ალექსანდრე შმემანი - XX საუკუნის ერთერთი უდიდესი თეოლოგი, ...წერილები, ქადაგებები... პარამეტრები

[ნონა]

ალექსანდრე შმემანი მე-20 საუკუნის უდიდესი თეოლოგი იყო.
წარმოშობით რუსი ემიგრანტი 1921 წელს დაიბადა ლატვიის ქალაქ ტალინში. დაამთავრა პარიზის წმინდა სერგის სახელობის სასულიერო სემინარია.
1946 წელს სასულიერო აკადემიის დამთავრების შემდეგ მღვდლად აკურთხეს. მას მინიჭებული აქვს პროტოპრეტვირის წოდება რომელიც უმაღლესია დაოჯახებული სასულიერო იერარქისათვის.
იგ სიკვდილამდე (1983წ) ეწეოდა მღვდელმსახურებას და სასულიერო-განმანათლებლობით მოღვაწეობას.

ამ თემაში მსურს წარმოგიდგინოთ მისი წერლები და ქადაგებები
ჩემთვის ნამდვილი აღმოჩენა იყო შმემანის ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ხედვის გაცნობა.
ვიმედოვნებ თქვენთვისაც საინტერესო და სასარგებლო იქნება მის ფილოსოფიასთან თანაზიარობა.



თავისუფლების ქრისტიანული გაგება

I. მთელს მსოფლიოში, მის სხვადასხვა ნაწილში, ამჟამად ბევრს საუბრობენ გათავისუფლებაზე. ეს, ალბათ, ჩვენი დროის ერთ-ერთი ყველაზე დამახასიათებელი, ყველაზე პოპულარული ცნებაა. გათავისუფლება საძულველი ტოტალიტარული რეჟიმისაგან, პარტიული მეთვალყურეობისაგან, პარტიული იდეოლოგიისაგან. გათავისუფლება კოლონიური იმპერიალიზმისაგან. გათავისუფლება საზოგადოების ფარისევლობისა და მატერიალიზმისაგან, გათავისუფლება სქესობრივი ტაბუსაგან, მორალიზმისაგან, სოციალური კონფორმიზმის ზეწოლისაგან, და ასე შემდეგ, და ასე შემდეგ.
როგორღაც თითქმის უეცრად ადამიანმა თავი იგრძნო დამონებულად, თოჯინად რაღაც იმ ძალების ხელში, რომლებზეც არ აქვს ძალაუფლება, და მას გაუჩნდა მძაფრი მოლოდინი და წყურვილი გათავისუფლებისა. დარწმუნებული ვარ, რომ ამ მისწრაფებისათვის მთავარი საფრთხე არის ის, რომ ადამიანთა უდიდეს ნაწილს გათავისუფლება ესმის უარყოფითი აზრით _ როგორც თავისუფლებისაკენ მიმავალ გზაზე ამა თუ იმ სახის დაბრკოლების ლიკვიდაცია, როგორც ბრძოლა რაღაცასთან და არა რაღაცისათვის. მოსპეთ კოლონიალიზმი და ყველაფერი აყვავდება, გაანადგურეთ მობეზრებული და საძულველი ხელისუფლება და პარტია და დაისადგურებს თავისუფლება, გადააყირავეთ სქესობრივ ცხოვრებაზე ფარისევლური აკრძალვები და გაბრწყინდება წმინდა და თავისუფალი სიყვარული. სამწუხაროდ, ადამიანთა ამ უმრავლესობამ არ იცის, რომ თავისი უარყოფითი მნიშვნელობით გათავისუფლების ცნება ვერ ამოიწურება; სხვაგვარად რომ ვთქვათ, არ არის საკმარისი, რაღაც მოიშორო და რაღაც მოსპო, რათა დამკვიდრდეს თავისუფლება.
მარქსი თვლიდა, რომ საკმარისია კერძო საკუთრების მოსპობა და წარმოების საშუალებათა განზოგადება და თითქმის ავტომატურად მოხდება `ნახტომი აუცილებლობის სამეფოდან თავისუფლების სამეფოში”. მაგრამ ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ეს ასე არაა, რომ ეს მოჩვენებითი თავისუფლება რეალურად ადამიანის გაუგონარ დაკაბალებად და დამონებად იქცა. და ამიტომ ამჟამად არ არის უფრო საჩქარო ამოცანა, უფრო მნიშვნელოვანი თემა, გავარკვიოთ, თუნდაც ყველაზე ზოგადი, მაგრამ არა უარყოფითი, არამედ სწორედ დადებითი ცნება გათავისუფლებისა, ან, შესაძლოა, უფრო მარტივად _ თავისუფლების იდუმალი, ვერშესახები (მოუხელთებელი), თვალისმომჭრელი ცნება.
ადამიანი ხომ საუკუნეების განმავლობაში მოჯადოებულივით იმეორებს ამ სიტყვას, და მაინც, იგი, ეს თავისუფლება, რჩება რაღაც მიუწვდომელ, მიუღწეველ იდეალად, და ეს იმიტომ, რა თქმა უნდა, რომ ადამიანს არ ჰყოფნის გაბედულება და ვაჟკაცობა, რეალურად ჩაიხედოს ამ უფსკრულში, თვალი გაუსწოროს თავისუფლებას. დოსტოევსკი პირდაპირ იმასაც კი ამტკიცებდა, რომ რეალურად ადამიანს ეშინია ამ თავისუფლებისა და გარბის მისგან, რადგან მეტისმეტად მძიმეა ეს უღელი ადამიანის სუსტი ძალებისათვის, და რომ ინსტიქტურად, გაუცნობიერებლად, ადამიანი ეძებს იმას, რასაც შეიძლება დაემორჩილოს და რისი სახელითაც შეძლებს, უარი თქვას თავის თავისუფლებაზე. მერმე, მართალია, იგი იწყებს ამბოხს იმის წინააღმდეგ, ვისაც დაემორჩილა, მაგრამ ამბოხი _ ჯერ კიდევ არაა თავისუფლება. ამბოხი, ესაა უარყოფა, მაგრამ არასოდეს არ არის დამკვიდრება.
და, აი, დროა, დროა შევახსენოთ საკუთარ თავსაც და სხვებსაც, საიდან წარმოიქმნა, საიდან მოვიდა ჩვენამდე ეს იდუმალი, თავისუფლების ცნება, რომლის განსაზღვრა თითქმის შეუძლებელია. მის შესახებ ხომ ათასწლეულების განმავლობაში არაფერი იცოდა ადამიანმა, არ იცოდნენ თვით დიდმა და ძველმა ცივილიზაციებმა. ანტიკური საბერძნეთი, მაგალითად, თავისუფლებაში მოიაზრებდა ქალაქის თავისუფლებას სხვა ქალაქებისაგან, მაგრამ მშვენივრად ეგუებოდა მონობასა და ყველას დაქვემდებარებას აბსოლუტური ძალაუფლებისათვის. ძველმა რომმა შექმნა სამართლის სისტემა, მაგრამ როგორც კი რომელიღაც უცნაურმა ადამიანებმა უარყვეს თვით რომის ღვთაებრიობა და აბსოლუტიზმი, მან ეს ადამიანები ლომებს მიუგდო დასაგლეჯად და ჯვარს აცვა ისინი. და იქვე ბატონობდა მონობა, მეფობდა საკრალური წყობა, რომლის მიმართ ეჭვის გამოთქმა უკვე ითვლებოდა იმ დანაშაულად, რომელიც სიკვდილით ისჯებოდა.
არა, სულაც არ არის ასე ადვილი და სულაც არ არის ასე ცხადი თავისუფლების ცნება, როგორც ამას ფიქრობენ ყოველგვარი გათავისუფლების თანამედროვე წინასწარმეტყველნი და იდეოლოგები, რადგან სწორედ ისაა მთელი საქმე, რომ თავისუფლების ეს ცნება, უპირველესად, პარადოქსულია და, შესაბამისად, თავისთავად არ გამოიყვანება ადამიანის ცხოვრებისეული გამოცდილებისაგან.
ბუნებაში ხომ _ სჭირდება კი ამას მტკიცება? _ არ არის თავისუფლება. მასში ნამდვილად მეფობს აბსოლუტური დეტერმინიზმი, მიზეზობრიობის რკინისებური კანონი, და მთელი მეცნიერება, არსებითად, მხოლოდ იმისკენაა მიმართული, რომ ეს კანონი გაიგოს და განსაზღვროს. მაგრამ მაშინ ადამიანიც, თუ ის მხოლოდ ამ ბუნების ნაწილია, თუ ის მხოლოდ ბუნებაა, არ შეიძლება პრეტენზიას აცხადებდეს რაიმე სახის თავისუფლებაზე. მაშინ ადამიანიც, თუმცა უფრო რთულად, ექვემდებარება დეტერმინიზმის, მიზეზობრიობის იგივე კანონს, რომელიც ვერ იტანს, არ უშვებს გამონაკლისებს. და მაშინ მისი ყველა მსჯელობა თავისუფლებაზე სხვა არაფერია, თუ არა ლაყბობა, რომელსაც არავითარი შინაარსი არ აქვს.
ვიცი, ბევრი აიჩეჩს მხრებს, როცა ვიტყვი, რომ ერთადერთი, ხაზს ვუსვამ, ერთადერთი შინაარსი თვით სიტყვა თავისუფლებისა არის ადამიანის რელიგიური გაგება, ესე იგი, ისეთი გაგება, რომელსაც ადამიანი არ დაჰყავს მხოლოდ ბუნებამდე. თუ გვსურს გათავისუფლების უარყოფითი ცნებიდან გადავიდეთ თავისუფლების დადებით ცნებამდე, არ შეგვიძლია ჩვენი მზერა არ არ მივაპყროთ იქით, სადაც ეს სიტყვა პირველად გაბრწყინდა ახლებურად, პირველად აღივსო მართლაც გაუგონარი შინაარსითა და ჯერარყოფილი სიმძლავრით; მაშასადამე, მზერა უნდა მივაპყროთ სახარებასა და ქრისტეს სწავლებას.
