ლექციები პატროლოგიაში, ედიშერ ჭელიძე პარამეტრები

[afxazi]

ძალიან დიდი სურვილი მქონდა რომ ამ ადამიანის ლექციები, წერილობითი სახით ფორუმზე ყოფილიყო.

მეორე ლექციით დავიწყებ. პირველს ცოტა მოგვიანებით დავდებ.

იმედი მაქვს ყველა გაეცნობით.

მეორე ლექცია

ზოგადი მიმოხილვა საეკლესიო ლიტერატურის შესახებ

წინა ლექციაზე ვიმსჯელეთ იმის შესახებ თუ რას ნიშნავს პატროლოგია, პატრისტიკა. დღეიდან შევეხებით შესავალ ნაწილში ყველაზე მთავარს, თუ როგორია რაობა იმ ლიტერატურისა, იმ საუნჯისა, განძისა და მემკვიდრეობისა, რასაც მოიცავს პატრისტიკა და რასაც შეისწავლის პატროლოგია. ანუ რას წარმოადგენს თავისი არსით ქრისტიანული ლიტერატურა, საეკლესიო მწერლობა, ეკლესიის მამათა წერილობითი მემკვიდრეობა.
თქვენ კარგად იცით, რომ წმ. წერილი, ბიბლია, რომელიც ორ ნაწილად განიყოფა: ძველ და ახალ აღთქმად, ეკლესიური რწმენით თავის თავში მოიცავს ყოველივეს. მასში რაც კი დასაწერი იყო და რაც კი წერილობითი გზით კაცთათვის საუწყებელი ღვთისაგან, აბსოლუტურად ყველაფერია ნაუწყები.

ამ ყველაფრის ფონზე ისმის კითხვა, რომ თუ ყველაფერი დაწერილია, მაშ ასეთი უმდიდრესი და შეიძლება ითქვას დაუბოლოებელი საეკლესიო ლიტერატურა რისთვის შეიქმნა? და ჩვენ რომ ეს გავარკვიოთ უნდა გვესმოდეს მართებულად მიმართება საეკლესიო ლიტერატურასა და ბიბლიას, ანუ საღვთო წერილს შორის. ამ მიმართების დებულება რა გახლავთ? დებულება ისაა, რომ პირველადი და თავადი მნიშვნელობა აქვს საღვთო წერილს, ბიბლიას. საეკლესიო ლიტერატურა თავისთავადი მნიშვნელობისა არაა (თავისთავადი ნიშნავს დამოუკიდებლად რომ მნიშვნელოვანია). წმ. წერილის გარეშე საეკლესიო ლიტერატურას არავითარი მნიშვნელობა არ ექნებოდა. მას უდიდესი და წმ. წერილთან გათანაბრებული მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ წმ. წერილთან ერთად. ეს იმას ნიშნავს, რომ მართალია წმ. წერილში ყველაფერია ნაუწყები, აბსოლუტურად ყველაფრის შესახებაა წერილობითი უწყება, მაგრამ ეს უწყება არ გახლავთ განმარტებითი. შეიძლება ჩვენ რაღაცას გადავცემდეთ სხვას წერილობითად, მაგრამ გადაცემის სახეობები არ იყოს ერთგვაროვანი. Yველაზე უფრო არსებითად გამოიყოფა ორი სახეობა მეტყველებისა და წერილობითი გადაცემისა. ერთი ეს გახლავთ პირადპირი, რასაც ბუკვალურიც ეწოდება და მეორე არის ირიბი ანუ ალეგორიული, არაპირდაპირი. წმ. წერილი თავის თავში ამთლიანებს ორივე ფორმას. ეს ნიშნავს, რომ იქ რაც არის ნაუწყები, რა თხრობანიც არის, რა ისტორიული მოვლენებიცაა, ყოველი მათგანი არის ჭეშმარიტი, ისტორიულად ნამდვილად მომხდარი, მაგრამ ამით არ მთავრდება წმ. წერილის არსი. Yველა ამ ისტორიულად, რეალურად მომხდარ მოვლენაში შინაგანად არის ღრმა აზრი, რომლის წვდომაც, რომლის ამოკითხვაც ყველას არ შეუძლია. საერთოდ წმ. წერილის გაგებასთან დაკავშირებით იყო ორი გაუკუღმართება, ორი უკიდურესობა, გამომდინარე უწყებათა ამ ორი სახეობიდან (პირადპირი და ირიბი მეტყველება). ამის შესაბამისად ნაწილი, რომელთაც სიღრმით წვდომა არ შეეძლოთ წმ. წერილისა, მხოლოდ ზედაპირულ შინაარსს ითვისებდნენ და ამბობდნენ, რომ რაც ზედაპირულია, რაც ემპირიულად ჩანს ესაა ჭეშმარიტი და რაღაც სიღრმეებისა და ალეგორიების ძიება ეს თვითნებური მოვლენააო. მაგრამ ჩვენ თუკი წმ. წერილში სიღრმისეული აზრი არ დავინახეთ უსათუოდ მივდივართ გაუკუღმართებამდე უკლებლივ ყველაფერთან და განსაკუთრებით ღვთის მოაზრებასთან დაკავშირებით, რადგან წმ. წერილში არაიშვიათია ღვთის წარმოჩენა ადამიანური ცნებებით: ღვთის ხელნი, ღვთის ფერხნი, ღვთის თვალნი, ღვთის ადგომა, დაჯდომა, სინანული მრისხანება... თუკი ამ ყველაფერს ჩვენ პირდაპირ გავიგებთ და არა გადატანითი მნიშვნელობით, ღმერთი ჩვენს წინაშე წარმოჩინდება ადამიანის გამოსახულების ადამიანის აღნაგობის, ადამიანის შესახედაობის მქონე.

