სუფიზმი პარამეტრები

[Atman]

სუფიზმი (არაბ.: تصوف “თასავუფ”) წარმოადგენს ისლამის შინაგან, მისტიკურ, ფსიქო-სულიერ განზომილებას. სუფიზმის მიმდევარს სუფი ეწოდება. დღევანდელი მონაცემებით, მსოფლიოში 70 სუფიური საძმოა და მათ ასობით ათასი მიმდევარი ჰყავს.

დოქტრინა [რედაქტირება]

სუფიური სწავლების ერთ-ერთი ცენტრალური დოქტრინაა “იყო ამ ქვეყანაზე, მაგრამ არა ამ ქვეყნისა”, რაც, რიტუალური ცერემონიების, მარხვისა და ლოცვის მეშვეობით, თვითჩაღრმავების გზით, უმაღლესი მიზნისკენ სვლის - უზენაეს ღმერთთან და მის მადლთან ზიარების საშუალება იყო. სუფიების აზრით, ეს სავსებით შესაძლებელია ადამიანის სიცოცხლეშივე და არა მაინცდამაინც მისი გარდაცვალების, სამსჯავროს წინაშე წარდგომის თუ კაცობრიობის აღსასრულის შემდეგ, როგორც ამის აქცენტირებას ახდენს კლასიკური, ორთოდოქსული ისლამი. სულიერი თვითგანწმენდის გზაზე (იგივე “ტარიკა”, რაც შემდგომში სუფიური საძმოს სინონიმად იქცა) მოწაფეს (“მიურიდი”) ეხმარება მასწავლებელი, მოძღვარი (“შაიხი” ან “მუშრიდი”), რომელიც მას ასკეტიზმისა და სულიერი ცხოვრების საიდუმლოებებს უზიარებს, ასწავლის მას ხორციელი ვნებების დაძლევას, წრთვნის მას საკუთარი ეგოს გადალახვაში, რაც მუსლიმურ ფილოსოფიაში “ალ-ჯიჰად ალ-აკბარ”-ის ტერმინით აღინიშნება (“დიდი ბრძოლა” – “პატარა ბრძოლასთან”, ანუ მტრებთან ბრძოლასთან შეპირისპირებით).

ისტორია [რედაქტირება]

სუფიებმა, თავიანთი სწავლების, ფილოსოფიისა და სიბრძნის თაობიდან თაობამდე გადასაცემად, ხელი მიჰყვეს აქტიურ ლიტერატურულ-მთარგმნელობით საქმიანობას. შედეგად მისტიკოსებმა და ფილოსოფოსებმა, უწევდათ რა უცხო ხალხისთვის მათთვის მშობლიურ ენაზე ღვთის სიტყვის მიწოდება, მნიშვნელოვნად შეუწყვეს ხელი სხვადასხვა რეგიონებში (მაგალითად, სპარსეთში, XIII საუკუნის ინდოეთში, სამხრეთ აზიაში, თურქეთში) ლიტერატურის და საღვთისმეტყველო აზრის განვითარებას.

მუსლიმური მისტიციზმის განვითარების ისტორიაში სამი ძირითადი ეტაპის გამოყოფა შეიძლება. სუფიზმის თავდაპირველი მიმდევრები, ჯერ კიდევ VII საუკუნიდან, ომაიადთა დინასტიის ზეობის ხანაში, მისტიკოსები იყვნენ ცნობილი იყვნენ ამქვეყნიური ცხოვრების აღსასრულის, უზენაესი სამსჯავროს წინაშე წარდგომის დღეზე მუდმივი მედიტაციითა და ქადაგებით, ამქვეყნიერების, როგორც ”ბოროტების ჭის” უარყოფით. მოგვიანებით სუფიური ფილოსოფიისა და თეოლოგიის შინაარსმა სხვა ფორმები მიიღო – მასში ღვთის სიყვარული აბსოლუტურ ღირებულებად იქცა, ამავე დროს, მისკენ სწრაფვა წინააღმდეგობაში არ მოდიოდა ადამიანის განცდებთან, მგრძნობელობასთან, სიყვარულის ნიჭთან, გამოხატვის ფორმებთან. ეს უკანასკნელი გაცილებით მოქნილი და შეუბოჭავი გახლდათ - კლასიკური, ორთოდოქსული ისლამისგან განსხვავებით, რაც ხშირად სუფიებისადმი ეჭვის თვალით ყურების საფუძველს წარმოადგენდა.

