ალექსანდრე შმემანი - XX საუკუნის ერთერთი უდიდესი თეოლოგი, ...წერილები, ქადაგებები... პარამეტრები

[ნონა]

ალექსანდრე შმემანი მე-20 საუკუნის უდიდესი თეოლოგი იყო.
წარმოშობით რუსი ემიგრანტი 1921 წელს დაიბადა ლატვიის ქალაქ ტალინში. დაამთავრა პარიზის წმინდა სერგის სახელობის სასულიერო სემინარია.
1946 წელს სასულიერო აკადემიის დამთავრების შემდეგ მღვდლად აკურთხეს. მას მინიჭებული აქვს პროტოპრეტვირის წოდება რომელიც უმაღლესია დაოჯახებული სასულიერო იერარქისათვის.
იგ სიკვდილამდე (1983წ) ეწეოდა მღვდელმსახურებას და სასულიერო-განმანათლებლობით მოღვაწეობას.

ამ თემაში მსურს წარმოგიდგინოთ მისი წერლები და ქადაგებები
ჩემთვის ნამდვილი აღმოჩენა იყო შმემანის ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ხედვის გაცნობა.
ვიმედოვნებ თქვენთვისაც საინტერესო და სასარგებლო იქნება მის ფილოსოფიასთან თანაზიარობა.



თავისუფლების ქრისტიანული გაგება

I. მთელს მსოფლიოში, მის სხვადასხვა ნაწილში, ამჟამად ბევრს საუბრობენ გათავისუფლებაზე. ეს, ალბათ, ჩვენი დროის ერთ-ერთი ყველაზე დამახასიათებელი, ყველაზე პოპულარული ცნებაა. გათავისუფლება საძულველი ტოტალიტარული რეჟიმისაგან, პარტიული მეთვალყურეობისაგან, პარტიული იდეოლოგიისაგან. გათავისუფლება კოლონიური იმპერიალიზმისაგან. გათავისუფლება საზოგადოების ფარისევლობისა და მატერიალიზმისაგან, გათავისუფლება სქესობრივი ტაბუსაგან, მორალიზმისაგან, სოციალური კონფორმიზმის ზეწოლისაგან, და ასე შემდეგ, და ასე შემდეგ.
როგორღაც თითქმის უეცრად ადამიანმა თავი იგრძნო დამონებულად, თოჯინად რაღაც იმ ძალების ხელში, რომლებზეც არ აქვს ძალაუფლება, და მას გაუჩნდა მძაფრი მოლოდინი და წყურვილი გათავისუფლებისა. დარწმუნებული ვარ, რომ ამ მისწრაფებისათვის მთავარი საფრთხე არის ის, რომ ადამიანთა უდიდეს ნაწილს გათავისუფლება ესმის უარყოფითი აზრით _ როგორც თავისუფლებისაკენ მიმავალ გზაზე ამა თუ იმ სახის დაბრკოლების ლიკვიდაცია, როგორც ბრძოლა რაღაცასთან და არა რაღაცისათვის. მოსპეთ კოლონიალიზმი და ყველაფერი აყვავდება, გაანადგურეთ მობეზრებული და საძულველი ხელისუფლება და პარტია და დაისადგურებს თავისუფლება, გადააყირავეთ სქესობრივ ცხოვრებაზე ფარისევლური აკრძალვები და გაბრწყინდება წმინდა და თავისუფალი სიყვარული. სამწუხაროდ, ადამიანთა ამ უმრავლესობამ არ იცის, რომ თავისი უარყოფითი მნიშვნელობით გათავისუფლების ცნება ვერ ამოიწურება; სხვაგვარად რომ ვთქვათ, არ არის საკმარისი, რაღაც მოიშორო და რაღაც მოსპო, რათა დამკვიდრდეს თავისუფლება.
მარქსი თვლიდა, რომ საკმარისია კერძო საკუთრების მოსპობა და წარმოების საშუალებათა განზოგადება და თითქმის ავტომატურად მოხდება `ნახტომი აუცილებლობის სამეფოდან თავისუფლების სამეფოში”. მაგრამ ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ეს ასე არაა, რომ ეს მოჩვენებითი თავისუფლება რეალურად ადამიანის გაუგონარ დაკაბალებად და დამონებად იქცა. და ამიტომ ამჟამად არ არის უფრო საჩქარო ამოცანა, უფრო მნიშვნელოვანი თემა, გავარკვიოთ, თუნდაც ყველაზე ზოგადი, მაგრამ არა უარყოფითი, არამედ სწორედ დადებითი ცნება გათავისუფლებისა, ან, შესაძლოა, უფრო მარტივად _ თავისუფლების იდუმალი, ვერშესახები (მოუხელთებელი), თვალისმომჭრელი ცნება.