საერთოდ ერესების ისტორია საკმაოდ რთული და დაბლანდულია. გზადაგზა ჩვენ შევეხებით ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანს, მაგრამ ამ ფაქტთან, წმ. წერილის მხოლოდ ზედაპირულ გაგებასთან დაკავშირებით ვახსენებთ ერთ მეტად საშიშ მიმდინარეოაბს, რომლისაგანაც სხვათაშორის არასოდეს არაა დაზღვეული ეკლესიის ისტორია და დღევანდელ დღესაც შეიძლება მსგავსი რამ აღმოცენდეს. ეს გახლავთ ანთროპომორფისტების ცნობილი, შეიძლება ითქვას ლაშქარი, რომლებიც გარკვეულ მოძღვართა თაოსნობით პირადპირ, ფიზიკურად უსწორდებოდნენ ყველა იმ პიროვნებას, ვინც მათ აზრს არ იზიარებდა. Άνθρωπος ბერძნულად არის ადამიანი, კაცი, ხოლო μόρφος შესახედაობა. ე.ი. ანთროპომორფისტები იყვნენ ის ადმაიანები, როლებიც ღმერთის ადამიანურ გარეგნობას აღიარებდნენ ვითომც საღვთო წერილზე დაყრდნობით. ისინი ნებისმიერ სიმბოლიკას უარყოფდნენ, სიღრმისეულ ძიებებს და როგორც უკვე გითხარით ვინც მათ აზრს არ გაიზიარებდა მას ფიზიკურად უსწორდებოდნენ. მაგალითად IV ს-ში მოღვაწეობდა ერთ-ერთი მოძღვარი თეოფილე ალექსანდრიელი, რომელსაც დაუპირისპირად ეს ბრბო (ტაძარს, სადაც ის მსახურობდა გარს შემოერტყენ ანთროპომორფისტები), რადგან თეოფილე და საერთოდ ალექსანდრიელი მოღვაწეები ცნობილნი იყვნენ ალეგორიზმით. Eკლესიის სიტორიაში ყველაზე უფრო მკვერთრად გამოყოფილი გახლავთ ორი მიმდინარეობა: ერთი ესაა ე.წ. ანტიოქიური და მეორე ალექსანდრიული (პოლარული კატეხიზმური გაგებით). ანტიოქიური სკოლა უფრო აქცენტირებული იყო ბიბლიის, როგორც ზნეობრივი სახელმძღვანელოს აღქმაზე, თუ რა სწავლებას გვაწვდის ბიბლია ზნეობრივად, სათნოებითად. ხოლო ალექსანდრიული კატეხიზმური სკოლა მიმართული იყო ბიბლიის ცალკეული მუხლების მისტიკურ ანუ საიდუმლოებით განმარტებაზე. ამიტომაც ზემოთ ნახსენებ თეოფილეს იმ მიზეზით დაუპირისპირდა ეს ბრბო, რომ როგორც ალექსანდრიელს მიაჩნდათ, რომ ისიც ალეგორიული კუთხით იგებდა და არა პირდაპირი მნიშვნელობით წმ. წერილის უფალთან დაკავშირებულ ადგილებს. იმხელა საშიშროება შეიქმნა მისი ფიზიკურად განადგურებისა, რომ მან ამ შემთხვევაში დათმო, გამოვიდა ამ ხალხის წინაშე და ფსალმუნის სიტყვებით მიმართა მათ: “ვხედავ პირსა თქვენსა, ვითარცა პირსა ღვთისასა” (ძველ ქართულად პირი ნიშნავდა პირისახეს, შესახედაობას), რომ თქვენს შესახედაობას ვხედავ, როგორც შესახედაობას ღვთისასო, ანუ ამ სიტყვებით ის დაეთანხმა ანთროპომორფის-ტებს, რის შედეგადაც იგი გადაურჩა უეჭველ სიკვდილს.

აი ეს საშიში მიმდინარეობა მოდებული იყო IV ს-ის მთელ საქრისტიანოს. და V ს-ის დამდეგს რომ არ გამოეჩინა წმ. კირილე ალექსანდრიელს ისეთი დიდი გაბედულობა, რითაც საერთოდ ცნობილი იყო ეს მოღვაწე (ვინც თავისი სახელგანთქმული შრომა დაწერა “ანთროპომორფისტების წინააღმდეგ”) ეს მიმდინარეობა რა დონემდე მივიდოდა და როგორ განივრცობოდა უცნობია, მაგრამ ამ მხილების შემდეგ თანდათანობით აღმოიფხვრა და ბოლოს საერთოდ გაქრა კიდეც.

მეორე გაუკუღმართება წმ. წერილისა გახლავთ მისი მხოლოდ სიმბოლური, მხოლოდ ალეგორიული გაგება. ზოგიერთი პიროვნება, ზოგიერთი საეკლესიო ავტორი იმდენად ღრმად შევიდა ამ ალეგორიებში, რომ ბიბლიის პირდაპირი მნიშვნელობა საერთოდ უარყო. გარკვეული ისტორიული მოვლენები, ისტორიული რეალიები, ისტორიული პირები, რომლებიც ძველ და ახალ აღთქმაში იხსენეიბა, ყველაფერი ეს ალეგორიულად აღიქვა და მათი რეალობა, ნამდვილობა უარყო. ეს გახლავთ მეორე უკიდურესობა.

რომელია ჭეშმარიტი, მართლმადიდებლური ხაზი? მართლმადიდებლური ხაზი გახლავთ ის, რომელიც ორივეს აღიარებს ერთდროულად, რომ ბიბლიას აქვს პირდაპირი, ზედაპირული, ისტორიული მნიშვნელობა. რა მოვლენებიცაა მომხდარი, რომელი პიროვნებებიც არიან ნახსენები, ისნი უეჭველად მოღვაწეობდნენ ისტორიულად, ყოველი მოვლენა ისტორიულად რეალურია, მაგრამ ამავე დროს ყველა მოვლენას ბიბლიაში აქვს თავისი სულიერი, ღრმა შინაარსი.