მაშასადამე, სუფიური ასკეტიმზმი მისტიკურ ფილოსოფიაში გადაიზარდა, რომელმაც მოგვიანებით ჰუმანიზმის იდეებიც შეითვისა. ამის გამო სუფიებს მუდმივი კონფლიქტი ჰქონდათ სუნიტურ განხარასთან, ხშირად რელიგიური ძალადობის, დევნის მსხვერპლნიც გამხდარან, თუმცა ეს უფრო მეტი შთაგონების წყაროდ იქცეოდა მათი გზის გამგრძელებლებისათვის.

სუფიზმის განვითარების ისტორიის მესამე ეტაპად მიიჩნევა მისი განტოტვა საძმოებად და სამისიონერო საქმიანობის გააქტიურება. ეს სწორედ იმ პერიოდში დაიწყო, როდესაც მუსლიმურ სამყაროს შეჭირვების ჟამი ედგა – ერთის მხრივ, ქრისტიანების, ხოლო მეორე მხრივ, მომთაბარე, “უკულტურო” ტომების შემოტევის მოგერიება უხდებოდა. ამ დროს მწვავედ დადგა სუფიური და საერთოდ, ისლამური სწავლების, სიბრძნის, მემკვიდრეობის მოფრთხილებისა და გადარჩენის საკითხი, რაც სუფიზმმა იტვირთა.

XII საუკუნისთვის 12 ძირითადი სუფიური ტარიკატი (საძმო, ორდენი) იყო ცნობილი , რომელთაც მუჰამედის სიტყვა მანამდე სრულიად უცნობ, შორეულ საზოგადოებებამდე (მათ შორის, კავკასიამდე) მიჰქონდათ.

ურთიერთობა ისლამთან [რედაქტირება]

სუფიზმის გაჩენის პირველივე წლებიდან მწვავე საკითხად იდგა მისი ”ლეგიტიმურობის”, ისლამის (დოგმატურ) ფარგლებში მოქცევის პრობლემა. ულემის მხრიდან სუფიების მუდმივმა დევნამ და კრიტიკამ მუსლიმ მისტიკოსებს ხელში საპოლემოკო კალამი ააღებინა. პოლემიკა კი ამ საკითხის ირგვლივ დღემდე გრძელდება . ერთის მხრივ, ძნელია სუფიზმის ისტორიასა და თანამედროვეობაში ”თავისუფალი ფორმების” შარიათის წესებთან წინააღმდეგობრიობის უგულებელყოფა, მეორეს მხრივ კი – მისი მემკვიდრეობის, მუსლიმური აზრისა და სიტყვის განვითარებაში შეტანილი წვლილის, უდიდესი კულტურულ-სიფოლოფიური წარსულისა და მნიშვნელობის უარყოფა.

სუფიურ ტრადიციაში დაშვებული მრავალი ელემენტი ყურანსა და წმინდა გადმოცემებში ნაკლებ ”გამართლებას” ჰპოვებს. ორთოდოქსი მუსლიმები, დოგმატური თვალსაზრისით, სამართლიანად აკრიტიკებდნენ შეიხებისა და პირების, მათი საფლავებისა და აკლდამების გაკულტების და სარიტუალო მონახულებას (“ზიარათ”) ტრადიციას, მუსიკალური ელემენტის შეტანას ლოცვასა და ღვთისმსახურებაში (ზოგჯერ ყავის და მათრობელი საშუალებების გამოყენებას). კლასიკური სუნიტური სწავლებისათვის სრულიად მოუთმენელი იყო ასევე ზოგიერთი სუფის მხრიდან სასწაულების მოხდენის უნარის მტკიცება (“კარამათ”) – ”კარდიოგნოზია” (”გულისთქმის ცოდნა”), არაფრისგან საკვების მოპოვება, ერთდროულად ორ ადგილას ყოფნა და ა.შ. სუფიზმის კრიტიკის დროს ორთოდოქსული ისლამის მომხრეები ხაზს უსვამენ ადამიანსა და ღმერთს შორის შუამავლის (მუშრიდის) ფენომენის ნეგატიურ მხარეს, მის მეტისმეტად დიდი ავტორიტეტულობასა და სიძლიერეს, ძლიერ გავლენას მოწაფეზე, რომელმაც, მათი აზრით, შეიძლება მახინჯი ფორმები მიიღოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ და სოციალურ პროცესებში აქტიურობის შემთხვევაში. თუმცა, მეორეს მხრივ, ნათელია, რომ ეს კლასიკური ისლამის კლასიკური პრობლემატიკაცაა.

