, აბსოლუტურად ყველაფრის შესახებაა წერილობითი უწყება, მაგრამ ეს უწყება არ გახლავთ განმარტებითი. შეიძლება ჩვენ რაღაცას გადავცემდეთ სხვას წერილობითად, მაგრამ გადაცემის სახეობები არ იყოს ერთგვაროვანი. Yველაზე უფრო არსებითად გამოიყოფა ორი სახეობა მეტყველებისა და წერილობითი გადაცემისა. ერთი ეს გახლავთ პირადპირი, რასაც ბუკვალურიც ეწოდება და მეორე არის ირიბი ანუ ალეგორიული, არაპირდაპირი. წმ. წერილი თავის თავში ამთლიანებს ორივე ფორმას. ეს ნიშნავს, რომ იქ რაც არის ნაუწყები, რა თხრობანიც არის, რა ისტორიული მოვლენებიცაა, ყოველი მათგანი არის ჭეშმარიტი, ისტორიულად ნამდვილად მომხდარი, მაგრამ ამით არ მთავრდება წმ. წერილის არსი. Yველა ამ ისტორიულად, რეალურად მომხდარ მოვლენაში შინაგანად არის ღრმა აზრი, რომლის წვდომაც, რომლის ამოკითხვაც ყველას არ შეუძლია. საერთოდ წმ. წერილის გაგებასთან დაკავშირებით იყო ორი გაუკუღმართება, ორი უკიდურესობა, გამომდინარე უწყებათა ამ ორი სახეობიდან (პირადპირი და ირიბი მეტყველება). ამის შესაბამისად ნაწილი, რომელთაც სიღრმით წვდომა არ შეეძლოთ წმ. წერილისა, მხოლოდ ზედაპირულ შინაარსს ითვისებდნენ და ამბობდნენ, რომ რაც ზედაპირულია, რაც ემპირიულად ჩანს ესაა ჭეშმარიტი და რაღაც სიღრმეებისა და ალეგორიების ძიება ეს თვითნებური მოვლენააო. მაგრამ ჩვენ თუკი წმ. წერილში სიღრმისეული აზრი არ დავინახეთ უსათუოდ მივდივართ გაუკუღმართებამდე უკლებლივ ყველაფერთან და განსაკუთრებით ღვთის მოაზრებასთან დაკავშირებით, რადგან წმ. წერილში არაიშვიათია ღვთის წარმოჩენა ადამიანური ცნებებით: ღვთის ხელნი, ღვთის ფერხნი, ღვთის თვალნი, ღვთის ადგომა, დაჯდომა, სინანული მრისხანება... თუკი ამ ყველაფერს ჩვენ პირდაპირ გავიგებთ და არა გადატანითი მნიშვნელობით, ღმერთი ჩვენს წინაშე წარმოჩინდება ადამიანის გამოსახულების ადამიანის აღნაგობის, ადამიანის შესახედაობის მქონე.

საერთოდ ერესების ისტორია საკმაოდ რთული და დაბლანდულია. გზადაგზა ჩვენ შევეხებით ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანს, მაგრამ ამ ფაქტთან, წმ. წერილის მხოლოდ ზედაპირულ გაგებასთან დაკავშირებით ვახსენებთ ერთ მეტად საშიშ მიმდინარეოაბს, რომლისაგანაც სხვათაშორის არასოდეს არაა დაზღვეული ეკლესიის ისტორია და დღევანდელ დღესაც შეიძლება მსგავსი რამ აღმოცენდეს. ეს გახლავთ ანთროპომორფისტების ცნობილი, შეიძლება ითქვას ლაშქარი, რომლებიც გარკვეულ მოძღვართა თაოსნობით პირადპირ, ფიზიკურად უსწორდებოდნენ ყველა იმ პიროვნებას, ვინც მათ აზრს არ იზიარებდა. Άνθρωπος ბერძნულად არის ადამიანი, კაცი, ხოლო μόρφος შესახედაობა. ე.ი. ანთროპომორფისტები იყვნენ ის ადმაიანები, როლებიც ღმერთის ადამიანურ გარეგნობას აღიარებდნენ ვითომც საღვთო წერილზე დაყრდნობით. ისინი ნებისმიერ სიმბოლიკას უარყოფდნენ, სიღრმისეულ ძიებებს და როგორც უკვე გითხარით ვინც მათ აზრს არ გაიზიარებდა მას ფიზიკურად უსწორდებოდნენ. მაგალითად IV ს-ში მოღვაწეობდა ერთ-ერთი მოძღვარი თეოფილე ალექსანდრიელი, რომელსაც დაუპირისპირად ეს ბრბო (ტაძარს, სადაც ის მსახურობდა გარს შემოერტყენ ანთროპომორფისტები), რადგან თეოფილე და საერთოდ ალექსანდრიელი მოღვაწეები ცნობილნი იყვნენ ალეგორიზმით. Eკლესიის სიტორიაში ყველაზე უფრო მკვერთრად გამოყოფილი გახლავთ ორი მიმდინარეობა: ერთი ესაა ე.წ. ანტიოქიური და მეორე ალექსანდრიული (პოლარული კატეხიზმური გაგებით). ანტიოქიური სკოლა უფრო აქცენტირებული იყო ბიბლიის, როგორც ზნეობრივი სახელმძღვანელოს აღქმაზე, თუ რა სწავლებას გვაწვდის ბიბლია ზნეობრივად, სათნოებითად. ხოლო ალექსანდრიული კატეხიზმური სკოლა მიმართული იყო ბიბლიის ცალკეული მუხლების მისტიკურ ანუ საიდუმლოებით განმარტებაზე. ამიტომაც ზემოთ ნახსენებ თეოფილეს იმ მიზეზით დაუპირისპირდა ეს ბრბო, რომ როგორც ალექსანდრიელს მიაჩნდათ, რომ ისიც ალეგორიული კუთხით იგებდა და არა პირდაპირი მნიშვნელობით წმ. წერილის უფალთან დაკავშირებულ ადგილებს. იმხელა საშიშროება შეიქმნა მისი ფიზიკურად განადგურებისა, რომ მან ამ შემთხვევაში დათმო, გამოვიდა ამ ხალხის წინაშე და ფსალმუნის სიტყვებით მიმართა მათ: “ვხედავ პირსა თქვენსა, ვითარცა პირსა ღვთისასა” (ძველ ქართულად პირი ნიშნავდა პირისახეს, შესახედაობას), რომ თქვენს შესახედაობას ვხედავ, როგორც შესახედაობას ღვთისასო, ანუ ამ სიტყვებით ის დაეთანხმა ანთროპომორფის-ტებს, რის შედეგადაც იგი გადაურჩა უეჭველ სიკვდილს.