სახარებაში არის შემდეგი იდუმალი სიტყვები ქრისტესი: `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოვანე, 8:32), ან სხვაგვარად: `გაგათავისუფლებს თქვენ”. და შემდეგ, ქრისტეს იმ მოწაფეს, რომელმაც ყველაზე მეტი იღვაწა, ქრისტეს მოძღვრება მთელს მსოფლიოში რომ გავრცელებულიყო, რათა ეს მოძღვება მიეტანა სულ სხვა კულტურის, სულ სხვა ფსიქოლოგიური წანამძღვრების მქონე კულტურის მქონე ადამიანებამდე, ამ მოწაფეს _ პავლესაც _ ქრისტეს მოძღვრება ასევე დაჰყავს მხოლოდ თავისუფლების ქადაგებამდე. `აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ” (გალატელთა მიმართ, 5:1) _ აი, მისი სიტყვები.
თავისუფლება სახარებაში _ რას უნდა ნიშნავდეს იგი, რა კავშირი აქვს მას ჭეშმარიტებასთან, რა კავშირია თავისუფლებასა და, მეორე მხრივ, ადამიანის იმგვარ გაგებასთან, როცა ადამიანს ესაჭიროება ხსნა, ესაჭიროება ღმერთი, რასაც ვპოულობთ წმინდა წერილში? ამასთან ერთად კი კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ სიტყვა `თავისუფლების”, რომელსაც აქამდე მხოლოდ ნაციონალური და სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა ჰქონდა, მიკუთვნება ადამიანისათვის დაიწყო მხოლოდ წმინდა წერილში, მხოლოდ აქ, სახარებაში მიეკუთვნა იგი ადამიანის პიროვნებას.
აი, ჩვენს სამყაროში თავისუფლების ამ წყაროს შესახებ ვისაუბრებთ სწორედ ჩვენს მომდევნო საუბარში.


2. წინა საუბარში ჩვენ ვილაპარაკეთ თავისუფლებაზე. და მივედით დასკვნამდე, რომ საგანთა თავისთავად და ბუნებრივ წესრიგში თავისუფლება არ არსებობს. უფრო მეტიც, თუ ჩვენ შეგვიძლია ჩავწვდეთ ამ წესრიგს, თანდათანობით შევქმნათ მეცნიერებისა და ცოდნის დიადი შენობა, სწორედ იმიტომ, რომ ამ წესრიგში ყველაფერი წინასწარაა განსაზღვრული მიზეზობრიობით, ერთი მოვლენის მეორეზე დამოკიდებულებით, მოულოდნელის არარსებობით, ესე იგი, კვლავ და კვლავ, თავისუფლების არარსებობით. და ამიტომ დავსვათ კითხვა: საიდან გაჩნდა, სად და როგორც წარმოიშვა ეს უკვდავი ოცნება თავისუფლებაზე, რომელიც ეზმანება ადამიანს, რომლისთვისაც მზადაა გაიღოს ყველანაირი მსხვერპლი? და, შემდეგ, რაში გამოიხატება იგი, რა არის არსი ამ თავისუფლებისა, მისი სიცოცხლისა? და ამ კითხვაზე სხვა პასუხი ვერ გავეცით გარდა იმისა, რომ თავისუფლების ცნება და წყურვილი თავისუფლებისა რელიგიური ფესვების მქონე და რელიგიური წარმომავლობისაა.
და მე ვიცი, რომ ეს მტკიცება შეიძლება უცნაურად და ველურად მოეჩვენოს იმ ადამიანებს, რომლებსაც ზრდიდნენ რწმენით, რომ რელიგია არის სწორედ მონობის მთავარი სინონიმი, რომლებსაც ჩაუჭედეს თავში, რომ ნამდვილი გათავისუფლება იწყება რელიგიისაგან გათავისუფლებით. და ამიტომ მე ვიცი ისიც, რა ძნელია, ადამიანი საწინააღმდეგოში დაარწმუნო: რომ მოხდა საშინელი, ტრაგიკული აღრევა ცნებებისა, რომ თავისუფლებაზე საუბრობენ და მისი სახელით მოქმედებენ ისინი, რომლებსაც არა მხოლოდ არ სწამთ თავისუფლებისა, არამედ რომელთა მსოფლმხედველობაში არ არის თავისუფლება და არც შეიძლება იყოს თავისუფლების ადგილი. და რომ მონობას უწოდებენ იმ ერთ წყაროს, აგრეთვე სიცოცხლის, სამყაროსა და ადამიანის იმ ერთ გაგებას, რომლისგანაც მარადიულად იბადება სხივმფენი ხილვა თავისუფლებისა და წყურვილი ამ ხილვის განხორციელებისა.
მაგრამ რა ძნელიც უნდა იყოს, მაინც საჭიროა მცდელობა, და ამიტომ დავიწყოთ თავიდან, და უწინარეს ყოვლისა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ აქ საქმე ეხება არა რელიგიას საერთოდ, რადგან ზოგადად რელიგია რთული და მრავალმხრივი მოვლენაა და მას აქვს და შეიძლება ჰქონდეს განსხვავებული ძირები. საქმე ეხება იმ რელიგიურ მსოფლგანცდასა და მსოფლმხედველობას, რომელიც უკვე ბიბლიაში იყო დასაძირკვლებული, მაგრამ რომელმაც საზოგადოებაში, კულტურასა თუ ცხოვრებაში თავისი განხორციელება და გამოხატულება ჰპოვა ქრისტიანობაში.
მე ვამტკიცებ და შევეცდები დავამტკიცო, რომ ამ მსოფლგანცდისა და მსოფლმხედველობის გულისგულში დგას სწორედ თავისუფლების ხარება, თავისუფლების ცნება, თავისუფლების ქადაგება. შემდეგ, მე ვამტკიცებ, რომ ამ მსოფლმხედველობის მიღმა თავისუფლების ცნებას არათუ არ აქვს აზრი, არამედ იგი ხდება, რაოდენ უცნაურად და ტრაგიკულადაც კი ჟღერდეს, ნამდვილი მონობის ერთი წყაროთაგანი.
რა არის ადამიანის შესახებ ბიბლიური თხრობის, ადამიანის შექმნის შესახებ სიმბოლური თხრობის აზრი? ცხადია, რომ ეს არ არის ისტორია, არ არის ბიოლოგიური ან ფიზიკური ფაქტები; ეს სწორედ ადამიანის სულიერი ახსნაა, ფუძემდებლური, გადამწყვეტი გამოცხადება ამის შესახებ. და იგი გამოიხატება სწორედ იმით, რომ ადამიანი თავისუფალია, მოწოდებულია, იყოს თავისუფალი, და თავისუფლების ამ რეალიზაციაშია მისი ფუნქცია და დანიშნულება იმ სამყაროში, რომელიც ბოლომდე ექვემდებარება ბუნებით დეტერმინიზმს (წინაგანსაზღვრულობას).
დიახ, ამაშია სწორედ საქმე _ და ბიბლიური თხრობა ამას შეეხება, _ რომ თავისუფლება არ მოდის ქვემოდან, მას არ ძალუძს ამოიზარდოს ბუნებიდან, რადგან ბუნებაში არ არის თავისუფლება. თავისუფლება შეიძლება მოვიდეს მხოლოდ ზემოდან, მხოლოდ მაშინ, თუ არის თავისუფალი და შემოქმედი აბსოლუტური სული, და თუ ბუნების სამყაროსა და დეტერმინიზმზე ბატონობს ღმრთაებრივი თავისუფლება, არავის და არაფრის მიერ დეტერმინებული. და აი, რა თქმა უნდა, არსი ბიბლიური სიტყვებისა _ `ვქმნეთ კაცი ხატისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ” (დაბადება, 1:26): ადამიანი ქვემოდან და ზემოდან ერთდროულად. ადამიანი ქვემოდან _ მიწა, მატერია, ხორცი, ბოლომდე დაქვემდებარებული მიზეზობრიობის კანონსა და დეტერმინიზმის კანონს, და რელიგიამ იცის ამის შესახებ: `მიწაი ხარ და მიწადვე მიიქცე” (დაბადება, 2:19). მაგრამ ეს სწორედ ის ერთი რამაა, რასაც ხედავს მასში, რაზედაც დაჰყავს იგი მატერიალისტსაც, რომელიც იქვე როგორღაც თავისუფლებაზეც რომ საუბრობს. მაგრამ, ვიმეორებ, შეუძლებელია თავისუფლება მოვიდეს ქვემოდან, რადგან თავისუფლება არ არის ქვემოთ. და ამიტომ, მეორე მხრივ: ადამიანი ზემოდან. იგი ხატი და მსგავსია თავისუფალი ღმრთაებრივი სულისა, იგი ბუნების სამყაროში Yთავისუფლების მატარებელია. იგი არა მხოლოდ მიწაა და მიწიერია, არამედ სულიცაა.
ამგვარად, ბიბლიური ქრისტიანული რელიგია იწყებს იმით, რომ ადამიანს აღიარებს რთულ არსებად მაშინ, როცა ყოველი ანტირელიგია მიისწრაფვის მისი გამარტივებისაკენ. დიახ, ქრისტიანობა ამბობს, რომ ადამიანი დაეცა. მაგრამ თვით ეს დაცემა, თვით დაცემის ეს შესაძლებლობა გამომდინარეობს ადამიანის არა მდაბალი, არამედ ამაღლებული ბუნებებისაგან, მისი თავისუფლებისაგან, რადგან მხოლოდ ამაღლებული შეიძლება დაეცეს და მხოლოდ ამაღლებულის დაცემა არის ტრაგედია. თუ ეცემა და ნასხვრევებად იქცევა თიხის ნაწილი, ეს არ არის ტრაგედია, მაგრამ თუ ეცემა და ტყდება ძვირფასი ჭურჭელი, ეს ტრაგედიაა.
დიახ, ადამიანი დაეცა და ყოველთვის ეცემა, და მხოლოდ მისთვის, ამ სამყაროში ერთადერთისთვის, არის ტრაგედია დაცემა, მხოლოდ მისთვის დგება ამ დაცემაში თავისუფლების საკითხი, მხოლოდ აქ ჩნდება სევდა თავისუფლების გამო და მთელი ცხოვრება ხდება წყურვილი და ძიება თავისუფლებისა. მაგრამ ახლა უნდა ვიკითხოთ, რა არის ამ თავისუფლების შინაარსი? თავისუფლება რისგან? თავისუფლება რაში? ისე მივეჩვიეთ ამ სიტყვას და ამიტომ ისე დავყრუვდით ამ სიტყვის მიმართ...