ადამიანი ხომ საუკუნეების განმავლობაში მოჯადოებულივით იმეორებს ამ სიტყვას, და მაინც, იგი, ეს თავისუფლება, რჩება რაღაც მიუწვდომელ, მიუღწეველ იდეალად, და ეს იმიტომ, რა თქმა უნდა, რომ ადამიანს არ ჰყოფნის გაბედულება და ვაჟკაცობა, რეალურად ჩაიხედოს ამ უფსკრულში, თვალი გაუსწოროს თავისუფლებას. დოსტოევსკი პირდაპირ იმასაც კი ამტკიცებდა, რომ რეალურად ადამიანს ეშინია ამ თავისუფლებისა და გარბის მისგან, რადგან მეტისმეტად მძიმეა ეს უღელი ადამიანის სუსტი ძალებისათვის, და რომ ინსტიქტურად, გაუცნობიერებლად, ადამიანი ეძებს იმას, რასაც შეიძლება დაემორჩილოს და რისი სახელითაც შეძლებს, უარი თქვას თავის თავისუფლებაზე. მერმე, მართალია, იგი იწყებს ამბოხს იმის წინააღმდეგ, ვისაც დაემორჩილა, მაგრამ ამბოხი _ ჯერ კიდევ არაა თავისუფლება. ამბოხი, ესაა უარყოფა, მაგრამ არასოდეს არ არის დამკვიდრება.
და, აი, დროა, დროა შევახსენოთ საკუთარ თავსაც და სხვებსაც, საიდან წარმოიქმნა, საიდან მოვიდა ჩვენამდე ეს იდუმალი, თავისუფლების ცნება, რომლის განსაზღვრა თითქმის შეუძლებელია. მის შესახებ ხომ ათასწლეულების განმავლობაში არაფერი იცოდა ადამიანმა, არ იცოდნენ თვით დიდმა და ძველმა ცივილიზაციებმა. ანტიკური საბერძნეთი, მაგალითად, თავისუფლებაში მოიაზრებდა ქალაქის თავისუფლებას სხვა ქალაქებისაგან, მაგრამ მშვენივრად ეგუებოდა მონობასა და ყველას დაქვემდებარებას აბსოლუტური ძალაუფლებისათვის. ძველმა რომმა შექმნა სამართლის სისტემა, მაგრამ როგორც კი რომელიღაც უცნაურმა ადამიანებმა უარყვეს თვით რომის ღვთაებრიობა და აბსოლუტიზმი, მან ეს ადამიანები ლომებს მიუგდო დასაგლეჯად და ჯვარს აცვა ისინი. და იქვე ბატონობდა მონობა, მეფობდა საკრალური წყობა, რომლის მიმართ ეჭვის გამოთქმა უკვე ითვლებოდა იმ დანაშაულად, რომელიც სიკვდილით ისჯებოდა.
არა, სულაც არ არის ასე ადვილი და სულაც არ არის ასე ცხადი თავისუფლების ცნება, როგორც ამას ფიქრობენ ყოველგვარი გათავისუფლების თანამედროვე წინასწარმეტყველნი და იდეოლოგები, რადგან სწორედ ისაა მთელი საქმე, რომ თავისუფლების ეს ცნება, უპირველესად, პარადოქსულია და, შესაბამისად, თავისთავად არ გამოიყვანება ადამიანის ცხოვრებისეული გამოცდილებისაგან.
ბუნებაში ხომ _ სჭირდება კი ამას მტკიცება? _ არ არის თავისუფლება. მასში ნამდვილად მეფობს აბსოლუტური დეტერმინიზმი, მიზეზობრიობის რკინისებური კანონი, და მთელი მეცნიერება, არსებითად, მხოლოდ იმისკენაა მიმართული, რომ ეს კანონი გაიგოს და განსაზღვროს. მაგრამ მაშინ ადამიანიც, თუ ის მხოლოდ ამ ბუნების ნაწილია, თუ ის მხოლოდ ბუნებაა, არ შეიძლება პრეტენზიას აცხადებდეს რაიმე სახის თავისუფლებაზე. მაშინ ადამიანიც, თუმცა უფრო რთულად, ექვემდებარება დეტერმინიზმის, მიზეზობრიობის იგივე კანონს, რომელიც ვერ იტანს, არ უშვებს გამონაკლისებს. და მაშინ მისი ყველა მსჯელობა თავისუფლებაზე სხვა არაფერია, თუ არა ლაყბობა, რომელსაც არავითარი შინაარსი არ აქვს.