აი ეს საშიში მიმდინარეობა მოდებული იყო IV ს-ის მთელ საქრისტიანოს. და V ს-ის დამდეგს რომ არ გამოეჩინა წმ. კირილე ალექსანდრიელს ისეთი დიდი გაბედულობა, რითაც საერთოდ ცნობილი იყო ეს მოღვაწე (ვინც თავისი სახელგანთქმული შრომა დაწერა “ანთროპომორფისტების წინააღმდეგ”) ეს მიმდინარეობა რა დონემდე მივიდოდა და როგორ განივრცობოდა უცნობია, მაგრამ ამ მხილების შემდეგ თანდათანობით აღმოიფხვრა და ბოლოს საერთოდ გაქრა კიდეც.

მეორე გაუკუღმართება წმ. წერილისა გახლავთ მისი მხოლოდ სიმბოლური, მხოლოდ ალეგორიული გაგება. ზოგიერთი პიროვნება, ზოგიერთი საეკლესიო ავტორი იმდენად ღრმად შევიდა ამ ალეგორიებში, რომ ბიბლიის პირდაპირი მნიშვნელობა საერთოდ უარყო. გარკვეული ისტორიული მოვლენები, ისტორიული რეალიები, ისტორიული პირები, რომლებიც ძველ და ახალ აღთქმაში იხსენეიბა, ყველაფერი ეს ალეგორიულად აღიქვა და მათი რეალობა, ნამდვილობა უარყო. ეს გახლავთ მეორე უკიდურესობა.

რომელია ჭეშმარიტი, მართლმადიდებლური ხაზი? მართლმადიდებლური ხაზი გახლავთ ის, რომელიც ორივეს აღიარებს ერთდროულად, რომ ბიბლიას აქვს პირდაპირი, ზედაპირული, ისტორიული მნიშვნელობა. რა მოვლენებიცაა მომხდარი, რომელი პიროვნებებიც არიან ნახსენები, ისნი უეჭველად მოღვაწეობდნენ ისტორიულად, ყოველი მოვლენა ისტორიულად რეალურია, მაგრამ ამავე დროს ყველა მოვლენას ბიბლიაში აქვს თავისი სულიერი, ღრმა შინაარსი.

ნიმუშისათვის, თუ როგორ იგებს ეკლესია ბიბლიის ცალკეულ მუხლებს, მოვიყვანოთ ერთი ეპიზოდი ძველი აღთქმიდან (ძველ აღთქმაზე იმიტომ მაქვს აქცენტი, რომ მთელი ალეგორია და სიმბოლიკა ძირითადად ძველ აღთქმაშია, როგორც წინასწარმეტყველურ ნაწილში). თქვენ გახსოვთ, რომ აბრაამის დროს 318 მსახურის წინადაცვეთა მოხდა. როდესაც ეკლესიური განმარტებანი შეეხო ბიბლიის ყველა მუხლს დაყ ველა ეპიზოდს, ეს მოვლენაც განიმარტა. რათქმა უნდა ისტორიულად სავსებით ჭეშმარიტებადაა აღიარებული, რომ ეს რეალურად მოხდა, აბრაამმა გამოიყვანა 318 მსაუხრი და წინადაცვითა მათ, მაგრამ ეკლესიური განმარტება ამაზე არ ჩერდება. მიიჩნევა, რომ როდესაც აბრაამმა ეს საქმე აღასრულა, მან, ვინც სულიერად ჭვრეტდა მოვლენებს 318 შემთხეევით არ შეურჩევია, ანუ ამ რიცხვში ის გარკვეულ ჩანაფიქრს დებდა. ეკლესიის მამათა განმარტება ამ მოვლენასთან დაკავშირებით ასეთია: ბერძნული τ პრაქტიკულად ძალიან გავს ჯვარს და მას შეესატყვისება რიცხვი 300, ამიტომ აი ამ გამოსახულებაში ეკლესიის მამებმა განჭვრიტეს ჯვრის საიდუმლოს წინასწარ მოსწავება, რომ 300 არის ჯვარი. რაც შეეხება 18-ს, თვრამეტი როგორც ქართულში, ასევე ბერძნულშიც აღინიშნება Ιη (ქართულად იე). Ι არის ათი, ხოლო η რვა. ანუ ეს აღიქვეს ინიციალებად, დასაწყის ასოებად მაცხოვრისა Ιησούς (იესო). ე.ი. ჯვარი და იესო განიჭვრიტა ეკლესიის მამათაგან ამ მოვლენაში. თვითონ წინადაცვეთა, როგორც მოვლენა გახლავთ ნათლისღების წინასახე, ანუ რაც საეკლესიო ნათლისღებაა ამის ძველი აღთქმისეული წინასახე და მოსწავება. წინადაცევთა არის ფიზიკურად ზედემტის მოკვეთა, ხოლო ნათლობა არის სულერად ადამიანისგან ვნებების, როგორც დანამატის მოკვეთა.