ნიმუშისათვის, თუ როგორ იგებს ეკლესია ბიბლიის ცალკეულ მუხლებს, მოვიყვანოთ ერთი ეპიზოდი ძველი აღთქმიდან (ძველ აღთქმაზე იმიტომ მაქვს აქცენტი, რომ მთელი ალეგორია და სიმბოლიკა ძირითადად ძველ აღთქმაშია, როგორც წინასწარმეტყველურ ნაწილში). თქვენ გახსოვთ, რომ აბრაამის დროს 318 მსახურის წინადაცვეთა მოხდა. როდესაც ეკლესიური განმარტებანი შეეხო ბიბლიის ყველა მუხლს დაყ ველა ეპიზოდს, ეს მოვლენაც განიმარტა. რათქმა უნდა ისტორიულად სავსებით ჭეშმარიტებადაა აღიარებული, რომ ეს რეალურად მოხდა, აბრაამმა გამოიყვანა 318 მსაუხრი და წინადაცვითა მათ, მაგრამ ეკლესიური განმარტება ამაზე არ ჩერდება. მიიჩნევა, რომ როდესაც აბრაამმა ეს საქმე აღასრულა, მან, ვინც სულიერად ჭვრეტდა მოვლენებს 318 შემთხეევით არ შეურჩევია, ანუ ამ რიცხვში ის გარკვეულ ჩანაფიქრს დებდა. ეკლესიის მამათა განმარტება ამ მოვლენასთან დაკავშირებით ასეთია: ბერძნული τ პრაქტიკულად ძალიან გავს ჯვარს და მას შეესატყვისება რიცხვი 300, ამიტომ აი ამ გამოსახულებაში ეკლესიის მამებმა განჭვრიტეს ჯვრის საიდუმლოს წინასწარ მოსწავება, რომ 300 არის ჯვარი. რაც შეეხება 18-ს, თვრამეტი როგორც ქართულში, ასევე ბერძნულშიც აღინიშნება Ιη (ქართულად იე). Ι არის ათი, ხოლო η რვა. ანუ ეს აღიქვეს ინიციალებად, დასაწყის ასოებად მაცხოვრისა Ιησούς (იესო). ე.ი. ჯვარი და იესო განიჭვრიტა ეკლესიის მამათაგან ამ მოვლენაში. თვითონ წინადაცვეთა, როგორც მოვლენა გახლავთ ნათლისღების წინასახე, ანუ რაც საეკლესიო ნათლისღებაა ამის ძველი აღთქმისეული წინასახე და მოსწავება. წინადაცევთა არის ფიზიკურად ზედემტის მოკვეთა, ხოლო ნათლობა არის სულერად ადამიანისგან ვნებების, როგორც დანამატის მოკვეთა.

სხვათაშორის წინადაცვეთა ბერძნულად არის περίτομη. წინადაცვეთა ამ მოვლენას უძველეს პერიოდში ეწოდა ქართულად, მაგრამ როდესაც საქართველოში განსაკუთრებით აქტუალიზებული გახდა ზედმიწევნითი ტერმინოლოგიური თანხვდენილობა ბერძნულთან, მრავალი ტერმინის გადაფასება მოხდა და მათ შორის ეს ბერძნული περίτομη მაგ. გელათურ სკოლაში (რომელიც ყველაზე უფრო ტერმინოლოგიური მოვლენაა საქართველოს ეკლესიის ისტორიაში) წინადაცვეთად კი აღარ ითარგმნა, არამედ ითარგმნა კალკირებულად და ასეთი ტერმინი შეიქმნა “მეტკვეთილო-ბაი” (სადაც წიგნში შეგხვდებათ “მეტკვეთილობაი” უნდა იცოდეთ, რომ ეს ტექსტი აუცილებლად XII ს-მდე ადრინდელი არ შეიძლება იყოს, რადგან სწორედ ამ დროს შეიქმნა ეს ტერმინი, რაც ნიშნავს იმავეს, რასაც წინადაცვეთა, ანუ ბერძნულად περίτομη ) რაც კარგად ცხადყოფს მოვლენის სულიერ შინაარსს - ზედმეტი რაცაა იმის მოკვეთა ხდება ფიზიკურად (ფიზიკურად ძველ აღთქმაში), მაგრამ სულიერად მოასწავებს რაც ჩვენში ზედმეტია, ვნებადი რაცაა და რაც დანამატია ჩვენს ბუნებაში (რაც თავდაპირველად არ გვქონდა) აი ამ ყველაფრის მოკვეთას, რაც არის კიდეც ნათლისღება, რომელიც ცოდვებს მოჰკვეთს ადამაინისგან.
როგორც დავინახეთ ძველი აღთქმის ამ ეპიზოდში მთელი საღვთო შინაარსი ამოიკითხა ეკლესიურმა განმარტებამ, რასაც ჩვენ პირველად ვხვდებით უადრესი ეპოქის ძეგლში “ბარნაბას ეპისტოლეში”, სადაც შესანიშნავადაა განმარტებული ყოველივე ის რაზეც უკვე იყო ზემოთ საუბარი. Aმას იყენებს ისეთი დიდი მოძღვარი როგორიცაა კლიმენტი ალექსანდრიელი და აგრეთვე მოგვიანო პერიოდის მამებიც, რომ აბრაამის მიერ 318 მსახურის წინადაცვეთის წესის აღსრულებაში განიჭვრიტება მაცხოვრის განკაცება, მისი ჯვარცმა და ჯვარცმის საფუძველზე ადამიანთათვის ნათლისღების დაწესება.