ჩემს წინა საუბარში უკვე ვთქვი, რომ სიტყვა `თავისუფლებას” თითქმის გამონაკლისის გარეშე ვაიგივებთ უარყოფით მნიშვნელობასთან, რაღაცისაგან გათავისუფლებასთან, მაგრამ ამ სიტყვის ქრისტიანული და რელიგიური გაგებით თავისუფლება არა მხოლოდ უარყოფითი ცნებაა, რომელიც (თავისუფლება) ათავისუფლებს რაღაცისაგან და ვიღაცისაგან, თავისუფლება არის თვით სიცოცხლის შინაარსი, სიცოცხლის სისრულე (სისავსე). თავისუფლება არის ადამიანის რაღაცით სისავსე, და სწორედ ეს რაღაც, რომელიც მოიცავს ნამდვილ და ჭეშმარიტ თავისუფლებას, ასევე იღვრება ჩვენზე, ასევე მოდის ჩვენთან, ადამიანის იგივე რელიგიური ბიბლიურ-ქრისტიანული გაგებისა და აღქმისაგან.
ჩვენ თავისუფლებისაკენ მოგვიწოდებენ ყველა შესაძლო იდეოლოგიის სახელით, ხოლო რეალურად _ ჩვენ შემდეგში კვლავ დავუბრუნდებით ამ საკითხს, _ თითოეული ეს იდეოლოგია ადამიანს უმონებს მკვდარ დოგმას, მკვდარ წანამძღვრებს, მკვდარ სისტემებს. ამ ქვეყანაზე, ამ სამყაროში თავისუფლება გარდაუვლად იქცევა მონობად. ამიტომ არ არის საკმარისი თავისუფლების უარყოფით და გამათავისუფლებელ გაგებაზე შეჩერება. გათავისუფლება რისთვის? რა არის ეს საბოლოო (უკანასკნელი) ჭეშმარიტება, თავისუფლების საბოლოო (უკანასკნელი) სისავსე? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას მომდევნო საუბარში შევეცდებით.



3. ჩემი წინა თხრობისას მე ვსაუბრობდი თავისუფლების რელიგიურ, უფრო ზუსტად, ქრისტიანულ ფესვებსა და წყაროებზე, იმაზე, რომ, რაც უნდა ამტკიცონ რელიგიის ნაფიცმა მტრებმა, თავისუფლებას არ აქვს არავითარი სხვა საფუძველი, გარდა ადამიანის, სამყაროსა და სიცოცხლის ქრისტიანული გაგებისა.
დღეს დავფიქრდეთ, უფრო ღრმად მივუგდოთ ყური ჩემს მტკიცებას, ჩავფიქრდეთ იმიტომ, რომ ვიცი, რა პარადოქსულად ჟღერს იგი არა მხოლოდ რელიგიის აშკარა მტრებისათვის, არამედ, რაც უფრო სამწუხაროა, საკმაოდ ხშირად თვით რელიგიური ადამიანებისთვისაც. ბევრი მათგანი ისე მიეჩვია რელიგიის დაყვანას მორჩილებამდე, ბრმა რწმენამდე, მისთვის თვით გაუგებარი გადმოცემებისა და ჩვეულებების გაუაზრებულ შენარჩუნებამდე, რომ მათ უკვე არ ესმით და არ აცნობიერებენ, რომელ მორჩილებას ეხება საქმე. არ აცნობიერებენ სახარების კეთილუწყების მთელ სიღრმეს: `აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ” (გალატელთა მიმართ, 5:1). მათ თავში არც კი მოსდით, რომ თვით მორჩილება, თვით ერთგულება და თავგანწირვა, ქრისტიანობის გულისგული, განუყოფელია თავისუფლების ამ კეთილუწყებისაგან.
მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, რომელ თავისუფლებაზე, რისგან თავისუფლებაზე საუბრობს სახარება და გვაუწყებს ქრისტე? აქ თავისუფლება უპირისპირდება მონობას, მონობაში კი, პირველ რიგში და უწინარესად, იგულისხმება ცოდვისა და სიკვდილისათვის ადამიანის დამონება. ისევ და ისევ, ჩვენთვის, რომლებსაც უკეთეს შემთხვევაში ცოდვა მიგვაჩნია ამა თუ იმ წესის დარღვევად, სჯულის ამ თუ იმ სახის დარღვევად, ცოდვისადმი ადამიანის დამონების ეს იდეა უბრალოდ გაუგებარია. ჩვენგან აშკარა უმრავლესობა თავს გრძნობს არცთუ ცუდ ადამიანებად _ სხვებზე არც ცუდებად და არც კარგებად, როგორც ჩვეულებისამებრ ვამბობთ ხოლმე. რაც შეეხება ნაკლოვანებებს, ამა თუ იმ პაწია ცოდვებს, სინდისთან გარიგებებს, _ მათ ნორმალურად მივიჩნევთ. ვის არ მოსდის ეს _ ყველანი ადამიანები ვართ, კაცნი ვართ, უმწეონი და ცოდვილნი. და მაინც, სულაც არ ვართ ცუდები.
საჭიროა კი საუბარი, რომ თვითკმაყოფილებისა და ზნეობრივი მინიმალიზმის ამ ატმოსფეროში, ქრისტიანობა ჭეშმარიტი ძალით ვერ ჟღერს, ვერ მოქმედებს და მას არ აქვს აზრი, და თუ აქვს, არა ის, რაც სახარებაშია, არამედ ის, რასაც ჩვენ ვაწერთ სახარებას. რადგან ცოდვაში ქრისტიანობა გულისხმობს არა ამა თუ იმ შეცოდებას, ნაკლოვანებას, და, შესაძლოა, არა თვით დაცემას _ არა, ქრისტიანობა ცოდვაში გულისხმობს სწორედ იმ შინაგან განდგომას ღმერთისაგან, მისი ჭეშმარიტებისაგან და სულიერი კანონისაგან, რომელიც, პირველ რიგში, გამოიხატება ჩვენი ამ თვითკმაყოფილებით, ზნეობრივი მინიმალიზმით. ცოდვა იმაში კი არაა, რომ ვეცემით და ვცოდავთ, არამედ იმაში, რომ უკვე ვეღარ ვამჩნევთ ნამდვილ დაცემას, ვერ ვამჩნევთ თვით ჩვენი `ნორმალური,” `ჩვეულებრივი” ცხოვრების დაცემულობას. და საკმარისია შევადაროთ ეს ჩვენი მცირე თვითკმაყოფილება და ცოდვის ეს პაწია აღიარება ცოდვის იმ განცდას, სინანულისა და შენდობის იმ ღაღადს, რომელიც ბიბლიის თითქმის ყოველი ფურცლიდან იღვრება, რათა დავრწმუნდეთ ჩვენს შორის გამაოგნებელ, ძირეულ განსხვავებაში.
მოკლედ რომ ვთქვათ, ჩვენ არ ვგრძნობთ და არ ვაცნობიერებთ ცოდვისადმი ჩვენს მონობას, ცოდვის მიერ ჩვენს დამონებას, და ამიტომ არც მისგან გათავისუფლება გვსურს. როგორც გალიაში დაბადებული ფრინველი გალიიდან არ გაფრინდება თავისუფლებაში, თუნდაც გაიღოს გალიის კარი, ასევე უკვე ვეღარ ვგრძნობთ, რომ მთელი ჩვენი ცხოვრება დაჩეხილია, მოწამლული და დამახინჯებულია ცოდვით, რომ ჩვენ არ ვართ ისინი და ისეთნი, როგორნიც შეიძლება ვყოფილიყავით და როგორნიც უნდა ვიყოთ.
და იგივე შეიძლება ითქვას სიკვდილისადმი ადამიანის დამონებაზე. როგორც უნდა გვეშინოდეს სიკვდილისა, როგორადაც უნდა ვძრწოდეთ მის წინაშე, მას ვთვლით კანონიერ და ნორმალურ მოვლენად, ბუნების ერთ-ერთ ყბადაღებულ კანონად, რომელშიც სიბრძნის ძიებას გვასწავლიან კიდეც და რომლისადმი დამორჩილებისაკენ მოგვიწოდებენ ყოველთვის.
ადამიანი მოკვდავია. მორჩა. უსიამოვნოა, მაგრამ ვერაფერს იზამ. დაემორჩილე და შეურიგდი, და, ამასთანავე, ილაპარაკე არავისთვის საჭირო სიტყვები სიმშვიდესა და დასვენებაზე. მაგრამ მაშინ როგორღა გავიგოთ სახარების კეთილუწყება იმის შესახებ, რომ `უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდული” (1 კორინთელთა, 15:26)? და რომ სწორედ ადამიანის ამ საშინელი მონობისაგან გასათავისუფლებლად მოვიდა ქრისტე?
რა ვუყოთ მონებს, რომლებიც ისე შეეჩვივნენ თავიანთ მონობას, რომ უკვე აღარც კი გრძნობენ თავიანთ მდგომარეობას, როგორც მონობას, რომ მათ არც კი იციან, რანი უნდა ყოფილიყვნენ ისინი, და რომ ისინი თავისუფალნი იყვნენ? რა ვუყოთ მონებს, რომლებმაც დაივიწყეს რა ნამდვილი თავისუფლება, სათამაშოებით თამაშობენ და ამას თავისუფლებას უწოდებენ მსგავსად იმისა, ციხის ერთი კამერიდან მეორე კამერაში გადასვლას გათავისუფლება რომ უწოდო?
მაგრამ, აი, ქრისტიანობა ამბობს: სანამ ადამიანი დამონებულია ცოდვისა და სიკვდილის მიერ, სანამ ადამიანი ურიგდება ცოდვასა და სიკვდილს და ვერც კი განიცდის მათ როგორც საშინელ და წარუვალ მონობას, ილუზორული და უშინაარსოა ყოველგვარი ადამიანური მსჯელობანი ნებელობის შესახებ. და საქმე ეხება მხოლოდ უფრო გრძელ ან მოკლე ჯაჭვს, რომლითაც მიბმულნი ვართ იგივე ბოძს, იგივე მონობას. და ამიტომ მხოლოდ ამასთან მიმართებით, ამ მონობასთან მიმართებით შეიძლება შევიმუშავოთ თავისუფლების ცნება. რადგან ქრისტიანობისათვის ეს ცნება ნიშნავს არა დროებით გათავისუფლებას ამა თუ იმ დამოკიდებულებისაგან, არამედ, უწინარესად, ადამიანის ცნობიერების ძირეულ და შინაგან შეცვლას, და ამიტომ, ადამიანის მთელი სიცოცხლის შეცვლასაც. ქრისტიანობისათვის ამ გარეგან თავისუფლებას, უფრო სწორად, იმას, რასაც ჩვენ თავისუფლებას ვეძახით და რაც ყოველთვის დროებითი და წარმავალია, უაზრობაა და არ აქვს არავითარი აზრი ადამიანის შინაგანი გათავისუფლების გარეშე, თავისუფლებისაკენ სწრაფვის მისი თანდაყოლილი თვისების დაბრუნების გარეშე. რადგან სწორედ თავისუფლების ამ უნარმა, ნამდვილი თავისუფლების წყურვილმა, ცოდვისა და სიკვდილისაგან თავისუფლებამ დაამსხვრია ადამიანში ის მონობა, რომელზედაც ეს-ესაა ვსაუბრობდით. ამიტომ სანამ თავისუფლების ამ ქრისტიანულ ცნებას გამოვიყენებთ ჩვენი მიწიერი რეალობებისა და საჭიროებების მიმართ, საჭიროა მთელი სისრულით გავიგოთ სახარების კეთილუწყება იმის შესახებ, ვინც ავლენს თავისუფლებას.