სხვათაშორის წინადაცვეთა ბერძნულად არის περίτομη. წინადაცვეთა ამ მოვლენას უძველეს პერიოდში ეწოდა ქართულად, მაგრამ როდესაც საქართველოში განსაკუთრებით აქტუალიზებული გახდა ზედმიწევნითი ტერმინოლოგიური თანხვდენილობა ბერძნულთან, მრავალი ტერმინის გადაფასება მოხდა და მათ შორის ეს ბერძნული περίτομη მაგ. გელათურ სკოლაში (რომელიც ყველაზე უფრო ტერმინოლოგიური მოვლენაა საქართველოს ეკლესიის ისტორიაში) წინადაცვეთად კი აღარ ითარგმნა, არამედ ითარგმნა კალკირებულად და ასეთი ტერმინი შეიქმნა “მეტკვეთილო-ბაი” (სადაც წიგნში შეგხვდებათ “მეტკვეთილობაი” უნდა იცოდეთ, რომ ეს ტექსტი აუცილებლად XII ს-მდე ადრინდელი არ შეიძლება იყოს, რადგან სწორედ ამ დროს შეიქმნა ეს ტერმინი, რაც ნიშნავს იმავეს, რასაც წინადაცვეთა, ანუ ბერძნულად περίτομη ) რაც კარგად ცხადყოფს მოვლენის სულიერ შინაარსს - ზედმეტი რაცაა იმის მოკვეთა ხდება ფიზიკურად (ფიზიკურად ძველ აღთქმაში), მაგრამ სულიერად მოასწავებს რაც ჩვენში ზედმეტია, ვნებადი რაცაა და რაც დანამატია ჩვენს ბუნებაში (რაც თავდაპირველად არ გვქონდა) აი ამ ყველაფრის მოკვეთას, რაც არის კიდეც ნათლისღება, რომელიც ცოდვებს მოჰკვეთს ადამაინისგან.
როგორც დავინახეთ ძველი აღთქმის ამ ეპიზოდში მთელი საღვთო შინაარსი ამოიკითხა ეკლესიურმა განმარტებამ, რასაც ჩვენ პირველად ვხვდებით უადრესი ეპოქის ძეგლში “ბარნაბას ეპისტოლეში”, სადაც შესანიშნავადაა განმარტებული ყოველივე ის რაზეც უკვე იყო ზემოთ საუბარი. Aმას იყენებს ისეთი დიდი მოძღვარი როგორიცაა კლიმენტი ალექსანდრიელი და აგრეთვე მოგვიანო პერიოდის მამებიც, რომ აბრაამის მიერ 318 მსახურის წინადაცვეთის წესის აღსრულებაში განიჭვრიტება მაცხოვრის განკაცება, მისი ჯვარცმა და ჯვარცმის საფუძველზე ადამიანთათვის ნათლისღების დაწესება.