მართალია ჩვენ ვთქვით, რომ ძველი აღთქმისეული წინადაცვეთა წინასახეა ნათლისღებისა, მაგრამ რეალურად ნათლისღების არსი ესაა მაცხოვრის ჯვარცმა, დაფვლა და აღდგომა. ყველა ჩვენგანზე აღსრულებული ნათლობა ამას აღასრულებს, რომ ჩვენ ჯვარს ვაცმევთ ჩვენს ვნებად ბუნებას, თანადავეფლით მაცხოვართან ერთად და მასთან ერთად თანააღვდგებით თუ ამის ღირსნი ვართ, მაგრამ ნათლობა თანაღგვადგინებს თუ შევინარჩუნებთ მას. ეკლესიის მამებთან ისიც კია განხილული თუ რატომ მოხდა ისე რომ მაცხოვარმა ეს უდიდესი საიდუმლო, დასაფლავება და აღდგომა რეალურად აღასრულა – ის მართლაც მოკვდა, მართლაც ეცვა ჯვარს, ჭეშმარიტად დაიდო საფლავში, ჭეშმარიტად დაეყარა მიწა და ჭეშმარიტად აღდგა დასაფლავებული. აი ეს ხორციელდება ყველა ჩვენგანზე, მაგრამ ხორციელდება როგორ? წყალი დაგვესხმის და მეტი არაფერი! Eკლესიის მამათა განმარტება ამგვარია, რომ როდესაც ნათლობის ჟამს წყალი დაგვეესხმის ეს იგივე მიწის დაყრაა, ამიტომ ეს უნდა ხდებოდეს ადამიანის სხეულის ყველაზე ზემოთა ნაწილზე – კეფაზე, ე.ი. მთლიანად დასაფლავებულად უნდა იგულისხმებოდეს ის. ამ შემთხვევაში ადამიანი ნათლობისას წყალში ჩაიძირება თუ მას წყალი ზემოდან დაესხმის, ეს ერთიდაიგივე სულიერი მნიშვნელობისაა. თუ წყალში იძირება ეს ნიშნავს, რომ მიწაში იძირება – “ქუეყანასა ქუეშე” (“ქუეყანა” ძველ ქართულად მიწას ნიშნავს), ხოლო როდესაც წყალი დაესხმის თავზე იგულისხმება, რომ მას მიწა ეყრება ზემოდან და ის ისევე კვდება, როგორც დაიდო საფლავად უფალი. შემდეგ ამოდის რა ემბაზიდან ადამიანი, ისაა მაცხოვართან ერთად თანაღმდგარი. და რატომ არ ხდება ჩვენზე აღსრულებული ნათლისღება მაცხოვრის დაფვლისა და აღდგომის ანალოგიით, ანუ რატომ არ ხდება ნათლობისას ადამიანის რელურად მიწაში ჩასვლა და იქიდან ამოსვლა? ეკლესიის მამები განმარტავენ, რომ ამით ერთის მხრივ ის ეცხადებათ ადამიანებს, რომ როგორც ჩვენთვის ადვილია წყლის დასხმა თავზე, წყალში ჩასვლა და წყლიდან ამოსვლა, აი ასე ადვილი იყო უფლისათვის საფლავად დადება და აღდგომა. მეორეს მხრივ კი ნამდვილად რომ ისეთივე სახით მომხდარიყო ჩვენი ნათლისღება, როგორც მაცხოვრის დასაფლავება და აღდგომა იყო ვერცერთ ადამიანი ამას ვერ იტვირთებდა. ადამიანთათვის შეუძლებელია ასეთი დიდი სირთულის მქონე მოვლენის აღსრულება და ამიტომ ღვთისაგან უკიდურესად გაადვილებულია ეს ყოველივე და მიწა შეცვლილია წყლით, რომ იგივე სულიერი მოვლენა ხდება, მაგრამ, გარეგნულად და აღსრულებითად ისეთივე სიმძიმის არა. თორემ კიდევ ერთხელ ვამბობ ნათლისღება სხვა არაფერია თუ არა მაცხოვართან და მაცხოვრისებრ დასაფლავება და აღდგომა.

[afxazi]

მესამე ლექციის დასასრული



ახლახანს გამოვიდა წიგნი “სათნოებათმოყვარეობა” (ჩემი თარგმანი), სადაც ერთ-ერთ სქოლიოში შეგიძლიათ ნახოთ ამ მოძღვრების შესახებ გრიგოლ ნოსელის უდიდესი ღირებულებისა და შინაარსის მქონე ციტატები შესაბამის ნაწილში. კერძოდ ეს ეხება მოძღვრებას, რომელსაც ეწოდება “მარადიულად მზარდი ძლიერებით ღვთისაკენ”. ჩვენ უბრალოდ თუ ვიტყვით, რომ ადამიანი, მთელი სამყარო ღვთისკენ ისწრაფვის, ეს მაინც რაღაც სტატიკური, გაჩერებული მდგომარეობაა, რომ რაღაცისკენ მივდივარ ნელ-ნელა ან გნებავთ ჩქარა. სინამდვილეში სწრაფვა ღვთისაკენ მარადიულად მზარდი ძლიერებით ხდება. თუ ჭეშმარიტად ვისწრაფვით უფლისკენ და რაიმეთი არ ბრკოლდება ეს სწრაფვა, დავუშვათ ჩვენი სისუსტით, ანდა რაღაც გარეგანი მართული ძალიათ და სხვა, ამ წუთში რომ ვისწრაფვით ღვთისაენ, მეორე წუთში უფრო მზარდია ეს სწრაფვა, მესამე წუთში კიდევ უფრო მზარდი და ასე მარადიულად.

საღვთო ჭეშმარიტებაში ჩაძირვა, ჩაღრმავება ეს ორგვარად შეიძლება. პირველი ესაა ზესწრაფვა, სიმბოლურად ზევითკენ რომ მიისწრაფვის ადამიანი და მეორე რაღაც სიღრმეში რომ იძირები. ორივე ერთიდაიგივე შინაარსის დამტევია. წმ. გრიგოლ ნოსელი ასეთ სიმბოლურ განმარტებას გვთავაზობს: “წარმოვიდგინოთ მწვერვალზე დადებული ლოდი, დიდი ქვა. თუ ამ ქვას ბიძგი მიეცემა ის დაიწყებს ფერდობზე ქვევით დაშვებას (წარმოვიდგინოთ რომ ეს ფერდობი არის უსასრულო) და თუ ამ ფერდობზე რაიმე სახის დაბრკოლება მას არ შეხვდება, რაც შეაფერხებდა მის მოძრაობას, ჩვენთვის ადვილი წარმოსადგენია ყოველ წამიერად ამ ქვის სიჩქარე ქვეითკენ, სიღრმეში რამდენად უფროდაუფრო მეტი იქნება. ე.ი. ერთი სიჩქარით კი არ იქნება მისი სწრაფვა სიღრმისკენ, არამედ ყოველწამიერად უფრო და უფრო აჩქარებითად, უფრო და უფრო მზარდი ძლიერებით. აი ამგვარადვე უნდა წარმოვიდგინოთ, - ამბობს გრიგოლ ნოსელი, - ადამიანის ღვთისკენ სწრაფვა, რომელიც მარად მზარდია.