4. `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოვანე, 8:32). _ ამბობს ქრისტე სახარებაში. რა ჭეშმარიტება უნდა შეიცნოს ადამიანმა, რათა გახდეს თავისუფალი და როგორ შეიძლება ამ ჭეშმარიტებამ გაათავისუფლოს იგი? აი, კითხვები, საიდანაც უნდა დავიწყოთ შეცნობა თავისუფლების ქრისტიანული გაგებისა, უფრო უკეთესი იქნება, ვთქვათ _ საერთოდ თავისუფლების გაგებისა, რადგან, როგორც ჩვენს წინა საუბრებში ვცდილობდით დამტკიცებას, თავისუფლებას არ აქვს და არც შეიძლება ჰქონდეს სხვა წყარო, სხვა ფესვები, გარდა ადამიანის, სამყაროსა და სიცოცხლის ქრისტიანული, რელიგიური აღქმისა.
სამყაროში არსებობს არცთუ ცოტა იდეა თავისუფლებისა, და თითოეული მათგანი ასე თუ ისე უკავშირდება ამა თუ იმ ჭეშმარიტებას.
აი, მაგალითად, მარქსიზმი ამტკიცებს, რომ თავისუფლების მეუფება დადგება მაშინ, როცა ადამიანი გაიგებს ეკონომიკური მოვლენების მექანიზმს, ოღონდ ამ მექანიზმების შესახებ, ამ ეკონომიკური მოვლენების შესახებ მარქსის კაპიტალის სქელტანიან ტომებში დაწერილია უსასრულოდ ბევრი თავი, ხოლო თავისუფლების მეუფებას ეხება მხოლოდ რამდენიმე სიტყვა, ყველაზე ბოლოს; ასე რომ, ბოლომდე გაურკვეველი რჩება, რითი გამოიხატება ეს თავისუფლება, რა იქნება მისი შინაარსი.
გერმანელი ფილოსოფოსი შოპენჰაუერი კი აღმოსავლურ-ინდუსურ სიბრძნეზე დაყრდნობით ამტკიცებს, რომ თავისუფლება დადგება მაშინ, როცა ადამიანი შეიცნობს საკუთარი ნების მექანიზმებს, და შეიცნობს რა მათ, უბრალოდ უარს იტყვის თავის ნებაზე, მოიკვეთს საკუთარ თავს ამ ნებისაგან; მაშინ, ამბობს შოპენჰაუერი, ბოლოს და ბოლოს ადამიანი გახდება თავისუფალი, რადგან აღარაფერს მოისურვებს _ სწორედ სურვილებში, ნებაში არის წყარო მონობისა და ტანჯვისა.
მაგრამ, აი, გასული საუკუნეების მძიმეწონიანი თეორიების სანაცვლოდ ასპარეზზე გამოდიან თანამედროვე ფილოსოფოსები _ ეგზისტენციალისტები, რომლებიც ასევე გვაუწყებენ თავისუფლების შესახებ, ასევე ამტკიცებენ თავისუფლებას. თავისუფლება, ამბობენ ისინი, დადგება მაშინ, როცა ადამიანი, უბრალოდ, უარყოფს წინასწარგანსაზღვრულ (მიკერძოებულ) ჭეშმარიტებას საკუთარი თავის შესახებ, გარედან თავსმოხვეულ ჭეშმარიტებას; მაშინ მთელი მისი ცხოვრება გახდება არაფრით განპირობებულ, არაფრით თავსმოხვეულ არჩევანთა და გადაწყვეტილებათა ჯაჭვი, და იგი ყოველთვის თითქოსდა თავის ცხოვრებას შექმნის არაფრისაგან.
მაგრამ რამდენი წიგნიც უნდა დაწერონ ფილოსოფოსმა-ეგზისტენციალისტებმა თავიანთი თეორიების დასაცავად, მაინც გაურკვეველი რჩება, როგორაა შესაძლებელი ამ სამყაროში, სადაც ყველაფერი ცხოვრობს მიზეზობრივი კანონით, მხოლოდ ადამიანს შეუძლია რაღაც იდუმალი სახით გამორიცხოს თავის თავზე ამ კანონის მოქმედება და თვითონ დაიწყოს თავისი თავის შექმნა. პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ ის მხატვრული ნაწარმოებები, მაგალითად, ჟან-პოლ სარტრის `თავისუფლების გზები”, სადაც ეგზისტენციალისტები ცდილობენ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას, ფაქტიურად ამ კითხვაზე არანაირ პასუხს არ იძლევა. ისინი გვიჩვენებენ მოამბოხე ადამიანებს, რომლებმაც მტკიცედ არ იციან, რა უყონ საკუთარ თავს, რომლებიც იღებენ ახირებულ და ურთიერთსაწინაამდეგო გადაწყვეტილებებს, და რომლებიც მუდმივად განმარტავენ რაღაც გაურკვეველი განცდების აჩრდილებს, მისწრაფებებს, განწყობებს, სურვილებს; ამგვარად გათავისუფლებული ადამიანი პარადოქსულად იქცევა ამ ცარიელი და არაფრისმომცემი თავისუფლების მონად. ამგვარი სიის გაგრძელება შეიძლება თითქმის უსასრულობამდე. თავისუფლების ყოველი რეცეპტი ნამდვილად ეყრდნობა რაღაც ჭეშმარიტებას, მაგრამ ყოველთვის ასე გამოდის, რომ ეს კავშირი _ როგორ გამომდინარეობს ამ ჭეშმარიტებისაგან თავისუფლება, აღმოჩნდება გაუგებარი, არაფრით გამართლებული, მოუხელთებელი და განუსაზღვრელი.
გარეგნულად, ფორმალურად ქრისტიანობაც თითქოს იგივეს ამბობს: `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ.” მაგრამ ეს მხოლოდ გარეგნული, ფორმალური მსგავსებაა, რადგან რეალურად ქრისტე ადამიანებს არ აუწყებს რაიმე განყენებულ ჭეშმარიტებას, არ აძლევს კიდევ ერთ თეორიას _ თავისუფლების მსახურმა თითქოსდა აუცილებლად უნდა განსაზღვროს და უზრუნველყოს თავისუფლება; რადგან საიდუმლოება, რომელზედაც ქრისტე საუბრობს, არ არის არც თეორია, არც დოქტრინა, არც ფილოსოფია და არც იდეოლოგია; რადგან ჭეშმარიტების შესახებ იგი ამბობს: `მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხორებაი” (იოვანე, 14:6). ჭეშმარიტება აქ გვევლინება არა სიტყვებისა და თეორიების სახით, არამედ ქრისტეს პიროვნებასთან ცოცხალ ერთობასა და ადამიანის _ ძე კაცის მხოლოდ ერთადერთ და განუმეორებელ სახეში. `მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხორებაი” და ამიტომ აქ თავისუფლება არ არის ახსნილი, და არ არის განსაზღვრული, არამედ მოვლენილია (გამოცხადებულია). ადამიანი, რომელიც ამბობს ამ სიტყვებს, თავადაა თავისუფალი. და Mმთელი სახარება თავისი არსით სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროსათვის ბოლომდე თავისუფალი კაცისა და, ამდენად, თავისუფლების მოვლინება (გამოცხადება). რაშია ქრისტეს თავისუფლება? იმაში ხომ არა, რომ, თავისუფლების ჩვენეული კნინი გაგების შესაბამისად, მუდმივად ვცვალოთ ჩვენი შეხედულებები, ვიცხოვროთ საკუთარი თვითნებობებით, გავხადოთ საკუთარი თავი სამყაროს ცენტრად, ვემსახუროთ საკუთარ თავს? არა, რა თქმა უნდა, არა, რადგან მთელი მისი ცხოვრება არის ერთი განუწყვეტელი მსახურება ადამიანებისა, ერთი სრული თავგანწირვა, ერთი სრულყოფილი სიყვარული. იმაში, რომ ეძიო საკუთარი ბედნიერება და კეთილდღეობა? იმაში, რომ არ იტანჯო? არა, რადგან ქრისტე ნებაყოფლობით მიეცა შეურაცხყოფასაც, ტანჯვასაც, სიკვდილსაც. მაშ, რაშია მაშინ ქრისტეს თავისუფლება? რა თქმა უნდა, უწინარეს ყოვლისა, მისი პიროვნების სრულყოფილ მთლიანობაში (სისრულეში), ბოროტებისაგან, ბოღმისაგან, შიშისაგან მის სრულ დამოუკიდებლობაში, ნათლითა და სიყვარულით მის სრულყოფილ სისავსეში. აქ თავისუფლება არის არა რაიმე ცარიელი ფორმა, რომელშიც ყოველთვის შეიძლება ახირებების შესაბამისად ჩაასხა ნ

[ნონა]

სიკვდილის ქრისტიანული გაგების შესახებ


I. ვიტყვით პირდაპირ და მიკიბ-მოკიბვის გარეშე: ადამიანის ცნობიერებაში რელიგიის, ღმერთისა და რწმენის შესახებ საკითხი განუყოფელია სიკვდილის შესახებ საკითხისაგან, ან, უფრო სწორად, იმ საკითხისაგან, არის თუ არა სიკვდილის შემდეგ რაიმე. ეს არის ყბადაღებული, ადამიანის დაუსრულებლად მტანჯველი საკითხი იმქვეყნიურობისა და საიქიო ცხოვრების შესახებ. და იმდენად, რამდენადაც ამ საკითხზე რაიმე მეცნიერული, ესე იგი პოზიტიური, აშკარა, შემოწმებას დაქვემდებარებული მტკიცებულებები _ არც დადებითი, არც უარყოფითი არ არსებობს არც ერთი და არც მეორე მხარის სასარგებლოდ, ეს საკითხი მარად ღია რჩება და აგერ უკვე ათასეული წლების განმავლობაში მძაფრ და მტანჯველ კამათს იწვევს.
