წმინდანები, წმინდა ნაწილები, ხატთაყვანისცემა, ... პარამეტრები

[გლახა]

ძვირფასო მეგობრებო მე მინდა წარმოგიდგინოთ ნაწყვეტები ერთ-ერტი ისტორიული წიგნიდან.
ამ თემის მიზანი არ არის დაჭმა დაგლეჯვა, არამედ საუბარი და მსჯელობა.
გთხოვთ რომელთაც არ შეგიძლიათ ამ თემაში მოყოლა, ნაძალადევად ნუ დაპოსტავთ.
წინასწარ გმადლობთ.
წმიდა ნაწილების თაყვანისცემა

~რადგან მტვერი ხარ და მტვერს დაუბრუნდები~

პირველმოწამე სტეფანეს სიკვდილით ქრისტიანული ეკლესია შევიდა სასტიკი დევნების ხანგრძლივ პერიოდში. არ ყოფილა არც ერთი ეკლესია, რომლის მორწმუნეებსაც არ დაემოწმებინოთ წმიდა წერილის ჭეშმარიტება და ერთგულება იესო ქრისტესადმი ზოგიერთი თავისი წევრების მოწამეობრივი სიკვდილით.
მოწამეთა სახელები ხელმძღვანელი ძმების მიერ ადგილობრივი ეკლესიების სიებში შეიტანებოდა. ზოგიერთ ეკლესიებში ეს სიები იკითხებოდა ზიარების დროს, როგორც ქრისტეს მოძღვრების ერთგულების შეურყეველი მაგალითები.
ცნობილ დღეებში, უმთავრესად კი, წლისთავებზე, მორწმუნეები იკრიბებოდნენ მოწამეთა საფლავებთან, რათა მოესმინათ მათი მოწამეობრივი სიკვდილის თვითმხილველთა დამოწმება. იმ დროს აზრადაც კი არავის მოსდიოდა ლოცვით მიემართათ თემის მოკვდინებული წევრებისათვის და ეთხოვათ მათთვის შუამდგომლობა ღვთის წინაშე. მაშინდელი ქრისტიანების წარმოდგენაში მსგავსი ლოცვა შესაძოლოა გამოსულიყო მხოლოდ წარმართის ბაგეებიდან, რომელმაც არ იცოდა ჭეშმარიტება, ხოლო თაყვანისცემა ~მოწამეთა ნაწილებისათვის~ თითქმის ღვთისგმობას გაუტოლდებოდა.
მაგრამ მეოთხე საუკუნის ბოლოს ეკლესიაში იწყება სწორედ აი ამ ~ნაწილების~ თანდათანობითი თაყვანისცემის შესვლა. და გადასვლა ამ ნაწილების პატივისცემიდან მათ თაყვანისცემამდე მხოლოდ დროის საქმე იყო. ეს გადასვალ მით უფრო გასაგები გახდება თუ შევხედავთ ეკლესიის მაშინდელ სულიერ მდგომარეობას; ღვთის სიტყვის შედარებით დაბალ ცოდნას, შერყეულ ზნეობას, შესუსტებულ რწმენას უხილავისა, ~ხილულის~ თაყვანებასა და გაღმერთებასთან, ანუ ფეტიშიზმთან.
ანტონიუს ეგვიპტელი და ათანასე დიდი, მეოთხე საუკუნის ეკლესიის სვეტები, მკაცრად გმობდნენ ამ სახიფათო, წარმართულ მიმართულებას ეკლესიაში. იმისათვის რათა დაეცვათ უბირი ხალხი ასეთი ხიფათისაგან, მათ ბრძანეს ტაძრების კედლებში ჩაეტანებინათ იმ დროისათვის შემორჩენილი მოწამეთა ყველანაირი ნაწილები და არავითარ შემთხვევაში არ დაეშვათ მათი თაყვანისცემა.
თუმცაღა, ნიკეის მეორე კრებამ (787 წ) დაამტკიცა მოწამეთა ნაწილების თაყვანისცემა, წმიდა წერილისა და ეკლესიის მამათა საწინააღმდეგოდ, და იმ დროიდან ეს ნაწილების თაყვანისცემის ეს წარმართული კულტი დამკვიდრდა, როგორც აღმოსავლეთის ისე დასავლეთის ეკლესიებში, ამდიდრებდა რა იმათ ხაზინას, ვისაც ეს ნაწილები გააჩნდა.
მოგვიანებით, როდესაც ქრისტეს რწემნისათვის მოკვდინება შედარებით იშვიათი მოვლენა გახდა, მოწამეთა ნაწილები ნაწილდებოდა და იყიდებოდა დიდ ფულზე და არა მხოლოდ ეკლესიებისა და მონასტრებისათვის, არამედ კერძო პირებზეც. წმიდა ნაწილებით ვაჭრობამ ისეთ დახვეწილ ფორმებსა და მასშტაბებს მიაღწია, რომ მეოთხე ლატერანის კრებამ 1215 წელს, _ იმისათვის რათა შეეწყვიტა ეკლესიის ცდუნება, _ გამოიტანა დადგენილება, რომლის ძალითაც ახალი ნაწილების აღმოჩენა და ვაჭრობა მათით აღარ იყო ნებადართული, თუ არა თავად პაპის ნებართვით.
გავიხსენოთ, რომ აქაც რუსეთში ღვთისმსახურება (ევქარისტიის საიდუმლოებით) შეიძლება ჩატარედეს მხოლოდ ტაძარში წმიდა ნაწილების რომელიმე პატარა ნაწილის არსებობისას, რაც მოუცილებელი კუთვნილებაა ~ანტიმინსისა~ (ანტიმინსი _ წმ. ისიდორე პოლისიოტუს მიხედვით განასახიერებს იმ სახვევს, რომლითაც იყო შესუდრული იესო ქრისტეს ცხედარი საფლავში). მეშვიდე მსოფლიო კრების მიერ თავად ტაძრის არსებობაც კი არაკანონიკურობის საფრთხის ქვეშ დგებოდა, თუ იმ ტაძარში არ იყო ~ანტიმინსი~. ანტიმინსი, თავის მხრივ, ვერ იქნება ნაკურთხი, თუ მასში ჩაკერებული არ არის წმიდა ნაწილი.
საჭიროა თუ არა მოვიყვანოთ წმიდა წერილის ადგილები, რათა დავრწმუნდეთ წმიდა ნაწილების თაყვანისცემის უსაფუძვლობაში? ეს ეწინააღმდეგება არა მხოლოდ სულსა და ასოს წმიდა წერილისა, არამედ საერთოდ ჯანსაღ აზრსაც კი.აი რამდენიმე ადგილი წმიდა წერილიდან: 1პეტ.1,24; იოან.3,6; საქ.2,29031; რომ.7,18; 1კორ.1,29; 15,50; 2კორ.5,1,16; ებრ.13,7; იერემ.17,9.