იგივე მოვლენა, ზესწრაფვის ფონზე, ამ მოძღვრისა და კიდევ სხვა მოძღვართა სწავლებით (განსაკუთრებით წმ. დიონისე არეოპაგელის) ამგვარად წარმოდგება, რომ ადამიანი, რომელიც სულიერად ღვთისკენ ისწრაფვის, თავის ზემოთ სულიერი თვალით ჭვრეტს დიდ მშვენიერებას, დიდ სიკეთეს, ღვთის მადლის გამობრწყინებას, სულიერ ხარისხს, რომელიც მასზე აღმატებულია და რომელზეც ჯერ არ ასულა იგი. აი ეს ხარისხი, ეს საფეხური, რომელიც ზემდგომია მასზე, ეს მშვენიერება მას რაღაც განუზომელი ძალით მაგნიტურად იზიდავს. თუ ეს ადამაინი თავის ნებაყოფლობითი სწრაფვით შეუერთდება ღვთის ამ მიზიდულობას, ღვთის ნებას (ღვთის ნება ყოველთვის იქითკენაა მიმართული, რომ ადამიანი განიღმრთოს. Aრასოდეს ღვთისგან არ მომდინარეობს დაბრკოლება ადამიანის განღმრთობაში, დამაბრკოლებელი თვითონ ადამიანია) ის ამაღლდება იმ ხარისხამდე, რომელსაც სულიერი თვალით ჭვრეტს და სადაც ასვლა მას მთელი არსებით სწადია. მაგრამ როგორც კი ამ ხარისხამდე ავა იმის ზემოთ უფრო აღმატებულ საფეხურს ხედავს, რომელიც კიდევ უფრო დიდი სიძლიერით იზიდავს თავისკენ. მოხდება ისე, რომ იქამდეც ამაღლდება, იმის ზემოთ კიდევ უფრო აღმატებულ საფეხურს ჭვრეტს, რომელიც კიდევ უფრო მეტი სიძლიერით იზიდავს მას თავისკენ და ასე უსასრულოდ, თუ რათქმაუნდა თვითონ ადამიანისგან, რომელიც განღმრთობას ეძიებს, შინაგანი დაბრკოლება არ იქნება, რომ ის ცოდვისკენ არ მიიდრიკება. ასე მარადიულად მზარდი ძლიერებით მოხდება მისი ერთი ხარისხიდან მეორე უფრო აღმატებულ ხარისხამდე ზეაღსვლა, ერთი სიდიადიდან უფრო აღმატებულ სიდიადემდე არმასვლა. პავლე მოციქული სიტყვისამებრ “დიდებითი დიდებად აღვემატებოდეთ” (სიდიადიდან სიდიადისკენ ვისწრაფოდეთ).

აი ეს განღმრთობის საფეხურები და განღმრთობის ეს დაუბოლოებელი ზეაღსვლითი და მარადგაძლიერებადი გზა იგულისხმება საღვთო წერილის შემეცნებაში. ამ განღმრთობის გზას ადამიანი შეიმეცნებს და შეითვისებს როდესაც ის ჭეშმარიტი, განმარტებითი სწავლებით ღრმავდება ბიბლიურ ცოდნაში, მაცხოვნებელ წიაღში, რაც საღვთო წერილშია დაუნჯებული.

აქეთკენ გზა, გზის მიმცემი და მიმართულება არის სწორედ ეკლესიის მამათა განმარტებები. Eკლესიის მამების, რომლებიც წინ მიიწევენ და ქვემორეებს ეხმარებიან რომ მწვერვალზე ისინიც ავიდნენ, ისინი კიდევ უფრო მატზე ქვემორეებს და აი ასეთი ურთიერთგადაჯაჭვული, ერტობლივი სწრაფვა ღვთისკენ არის ჭეშმარიტი განღმრტობა კაცობრიობისა, რაც (ეს მოძღვრება) მაცხოვარმა თავისი განკაცებით მოგვმადლა და რაც, როგორც უკვე გითხარით, ბიბლიის ჭეშმარიტ შინაარსში წვდომას გულისხმობს. Aსე რომ საღვთო წერილი ესაა მადლის საუნჯე, განღმტOბის წიაღი, ცხონების წიგნი და რადგან ამის განმმარტებელი არის ეკლესიური მოძრვრება, შესაბამისად ბიბლიასთან განუყოფელ მთლიანობაში, საეკლესიო ლიტერატურე, საეკლესიო მწერლობა და ეკლესიის მამათა წერილობითი მემკვიდრეობა სხვა არაფერია თუ არა ცხონებისა და განღმრთობის წიაღი, იმიტომ რომ თანაშერთულია მასთან და ერთ მთლიან მოძღვრებად წარმოდგება. ანუ საეკლესიო ლიტერატურა ესაა განმარტება საღვთო წერილისა, განმარტება ცხონებისა. განმარტება და მოძღვრების გადმოცემა კი ერთი და იგივეა.

მოძღვრების გადმოცემის სახეობები, საეკლესიო ტრადიციაში, გახლავთ რამდენიმე (რომლებიც ერთი მეროეს არ ცვლის, ერთ მთლიანობაშია და ერთად შენარჩუნებული), რომელთაგან ერთ-ერთზე ნაწილობრივ უკვე ვისაუბრეთ. ესაა წერილობითი გადმოცემა მოძღვრებისა, როდესაც საეკლესიო მოძღვარი, რომელიც სულიერად შეიმეცნებს გარკვეულ ჭეშმარიტებას და განღმრთობის გარკვეულ საფეხურზეა, ამას წერილობით აღგვიწერს ჩვენ თუ როგორ უნდა მივაღწიოთ ჩვენც იმავე საფეხურს.