მართალია, იმქვეყნიური სამყაროს არსებობის უარმყოფელნი პრეტენზიას აცხადებენ იმაზე, რომ მათ რაღაც დაამტკიცეს მეცნიერულად, ესე იგი, დაამტკიცეს ის, რაც სწორედ პოზიტიურად და მეცნიერულად შეიძლება უარყო სიკვდილის შემდეგ რაღაცის არსებობაცა და სულის უკვდავებაც. მაგრამ ყველა ეს მტკიცებულება შეიძლება დაამსხვრიო ისე, როგორც მათ თითქმის ერთი ხელისმოსმით ამსხვრევს ვლადიმერ ნაბოკოვი ერთ-ერთი თხრობისას (ამასთან, შევნიშნავთ, რომ თვით ნაბოკოვი ურწმუნოა).
თავის ერთ-ერთ რომანში ხანგრძლივი და მტანჯველი ავადმყოფობის შემდეგ კვდება ადამიანი; სიკვდილამდე რამდენიმე წუთით ადრე იგი გონს მოვიდა, გამოფხიზლდა ხანგრძლივი ბოდვისაგან, და მას მთელი თავისი ძალით უკანასკნელად უბრუნდება კითხვა: არის თუ არა რაიმე იქ _ სიკვდილის შემდეგ, თუ არა. ოთახში, სადაც წევს ავადმყოფი, ფარდები დაშვებულია და ფანჯრის მიღმა ისმის წყლის წანწკარი. და, აი, მომაკვდავი თავისთვის ამბობს: `რა თქმა უნდა, არაფერი არ არის, ეს ისევე ნათელი და აშკარაა, როგორც ის, რომ ფანჯრის მიღმა წვიმს.” `სხვათა შორის კი, _ შენიშნავს ნაბოკოვი, _ ფანჯრის მიღმა ანათებდა სიხარულით სავსე გაზაფხულის მზე და ზედა სართულის მობინადრე ქალბატონი ფანჯრის რაფაზე მდგარ ყვავილებს რწყავდა და წყალი წანწკარით იღვრებოდა ქვედა ფანჯარაზე.”
ასე ირონიულად უარყოფს ნაბოკოვი ყველა ეგრეთწოდებულ `მტკიცებულებას” _ დიახ, ცხადი და აშკარაა, რომ წვიმს, სინამდვილეში კი სულაც არ წვიმს _ მზეა.
ამიტომ, აშკარაა, რომ მეცნიერებას არ უნდა მიმართო კითხვებით იმქვეყნიური ცხოვრებისა და იმის შესახებ, რა ხდება სიკვდილის შემდეგ. არსებითად, მეცნიერების იმქვეყნიურობასთან არაფერი ესაქმება, რადგან საქმე ისაა, რომ მეცნიერება დაკავებულია ამქვეყნიური სამყაროთი, და მისი ყველა მეთოდი, ინსტრუმენტი, ჰიპოთეზა და დასკვნა მიმართული და მორგებულია მხოლოდ ამქვეყნიურისაკენ, მისი შეწავლისაკენ.
მაგრამ თუ არა მეცნიერებას, მაშინ _ ვის, ან რას? ფილოსოფიას? დიახ, საკაცობრიო აზრის გარიჟრაჟიდან დაწყებული ფილოსოფია ცდილობდა ამ მტანჯველი კითხვისათვის საბოლოო პასუხის გაცემას.
პლატონის სახელგანთქმული დიალოგი `ფედონი” მთლიანად ეძღვნება სულის უკვდავების მტკიცებას. ეს, დიდი ალბათობით, ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა წიგნია, რომელიც დაწერილა ამ მტანჯველ თემაზე. და, ცხადია, შემთხვევითი არაა, რომ მეორე ლიტერატურული ნაწარმოების გმირი ალდანოვის ერთ რომანში [4] სიცოცხლის თვითმკვლელობით დასრულებამდე ციებიანივით ეძებს სწორედ ამ წიგნს. `აი, ახლა გავიგებ, _ ამბობს იგი, _ არის თუ არა იქ რაიმე, თუ არ არის.” წიგნს კი იგი ვერ პოულობს.
და მაინც, როგორც ჩანს, პლატონის მტკიცებულებებიც მოქმედებს მხოლოდ იმათზე, ვისაც უკვე პლატონის გარეშეც სწამს სულის უკვდავება. რაღაც არ ისმის კაცობრიობის მთელი ისტორიის მანძილზე, რომ ვიღაცას ეთქვას პლატონის `ფედონის” წაკითხვის შემდეგ _ დიახ, მე ადრე არ მწამდა სულის უკვდავება, მაგრამ, აი, პლატონმა დაამტკიცა სულის უკვდავება და ამიტომ ახლა მჯერა ამისი.
იგივე შეიძლება ითქვას თითქმის ყველა ფილოსოფიურ მცდელობაზე, დაამტკიცოს სულის უკვდავება; ამასთანავე, პლატონისმიერი მტკიცებების მსგავსი მცდელობების დამატებითი სირთულე ან კიდევ ნაკლი ისაა, რომ სხვა სამყაროს არსებობის დამტკიცების მიზნით ისინი, არსებითად, ხრავენ რეალობას, ამქვეყნიური სამყაროს ღირებულებას.
`ბრძენის მთელი ცხოვრება, _ ამბობს პლატონი, არის ერთი დაუსრულებელი სიკვდილი.” ამ სამყაროში მხოლოდ ტანჯვაა, მხოლოდ უაზრობაა, მხოლოდ ცვლილებებია, მაშასადამე, _ ასეთია პლატონის არგუმენტი, _ უნდა არსებობდეს სხვა სამყარო, სადაც სრული ბედნიერებაა, მარადიულობაა, ნეტარებაა, უცვლელობაა. და ასე თითქმის ყოველთვის _ აქ ცუდია, ამიტომ ელოდეთ იმას, რაც იქაა.
მაგრამ სწორედ ხომ ჩვენი, ჩვენთვის ცნობილი ერთადერთი სამყაროს ამგვარი განძარცვის წინააღმდეგ, ამ სამყაროს უარყოფის, გაუფასურებისა და უაზრობადქცევის წინააღმდეგ მოხდა დიდი ამბოხი სამყაროში, სწორედ ამის წყალობით მოხდა დიდი განდგომა ადამიანისა რელიგიისაგან. რადგან შეუძლებელია იყოს ისე, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო და სიცოცხლე, და მთელი მათი სილამაზე, და მთელი მათი შესაძლებლობანი მხოლოდ იმისათვის, რომ ადამიანმა უარყოს ისინი და განუდგეს მათ რაღაც უცნობის, მხოლოდ დაპირებული სხვა სამყაროს გულისთვის? რადგანაც სწორედ ამისკენ მოგვიწოდებს რელიგია, ყველა რელიგია, ამიტომ _ შორს რელიგია, მის გარეშეც გავძლებთ, და რაც შეიძლება, უკეთ ვიცხოვრებთ აქ, დედამიწაზე.
და გამოდის ისე, რომ ფორმალურად კაცობრიობა როგორღაც ორ ბანაკად გაიყო, რომლებიც მუდმივად მტრობენ ერთმანეთს _ რის გამო? სიკვდილის გამო. სიკვდილის საზრისის გამო. ერთნი მიღმიერი, იმქვეყნიური სამყაროს სახელით მართლაც აუფასურებენ ამქვეყნიურ სამყაროს, ამ ცხოვრებას, თვლიან მას უაზრობისა და ბოროტების წილხვდომილად, რადგან მხოლოდ იქ, _ ამბობენ ისინი, _ არ არის უაზრობა და არ არის ბოროტება. მეორენი ამქვენიურობის, აქაურობის სახელით უარყოფენ ნებისმიერი სახით მარადიულობის არსებობის შესაძლებლობას, მაგრამ ამით ადამიანს შემთხვევით, წამიერ, დროით შემოზღუდულ არსებად აქცევენ.
მაგრამ შეიძლება თუ არა, ერთი ამათთაგანი ჩავთვალოთ საკითხის მისაღებ გადაწყვეტად? ნუთუ მართალია: არჩევანი, რომელიც ჩვენს წინაშე დგას, _ ესაა არჩევანი, საბოლოო ჯამში, ორ უაზრობას შორის? ერთი მხრივ, რწმენა შემოქმედი ღმერთისა და მისი ქმნილების უარყოფა, ღვთაებრივი სამყაროსაგან გაქცევის წყურვილი; მეორე მხრივ, მიღება სამყაროსი, რომელიც საშინელია თავისი უაზრობით, რადგან ერთადერთი ის, ვისაც შეუძლია ისარგებლოს და დატკბეს ამ სამყაროთი _ ადამიანი, ამ სამყაროში შემთხვევითი სტუმარია და განწირულია სრული განადგურებისათვის. და, აი, ამ უაზრობასა და საშინელ დილემას მივყავართ იმ კითხვამდე, რომელიც თითოეულმა ჩვენგანმა უნდა დაუსვას საკუთარ თავს _ ჩემი სულის სიღმეში რა დამოკიდებულება მაქვს ამ მოუშორებელი, ყველას წინაშე არსებული, სიკვდილის შესახებ მარადიული კითხვის მიმართ?
რას ამობს ამ საკითხზე ქრისტიანული რწმენა, რომელიც აგებულია სიკვდილის ძლევასა და აღდგომაზე? აი, კითხვები, რომელთაგან იწყება მტანჯველი, უსაშველოდ მტანჯველი სიკვდილის პრობლემის ნამდვილი განხილვა. და, იქნებ, მთელი საქმე ისაა, რომ დადგა დრო, გაბედულად და მორჩილებით მივუდგეთ ამ საკითხს?
`უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი“ (1 კორინთელთა, 15:26). _ ასე წერს ქრისტიანობის ადრეულ გარიჟრაჟზე მოციქული პავლე, რომელიც ქრისტესკენ მოექცა ქრისტეს მძვინვარე დევნის შემდეგ, ქრისტიანების მიმართ მძაფრი სიძულვილის შემდეგ.