ვიცი, ბევრი აიჩეჩს მხრებს, როცა ვიტყვი, რომ ერთადერთი, ხაზს ვუსვამ, ერთადერთი შინაარსი თვით სიტყვა თავისუფლებისა არის ადამიანის რელიგიური გაგება, ესე იგი, ისეთი გაგება, რომელსაც ადამიანი არ დაჰყავს მხოლოდ ბუნებამდე. თუ გვსურს გათავისუფლების უარყოფითი ცნებიდან გადავიდეთ თავისუფლების დადებით ცნებამდე, არ შეგვიძლია ჩვენი მზერა არ არ მივაპყროთ იქით, სადაც ეს სიტყვა პირველად გაბრწყინდა ახლებურად, პირველად აღივსო მართლაც გაუგონარი შინაარსითა და ჯერარყოფილი სიმძლავრით; მაშასადამე, მზერა უნდა მივაპყროთ სახარებასა და ქრისტეს სწავლებას.
სახარებაში არის შემდეგი იდუმალი სიტყვები ქრისტესი: `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოვანე, 8:32), ან სხვაგვარად: `გაგათავისუფლებს თქვენ”. და შემდეგ, ქრისტეს იმ მოწაფეს, რომელმაც ყველაზე მეტი იღვაწა, ქრისტეს მოძღვრება მთელს მსოფლიოში რომ გავრცელებულიყო, რათა ეს მოძღვება მიეტანა სულ სხვა კულტურის, სულ სხვა ფსიქოლოგიური წანამძღვრების მქონე კულტურის მქონე ადამიანებამდე, ამ მოწაფეს _ პავლესაც _ ქრისტეს მოძღვრება ასევე დაჰყავს მხოლოდ თავისუფლების ქადაგებამდე. `აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ” (გალატელთა მიმართ, 5:1) _ აი, მისი სიტყვები.
თავისუფლება სახარებაში _ რას უნდა ნიშნავდეს იგი, რა კავშირი აქვს მას ჭეშმარიტებასთან, რა კავშირია თავისუფლებასა და, მეორე მხრივ, ადამიანის იმგვარ გაგებასთან, როცა ადამიანს ესაჭიროება ხსნა, ესაჭიროება ღმერთი, რასაც ვპოულობთ წმინდა წერილში? ამასთან ერთად კი კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ სიტყვა `თავისუფლების”, რომელსაც აქამდე მხოლოდ ნაციონალური და სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა ჰქონდა, მიკუთვნება ადამიანისათვის დაიწყო მხოლოდ წმინდა წერილში, მხოლოდ აქ, სახარებაში მიეკუთვნა იგი ადამიანის პიროვნებას.
აი, ჩვენს სამყაროში თავისუფლების ამ წყაროს შესახებ ვისაუბრებთ სწორედ ჩვენს მომდევნო საუბარში.


2. წინა საუბარში ჩვენ ვილაპარაკეთ თავისუფლებაზე. და მივედით დასკვნამდე, რომ საგანთა თავისთავად და ბუნებრივ წესრიგში თავისუფლება არ არსებობს. უფრო მეტიც, თუ ჩვენ შეგვიძლია ჩავწვდეთ ამ წესრიგს, თანდათანობით შევქმნათ მეცნიერებისა და ცოდნის დიადი შენობა, სწორედ იმიტომ, რომ ამ წესრიგში ყველაფერი წინასწარაა განსაზღვრული მიზეზობრიობით, ერთი მოვლენის მეორეზე დამოკიდებულებით, მოულოდნელის არარსებობით, ესე იგი, კვლავ და კვლავ, თავისუფლების არარსებობით. და ამიტომ დავსვათ კითხვა: საიდან გაჩნდა, სად და როგორც წარმოიშვა ეს უკვდავი ოცნება თავისუფლებაზე, რომელიც ეზმანება ადამიანს, რომლისთვისაც მზადაა გაიღოს ყველანაირი მსხვერპლი? და, შემდეგ, რაში გამოიხატება იგი, რა არის არსი ამ თავისუფლებისა, მისი სიცოცხლისა? და ამ კითხვაზე სხვა პასუხი ვერ გავეცით გარდა იმისა, რომ თავისუფლების ცნება და წყურვილი თავისუფლებისა რელიგიური ფესვების მქონე და რელიგიური წარმომავლობისაა.