[გლახა]

[size=5]ზეპირი ქადაგება თანდათანობით იცვლებოდა წმიდა ისტორიის ამა თუ იმ მოვლენის გამოსახულების ახსნა-განმარტებით. გაიხსნა ახალი სფერო მხატვრებისათვის, სკულპტორებისათვის, მოზაიკის ოსტატებისათვის, რომლებიც საკუთარი გაგებისა და საკუთარი ფანტაზიის მიხედვით გამოსახავდნენ ბიბლიური მოვლენების გარკვეულ სცენებს, ამასვე აკეთებდნენ ისინი ქალწულ მარიამთან დაკავშირებით და ხატავდნენ გამონაგონ ~შემთხვევებს~ მისი ცხოვრებიდან და სხვა წმინდანების ცხოვრებიდან.
საყურადსაღებოა, რომ დასაწყისში ეს გამოსახულებები ამკობდნენ მხოლოდ ეკლესიის კედლებს, და მხოლოდ შემდგომ, როდესაც მოგონებისა და მორთულობის საგანი გადაიქცა თაყვანისცემის საგნად, უკვე დაიწყეს მათი მომზადება ცალკე დაფებზე და მათი განლაგება არა მხოლოდ ღვთისმსახურების ადგილებზე არამედ სახლებშიც, სადაც ადამიანები ცხოვრობდნენ.
დიდი ხანი არ გასულა და გამოჩნდა ახალი და უფრო სამწუხარო გადაცდომა. ქრისტეს ზოგიერთ გამოსახულებას, აგრეთვე წმინდანებისა და ქალწული მარიამის გამოსახულებებს, ეკლესიის მიერ მიეწერებოდა სასწაულქმედებისა და განკურნების ძალა. ასეთი ხატები (ანდა ქანდაკები) საზეიმოდ ცხადდებოდა ~სასწაულთმოქმედებად~ და ხდებოდა ეკლესიისა და კლერიკალებისათვის განუწყვტელი და საკმაოდ მნიშვნელოვან შემოსავლის წყაროდ.
ეკლესიაში მსგავსი სიახლეები იმდენად თვალშისაცემი დარღვევა იყო ღვთის მცნებებისა, რომ მრავალი მღვდელი, არად აგდებდა რა იმ საფრთხეს, რაც მათ ემუქრებოდათ, არ ემორჩილებოდნენ პაპს, და აშკარა პროტესტს გამოთქვამდნენ. ასე მაგალითად, VI საუკუნის ბოლოს მარსელის ეპისკოპოსმა, აკრძალა ყოველგვარი გამოსახულების გამოყენება თავის დაქვემდებარებულ სამრევლოში.
მასიური და მრავალგზისი უარი ხატთაყვანისცემაზე, ეკლესიის ისტორიაში ატარებს ხატმებრძოლების მოძრაობის სახელს. მარსელის ეპისკოპოსის გამოსვლამდე კარგა ხნით ადრე, ამ სიახლემ უკვე ააღელვა ღვთის ნების ჭეშმარიტი მიმდევრები და მრავალთა შორის ენერგიული პროტესტი გამოიწვია. ერთ-ერთმა ყველაზე ადრეულმა საეკლესიო კრებამ, რომელიც შეიკრიბა ქალაქ ელვირში (306 წ. ახ. წ), მკაცრად აკრძალა ხატთაყვანისცემა, ხედავდა რა მასში წარმართობის უხეშ შეჭრას ქრისტიანობაში.