ჩემს წინა საუბარში ვამბობდი, რომ სიკვდილის შესახებ საკითხი, უფრო სწორად, გაუგებრობა სიკვდილის შესახებ, დგას ადამიანის ცნობიერების, და საბოლოო ჯამში, სიცოცხლისადმი ადამიანის დამოკიდებულების გულისგულში; ის, რასაც ვუწოდებთ მსოფლაღქმას, ან მსოფლმხედველობას, სიღრმისეულად განპირობებულია ადამიანის დამოკიდებულებით სიკვდილისადმი. ასევე ვამბობდი, რომ არსებობს ძირითადად ორი ასეთი, ორი აშკარად არადამაკმაყოფილებელი დამოკიდებულება, რომელთაგან არც ერთი იძლევა ნამდვილ პასუხს და არც მეორე.
ერთი მხრივ, ეს არის ერთგვარი უარყოფა სიცოცხლისა სიკვდილის სახელით: მე დავიმოწმე ბერძენი ფილოსოფოსის _ პლატონის სიტყვები: `ბრძენის მთელი ცხოვრება, _ ამბობდა იგი, არის ერთი დაუსრულებელი სიკვდილი.” აქ, ისევე როგორც ბევრ რელიგიაში, იმარჯვებს სიკვდილის მოუშორებლობა, გარდაუვალობა, რაც აუფასურებს სიცოცხლეს, რადგან თუ სიკვდილი გარდაუვალია, მაშინ უმჯობესია, ყველა იმედი, ყველა სასოება მივმართოთ იქეთკენ, იდუმალ იმქვეყნიურ სამყაროში.
მაგრამ ამ პასუხს არადამაკმაყოფილებელს ვუწოდებ იმიტომ, რომ სწორედ ამ მიღმიერი სამყაროს შესახებ არ იცის არაფერი ადამიანმა. და როგორ შეიძლება შენი სიყვარულის საგნად აქციო ის, რაც არ იცი? აქედან იბადება კაცობრიობის ამბოხება ამ `დასაფლავებათა” და `დაკრძალვათა” რელიგიების მიმართ, იბადება ნაღველით განმსჭვალული მსოფლმხედველობის უარყოფა. მაგრამ უარყოფს რა მათ ამქვეყნიური ცხოვრებისათვის, ადამიანი მაინც ვერ თავისუფლდება სიკვდილის თავსმოხვეული შეგრძნებისა და განცდისაგან. პირიქით, მარადიულობის პერსპექტივადაკარგული, იგი ხდება კიდევ უფრო მყიფე, კიდევ უფრო ეფემერული (მოჩვენებითი) ამ ქვეყანაზე. `და ჩვენც დავივლით / ფანრებით ბინებს,/ და ასევე მოვძებნით,/ და ასევე მოვკვდებით”, _ წერდა პასტერნაკი [5].
და მთელი თანამედროვე ცივილიზაცია განმსჭვალული აღმოჩნდა მძაფრი სურვილით, ჩაახშოს სიკვდილის ეს შიში და, აქედან გამომდინარე, როგორც წვეთ-წვეთად მომდინარე შხამი, სიცოცხლის უაზრობის განცდა. რა არის ასეთი დაძაბული ბრძოლა რელიგიასთან, თუ არა უგუნური მისწრაფება, ადამიანის ცნობიერებიდან ამოიძირკვოს სიკვდილის ხსოვნა, სიკვდილის საკითხი და, შესაბამისად, კითხვა: რისთვის ვცხოვრობ ამ მოკლე მყიფე ცხოვრებით?
ამრიგად, ორი პასუხი, რომელიც საბოლოო ჯამში არანაირი ნამდვილი პასუხის მომცემი არაა. და ეს, როგორც უკვე ვთქვი, გვაიძულებს დავსვათ კითხვა, რას ამბობს სიკვდილის შესახებ ქრისტიანობა, რადგან იმ შემთხვევაშიც კი, თუ არაფერი ვიცით ქრისტიანობის შესახებ, არ შეიძლება ბუნდოვნად მაინც არ გვახსოვდეს, რომ ქრისტიანობის დამოკიდებულება სიკვდილისადმი განსხვავებულია, და ეს მიდგომა ვერ დაიყვანება იმ ორი პასუხიდან ერთ-ერთზე, რომლებზედაც ზემოთ ვისაუბრეთ.


2. `უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი.“ და, აი, თითქოს მაშინვე სხვა განზომილებაში ვხვდებით: სიკვდილი _ ესაა მტერი, რომელიც უნდა განქარდეს (გაქრეს). და, აი, ჩვენ აღმოვჩნდით ძალიან შორს პლატონისა და მისი ძალისხმევისაგან, რომლითაც იგი გვაიძულებდა არა მხოლოდ შევგუებოდით აზრს სიკვდილის შესახებ, არამედ შეგვყვარებოდა ეს აზრი, და თვით ჩვენი ცხოვრება გვექცია `სიკვდილში ვარჯიშად.”
ქრისტე ტირის თავისი გარდაცვლილი მეგობრის ლაზარეს საფლავთან _ როგორი შემძვრელი მოწმობაა! იგი არ ამბობს: `სამაგიეროდ იგი ახლა სამოთხეშია, იგი კარგადაა; იგი გათავისუფლდა ამ მძიმე და მწუხარე ცხოვრებისაგან.” ქრისტე არ ამბობს ყოველივე იმას, რასაც ჩვენ ვამბობთ ჩვენს საცოდავ, უნუგეშო სანუგეშებელ ფრაზებში.
იგი არაფერს ამბობს, იგი ტირის. და შემდეგ, სახარების მიხედვით, ქრისტე აღადგენს თავის მეგობარს, ესე იგი ქრისტე აბრუნებს ლაზარეს სწორედ იმ ცხოვრებაში, რომლისგან გათავისუფლებაც უნდა მივიღოთ ისე, თითქოს ამ ცხოვრებისაგან გათავისუფლება სიკეთე იყოს.
და შემდეგ, განა ქრისტიანობის ცენტრში პასქა არ დგას, მისი სასიხარულო უწყებით იმის შესახებ, რომ სიკვდილი დამარცხებულია? `სიკვდილითა სიკვდილი დათრგუნა” _ განა ქრისტიანობა სამყაროში არ შემოვიდა და არ გაიმარჯვა მასზე ასწლეულებით ამ გაუგონარი უწყებით იმის შესახებ, რომ `დაინთქა სიკუდილი ძლევითა?” (1 კორინთელთა მიმართ, 15:54). განა ქრისტიანული რწმენა არ არის უპირველესად რწმენა ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომისა? იმის რწმენა, რომ აღდგებიან მკვდარნი და საფლავად მყოფნი განიხარებენ?
დიახ, რა თქმა უნდა, ყველაფერი ეს ასეა, მაგრამ, ალბათ, თვით ქრისტიანობაში, და თვით ქრსიტიანებში ასევე შესუსტდა ეს ძლევამოსილი, ეს ნამდვილად ახალი და ამქვეყნიური სამყაროს თვალსაზრისით უგუნური რწმენა; და ქრისტიანებმაც ნელ-ნელა დაიწყეს დაბრუნება პლატონთან, რომლის ნაშრომეშიც დაპირისპირებულია არა სიცოცხლე და სიკვდილი, როგორც ორი მტერი, არამედ დაპირისპირებულია ორი სამყარო: `ამქვეყნიური” და `იმქვეყნიური” სამყარო, რომელშიც, თითქოსდა, ნეტარებენ ადამიანთა უკვდავი სულები.
მაგრამ ქრისტე ხომ სულაც არ საუბრობდა სულის უკვდავების შესახებ, იგი ლაპარაკობდა მკვდრის აღდგომაზე! და როგორ არ უნდა დაინახო, რომ ამ ორ მოვლენას შორის მთელი უფსკრული დევს! რადგან თუ საქმე მხოლოდ სულის უკვდავებაშია, მაშინ არანაირი სიკვდილიც არ არსებობს, და მაშინ რა საჭიროა ყველა ეს სიტყვა სიკვდილის ძლევაზე, მის რღვევაზე და მკვდართა აღდგომაზე?
`უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი.“ მაშ, ვკითხოთ საკუთარ თავს: რა აზრით არის სიკვდილი მტერი? რისი მტერია იგი? და როგორ გახდა ეს მტერი ქვეყნის თავადი და სიცოცხლის მეუფე? გახსოვთ ვლადიმერ სოლოვიოვის ლექსი: `სიკვდილი და დრო მეფობენ ქვეყანაზე, _ შენ მეუფეებად ნუ უხმობ მათ...”[6]? მაგრამ როგორ შეგვიძლია, მეუფეები არ ვუწოდოთ ყოველივე იმას, რაც გახდა არსებობის ნორმა, არსებობის კანონი, რასაც უკვე დიდიხანია შეურიგდა თვით ადამიანი, რომლის საწინააღმდეგოდ პროტესტი და აღშფოთება თვით ადამიანმა შეწყვიტა და თავის ფილოსოფიაში, თავის რელიგიასა და კულტურაშიც იგი ეძებს ამ მტერთან რაიმენაირად შერიგებისა და კომპრომისის გზებს? დიახ, გაუგონარია ქრისტიანული სწავლება სიკვდილის შესახებ და თვით ქრისტიანები არ იცავენ ამ სწავლებას, რადგან ქრისტიანობა ეხება არა სიკვდილთან შერიგებას, არამედ სიკვდილის წინააღმდეგ ამხედრებას. და როცა ამის შესახებ ამბობენ ისე, როგორც წერდა უჭკუო რუსი ფილოსოფოსი ფედოროვი, მაშინვე ისმის გონების ხმა, შერიგების ხმა, გარდაუვალობის მაუწყებელი ხმა. მაგრამ თუ ეს ასეა, ვიმეორებ, მაშინ უაზროა ქრისტიანული რწმენა, რადგან პავლე მოციქულმა თქვა: `უკუეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაი ესე ჩუენი და ცუდად არს სარწმუნოებაი ეგე თქუენი (1 კორინთელთა, 15:14)”. აი, ამ თემის, სიკვდილის ქრისტიანულ გაგების განხილვას დავიწყებთ ჩვენს შემდგომ საუბარში.