და მე ვიცი, რომ ეს მტკიცება შეიძლება უცნაურად და ველურად მოეჩვენოს იმ ადამიანებს, რომლებსაც ზრდიდნენ რწმენით, რომ რელიგია არის სწორედ მონობის მთავარი სინონიმი, რომლებსაც ჩაუჭედეს თავში, რომ ნამდვილი გათავისუფლება იწყება რელიგიისაგან გათავისუფლებით. და ამიტომ მე ვიცი ისიც, რა ძნელია, ადამიანი საწინააღმდეგოში დაარწმუნო: რომ მოხდა საშინელი, ტრაგიკული აღრევა ცნებებისა, რომ თავისუფლებაზე საუბრობენ და მისი სახელით მოქმედებენ ისინი, რომლებსაც არა მხოლოდ არ სწამთ თავისუფლებისა, არამედ რომელთა მსოფლმხედველობაში არ არის თავისუფლება და არც შეიძლება იყოს თავისუფლების ადგილი. და რომ მონობას უწოდებენ იმ ერთ წყაროს, აგრეთვე სიცოცხლის, სამყაროსა და ადამიანის იმ ერთ გაგებას, რომლისგანაც მარადიულად იბადება სხივმფენი ხილვა თავისუფლებისა და წყურვილი ამ ხილვის განხორციელებისა.
მაგრამ რა ძნელიც უნდა იყოს, მაინც საჭიროა მცდელობა, და ამიტომ დავიწყოთ თავიდან, და უწინარეს ყოვლისა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ აქ საქმე ეხება არა რელიგიას საერთოდ, რადგან ზოგადად რელიგია რთული და მრავალმხრივი მოვლენაა და მას აქვს და შეიძლება ჰქონდეს განსხვავებული ძირები. საქმე ეხება იმ რელიგიურ მსოფლგანცდასა და მსოფლმხედველობას, რომელიც უკვე ბიბლიაში იყო დასაძირკვლებული, მაგრამ რომელმაც საზოგადოებაში, კულტურასა თუ ცხოვრებაში თავისი განხორციელება და გამოხატულება ჰპოვა ქრისტიანობაში.
მე ვამტკიცებ და შევეცდები დავამტკიცო, რომ ამ მსოფლგანცდისა და მსოფლმხედველობის გულისგულში დგას სწორედ თავისუფლების ხარება, თავისუფლების ცნება, თავისუფლების ქადაგება. შემდეგ, მე ვამტკიცებ, რომ ამ მსოფლმხედველობის მიღმა თავისუფლების ცნებას არათუ არ აქვს აზრი, არამედ იგი ხდება, რაოდენ უცნაურად და ტრაგიკულადაც კი ჟღერდეს, ნამდვილი მონობის ერთი წყაროთაგანი.
რა არის ადამიანის შესახებ ბიბლიური თხრობის, ადამიანის შექმნის შესახებ სიმბოლური თხრობის აზრი? ცხადია, რომ ეს არ არის ისტორია, არ არის ბიოლოგიური ან ფიზიკური ფაქტები; ეს სწორედ ადამიანის სულიერი ახსნაა, ფუძემდებლური, გადამწყვეტი გამოცხადება ამის შესახებ. და იგი გამოიხატება სწორედ იმით, რომ ადამიანი თავისუფალია, მოწოდებულია, იყოს თავისუფალი, და თავისუფლების ამ რეალიზაციაშია მისი ფუნქცია და დანიშნულება იმ სამყაროში, რომელიც ბოლომდე ექვემდებარება ბუნებით დეტერმინიზმს (წინაგანსაზღვრულობას).
დიახ, ამაშია სწორედ საქმე _ და ბიბლიური თხრობა ამას შეეხება, _ რომ თავისუფლება არ მოდის ქვემოდან, მას არ ძალუძს ამოიზარდოს ბუნებიდან, რადგან ბუნებაში არ არის თავისუფლება. თავისუფლება შეიძლება მოვიდეს მხოლოდ ზემოდან, მხოლოდ მაშინ, თუ არის თავისუფალი და შემოქმედი აბსოლუტური სული, და თუ ბუნების სამყაროსა და დეტერმინიზმზე ბატონობს ღმრთაებრივი თავისუფლება, არავის და არაფრის მიერ დეტერმინებული. და აი, რა თქმა უნდა, არსი ბიბლიური სიტყვებისა _ `ვქმნეთ კაცი ხატისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ” (დაბადება, 1:26): ადამიანი ქვემოდან და ზემოდან ერთდროულად. ადამიანი ქვემოდან _ მიწა, მატერია, ხორცი, ბოლომდე დაქვემდებარებული მიზეზობრიობის კანონსა და დეტერმინიზმის კანონს, და რელიგიამ იცის ამის შესახებ: `მიწაი ხარ და მიწადვე მიიქცე” (დაბადება, 2:19). მაგრამ ეს სწორედ ის ერთი რამაა, რასაც ხედავს მასში, რაზედაც დაჰყავს იგი მატერიალისტსაც, რომელიც იქვე როგორღაც თავისუფლებაზეც რომ საუბრობს. მაგრამ, ვიმეორებ, შეუძლებელია თავისუფლება მოვიდეს ქვემოდან, რადგან თავისუფლება არ არის ქვემოთ. და ამიტომ, მეორე მხრივ: ადამიანი ზემოდან. იგი ხატი და მსგავსია თავისუფალი ღმრთაებრივი სულისა, იგი ბუნების სამყაროში Yთავისუფლების მატარებელია. იგი არა მხოლოდ მიწაა და მიწიერია, არამედ სულიცაა.