ასეთი ნაშრომები, ასეთი თეოლოგიური საღვთისმეტყველო შრომები რა თქმა უნდა უდიდესი ღირსების მქონეა. თავად წმ. წერილიც, სიტყვა “წერილიდან” გამომდინარე წეილობითია. ასე რომ მოძღვრების წერილობითი გადაცემა თვით ბიბლიურ სახეობას გულისხმობს და ეს უძველესი ეპოქიდანვეა დაფუძნებული, როგორც ერთ-ერთი სახეობა, თუმცა არა ერთადერთი, მოძღვრების გადაცემისა.

რა გახლავთ მეორე სახეობა? მეორე სახეობაც ასევე უძველეს დროშია დაფუძნებული და მარადთანამგზავრი კაცობრიობის ისტორიისა, გახლავთ მოძღვრების ზეპირი გადაცემის გზა, რაც საკუთრივ საეკლესიო ტრადიციაში თვით ლიტურგიაშია ჩართული და დღემდე უცვლელად შენარჩუნებული. (იგულისხმება მოძღვრის ქადაგება). ეს აუცილებელი კომპონენტია ლიტურგიისა. არ შეიძლება რომ სამღვდელო პირმა არ იქადაგოს.

დღეს როდეაც წერილობით ყველაფერი ხელმისაწვდომია შეიძლება ვინმე თქვას, რომ ეს წესი, მოძღვრების ზეპირად გადაცემისა (ქადაგება) მხოლოდ ადრეულ საუკუნეებში იყო გამართლებული, რადგანაც მრევლიდან რამდენიმემ თუ იცოდა წერა-კითხვა, დღეს ხომ აბსოლუტურად სხვა ვითარებაა? მაგრამ მქადაგებლური მოღვაწეობის ღირსება და მნიშვნელობა დღესაც ისევეა დაცული, როგორც უძველეს ეპოქაში იყო. იმიტომ რომ ამ სახეობას შეუცვლელი ღირსებები აქვს და წერილობითი გადაცემის ფორმა ამ ღირსებებს ვერ დააკნინებს და ვერ მიჩქმალავს მასში. I-II სა-ბის ერთ-ერთი ნაკლებად ცნობილი მოღვაწე პაპიას ჰიერაპოლელი თავის შრომაში (რომლის რამდენიმე ფრაგმენტია ჩვენამდე მოღწეული) “უფლის სიტყვათა განმარტება” ასეათ რამეს ამბობს, რომ “ მე ამ ჩემს წიგნში შევეცადე განმემარტა არა მხოლოდ ის სიტყვები უფლისა, რაც წმ. წერილშია დაცული (იგულისხმება არსებითად ოთხთავი), არამედ აგრეთვე ის სიტყვებიც უფლისა რაც წერილობით არ დაწერილა, რაც მოციქულებმა ზეპირად მოისმინეს უფლისაგან და მათგანვე მე ასევე ზეიპრად გადმომეცა (თვითონ პაპიასი გახლდათ ისტორიული გაგებით მოციქულთა მოწაფე), რადგან სხუა არის სიტყვა დაწერილი და სხუა არის სიტყვა ცოცხალი” (ცოცხალში ყოველთვის იგულისხმება ზეპირგადაცემითი სიტყვა).

ანუ ერთიდაიგივე მოძღვრება ჩვენ შეიძლება წერილობითაც წავიკითხოთ და შეიძლება ზეპირადაც მოვისმინოთ. მათ განსხვავებული ღირსებანი აქვთ. დაწერილ ძეგლს ჩვენ შეიძლება რამდენიმეჯერ დავუბრუნდეთ. შეიძლება რაღაც ვერ გავიგეთ და ისევ უკუმივიქცეთ, მაგრამ ზეპირგადმოცემას ის ღირსება აქვს, რომ ჩვენ მარტო მშრალ მოძღვრებას კი არ ვისმენთ, პიროვნებას ვხედავთ, რომელსაც ეს მოძღვრება შეთვისებული აქვს (თუ შეთვისებული აქვს რა თქმაუნდა) და როდესაც ის სიტყვას გვაწვდის მარტო ამ სიტყვის მნიშვნელობა კი არ მოქმედებს ჩვენზე, არამედ ჩვენზე მოქმედებს კიდევ თვითონ მოძღვრების გადმომცემის არტიკულაცია (თუ როგორ წარმოთქვამს იგი სიტყვას), მისი მანერები და სხვა.

სხვათაშორის ასეთი სახის მანერები მოძღვრბის გადმოცემისა ახასიათებდათ უძველეს დროში, მოციქულებსაც კი, რის შესახებაც ჩვენ გარკვეული გადმოცემები გვაქვს. მაგ. პოლიკარპე სმირნელის (თვითონ ის წმ. იოანე მოციქულის მოწაფე იყო) მოწაფე წმ. ირინეოს ლიონელი ასეთ რამეს ამბობს, რომ “როდესაც ჩვენთან შემოდიოდა პოლიკარპე და მოძღვრებას გადმოგვცემდა, ის იხსენებდა თავის მოძღვარს, წმ. იოანე ღვთისმეტყველს და გვიყვებოდა თუ როგორ, რა მანერით, ხელის როგორი მოძრაობით გადასცემდა მას მოძღვრებას. ყველა წმ. მამას ქონდა რაღაც თავისებური ფორმა (გარეგანი ფორმა) მოძღვრების გადაცემისა. მაგ. იოანე ოქროპირს ქონდა ასეთი თვისება და ეს მის ცხოვრებაშია აღწერილი, რომ როდესაც ის აღელდებოდა “ნეკსა-ნეკსა ზედა დასცემდა” (ნეკი არის ხელის გული) ანუ ამ მოქმედებაში მას ეტყობოდა რომ ნერვიულობდა. ისევე როგორც ჩვენ მსგავსი ადამიანური მხარეები ძალიან ბევრი შეგვიძლია ვნახოთ პირად წერილებში, რაც განსაკუთრებული ჟანრია პატრისტიკისა.