მართალია ჩვენ ვთქვით, რომ ძველი აღთქმისეული წინადაცვეთა წინასახეა ნათლისღებისა, მაგრამ რეალურად ნათლისღების არსი ესაა მაცხოვრის ჯვარცმა, დაფვლა და აღდგომა. ყველა ჩვენგანზე აღსრულებული ნათლობა ამას აღასრულებს, რომ ჩვენ ჯვარს ვაცმევთ ჩვენს ვნებად ბუნებას, თანადავეფლით მაცხოვართან ერთად და მასთან ერთად თანააღვდგებით თუ ამის ღირსნი ვართ, მაგრამ ნათლობა თანაღგვადგინებს თუ შევინარჩუნებთ მას. ეკლესიის მამებთან ისიც კია განხილული თუ რატომ მოხდა ისე რომ მაცხოვარმა ეს უდიდესი საიდუმლო, დასაფლავება და აღდგომა რეალურად აღასრულა – ის მართლაც მოკვდა, მართლაც ეცვა ჯვარს, ჭეშმარიტად დაიდო საფლავში, ჭეშმარიტად დაეყარა მიწა და ჭეშმარიტად აღდგა დასაფლავებული. აი ეს ხორციელდება ყველა ჩვენგანზე, მაგრამ ხორციელდება როგორ? წყალი დაგვესხმის და მეტი არაფერი! Eკლესიის მამათა განმარტება ამგვარია, რომ როდესაც ნათლობის ჟამს წყალი დაგვეესხმის ეს იგივე მიწის დაყრაა, ამიტომ ეს უნდა ხდებოდეს ადამიანის სხეულის ყველაზე ზემოთა ნაწილზე – კეფაზე, ე.ი. მთლიანად დასაფლავებულად უნდა იგულისხმებოდეს ის. ამ შემთხვევაში ადამიანი ნათლობისას წყალში ჩაიძირება თუ მას წყალი ზემოდან დაესხმის, ეს ერთიდაიგივე სულიერი მნიშვნელობისაა. თუ წყალში იძირება ეს ნიშნავს, რომ მიწაში იძირება – “ქუეყანასა ქუეშე” (“ქუეყანა” ძველ ქართულად მიწას ნიშნავს), ხოლო როდესაც წყალი დაესხმის თავზე იგულისხმება, რომ მას მიწა ეყრება ზემოდან და ის ისევე კვდება, როგორც დაიდო საფლავად უფალი. შემდეგ ამოდის რა ემბაზიდან ადამიანი, ისაა მაცხოვართან ერთად თანაღმდგარი. და რატომ არ ხდება ჩვენზე აღსრულებული ნათლისღება მაცხოვრის დაფვლისა და აღდგომის ანალოგიით, ანუ რატომ არ ხდება ნათლობისას ადამიანის რელურად მიწაში ჩასვლა და იქიდან ამოსვლა? ეკლესიის მამები განმარტავენ, რომ ამით ერთის მხრივ ის ეცხადებათ ადამიანებს, რომ როგორც ჩვენთვის ადვილია წყლის დასხმა თავზე, წყალში ჩასვლა და წყლიდან ამოსვლა, აი ასე ადვილი იყო უფლისათვის საფლავად დადება და აღდგომა. მეორეს მხრივ კი ნამდვილად რომ ისეთივე სახით მომხდარიყო ჩვენი ნათლისღება, როგორც მაცხოვრის დასაფლავება და აღდგომა იყო ვერცერთ ადამიანი ამას ვერ იტვირთებდა. ადამიანთათვის შეუძლებელია ასეთი დიდი სირთულის მქონე მოვლენის აღსრულება და ამიტომ ღვთისაგან უკიდურესად გაადვილებულია ეს ყოველივე და მიწა შეცვლილია წყლით, რომ იგივე სულიერი მოვლენა ხდება, მაგრამ, გარეგნულად და აღსრულებითად ისეთივე სიმძიმის არა. თორემ კიდევ ერთხელ ვამბობ ნათლისღება სხვა არაფერია თუ არა მაცხოვართან და მაცხოვრისებრ დასაფლავება და აღდგომა.

[afxazi]

ნათლისღებას მრავალი სახელწოდება აქვს. თვითონ სიტყვა ნათლისღება დაკანონებული ფორმით მხოლოდ ქართულშია, თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას რომ სხვა ენებზე ანალოგიური ტიპის სახელწოდებანი ნათლისღებას არ ქონდეს. უბრალოდ დაკანონებული სახელწოდება არ აქვს, ასე ვთქვათ ტექნიკური ტერმინი არაა არც ერთ ენაში. ბერძნულში ნათლობას ეწოდება βάπτισμα რაც ჩაძირვას, ჩასვლას, დასხმას ნიშნავს, მაგრამ ამავე დროს იმავე βάπτισμα – ს ეწოდება φώτισμα რაც ნათლის მიღებას ნიშნავს, განათლებას (φως ბერძნულად არის ნათელი) და ა.შ. სომხურშიც არის ანალოგიური ტიპის სახე, მაგრამ როგორც ითქვა ქართულში ეს დაკანონებულია და ეს ქართული ქრისტიანული ტერმინოლოგიის უდიდესი ღირსებაა, აქაა საიდუმლოს არსი განჭვრეტილი. საერთოდ ამა თუ იმ მოვლენას სახელწოდება მრავალი კუთხით შეიძლება ეწოდოს, მისი აღსრულების წესის, წინაისტორიის მიხედვით, ანდა რაღაც მოვლენასთან დაკავშირების, ან სულიერი შინაარსის მიხედვით. მაგალითად იგივე ნათლისღება რომ ავიღოთ (რომელსაც ბერძნულად βάπτισμα ეწოდება) ამ სიტყვაში საიდუმლოს რიტუალური მხარეა განჭვრეტილი, რომ ჩასვლა, ჩაძირვა ხდება წყალში. მაგრამ ქართულში ამ ყველაფრის სულიერი შედეგი რაცაა ისაა ხაზგასმული, რომ წყალში ჩასვლით, ჯვარმით და ა.შ. ჩვენ გვენიჭება მაცხოვრისეული სინათლე. ეს მხარეა დანახული და ეს მარტო ამ ტერმინში არ გახლავთ. როდესაც ჩვენთან ქრისტიანობა შემოვიდა, ისეთი გუილთ იქნა მიღებული ქრისტიანობა და შესაბამისად როდესაც ბერძნულ ტერმინებთან ქართული ტერმინების მისადაგება ხდებოდა ისეთი ღრმა სულიერი ტერმინების ჩამოყალიბება მოხდა, რომლის მსგავსი მართლაც შეიძლება მთელს საქრისტიანოში ვერ ვნახოთ და ეს უდიდესი ღირსებაა იმდროინდელი საქართველოს სულიერი სიმაღლისა, რომ ასეთი განსაკუთრებული მჭვრეტელობითა და აღქმით იქნა მიღებული ჩვენში ქრისტიანობა.
ერთ-ერთი სახელწოდება ნათლობისა არის “ჯვარი”, ბერძნულად σταυρός. მას ეწოდება აგრეთვე “საფლავი”, τάφος და სხვა, რაც ცხადყოფს იმას, რომ თანადასაფლავება და თანაღდგომა მაცხოვართან ერთად, თუმცა მიწის ნაცვლად წყლით, გახლავთ ნათლისღების არსი.