ამგვარად, ბიბლიური ქრისტიანული რელიგია იწყებს იმით, რომ ადამიანს აღიარებს რთულ არსებად მაშინ, როცა ყოველი ანტირელიგია მიისწრაფვის მისი გამარტივებისაკენ. დიახ, ქრისტიანობა ამბობს, რომ ადამიანი დაეცა. მაგრამ თვით ეს დაცემა, თვით დაცემის ეს შესაძლებლობა გამომდინარეობს ადამიანის არა მდაბალი, არამედ ამაღლებული ბუნებებისაგან, მისი თავისუფლებისაგან, რადგან მხოლოდ ამაღლებული შეიძლება დაეცეს და მხოლოდ ამაღლებულის დაცემა არის ტრაგედია. თუ ეცემა და ნასხვრევებად იქცევა თიხის ნაწილი, ეს არ არის ტრაგედია, მაგრამ თუ ეცემა და ტყდება ძვირფასი ჭურჭელი, ეს ტრაგედიაა.
დიახ, ადამიანი დაეცა და ყოველთვის ეცემა, და მხოლოდ მისთვის, ამ სამყაროში ერთადერთისთვის, არის ტრაგედია დაცემა, მხოლოდ მისთვის დგება ამ დაცემაში თავისუფლების საკითხი, მხოლოდ აქ ჩნდება სევდა თავისუფლების გამო და მთელი ცხოვრება ხდება წყურვილი და ძიება თავისუფლებისა. მაგრამ ახლა უნდა ვიკითხოთ, რა არის ამ თავისუფლების შინაარსი? თავისუფლება რისგან? თავისუფლება რაში? ისე მივეჩვიეთ ამ სიტყვას და ამიტომ ისე დავყრუვდით ამ სიტყვის მიმართ...
ჩემს წინა საუბარში უკვე ვთქვი, რომ სიტყვა `თავისუფლებას” თითქმის გამონაკლისის გარეშე ვაიგივებთ უარყოფით მნიშვნელობასთან, რაღაცისაგან გათავისუფლებასთან, მაგრამ ამ სიტყვის ქრისტიანული და რელიგიური გაგებით თავისუფლება არა მხოლოდ უარყოფითი ცნებაა, რომელიც (თავისუფლება) ათავისუფლებს რაღაცისაგან და ვიღაცისაგან, თავისუფლება არის თვით სიცოცხლის შინაარსი, სიცოცხლის სისრულე (სისავსე). თავისუფლება არის ადამიანის რაღაცით სისავსე, და სწორედ ეს რაღაც, რომელიც მოიცავს ნამდვილ და ჭეშმარიტ თავისუფლებას, ასევე იღვრება ჩვენზე, ასევე მოდის ჩვენთან, ადამიანის იგივე რელიგიური ბიბლიურ-ქრისტიანული გაგებისა და აღქმისაგან.
ჩვენ თავისუფლებისაკენ მოგვიწოდებენ ყველა შესაძლო იდეოლოგიის სახელით, ხოლო რეალურად _ ჩვენ შემდეგში კვლავ დავუბრუნდებით ამ საკითხს, _ თითოეული ეს იდეოლოგია ადამიანს უმონებს მკვდარ დოგმას, მკვდარ წანამძღვრებს, მკვდარ სისტემებს. ამ ქვეყანაზე, ამ სამყაროში თავისუფლება გარდაუვლად იქცევა მონობად. ამიტომ არ არის საკმარისი თავისუფლების უარყოფით და გამათავისუფლებელ გაგებაზე შეჩერება. გათავისუფლება რისთვის? რა არის ეს საბოლოო (უკანასკნელი) ჭეშმარიტება, თავისუფლების საბოლოო (უკანასკნელი) სისავსე? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას მომდევნო საუბარში შევეცდებით.