საერთოდ წერილები, ეპისტოლეები სხვადასხვა ჟანრის შეიძლება იყოს. შეიძლება იყოს დოგმატური ეპისტოლეები, ასკეტიკური ეპისტოლეები, ლიტურგიკული და სხვა. მაგრამ ამ შემთხვევაში პიროვნება კარგად ყველაზე კარგად ჩანს ე.წ. პირად ეპისტოლეებში, პირადწერილებში. ბევრი მოღვაწის სამწუხაროდ დაკარგულია, მაგრამ რაც შემორჩენილია ეს ძალიან ძვირფასია ჩვენთვის. განსაკუთრებით ვთქვათ ბასილი დიდის პირადი ეპისტოლეები. ბასილი დიდის პიროვნებას ვერასოდეს ვერ წარმოიდგენს ადამიანი ცოცხლად თუ მისი პირადი ეპისტოლეები არ აქვს წაკითხული, სადაც ის მთელი თავისი კაცობრივი გრძნობებით ჩანს.

ზოგჯერ ხდება ისე, რომ როდესაც რომელიმე წმინდანს ვიხსენებთ ის ადამიანი თუა ამაზე უკვე აღარ ვფიქრობთ. Gვგონია, რომ როცა ის დაიბადა რაღაც სქემატური ქმნილება იყო, არავითარი ადამიანური თვისებების მქონე, რაც არის ძალიან მახინჯი და მცდარი გაგება. მაშინ როცა მაცხოვარსაც კი არცერთი კაცობრივი თვისება არ უარუყვია. როგორ შეიძლება რომ წმ. მამებში არ ვხედავდეთ ჩვენ უყვედრელ ადამიანურ თვისებებს (“უყვედერელი” – ეკლესიის მამათა ტერმინია, რომ კაცობრივ ბუნებაში არის ორი სახის ვნება. ერთი ცოდვისმიერი ვნებები და მეორე უყვედრელი, ბიოლოგიური ვნებები – შიმშილი, წყურვილი, აღელვება, შიში... ეს ყველაფერი გახლავთ ბუნებითი ვნებები, ანუ უსაყვედურო ვნებები. რაც ყველა მიიღო მაცხოვარმა და გამოავლინა თავის მოქმედებაში.

ამ ყველაფრის დამტევნი არიან რა თქმაუნდა ეკლესიის მამებიც. მათი განსაკუთრებულობა სწორედ იმაშია, რომ ამ კაცობრივ, ბუნებით ვნებებს მათ სძლიეს – შიშს, წყურვილს, შიმშილს... პირად ეპისტოლეებში ისეთი გრძნობები ვლინდება მათი ადამაინური, რომ როგორც ჩვენს გვერდით მყოფნი და ჩვენი სულიერი მეგობრები, ისე წარმოჩინდებიან ჩვენს წინაშე. მაგ. ბასილი დიდისა და გრიგოლ ღვთისმეტყველის, გრიგოლ ღვთისმეტყვეისა და გრიგოლ ნოსელის ეპისტოლეები. იყო ასეთი შემთხევა ბასილი დიდსა და გრიგოლ ღვთისმეტყველთან დაკავშირებით, რომ ეს უკანასკნელი წერილს უგზავნის ბასილი დიდს. მანმადე როგორც ჩანს ბასილის გაუგზავნია გრიგოლისათვის ეპისტოლე. ბასილს ჰქონდა დიდი მიზანი დასახული, იმ დროს გაბატონებული იყო არიანელთა ცნობილი მწვალებლობა. ბასილი დიდმა გადაწყვიტა მთელი სულიერი საეკლესიო ფრონტი შეექმნა ამ საშინელების წინააღმდეგ, რომელიც მოდებული იყო მთელს ქრისტიანულ მსოფლიოს. ამიტომ ყველაზე ღირსეული და რჩეული ადამიანები უნდოდა მას რომ შემოეკრიბა და ერთობლივად ებრძოლათ.

რა თქმა უნდა პირველ რიგში ბასილი დიდს სწორედ გრიგოლ ღვთისმეტყველი გაახსენდებოდა, რომელიც მისი ბავშვობის მეგობარი იყო და განუყრელი მისგან. ამ დროს გრიგოლი არის მდუმარებაში (განდეგილური გაგებით) და გარეგან ცხოვრებაში არ ერევა. Bბასილს ჭირდება მისი გვერდით დოგმა და უგზავნის წერილს. მაგრამ იცის რომ ჩვეულებრივი წერილით გრიგოლი მასთან არ მივა. ამიტომ ის სწერს თავისი თავის შესახებ, რომ “ავად ვარ ჩამოდი და მნახეო”. გრიგოლზე ძალიან იმოქმედებს ეს ცნობა, როგორც ეს მისი საპასუხო ეპისტოლიდან ჩანს და სასწრაფოთ მიაშურებს კესარიას, სადაც ბასილი დიდია ეპისკოპოსი. შევა ქალაქში გრიგოლი, მაგრამ ბასილს არ ნახავს და უკან გამობრუნდება და უგზავნის წერილს ბასილი დიდს: “როგორც კი გავიგე შენი ავადმყოფობის ამბავი, მაშინვე გამოვემართე შენსკენ. იმდენად განვიცდიდი შენს ავადმყოფობას, რომ შენთან მოსვლამდე, როგორც კი შემოვაბიჯე ქალაქში ფეხი პირველივე შემხვედრს ვკითხე ბასილი როგორ არისო? შემხვედრმე მომიგო რომ როგორც იყო ისევე არისო და მაშინვე მივხვდი მე ყველაფერსო”. მას ხომ შეეძლო ენახა, მისულიყო ბასილისთან და საყვედური ეთქვა. მაგრამ იგი წამოვიდა და არ ნახა. როგორც ბასილი დიდმა დაწყვიტა გული თავისი ამ მოქმედებით ასევე გრიგოლმაც აღარ მოისურვა მისი ნახვა.