სხვათაშორის “მოქცევაი ქართლისაიში” არის ერთი საინტერესო ადგილი ძალიან გაურკვევლად რომ ჩანს ერთი შეხედვით და ასევე გაუგებრად ჩანდა, რამაც ათასგვარი მცდარი თეორია გამოიწვია. “წმ. ნინომო, - ამბობს აბიათარი, - ჩვენ მოგვცა და მოგვანიჭა ნათლისღებაი მიწითა და წყლითაო”. ამ შემთხვევაში აი ეს “მიწითა” რას ნიშნავდა (მიწით ნათლისღება ერთიშეხედვით წარმოუდგენელია) ბევრისთვის ძალიან გაურკვეველი იყო და როგორც უკვე აღინიშნა ამის შესახებ მრავალი არასწორი შეხედულება გაჩნდა, რომ თითქოს წარმართობაში ჩვენთან უნდა ყოფილიყო მიწის კულტი, როგორც იყო დედა სინათლისა და დედა ღვთაების კულტი და სხვა, რაც შემოინახა ნათისღების წესმა. სინამდვილეში აქ იგულისხმება, რომ ჩვენ რასაც წყლით ნათლისღებას ვეძახით თავისი არსით ეს იგივე მიწით ნათლისღებაა. მიწაში დასაფლავება მაცხოვრისა და მისი მიწიდან ამოსვლა ჩვენთვის იგივეა რაც წყალში ჩასვლა და იქიდან ამოსვლა. Mმაგრამ ეს წყალი თავისი სულიერი მნიშვნელობითაა მიწა, რელურად და გარეგნულად კი არა, თორემ ამის დამტევი ადამიანი ვერ იქნებოდა. მართლა ვერ ჩავიდოდა ადამიანი მიწაში და ვერ აღდგებოდა. ჩვენთვის გაადვილებულია და გარეგნულადაა ეს ყოველივე შეცვლილი, ისევე როგორც ზიარების საიდუმლო. მოგეხსენებათ რეალურად და სინამდვილეში ესაა ჭეშმარტი სისხლი და ხორცი უფლისა ყოველგვარი სიმბოლიკის გარეშე, მაგრამ გარეგნულად ის პური და ღვინოა, რადგან ადამიანისათვის შეუძლებელია იმის დატევნა, რომ ის ხედავდეს მართლაც სისხლსა და ხორცს და მას ჭამდეს, და აი ამ იკონომიითაა ის შენარჩუნებული პურად და ღვინოდ, თორემ რეალურად თავისი არსით ისაა ჭეშმარიტი სისხლი და ხორცი, ნამდვილი ადამიანური სისხლი და ხორცი მაცხოვრისა. ამ შემთხვევაშიც ნახსენები ფრაზა “მოქცევაი ქართლისაი”-დან ამას ნიშნავს რომ მაცხოვარმა თავისი ჯვარცმით, მიწაში დაფვლითა და აღდგომით ჩვენ ნათლობის წინასახე მოგვცა და ჩვენზე ეს ყველაფერი წყლით აღსრულდება და არსებითად თუ ჩავუღრმავდებით მართლა მიწითა და წყლით ნათლობას ვიღებთ ჩვენ, გარეგნულად წყლით, მაგრამ თავისი არსით მიწით, რადგან მიწაში ვსაფლავდებით და მიწიდან აღვდგებით.

და რადგან ნათლისღება ჯვარცმას უკავშირდება, წინადაცვეთა, ანუ ზემოთ ნახსენები “მეტკვეთილობაი”, რაც აბრაამთან დაკავშირებული ეპიზოდის გარჩევისას ვახსენეთ, მთელი ამ შინაარსით იქნა ამოკითხული ეკლესიის მამათაგან, რომ აქ არის წინამოსწავება ჯვარზე, ჯვარცმაზე, მიწაში დაფვლაზე და არდგომაზე (ჯვარცმა და არდგომა ჩვენთვის ნათლისღებაა). აი მთელი ეს მოძღვრება იქნა ამოკითხული ეკლესიის მამათაგან ძველი აღთქმის ამ ეპიზოდში არ გაქმებით იმისა, რომ ეს რეალურადაც მოხდა.