3. ჩემი წინა თხრობისას მე ვსაუბრობდი თავისუფლების რელიგიურ, უფრო ზუსტად, ქრისტიანულ ფესვებსა და წყაროებზე, იმაზე, რომ, რაც უნდა ამტკიცონ რელიგიის ნაფიცმა მტრებმა, თავისუფლებას არ აქვს არავითარი სხვა საფუძველი, გარდა ადამიანის, სამყაროსა და სიცოცხლის ქრისტიანული გაგებისა.
დღეს დავფიქრდეთ, უფრო ღრმად მივუგდოთ ყური ჩემს მტკიცებას, ჩავფიქრდეთ იმიტომ, რომ ვიცი, რა პარადოქსულად ჟღერს იგი არა მხოლოდ რელიგიის აშკარა მტრებისათვის, არამედ, რაც უფრო სამწუხაროა, საკმაოდ ხშირად თვით რელიგიური ადამიანებისთვისაც. ბევრი მათგანი ისე მიეჩვია რელიგიის დაყვანას მორჩილებამდე, ბრმა რწმენამდე, მისთვის თვით გაუგებარი გადმოცემებისა და ჩვეულებების გაუაზრებულ შენარჩუნებამდე, რომ მათ უკვე არ ესმით და არ აცნობიერებენ, რომელ მორჩილებას ეხება საქმე. არ აცნობიერებენ სახარების კეთილუწყების მთელ სიღრმეს: `აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ” (გალატელთა მიმართ, 5:1). მათ თავში არც კი მოსდით, რომ თვით მორჩილება, თვით ერთგულება და თავგანწირვა, ქრისტიანობის გულისგული, განუყოფელია თავისუფლების ამ კეთილუწყებისაგან.
მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, რომელ თავისუფლებაზე, რისგან თავისუფლებაზე საუბრობს სახარება და გვაუწყებს ქრისტე? აქ თავისუფლება უპირისპირდება მონობას, მონობაში კი, პირველ რიგში და უწინარესად, იგულისხმება ცოდვისა და სიკვდილისათვის ადამიანის დამონება. ისევ და ისევ, ჩვენთვის, რომლებსაც უკეთეს შემთხვევაში ცოდვა მიგვაჩნია ამა თუ იმ წესის დარღვევად, სჯულის ამ თუ იმ სახის დარღვევად, ცოდვისადმი ადამიანის დამონების ეს იდეა უბრალოდ გაუგებარია. ჩვენგან აშკარა უმრავლესობა თავს გრძნობს არცთუ ცუდ ადამიანებად _ სხვებზე არც ცუდებად და არც კარგებად, როგორც ჩვეულებისამებრ ვამბობთ ხოლმე. რაც შეეხება ნაკლოვანებებს, ამა თუ იმ პაწია ცოდვებს, სინდისთან გარიგებებს, _ მათ ნორმალურად მივიჩნევთ. ვის არ მოსდის ეს _ ყველანი ადამიანები ვართ, კაცნი ვართ, უმწეონი და ცოდვილნი. და მაინც, სულაც არ ვართ ცუდები.
საჭიროა კი საუბარი, რომ თვითკმაყოფილებისა და ზნეობრივი მინიმალიზმის ამ ატმოსფეროში, ქრისტიანობა ჭეშმარიტი ძალით ვერ ჟღერს, ვერ მოქმედებს და მას არ აქვს აზრი, და თუ აქვს, არა ის, რაც სახარებაშია, არამედ ის, რასაც ჩვენ ვაწერთ სახარებას. რადგან ცოდვაში ქრისტიანობა გულისხმობს არა ამა თუ იმ შეცოდებას, ნაკლოვანებას, და, შესაძლოა, არა თვით დაცემას _ არა, ქრისტიანობა ცოდვაში გულისხმობს სწორედ იმ შინაგან განდგომას ღმერთისაგან, მისი ჭეშმარიტებისაგან და სულიერი კანონისაგან, რომელიც, პირველ რიგში, გამოიხატება ჩვენი ამ თვითკმაყოფილებით, ზნეობრივი მინიმალიზმით. ცოდვა იმაში კი არაა, რომ ვეცემით და ვცოდავთ, არამედ იმაში, რომ უკვე ვეღარ ვამჩნევთ ნამდვილ დაცემას, ვერ ვამჩნევთ თვით ჩვენი `ნორმალური,” `ჩვეულებრივი” ცხოვრების დაცემულობას. და საკმარისია შევადაროთ ეს ჩვენი მცირე თვითკმაყოფილება და ცოდვის ეს პაწია აღიარება ცოდვის იმ განცდას, სინანულისა და შენდობის იმ ღაღადს, რომელიც ბიბლიის თითქმის ყოველი ფურცლიდან იღვრება, რათა დავრწმუნდეთ ჩვენს შორის გამაოგნებელ, ძირეულ განსხვავებაში.