3. ჩემს განვლილ საუბარში მე ვახსენე სახარებისეული თხრობა თავისი მეგობრის ლაზარეს საფლავთან მტირალი ქრისტეს შესახებ. საჭიროა, კიდევ ერთხელ დავფიქრდეთ ამ ცრემლების აზრის შესახებ, რადგან აქ, ამ მომენტში, აღსრულდება ერთგვარი რევოლუცია რელიგიის შიგნით, სიკვდილისადმი მარადიული რელიგიური დამოკიდებულების შიგნით.
მე უკვე ვისაუბრე ამ რევოლუციის არსზე. ამ მომენტამდე რელიგიის არსი, ისევე როგორც ფილოსოფიის არსი იყო ადამიანის სიკვდილთან შეგუება, სიკვდილის, თუ ეს შესაძლებელი იყო, სასურველად ქცევა. სიკვდილი, როგორც გათავისუფლება სხეულის ტყვეობისაგან; სიკვდილი, როგორც ტანჯვისაგან თავდაღწევა; სიკვდილი, როგორც თავდაღწევა ამ ცვალებადი, ამაო, ბოროტი სამყაროსაგან; სიკვდილი, როგორც დასაწყისი მარადიულობისა _ აი, საკუთრივ, ჯამი რელიგიური და ფილოსოფიური სწავლებისა ქრისტემდე და ქრისტეს გარეშე _ ძველი რელიგიებისა, ბერძნული ფილოსოფიისა, ბუდიზმისა და სხვა. მაგრამ ქრისტე ტირის საფლავთან და ამით გამოხატავს თავის აღშფოთებას სიკვდილის მიმართ, თავის უარყოფას, მიიღოს სიკვდილი და შეურიგდეს მას. უეცრად სიკვდილი როგორღაც აღარ არის ბუნებრივი, ნატურალური მოვლენა, სიკვდილი წარმოჩინდება როგორც მოვლენა, რომელიც არ უნდა არსებობდეს, როგორც არაბუნებრივი, საშინელი და მახინჯი მოვლენა, რომელიც ცხადდება მტრად. `უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი“.
და იმისათვის, რომ ვიგრძნოთ მთელი სიღრმე, მთელი რევოლუციურობა ამ ცვლილებისა, უნდა დავიწყოთ სულ თავიდან, სიკვდილისადმი ამ სრულიად ახალი, გაუგონარი დამოკიდებულების წყაროებით. ეს წყაროები კი ზღვრული სიმოკლით განსაზღვრული და აღწერილია წმინდა წერილის სხვა ადგილზე, სადაც ნათქვამია: `რამეთუ ღმერთმან სიკუდილი არა დაჰბადა” (სიბრძნე, 1,13), და ეს ნიშნავს, რომ სამყაროში, ბუნებაში გამეფდა და მეფობს რაღაც, რაც არ მოდის ღმერთისაგან, რაც არ ისურვა ღმერთმა, რაც არ შექმნა ღმერთმა, რაც ღმერთის წინააღმდეგ და ღმერთის გარეთაა.
ღმერთმა შექმნა სიცოცხლე. ღმერთი ყოველთვის და ყველგან იწოდება თვით სიცოცხლედ და სიცოცხლისმომნიჭებლად. ღმერთი, ბიბლიის მარად ბავშვურ, მარად ახალ თხრობაში ხარობს თავისი სამყაროთი, სამყაროს ნათლით აღვსებისა და სიცოცხლის სიხარულის გამო.
თუ გავამძაფრებთ და ბოლომდე მივიყვანთ ბიბლიურ თხრობასა და გამოცხადებას, შეიძლება ვთქვათ, რომ სიკვდილი ღმერთის უარყოფაა, და თუ სიკვდილი ნატურალურია, თუ იგი ბოლო სიმართლეა სიცოცხლისა და სამყაროს შესახებ, უმაღლესი და გარდაუვალი კანონია ყოველი არსებისა, მაშინ ღმერთი არ არსებობს, მაშინ ტყუილი ყოფილა მთელი ეს თხრობა შექმნის, სიცოცხლის სიხარულისა და ნათლის შესახებ.
მაგრამ მაშინ ძირითადი, ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყველაზე ღრმა საკითხი მთელი ქრისტიანული რწმენისა არის საკითხი იმის შესახებ, საიდან წარმოიშვა სიკვდილი, როგორ და რატომ გახდა სიცოცხლეზე ძლიერი, როგორ და რატომ გაბატონდა ისე, რომ თვით სამყარო გახდა ერთგვარი კოსმიური სასაფლაო, ადგილი, სადაც სიკვდილმისჯილ ადამიანთა ჯგუფი ან შეშინებული და შეძრწუნებულია, ან სიკვდილის დავიწყების მცდელობისას ამაოებას ეძლევა ერთ სამყაროსეულ ყოვლისმშთანთქმელ საფლავში?
ამ კითხვას ქრისტიანობა ასევე მტკიცედ, მოკლედ და დამაჯერებლად პასუხობს. აი, ეს პასუხი: `... ცოდვაი სოფლად შემოხდა და ცოდვისა ძლით _ სიკუდილი” (რომაელთა მიმართ, 5:12). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქრისტიანისათვის სიკვდილი, უპირველესად, ზნეობრივი რიგის მოვლენაა, სულიერი კატასტროფაა. რაღაცნაირი უღრმესი, გამოუთქმელი აზრით ადამიანმა ისურვა სიკვდილი, ან შეიძლება, უკეთ ვთქვათ, არ მოინდომა ის ცხოვრება, რომელიც თავისუფლად, სიყვარულსა და სიხარულში მისცა მას ღმერთმა.
სიცოცხლე, და განა ამას მტკიცება სჭირდება? _ არის ერთი მთლიანი დაქვემდებარება. ადამიანს, წმინდა წერილის სიტყვებით რომ ვთქვათ, არ აქვს სიცოცხლე თავის თავში. იგი სიცოცხლეს ყოველთვის იღებს გარედან, სხვებისგან, და იგი ყოველთვის დამოკიდებულია სხვაზე: ჰაერზე, საკვებზე, სინათლეზე, სითბოზე, წყალზე; და ამიტომაც ასეთი ძალითაა ხაზგასმული ეს დამოკიდებულება მატერიალიზმში. და მატერიალიზმი ამაში მართალია, რადგან ადამიანი ბუნებით, ბიოლოგიურად, ფიზიოლოგიურად მართლაც ექვემდებარება სამყაროს.
მაგრამ იქ, სადაც მატერიალიზმი ხედავს უმაღლესი დონის ჭეშმარიტებას სამყაროსა და ადამიანზე (მატერიალიზმი ხომ ამ დეტერმინიზმს იღებს როგორც ბუნების თავისთავად ცხად კანონს), იქ ქრისტიანობა ხედავს სამყაროსა და ადამიანის დაცემასა და შერყვნას, ხედავს იმას, რასაც პირველქმნილ ცოდვას უწოდებს.
რადგან ბიბლიურ თხრობაში ღმერთი ადამიანს აძლევს სამყაროს როგორც საკვებს, და ეს ნიშნავს, რომ საკვები, ღმერთის ძღვენი, ადამიანს მიეცა იმისათვის, რომ ადამიანმა იცოცხლოს; მაგრამ სიცოცხლე არ არის თვით საკვებში და არ არის დამოკიდებული სამყაროსაგან, არამედ სიცოცხლე ღმერთშია და ღმერთისგანაა. ადამიანი ცოცხალია ღმერთით; ესაა არსი საოცარი თხრობისა იმის შესახებ, თუ როგორ ესაუბრებოდა ღმერთი ადამიანს `მიმწუხრს” (დაბადება, 3:8-19).
სამყარო _ ეს არის ღმერთის მიერ თავისი თავის მარადიული გამოცხადება ადამიანისათვის, ეს მხოლოდ ურთიერთობის საშუალებაა, ეს არის მუდმივი, თავისუფალი და სასიხარულო შეხვედრა სიცოცხლის ერთადერთ შინაარსთან _ თვით სიცოცხლის სიცოცხლესთან _ ღმერთთან.
`თქვენთვის შეგვქმენი შენ, უფალო, და მანამ არ დამშვიდდება გული ჩვენი, სანამ არ გიპოვით თქვენ!” (ნეტარი ავგუსტინე).
მაგრამ, აი, _ და ესაა ცოდვის შესახებ ქრისტიანული სწავლების არსი _ სწორედ ღმერთთან სიცოცხლე და ღმერთისთვის სიცოცხლე არ მოინდომა ადამიანმა. მან თვით თავის თავში დაინახა სიცოცხლის მიზანიც, საზრისიცა და შინაარსიც. და საკუთარი თავის და არა ღმერთის ამ თავისუფალი არჩევანით, საკუთარი თავისათვის ღმერთთან შედარებით უპირატესობის მინიჭებით ადამიანი, ისე რომ ბოლომდე არ ჰქონდა ეს გააზრებული, გახდა სამყაროს მონა, სამყაროსაგან თავისი დაქვემდებარების მონა. იგი ჭამს, რათა იცოცხლოს, მაგრამ თავის საკვებში იგი ეზიარება მოკვდავს, რადგან საკვებში არ არის სიცოცხლე, როგორც ასეთი.
`ადამიანი არის ის, რასაც ჭამს”, _ თქვა ფოიერბახმა. დიახ, ეს მართალია, მაგრამ ადამიანი ჭამს მხოლოდ-ღა იმას, რაც მოკვდა; ის ჭამს, რათა იცოცხლოს, და დაიწყო ცხოვრება იმისათვის, რომ ჭამოს, და ამ უგუნურ და მანკიერ წრეშია დამარხული ადამიანული ცხოვრების საშინელი დეტერმინიზმი.
ამგვარად, სიკვდილი არის მოწამლული და მუდმივად რღვევადი სიცოცხლის ნაყოფი, იმ სიცოცხლის რღვევის ნაყოფი, რომელშიც ადამიანი თავისუფალი ნებით დაემორჩილა მოკვდავს, სამყაროს, რომელსაც საკუთარ თავში არ აქვს სიცოცხლე.
`...ღმერთმან სიკუდილი არა დაჰბადა.” სამყაროში სიკვდილი შემოიყვანა ადამიანმა, რომელმაც თავისუფალი ნებით მოინდომა სიცოცხლე თავისთვის და თავის თავში, რომელმაც თავი განაშორა სიცოცხლის წყაროს, მიზნისა და შინაარსისაგან _ ღმერთისაგან, და ამიტომ სიკვდილი გახდა ცხოვრების უზენაესი კანონი. სიკვდილი, როგორც რღვევა, სიკვდილი, როგორც განშორება, სიკვდილი როგორც დროებითობა, წარმავლობა, ქვეყნიერებაზე არსებული ყოველივეს მოჩვენებითობა.