ტრადიციულად, სუფიზმის უარყოფა და მისი მიმდევრების სექტანტებად გამოცხადება დამახასიათებელი იყო მუსლიმურ სამყაროში არსებული იმ ჯგუფებისათვის, რომლებიც რელიგიური ყოფისა და ტრადიციების განწმენდისა და გაჯანსაღების იდეით იყვნენ გამსჭვალულნი. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან სალაფიტები (ზოგჯერ მოიხსენიებიან ”ვაჰაბიტების” სახელით). საინტერესოა, რომ თავად ალ-სალაფიიაც ბევრი მუსლიმისათვის მეორე უკიდურესობად არის აღირებული.

სუფიზმი ყველაზე უფრო ”მოქნილი” ფორმა იყო მუჰამედის სწავლების გავრცელებისა, ტარიკატები ყველაზე უფრო შემწყნარებელი იყვნენ წინაისლამური და არაისლამური ელემენტებისადმი, რომლებიც საბოლოო სახით უხვად დაილექა სხვადასხვა რეგიონების (მათ შორის კავკასიის) მუსლიმურ რწმენასა და ყოფაში.



ვისაობროთ სუფისტურ მოძრაობაზე. ვინ რა აზრის ხართ და რა იცით მის შესახებ. მე პირადად სიმპათიით ვარ განწყობილი, ფუნდამენტურ ისლამთან შედარებით ჰუმანური, სიყვარულისადმი და ღმერთისადმი უფრო ახლოს მდგომი მიმდინარეობაა და ბოლოს და ბოლოს გადამტერებულ ინდუსებს და ისლამისტებს აერთიანებს რაღაც ადგილებში. მაინტერესებს მართლმადიდებლობის აზრი ამ მოძრაობის შესახებ და თქვენი აზრი. ასევე არსებობს თუ არა საქართველოში ეს მოძრაობა...

ნუ აქვე დავდებ მერკან დედეს რამდენიმე კომპოზიციას, ესაა დიჯეი, რომელიც სუფისტურ, არაბულ და ინდურ ფოლკს ელექტრონულ მუსიკასთან აერთიანებს. საკმაოდ კარგი მოსასმენია

http://bin.ge/file/70595/Mercan-Dede.zip.html

[Atman]

ჯელალ ედ-დინ რუმი

მთარგმნელი: თამაზ ჩხენკელი

* * *

რაშიგანა ვარ, მორწმუნენო, რომ თავი ჩემი ვერ შემიცვნია!
არც ქრისტეანი ვარ, არც იუდეველი, არც მუსლიმანი.
არც აღმოსავლელი ვარ, არც დასავლელი, არც ზღვიერი, არც მიწიერი.
არც მბრუნავი ცისა ვარ და არც ბუნებისა,
არც მტვრისაგან ვარ, არც წყლისაგან, არც ქარისაგან, არც ცეცხლისაგან...
არცა ჰინდო ვარ, არც ჩინელი, არც ხორასნელი.
არც ამ ქვეყნისა ვარ და არც იმ ქვეყნისა,
სამოთხის და ჯოჯოხეთის მკვიდრიც არ მქვია.
მე არც ადამის ტომთაგანი ვარ და არც ედემის მცხოვრებთაგანი,
ჩემი სამყოფლო უმყოფლობაა, ჩემი კვალი - უნიშანწყლობა.
მე არც სული და არც სხეული არ გამაჩნია, რადგან მიჯნურის ნატამალი ვარ.
მე განვიშორე ორჭოფობა და ერთს ვუჭვრეტ ორსავ სოფელში,
იმ ერთს დავეძებ, ერთს ვცნობ, ერთს ვხმობ, ერთს ვემონები.
იგია პირველყოფილი და უკანასკნელი, იგია ცხადი და დაფარული.
და ამ სოფელში, ჩვენ ორის გარდა, სხვას არვისა ვცნობ.
მე სიყვარულმა დამათრო და ცნობისაგან მიხდილი მაქვს ორივ ქვეყანა,
და მე რინდი ვარ და მებრუვე - სხვა სამანი არ მაბადია.
თუ ჩემი ერთი ამოსუნთქვაც უშენოდ ქმნილა -
დამნანებია მე სიცოცხლე იმავ წამითვე.
და შენთან ერთად რომ მამყოფა მე ერთი წუთით -
ორსავ ქვეყანას გავქელავდი, სიხარულით აროკებული.
ო, შამსი თაბრიზ, მე ამქვეყნად ისე ვარ მთვრალი,
რომ ამის გრადა, საამბობლად სხვა გზა არა მაქვს რა.