მოკლედ რომ ვთქვათ, ჩვენ არ ვგრძნობთ და არ ვაცნობიერებთ ცოდვისადმი ჩვენს მონობას, ცოდვის მიერ ჩვენს დამონებას, და ამიტომ არც მისგან გათავისუფლება გვსურს. როგორც გალიაში დაბადებული ფრინველი გალიიდან არ გაფრინდება თავისუფლებაში, თუნდაც გაიღოს გალიის კარი, ასევე უკვე ვეღარ ვგრძნობთ, რომ მთელი ჩვენი ცხოვრება დაჩეხილია, მოწამლული და დამახინჯებულია ცოდვით, რომ ჩვენ არ ვართ ისინი და ისეთნი, როგორნიც შეიძლება ვყოფილიყავით და როგორნიც უნდა ვიყოთ.
და იგივე შეიძლება ითქვას სიკვდილისადმი ადამიანის დამონებაზე. როგორც უნდა გვეშინოდეს სიკვდილისა, როგორადაც უნდა ვძრწოდეთ მის წინაშე, მას ვთვლით კანონიერ და ნორმალურ მოვლენად, ბუნების ერთ-ერთ ყბადაღებულ კანონად, რომელშიც სიბრძნის ძიებას გვასწავლიან კიდეც და რომლისადმი დამორჩილებისაკენ მოგვიწოდებენ ყოველთვის.
ადამიანი მოკვდავია. მორჩა. უსიამოვნოა, მაგრამ ვერაფერს იზამ. დაემორჩილე და შეურიგდი, და, ამასთანავე, ილაპარაკე არავისთვის საჭირო სიტყვები სიმშვიდესა და დასვენებაზე. მაგრამ მაშინ როგორღა გავიგოთ სახარების კეთილუწყება იმის შესახებ, რომ `უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდული” (1 კორინთელთა, 15:26)? და რომ სწორედ ადამიანის ამ საშინელი მონობისაგან გასათავისუფლებლად მოვიდა ქრისტე?
რა ვუყოთ მონებს, რომლებიც ისე შეეჩვივნენ თავიანთ მონობას, რომ უკვე აღარც კი გრძნობენ თავიანთ მდგომარეობას, როგორც მონობას, რომ მათ არც კი იციან, რანი უნდა ყოფილიყვნენ ისინი, და რომ ისინი თავისუფალნი იყვნენ? რა ვუყოთ მონებს, რომლებმაც დაივიწყეს რა ნამდვილი თავისუფლება, სათამაშოებით თამაშობენ და ამას თავისუფლებას უწოდებენ მსგავსად იმისა, ციხის ერთი კამერიდან მეორე კამერაში გადასვლას გათავისუფლება რომ უწოდო?
მაგრამ, აი, ქრისტიანობა ამბობს: სანამ ადამიანი დამონებულია ცოდვისა და სიკვდილის მიერ, სანამ ადამიანი ურიგდება ცოდვასა და სიკვდილს და ვერც კი განიცდის მათ როგორც საშინელ და წარუვალ მონობას, ილუზორული და უშინაარსოა ყოველგვარი ადამიანური მსჯელობანი ნებელობის შესახებ. და საქმე ეხება მხოლოდ უფრო გრძელ ან მოკლე ჯაჭვს, რომლითაც მიბმულნი ვართ იგივე ბოძს, იგივე მონობას. და ამიტომ მხოლოდ ამასთან მიმართებით, ამ მონობასთან მიმართებით შეიძლება შევიმუშავოთ თავისუფლების ცნება. რადგან ქრისტიანობისათვის ეს ცნება ნიშნავს არა დროებით გათავისუფლებას ამა თუ იმ დამოკიდებულებისაგან, არამედ, უწინარესად, ადამიანის ცნობიერების ძირეულ და შინაგან შეცვლას, და ამიტომ, ადამიანის მთელი სიცოცხლის შეცვლასაც. ქრისტიანობისათვის ამ გარეგან თავისუფლებას, უფრო სწორად, იმას, რასაც ჩვენ თავისუფლებას ვეძახით და რაც ყოველთვის დროებითი და წარმავალია, უაზრობაა და არ აქვს არავითარი აზრი ადამიანის შინაგანი გათავისუფლების გარეშე, თავისუფლებისაკენ სწრაფვის მისი თანდაყოლილი თვისების დაბრუნების გარეშე. რადგან სწორედ თავისუფლების ამ უნარმა, ნამდვილი თავისუფლების წყურვილმა, ცოდვისა და სიკვდილისაგან თავისუფლებამ დაამსხვრია ადამიანში ის მონობა, რომელზედაც ეს-ესაა ვსაუბრობდით. ამიტომ სანამ თავისუფლების ამ ქრისტიანულ ცნებას გამოვიყენებთ ჩვენი მიწიერი რეალობებისა და საჭიროებების მიმართ, საჭიროა მთელი სისრულით გავიგოთ სახარების კეთილუწყება იმის შესახებ, ვინც ავლენს თავისუფლებას.