აი ასეთი ადამიანური, სრულიად უყვედრელი მხარეები იმდენად ძვირფასია ჩვენთვის ამ უდიდეს მამებთან დაკავშირებით, რომ მხოლოდ მოძღვრებად კი არ უნდა აღვიქვამდეთ მათ, არამედ უნდა აღვიქვამდეთ ჩვენს მეგობრებად, სულიერ მეგობრებად და ამ გაგებით უნდა ვხედავდეთ ამ ყველაფერს და არა რაღაც სქემატიზებული, არაადამიანური, სუპერმენული დამოკიდებულება გვქონდეს იმ მოძღვრებისადმი, რომლებმაც ამხელა სიკეთე მოგვანიჭეს ჩვენ საეკლესიო მწერლობის სახით.

ზემოთქმული გვჭირდება იმისათვის, რომ საეკლესიო მწერლობის რაობა, მართებულობა გავიგოთ. აქ ყვეაფერია მოცემული. აქ არის მოძღვრების დოგ-მატური გადმოცემა, უაღრესად მკაცრი. კიდევ უფრო მკაცრია ერესების მხილება, ასკეტური სწავლებანი და დამოძღვრანი და სხვა და სხვა. მაგრამ ამავე დროს საეკლესიო ლიტერატურაში მოცემულია, როგორც უკვე ითქვა, პირადი ეპისტოლეები წმ. მამათა, სადაც ეს პიროვნებები ჩვენს წინაშე წარმოჩინდებიან, თავიანთი უყვედრელი ანუ უსაყვედურო ადამიანური გრძნობებითა და თვისებებით. განუზომელი და შემოუსაზღვრავი დიაპაზონი აქვს საეკლესიო ლიტერატურას.

უკლებლივ ყველაფერია აქ მოცემული. ამის ხასგასმა აუცილებელია, რადგან გარეგან თვალში საეკლესიო ლიტერატურა აღიქმება, როგორც ერთი გაქვავებული, ყოვლად უინტერესო, ყოველგვარი გრძნობებისა და ემოციებისგან დაცლილი. თვითონ სიტყვა “დოგმა”-ც დღეს უკიდურესად გაუკუღმართებული შინაარსით აღიქმება, რომლის გამოყენებაც უკვე ძალიან ძნელია, იმდენად არასწორი შინაარსი ჩადო მასში თანამედროვე ეპოქამ. როგორც კი ადამიანს “დოგმას” უხსენებ (ეკლესიას დაშორებულს), მისთვის ეს სიტყვა მხოლოდ უარყოფითი შინაარსის მქონე სიტყვაა, რაღაც საშნელება, უინტერესო... მაშინ როცა ეს სისავსეა აზრისა, მთელი სულიერი ემოციისა. ემოცია და გრძნობები თვითონ ეკლესიის მამებმა წარმოაჩინეს, როგორც უდიდესი ღირსებანი. ემოციას რა ღირსება აქვს ეკლესიური სწავლებით? საერო ცხოვრება საერთოდ ემოციურია, გრძნობადია და ეკლესიური მოღვაწეობა ამას გმობს, ამას გმობს რა გაგებით – ქვენაგრძნობებს გმობს ეკლესია, თორემ თვითონ გრძნობადობის რაობა რაცაა ამას კი არ გმობს. პირიქით, რადგან ეს ადამიანის ბუნებითი თვისებაა – გრძნობადობა, არ შეიძლება ადამიანისგან ეს თვისება ამოიძირკვოს, რადგან თუე ეს მოხდა ადამიანი მოისპობა როგორც ქმნილება. მაგრამ რა გამოყენება შეიძლება ქონდეს მას? რომ ჩვენ ჩვენი გრძნობადობა, მთელი ჩვენი ემოცბი, ჭეშმარიტებისაკენ სწრაფვაში უნდა გამოვავლინოთ. მთელი გრძნობით მთელი არსებით ეს უდა გვინდოდეს.

ნებისმიერი გრძობადი თვისება ადამიანში ყოველთვის ნარჩუნდება, ერთი თვისების აღმოფხვრაც არ ხდება, მაგრამ როგორც წმ. დიონისე არეოპაგელი გვასწალის ამ ვისებათა მიმართება იცვლება. მაგალითად, უფრო გასაგები რომ იყოს, ადამიანს ყველა მომენტში და ველა მდგომარეობაში აქვს დავუშვათ ისეთი გრძნობა რაცაა შიში. ერთის მხრივ ეს შიში შეიძლება უკიდურესი გამოვლინებისა იყოს, მეორეს მხრივ კი უკიდურესად დადებითის. ღოცა შიში გვაქვს უკეთური ძალის და ვემონებით მას, ეს შიში ამ შემთხვევაში არის უაღრესად უარყოფითი რამ და ის შეიძლება ჩვენი დაღუპვის მიზეზი გახდეს (ამ შემთხვევაში ვგულისხმობთ ხალხში გავრცელებულ ათასგვარ ცრურწმენას). ადამიანი შეიძლება საღი გონებით ხვდებოდეს, რომ ეს რაღაც აკვიატებული მანერები არაფერი არაა, უბრალოდ ცრურწმენაა, მაგრამ მაინც აქვს შინაგანი შიში, რომ მისი არ შესრულების შემთხვევაში თავს რაიმე უბედურება დაატყდება. სამწუხაროდ დღეს მორწმუნეთა 80% მაინც ასე იქცევა, მაინც წარმართულია (ეს ყველაფერი წარმართობაა). ასე იქცევა იმიტომ, რომ სადღაც გულის სიღრმეში ის უშვებს იმის შესაძლებლობას, რომ კი გასაგებია რომ ის უკეთურებაა, მაგრამ მე არ ვარ იმ დონის წმინდანი და შეიძლება ამ უკეთურებამ რაღაც ზიანი მომაყენოს და ამიტომ მასაც დავუთმობ ყურადღებას... აი ესაა შიში უკეთურების წინაშე, რაც როგორც უკვე აღინიშნა შენარჩუნებულია ეკლესიის შვილთა შორისაც.