(...შენ, ჩემო ღმერთო, ქვეყნად ვერვინ შეგედარება)
ჯელალ ედ-დინ რუმი

მთარგმნელი: ალექსანდრე გვახარია

* * *

შენ, ჩემო ღმერთო, ქვეყნად ვერვინ შეგედარება,
ასე გულგრილად რად შეჰყურებ ჩემს მწუხარებას?!

შენთა ხელთაა გული ჩემი, კალმად ქცეული,
შენ განმიწესე ტკივილები და ნეტარება.

რასაც მომივლენ, ოდენ იმას უნდა ვუმზირო,
და რაიც შენ გსურს, ჩემს სულს მხოლოდ ის ენატრება.

ზოგჯერ ვკრეფ ეკალს, ზოგჯერ მათრობს ვარდის სურნელი,
ვარდი ვიყავი, ახლა ვიქეც ეკალ-ბარდებად.

უძირო ქვევრში ფერს რომ უცვლი გულებს, უფალო,
ეს ჩემი გულიც, როგორც შენ გსურს, შეფერადდება.

დასაბამს უდებ ყოველივეს და აღასრულებ,
შენ შემეწიე, აღსასრულის დღე რომ დადგება.

თუ მიმეფარვი, უსჯულო ვარ და გიაური,
ოდეს გიხილავ, გული რწმენით გამინათდება.

რაც შენ მიბოძე, იმის გარდა რა მაბადია,
სხვას ან რას ვპოვებ, ანდა რაღა დამეკარგება?!






(...მოდი, უფალო, მოდი, უფალო)
ჯელალ ედ-დინ რუმი

მთარგმნელი: ალექსანდრე ელერდაშვილი

* * *

მოდი, უფალო, მოდი, უფალო,
ოდეს გარს ზრახვებს მოისევ, მოდი!
ნუ განმიზღუდავ, თავისუფალო,
ნუ განმიზღუდავ, მო, ისევ, მოდი.
მო, ნახე ჩვენი დრტვინვა და შფოთი,
აქ მეტრფეს სატრფო არ სწყალობს "ჰოთი",
მწყურვალნი სხედან მებრუ და ლოთი...
მოდი, სიბრუვის მეუფევ, მოდი!
თავად ხარ ფეხი, თავად ხარ ხელი,
ხარ ყოველ არსთა არსობა მთელი,
შენ ბულბული ხარ მთვრალი და ხელი,
მო, მრავალთაგან რჩეულო, მოდი!
თავად ხარ თვალი, თავად ხარ ყური,
შენ ნებიერნი გიმზერენ შურით,
იოსებს მიეც შენ ხელი ძმური,
მო, ერთგულებას ჩვეულო, მოდი;
ვის ძალუძს, მზერას ხუნდი აჰყაროს
და შეემზეროს სულთა სამყაროს?
მო, მოემზევე ამ ბნელს, ამ ხაროს...
მო, უსახოდ და უნიღბოდ მოდი!
დღის სინათლეთა სხივი შენა ხარ,
ჯავრში თმენა ხარ, ჭირში ლხენა ხარ,
არმურში მთვარის შუქთაფენა ხარ,
მო, გამკითხავო ღრუბელო, მოდი
ეჰა, სიბრძნეო სხვა საბრძანისთა,
შენგან ცხოვრება გადახალისდა!
მარად მაუწყე იყავ ახლის და
წა, ხან იქ წადი, მო, ხან აქ მოდი!
ეჰა, გულს შინა ნაჟღენთო სისხლით,
ჩვენზედ ცარგვალი მოიქცა რისხვით,
ყურძენი გვიმწიფს ჩვენ მისხის მისხით...
მო, ჩაგვიწურე თაღარში, მოდი.
ეჰა, გამშორდი, შმაგო არმურო,
გასწით სევდავ და ვნების ალმურო!...
რად გსურს, ო, გონო, რომ მაღამურო!
მოდი, სიფხიზლის სამყაროვ, მოდი!
ეჰა, მო, სულო გზებდაცვეთილო,
მო, გულო ჩემო, მთლად დაფლეთილო
კარს თუ ვერ ჰპოვებ, ჩემო კეთილო,
მო, მომიმსხვრიე კედლები, მოდი!
ეჰა, წყალობა ცოდვიანს მოე,
ეჰა, მო, ფიქრებს მოესათნოე,
მო, მომევლინე ისე, ვით ნოე,
მო, მოავადის კურნებად მოდი.
შაბაშ, შენ, რაიც იენე სულო,
შაბაშ შენც, სიტყვავ, ენიდან თქმულო!
ხამს ეს ღაღადი მივასასრულო...
მო, უჩქამოდ და უსიტყვოდ მოდი!