აი ეს გახლავთ მართლმადიდებლური ხედვა საღვთო წერილისა, ეკლესიის მამათა ხედვა საღვთო წერილისა, რომ რაც იქაა არწერილი ეს ყოველივე რეალურად, ჭეშმარიტად მოხდა, მაგრამ მშრალად კი არ მოხდა და ამით კი არ მთავრდება ბიბლია, არამედ ამ ყველაფრით კარი გვეხსნება ამ მოვლენათა შინაგანი, წინასწარხედვითი, მჭვრეტელობითი წინაარსისკენ, რომლის ამოკითხვა და რომლის წვდომაც რა თქმა უნდა ყველას არ შეუძლია. ანუ ბიბლია ეს გახლავთ სიმბოლოების, როგორც ერთ-ერთი საეკლესიო ავტორი ბრძანებს, ტყე, ტევრი, სადაც უფალი სეირნობს” (მეტად საყურადღებო განმარტებაა. მართალია ამ სიტყვების ავტორი მართლმადიდებელი მოძღვარი არაა, მაგრამ მისი ეს განმარტება, ისევე როგორც მრავალი სხვა, ეკლესიის მამებმა ღირსეულად მიიჩნიეს და გარკვეული ღირსება განუუთვნეს მათ. ეს გახლავთ ორიგენე). მართლაც მთელი საღვთო წერილი მხოლოდ ღვთიური ჭეშმარიტების გადმოცემაა, ღვთის შესახებ მეტყველებაა. ღვთის შესახებ მეტყველება იგივე ღვთისმეტყველებაა და ჩვენ მართალია ვიცით და ასეც ვუწოდებთ მათ, რომ ღვთისმეტყველნი ჩვენთვის არიან ეკლესიის მამები, მაგრამ თვითიონ ეკლესიის მამათა სწავლებით პირველადი და ბუნებითი ღვთისმეტყველნი არიან ძველი აღთქმისა და ახალი აღთქმის ყოფითად რომ ვთქვათ ავტორები, წინასწარმეტყველები და მახარებელ-მოციქულნი. წმ. დიონისე არეოპაგელი, როდესაც საღვთისმეტყველო მოძღვრებას გადმოგვცემს, ყოველ ნაბიჯზე იყენებს ტერმინს “ღვთისმეტყველი”, მაგრამ არც ერთ შემთხვევაში ამ სიტყვაში ის არ გულისხმობს ეკლესიის მამას. ყველა შემთხვევაში ღვთისმეტყველში მასთან იგულისხმება ძველი აღტქმის წინასწარმეტყველი ან ახალი აღთქმის მოციქული და მახარებელი, და ასეცაა, ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველები სხვა არფრის შესახებ წინასწარმეტყველებდნენ თუ არა ღვთის შესახებ. ისევე როგორც მახარებელნი და მოციქულნი სხვა არაფრის შესახებ მეტყველებდნენ თუ არა ღვთის შესახებ. ამიტომ მთელი საღვთო წერილი ესაა ბუნებითი ღვთისმეტყველება, ანუ ღვთის შესახებ ყოვლითურთი მეტყველება.