თავის დასამშვიდებლად ადამიანმა ააგო ოცნება სხვა სამყაროს შესახებ, სადაც არ არის სიკვდილი, და ამიტომ ამქვეყნიურობა სიკვდილის კერძად აქცია და ბოლომდე დაუქვემდებარა იგი სიკვდილს. და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი გავიგებთ ამ ქრისტიანულ სწავლებას სიკვდილის, როგორც თვით ადამიანის მიერ სიცოცხლის საკუთრივ არსის ცნების შეცვლის ნაყოფის შესახებ, შეიძლება კიდევ, როგორც ახალი, გავიგოთ ქრისტიანული ხარება აღდგომით სიკვდილის განადგურების შესახებ.


4. ყველაფერი ის, რაც ჩვენს წინა საუბრებში ვთქვით სიკვდილის შესახებ, ახლა მჭიდროდ გვაახლოვებს ქრისტიანობის მთავარ, გულისგულის თემასთან _ აღდგომის ხარებასთან. განსაკუთრებულად აღვნიშნავ _ არა უბრალოდ სულის უკვდავებასთან სულის ხორცთან გაყრის შემდეგ, არა უბრალოდ რაღაცნაირ იდუმალ უხორცო არსებობასთან რომელიღაც ეთერულ იმქვეყნიურ სამყაროში, არამედ სწორედ აღდგომასთან.
`აღდგებიან მკვდარნი, და საფლავად მყოფნი განიხარებენ!” როგორ გრგვინავს ეს სიტყვები. რა საზეიმოდ და სასიხარულოდ, როგორც დაპირება, როგორც უკვე ხედვა მომავლისა, გარდამოევლინება იგი დიდი პარასკევის გვიან ღამეს, როცა უკვე საფლავის წყვდიადისა და მწუხარების, ჯვრისა და სუდარის განწონვით აღმონათებას იწყებს მოახლოებული, უფრო და უფრო მძლავრი პასქის ნათელი. და ყველაზე ძველი ქრისტიანული მრწამსი, ეგრეთ წოდებული მოციქულთა სიმბოლო, სწორედ ასე მარტივად ამტკიცებს: `მწამს სხეულთა აღდგომა.”
ქრისტეს აღდგომის შემდეგ, როცა იგი გამოეცხადა შეშინებულ, დაბნეულ მოწაფეებს, მოწაფეეები, სახარების მიხედვით, ფიქრობდნენ, რომ მოჩვენებას ხედავენ. მაგრამ ქრისტემ მათ უთხრა: ნუ გეშინიათ, ეს მე ვარ. შემეხეთ, დარწმუნდით ამაში, იმიტომ რომ მოჩვენებას არ აქვს სხეული. ხოლო შემდეგ მან აიღო საკვები _ თევზი და პური და ჭამა მათი თანდასწრებით (ლუკა, 24, 36-43).
აღდგომის შესახებ ქადაგებით გავიდნენ იერუსალიმიდან მოციქულები, სამყაროს დასასრულის ჟამს მკვდრეთით აღდგომის შესახებ გადაგებდნენ ისინი. და ამ რწმენას, ამ სასიხარულო სიახლეს, ამ კეთილუწყებას იღებდნენ, ამის გამო ხარობდნენ, ამით ცხოვრობდნენ ისინი, ვინც მოციქულთა ხარება თავისად აქცია.
მაგრამ იმჟამინდელი სამყაროსათვის ეს იყო გაუგონარი, აბსურდული ქადაგება. იმ სამყაროს როგორღაც შეეძლო, დაეშვა ცოდვა და სანახევროდ, უხალისოდ, ერწმუნა სულის უკვდავება, მაგრამ მისთვის აბსურდი იყო სხეულის აღდგომა. როცა ათენში, ბერძნული სიბრძნისა და განათლების გულისგულში, ამის შესახებ პავლე მოციქულმა დაიწყო საუბარი, ფილოსოფოსებმა, რომლებიც უსმენდნენ მას, გაიცინეს და პავლეს უთხრეს: `ვისმინოთ შენი ამისთვის კუალადცა“ და წავიდნენ (საქმე მოციქულთა, 17:32).
მაგრამ არ შემეშინდება ვთქვა, რომ ახლაც, ქრისტიანობის დაფუძნებიდან ორი ათასი წლის შემდეგ, ძნელია, თითქმის შეუძლებელია ადამიანისათვის ამ ქადაგების გაგება და მიღება, გაგება იმისა, რატომ ეყრდნობა თვით ქრისტიანობა სწორედ ამ ქადაგებას და რატომ ეცემა ქრისტიანობა მასთან ერთად. დიახ, ჩვენ ვზეიმოთ აღდგომას; დიახ, უდავოდ, რაღაც ხდება ჩვენში და რაღაც გვემართება, როცა ყოველ წელს გვესმის, როგორ ირღვევა ღამის სიჩუმე ამ ერთადერთი შეძახილით: `ქრისტე აღდგა!”, ამ ერთადერთი პასუხით: `ჭეშმარიტად აღდგა!”
მაგრამ, თუ მაშინ მაინც ვიწყებთ ფიქრს ყოველივე ამის არსზე, იმის შესახებ, ბოლოს და ბოლოს, რას ვზეიმობთ აღდგომის ღამეს, რა და რისთვის გვიხარია და რას ნიშნავს ეს სიხარული ჩვენთვის, ჩემთვის, უფრო ბუნდოვანი და გაუგებარი ხდება ზემოთ დასმული კითხვის პასუხი.
სხეულის აღდგომა _ რას ნიშნავს ეს? სად არის იგი, ეს სხეული, მიწადქცეული, ბუნების იდუმალ წრებრუნვაში დაბრუნებული? რა, ეს ძვლები აღდგება? მაგრამ რისთვის გვჭირდება სხეული ამ, ჩვენთვის იდუმალ, იმქვეყნიურ სულიერ ცხოვრებაში? განა ყველა დროის ფილოსოფოსებმა და მისტიკოსებმა არ გვასწავლეს, რომ სიკვდილის დადებითი აზრი სწორედ ისაა, რომ სიკვდილი გვათავისუფლებს ამ, როგორც ისინი ამბობენ, სხეულის საპყრობილესაგან, მატერიალურის, ფიზიკურის, სხეულებრივის ამ მარადიული დაქვემდებარებისაგან, ბოლოს და ბოლოს, ჩვენს სულს ხდის მსუბუქს, უწონოს, თავისუფალს, სულიერს?
თუმცა, შესაძლოა, ყველა ეს კითხვა ჩვენს წინაშე სხვა კუთხით წარმოსდგება, თუკი ჩვენ ღრმად ჩავწვდებით სხეულის ცნებას. ამასთან, არა აბსტრაქტულად, არა ფილოსოფიურად განყენებულად, არამედ, ასე ვთქვათ, ცდისეულად, თუ დავფიქრდებით, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენს, ჩემს ცხოვრებაში სხეულის მონაწილეობის შესახებ, სხეულის მნიშვნელობის შესახებ.
ერთი მხრივ, რა თქმა უნდა, სრულიად აშკარაა, რომ თითოეული ჩვენგანის სხეული არის ცვალებადი და არამყარი. სწავლულმა ბიოლოგებმა დაითვალეს, რომ გამონაკლისის გარეშე ყველა უჯრედი, რომელიც შეადგენს ჩვენს სხეულს, იცვლება ყოველ შვიდ წელიწადში, და რომ, ამგვარად, ფიზიოლოგიურად ყოველ შვიდ წელიწადში ჩვენ ახალი სხეული გვაქვს. ამრიგად, ის სხეული, რომელიც სიცოცხლის ბოლოს საფლავისთვისაა განწესებული, _ რომელსაც ასაფლავებენ ან წვავენ, ისევე აღარ არის ჩემი სხეული, როგორც ყველა წინა სხეული, რადგან, საბოლო ჯამში, თითოეულის სხეული _ ეს სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროში თითოეულის განხორციელება, როგორც სახე სამყაროზე ჩემი დაქვემდებარებისა, ერთი მხრივ, და ჩემი სიცოცხლისა, სამყაროში ჩემი მოქმედებისა, მეორე მხრივ.
სხეული _ არსებითად ეს არის ჩემი მიმართება სამყაროსადმი, სხვისადმი, ესაა ჩემი ცხოვრება როგორც ურთიერთობა და როგორც ურთიერთკავშირი. ყველაფერი, უთუმცაოდ ყველაფერი სხეულში, ადამიანის ორგანიზმში შექმნილია ამ კავშირისათვის, ამ ურთიერთობისათვის, თითქოსდა საკუთარი თავიდან გამოსასვლელად. რა თქმა უნდა, შემთხვევით არ არის ის, რომ სწორედ სხეულში პოულობს განხორციელებას სიყვარული, ურთიერთობის უმაღლესი ფორმა; სხეული, ესაა ის, რაც ხედავს, რასაც ესმის, გრძნობს და, ამგვარად, გამოვყავარ ჩემი `მე”-ს მარტოობისაგან.
მაგრამ მაშინ, იქნებ, პირიქით უნდა ვთქვათ: სხეული სულის დილეგი კი არა, არამედ სხეული სულის თავისუფლებაა, რადგან სხეული არის სული, როგორც სიყვარული, სული, როგორც ურთიერთობა, სული, როგორც სიცოცხლე, სული, როგორც მოძრაობა. ამიტომ სხეულის დაკარგვით, სხეულისაგან განცალკევებით სული, არსებითად, კარგავს სიცოცხლეს, კვდება, თუნდაც სულის ეს სიკვდილი არ იყოს სრული გაქრობა, არამედ იყოს მიძინება, ან სიზმარი.
და, აი, მართლაც, ყოველი სიზმარი, და არა მხოლოდ სიკვდილის სიზმარი, არის ორგანიზმის ერთგვარი კვდომა, რადგან სიზმარში ძინავს და უმოქმედობს სწორედ სხეული, და მაშინ არ არსებობს სიცოცხლე, გარდა მოჩვენებითისა, არარეალურისა, არ არის არაფერი გარდა სიზმრისა. ხოლო თუ ასეა, მაშინ, როცა ქრისტიანობა საუბრობს სხეულის გაცოცხლე