მაგრამ აი 25 წლის შემდეგ, მარსელის ეპისკოპოსის აკრძალვების გახმაურების შემდეგ, ხატმებრძოლობა შევიდა ახალ ფაზაში და მიიღო უფრო სასტიკი ხასიათი. იმპერატორმა ლეონმა (727 წ.) ხოლო შემდეგ 348 ეპისკოპოსის მიერ შემდგარმა კრებამაც (754 წ), ერთხმად დაგმო და თავისი დადგენილებით აკრძალა ხატთაყვნისცემა. თუმცაღა, 33 წლის შემდეგ, 7-ე მსოფლიო კრების მონაწილეებმა (787 წ), შეცვალა ეს გადაწყვეტილება, და სპეციალური კანონის მეშვეობით ~ბრძანა~ ხატების თაყვანისცემა, არ მოაყოლა რა ამას სპეციალური განმარტება თუ რატომ არის ამისი გაკეთება აუცილებელი. ამავე მომენტიდან იწყება აგრეთვე ჯვრის თაყვანისცემის დაკანონებაც. თუმცა ბრძოლა ამით არ დამთავრებულა. პარიზის კრებამ (825 წ) კვლავ აკრძალა ხატთაყვნისცემა. 17 წლის შემდეგ (842 წ), იმპერატრიცა თეოდორას, გარყვნილი და უზნეო ქალის მოთხოვნით, ხატთაყვანისცემა საბოლოოდ დამკვიდრდა, და სავალდებულო გახდა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიებში.
მიუხედავად ამისა, ბრძოლა ხატისათვის დასავლეთის ეკლესიაში არ შეწყვეტილა. განუწყვეტელი კამათის პერიოDდში, ~ეკლესიის თავადებისა~ და სახელმწიფო ხელისუფლებისა და სასახლის უპასუხისმგებლო წრეების ჩარევების შედეგად, ხატთაყვანისცემა ხან აიკრძალებოდა ხან კვლავაც ნებადართული ხდებოდა, სანამ საბოლოოდ X საუკუნეში არ დამკვიდრდა დასავლეთის ეკლესიაშიც.
და აი, რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს, ბნელი მასების უმეცრების წყალობით, წმიდა წერილის უცოდინარობისა და რწმენის საკითხების სრული უგულებელყოფით, ე.წ. ~კულტურული ადამიანების~ მხრიდან, ხატთაყვნისცემის კულტი ყვავის დღევანდელ დღემდე.
აუცილებელია დავამატოთ, რომ დასავლეთის ეკლესიას არ მორიდებია, რომ მეორე მცნება, რომელიც ამბობს: ~არ გაიკეთო კერპი და არც რაიმე ხატება...თაყვანი არ სცე მათ და არც ემსახურო~, _ საერთოდ ამოეღო მოსეს რჯულში ჩაწერილი ათი მცნებიდან. ხოლო ათი მცნების რიცხვის შესანარჩუნებლად, დასავლეთის ეკლესიამ მეათე მცნება ორ ნაწილად გაჰყო, გააკეთა რა მისგან ორი ცალკეული მცენბა.
აღმოსავლეთის ეკლესიამ ათი მცნება ხელუხლებლად დატოვა, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ეს გარემოება ხელს არ უშლის მას, დღესაც გააღმერთოს ~სასწაულმოქმედ ხატთა~ მთელი წყება, ჩაატაროს მათ წინაშე აკაფისტები და ვედრებანი, გადაადგილოს ისინი ერთი ადგილიდან მეორე ადგილზე, საზეიმო ღვთისმსახურების, საზეიმო მსვლელობებისა და დღესაწაულების საგნებად აქციოს ისინი. იმ უბრალო ფაქტის ძალით, რომ ხატთაყვნისცემა საეკლესიო პრაქტიკაში ~უხსოვარი დროიდან~ დამკვიდრდა, ეს მართებულადაა აღიარებული. სიძველის ტრადიცია, თითქოსდა მორწმუნეებს ართმევს უფლებას ეჭვი შეიტანონ ანდა არ იწამონ მსგავსი თაყვანების კანონიურობა, თუმცა თანამედროვე ეკლესიას არანაირი საფუძველი არა აქვს ხატთაყვანისცემისათვის, ისევე როგორც არც ძველსამოციქულო ეკლესიას ჰქონდა ამისათვის საფუძველი.