მაგრამ ვუბრუნდებით ზემოთ ნათქვამს, რომ ბიბლიაში ყოველივე რაცაა თქმული და ისტორიულად ჭეშმარიტი, ამავე დროს თავის შინაგან და ალეგორიულ სიღრმეებს შეიცავს, რისი წვდომაც გახლავთ აუცილებელი, რადგან სწორედ ამ სიღრმისეულ შინაარსშია მაცხოვნებელი დანიშნულება საღვთო წერილისა. თუმცა ეს ყოველვე ძალიან რთულია, რადგან რამდენი ადამიანიცაა შეიძლება იმდენი სიმბოლო იყოს დანახული ბიბლიის ამა თუ იმ ეპიზოდში, მოვლენაში. ზედმეტი ალეგორიზმი ისევე დამღუპველია, როგორც საერთოდ ალეგორიზმის უარყოფა, რაც, სიფრთხილე და საღი დამოკიდებულება ეკლესიისა, კარგად ჩანს თუნდაც ისეთ განსაკუთრებულ მოვლენასთან დაკავშირებით, როგორიცაა ახალი აღთქმის კანონიკური წიგნი “აპოკალიფსი”, რომელიც საერთოდ ყველაზე სიმბოლური ძეგლია რაც კი დაწერილა და ამის გამოი იყო რომ ეკლესიამ ეს ძეგლი ერთბაშად არ მიიღო. ვიდრე Vს-ის ჩათვლით მიდიოდა პაექრობა იმაზე იყო თუ არა ეს ჭეშმარიტი. მხოლოდ VI ს-ში იქნა მიღებული “აპოკალიფსი” კანონიკურ წიგნად. სხვათაშორის ამის შედეგი იყო ის, რომ ქართულად როდესაც საღვთო წერილი და მათ შორის ცხადია ახალი აართქმა ითარგმნა “აპოკალიფსი” არ თარგმნილა. იმიტომ, რომ ის ჯერ კიდევ არ იყო შერაცხილი კანონიკურად (Vს) და X ს-ის მიწურულში ექვთიმე მთაწმინდელმა თარგმნა ქართულად პირველად. ანუ ეს ყოველივე იმის ცხადყოფაა, რომ ეკლესია ყოველთვის უდიდესი სიფრთხილით უყურებდა ზედმეტი ალეგორიზმით გაჯერებულ ძეგლებს, ზედმეტად ალეგორიულ განმარტებებს, რადგან ძალიან დიდია საფრთხე ცდომილებისა. ყველა ადამიანი შეიძლება რაღაც ზმანების, ჰალუცინაციის ქვეშ იყოს და რაღაც ისეთი წარმოაჩინოს, რაც არანაირად ჭეშმარიტებას არ უკავშირდება. მაგრამ ამავე დროს ჩვენ ვიცით რომ საღვთო წერილში მთელი სულიერი სიღრმეებია, რომ იქაა სიმბოლოების, ალეგორიების, არაპირდაპირად თქმული და შინაგანი სულიერი აზრების მთელი წიაღი და რომელია ის გასაღები, რომელიც მართლა მოერგება და გაგვიხსნის ამ საუნჯეს. აურაცხელი განმარტება შეიძლება იყოს ამა თუ იმ ეპიზოდისა, აურაცხელი სიმბოლური განმარტება, მაგრამ მხოლოდ ერთი შეიძლება იყოს მართებული, როგორც ნებისმიერ კარს და ნებისმიერ კლიტეს მხოლოდ ერთი გასაღები ერგება და ეს გახლავთ საეკლესიო მწერლობა. საეკლესიო მწერლობა გახლავთ ბიბლიის მართებული და ერთადერთი განმარტება. ის უაღრესად ვრცელია სწორედ იმიტომ, რომ განსამარტავი ძალიან ბევრია, ამოუწურავია. შესაბამისად ამ ბიბლიური სიღრმის ამოუწურვის მიზანდასახულობის მქონე საეკლესიო ლიტერატურაც ამოუწურავია, აურაცხელია და თუკი ჩვენ შევაჯამებთ საეკლესიო ლიტერატურა ეს გახლავთ ერთი ვრცელი განმარტება, ერთი ვრცელი ეგზეგეზა საღვთო წერილისა. აი ესაა საეკლესიო ლიტერატურის დანიშნულება. ამიტომ მას თავისთავადი მნიშვნელობა არ აქვს. განმარტებას იმ ტექსტის გარეშე რასაც ეს განმარტება ეხება, თავისთავადი მნიშვნელობა არ შეიძლება ქონდეს, იმ ტექსტს მიდევნებულია ის, მაგრამ მე რად მინდა საუნჯე თუკი საუნჯეში ვერ შევედი. ე.ი. ეს გასაღები ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც ის საუნჯე. ამიტომ საეკლესიო ლიტერატურა მართალია გასაღებია იმ საუნჯისა, მასში შემყვანია, მაგრამ იმგვარადვე ფასობს, როგორც ის საუნჯე, რადგან მის გარეშე ჩვენ იმ საუნჯეში ვერ შევალთ. ჭეშმარიტი აზრი, რაობა რა არის საღვთო წერილისა აი ეს ცხადდება საეკლესიო მწერლობაში. ამიტომ სხვანაირად რომ ვთქვათ საეკლესიო მწერლობა იგივე წმ. წერილია, ოღონდ განმარტების ენაზე. ბიბლიაც იგივე საეკლესიო ლიტერატურაა, მაგრამ მხოლოდ წინასწარმეტველების, მოციქულების და მახარებლების ენაზე. ეს ორივე ერთმთლიანობაა, მხოლოდ გამოთქმის ფორმაა სხვადასხვა. ბიბლია ბიბლიურ ენაზე გამოითქმის, ხოლოდ საეკლესიო ლიტერატურე აუცილებლად განმარტების ენაზე. Yველაფრის განმარტებაა საეკლესიო ლიტერატურაში, ჟანრობრივად რომ ჩვენ ის განმარტებად არ გვეჩვენებოდეს. მაგალიტად საეკლესიო მწერლობაში მრავალი ჟანრია, დოგმატიკა იქნება ეს, პოლემიკა, ასკეტიკა, მისტიკა, ლიტურგიკა, ჰაგიოგრაფია, აპოკრიფები და სხვა, და ერთ-ერთია საკუთრივ ეგზეგეტიკა, ანუ განმარტება, რომელიც ფორმითაც განმარტებითია, რომ აღებულია მუხლი, მოძებნილია განმარტება, მაგრამ ეს ფორმითაცაა განმარტება თორემ სხვა ყველაფერი ფორმის გარეშე მაინც განმარტებაა. ჩვენ შეგვიძლია უფრო შორსაც წავიდეთ, თვითონ ეკლესია, როგორც მთიანობა განმარტებაა იმ საუფლო მადლისა და ჭეშმარიტებისა, რაც მისი საძირკველია. მეტიც შეიძლება ითქვას, რომ ანგელოზებიც განმმარტებლები არიან, რადგან ზეციურ მოძღვრებას განმარტავენ. Gგანმარტება გახლავთ საყოველთაოდ გაფართოებადი ტერმინი და ამის გვირგვინი არის თავად მაცხოვარი, ყველაზე დიდი განმმარტებელი და ეგზეგეზი წმ. წერილისა, რომელიც განკაცდა და ჭეშმარიტება აუწყა და გადასცა ადამიანებს, ჭეშარიტება განუმარტა მათ. თუმცა კი მანამდეც იყო ბიბლიის განმარტების მცდელობა, მაგრამ გასაღები ეკლესიას ბიბლიის ჭეშმარიტი განმარტებისა მაცხოვარმა მისცა და ამ ხაზს მისდევს საეკლესიო მწერლობა. ამიტომაა საეკლესიო მწერლობა ჩვენთვის განსაკუთრებული მოვლენა, გათანაბრებული ბიბლიურ სიწმინდესთან, ბიბლიურ აღმატებულებასთან, იგი თავად ბიბლიაა, თუმცა განმარტების ენაზე. შესაბამისად როდესაც იქმნება საეკლესიო მწერლობა ამით არ უქმდება ის დებულება, რომ ერთადერთი რაც დაიწერა და რაშიც ყოველივე დაიწერა ესაა საღვთო წერილი, მეტი არაფერი დაიწერება და არცაა საჭირო რომ დაიწეროს, მაგრამ რაც დაიწერა იმის განმარტება აუცილებელია და ეს განმარტება რა თქმა უნდა წერილობით ხდება, რომ მხოლოდ თანამედროვეს კი არ მიეცეს იგი არამედ შორეული საუკუნეების შემდგომაც სხვებსა და სხვებს ეუწყოთ და ეს გახლავთ მოძღვრების გადაცემის ერტი მხარე. მოძღვრება საღვთო წერილია, განმარტებული ეკლესიის მამათა მიერ. მთელი საეკლესიო ლიტერატურა ესაა მოძღვრების გადაცემის წერილობითი გზა, რომელსაც თავისი უტყუარი და შეუცვლელი ღირსებები აქვს. მეორე გზა მოძღვრების გადაცემისა გახლავთ ზეპირად გადაცემის გზა, რომელიც ასევე ძველთაგანვეა დაფუძნებული. მაცხოვარი ქადაგებდა ზეპირად და იგავებით განუმარტავდა ადამიანებს ჭეშმარიტებას.