ლოცვა გარდაცვლილებისათვის

~ადამიანებს ერთხელ უწერიათ სიკვდილი და მერე განკითხვა~ (ებრ.9:27)

გარდაცვლილთა სულებისათვის ლოცვის იდეა თავიდან ეკლესიაში მეეექვსე საუკუნეში გაჩნდა და უკვე მეშვიდე საუკუნეში მიიღო დოგმატის ფორმა. აზრი ასეთი ლოცვის შესახებ ღიად განცხადებული იქნა პაპი გრიგოლი დიდის პირით. მან მთელი წიგნი დაწერა ამის შესახებ, რომელიც შეიცავდა მიამიტურ ხანდახან კი სულელურ ამბებს, რომლებსაც საერთო არაფერი ჰქონდა არც წმიდა წეიოლთან და არც ქრისტიანობასთან.
დოგმატი ლოცვაზე გარდაცვლილთათვის პრაქტიკაში დაინერგა მხოლოდ პაპ იოანე XVIII-ს დროს, 978 წელს. ამ დოგმატთან დაკვაშირებული მკვდრების დღესასწაული (Fეტე დეს Mორტს), დადგინდა 1011 წელს. ხუთასი წლის შემდეგ, ტრიდენის კრებამ ეს წესი სავალდებულოდ გახადა დასავლეთის ყველა ეკლესიისათვის.
გარდაცვლილთათვის ლოცვის აღვლენა და შუამდგომლობა მათთვის ვითარდებოდა (Pურგატოირე)-ს ~განსაწმედელის~ მოძღვრებასთან ერთად. განსაწმედელში, დასავლეთის ეკლესიის მოძღვრების თანახმად, გამოუკლებლად ყველა სული ხვდება, რომლებიც თანდათანობით იწმიდებიან ღვთისაგან დადგენილი დროის განმავლობაში და ემზადებიან ცათა სასუფეველში შესასვლელად. ~განსაწმედელის~ არსებობაზე წმიდა წერილი არაფერს ამბობს. განსაწმედელი არ არის მოხსენიებული არც ძველ და არც ახალ აღთქმაში, არც მოციქულებთან და არც ეკლესიის მამებთან.პირველი ოთხი ასწლეულის ჭეშმრიტმა ქრისტიანებმა არ იცოდნენ ხსნის სხვა გზა, გარდა უფლის გზისა _ რწმენით გამართლებისა იესო ქრისტეს გამომსყიდველი მსხვერპლის მეშვეობით, რომელიც მან იტვირთა მთელი მსოფლიოს დანაშაულისათვის და ყველა დროში შემძლესათვის გადაერჩინა ~თითოეული, მასთან მისული~.