რატომაა, რომ მსახურების განუყრელი ნაწლია ქადაგება მოძღვრისა? ხომ შეიძლება რომ ეს ქადაგება წერილობით გავრცელდეს მხოლოდ და მხოლოდ? მაგრამ სინამდვილეში წერილობითად მოწოდებულ ტექსტს და იმავე ტექსტის ზეპირ გადმოცემულ სახეს ერთი და იგივე დიაპაზონი არ აქვთ. ორივეს თავ-თავისი, ერთმანეთთან შეურევნელი ღირსებანი აქვთ და ისინი ერტი-მეორეს არ ფარავენ. ჩვენ შეიძლება რაიმე ტექსტი წავიკითხოთ წერილობით, მაგრამ ზეპირად გადმოცემული იგივე ტექსტი უფრო ღრმად შემოვიდეს ჩვენში, ვიდრე წერილობით წაკითხული. აქ გადმოცემის მრავალ კომპონენტს აქვს მნიშვნელობა. მოძღვარი უნდა ფლობდეს იმის საშუალებებს, რომ სიტყვები, რასაც იგი წარმოთქვამს მორწმუნის გულს ხვდებოდეს.

მოციქულთა მომდევნო პერიოდში მოღვაწეობდა ერთ-ერთი მოძღვარი პაპიას ჰიერაპოლელი, რომლის ნაშრომის (”საუფლო სიტყვათა განმარტება’) მხოლოდ რამდენიმე ფრაგმენტია ჩვენამდე მოღწეული. შესავალ ნაწილში ის ასეთ რამეს ამბობს, რომ ”მე ამ ჩემს ნაშრომში მხოლოდ ის სიტყვები კი არ განვმარტე რაც სახარებაშია, არამედ მოციქულთაგან ზეპირად რაც გადმომეცა ისინიც განვმარტე აქო, რადგან სხუა არის სიტყვა წერილობითი და სხუა არის სიტყვა ცოცხალი, რომელიც ზეპირად გადმოგვეცაო”. ასე რომ ზეპირ გადმოცემით გზას მოძღვრებისას თავისი მარადიული ღირსება აქვს და ამიტომაა რომ ის არ გაუქმებულა. ზეპირგადმოცემითი გზა მოძღვრებისა კვლავაც იმგვარადვეა შენარჩუნებული როგორც ეს უძველეს პერიოდში იყო და ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიცოდეთ, რომ როდესაც მოძღვარი ამბიონიდან ქადაგებს არსებითად ეს იგივე მაცხოვარი და მოციქულები ქადაგებენ, იმიტომ რომ მათი ტრადიციის მემკვიდრეა ეს პიროვნება, იმავე სულიერებას განაგრძობს და აქ არ შეიძლება ცვალებადობა შემოვიდეს. XX ს-ის მოძღვარი წესით ზუსტად ისეთივე უნდა იყოს, როგორიც იყო I-II სა-ის მოძღვარი, რადგან მართლმადიდებლობა არ იცვლება ეპოქებისდამიხედვით, აქ არ შემოდის არასოდეს არანაირი ყოფითი სიახლე. Mარადიულად, კარგი გაგებით სიძველე აქვს მას, ანუ რაც იყო ისაა ყოველთვის. ისევე როგორც წერილობით გადმოცემულ მოძღვრებაში არ შეიძლება ცვლილება შემოვიდეს.