4. `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოვანე, 8:32). _ ამბობს ქრისტე სახარებაში. რა ჭეშმარიტება უნდა შეიცნოს ადამიანმა, რათა გახდეს თავისუფალი და როგორ შეიძლება ამ ჭეშმარიტებამ გაათავისუფლოს იგი? აი, კითხვები, საიდანაც უნდა დავიწყოთ შეცნობა თავისუფლების ქრისტიანული გაგებისა, უფრო უკეთესი იქნება, ვთქვათ _ საერთოდ თავისუფლების გაგებისა, რადგან, როგორც ჩვენს წინა საუბრებში ვცდილობდით დამტკიცებას, თავისუფლებას არ აქვს და არც შეიძლება ჰქონდეს სხვა წყარო, სხვა ფესვები, გარდა ადამიანის, სამყაროსა და სიცოცხლის ქრისტიანული, რელიგიური აღქმისა.
სამყაროში არსებობს არცთუ ცოტა იდეა თავისუფლებისა, და თითოეული მათგანი ასე თუ ისე უკავშირდება ამა თუ იმ ჭეშმარიტებას.
აი, მაგალითად, მარქსიზმი ამტკიცებს, რომ თავისუფლების მეუფება დადგება მაშინ, როცა ადამიანი გაიგებს ეკონომიკური მოვლენების მექანიზმს, ოღონდ ამ მექანიზმების შესახებ, ამ ეკონომიკური მოვლენების შესახებ მარქსის კაპიტალის სქელტანიან ტომებში დაწერილია უსასრულოდ ბევრი თავი, ხოლო თავისუფლების მეუფებას ეხება მხოლოდ რამდენიმე სიტყვა, ყველაზე ბოლოს; ასე რომ, ბოლომდე გაურკვეველი რჩება, რითი გამოიხატება ეს თავისუფლება, რა იქნება მისი შინაარსი.
გერმანელი ფილოსოფოსი შოპენჰაუერი კი აღმოსავლურ-ინდუსურ სიბრძნეზე დაყრდნობით ამტკიცებს, რომ თავისუფლება დადგება მაშინ, როცა ადამიანი შეიცნობს საკუთარი ნების მექანიზმებს, და შეიცნობს რა მათ, უბრალოდ უარს იტყვის თავის ნებაზე, მოიკვეთს საკუთარ თავს ამ ნებისაგან; მაშინ, ამბობს შოპენჰაუერი, ბოლოს და ბოლოს ადამიანი გახდება თავისუფალი, რადგან აღარაფერს მოისურვებს _ სწორედ სურვილებში, ნებაში არის წყარო მონობისა და ტანჯვისა.
მაგრამ, აი, გასული საუკუნეების მძიმეწონიანი თეორიების სანაცვლოდ ასპარეზზე გამოდიან თანამედროვე ფილოსოფოსები _ ეგზისტენციალისტები, რომლებიც ასევე გვაუწყებენ თავისუფლების შესახებ, ასევე ამტკიცებენ თავისუფლებას. თავისუფლება, ამბობენ ისინი, დადგება მაშინ, როცა ადამიანი, უბრალოდ, უარყოფს წინასწარგანსაზღვრულ (მიკერძოებულ) ჭეშმარიტებას საკუთარი თავის შესახებ, გარედან თავსმოხვეულ ჭეშმარიტებას; მაშინ მთელი მისი ცხოვრება გახდება არაფრით განპირობებულ, არაფრით თავსმოხვეულ არჩევანთა და გადაწყვეტილებათა ჯაჭვი, და იგი ყოველთვის თითქოსდა თავის ცხოვრებას შექმნის არაფრისაგან.
მაგრამ რამდენი წიგნიც უნდა დაწერონ ფილოსოფოსმა-ეგზისტენციალისტებმა თავიანთი თეორიების დასაცავად, მაინც გაურკვეველი რჩება, როგორაა შესაძლებელი ამ სამყაროში, სადაც ყველაფერი ცხოვრობს მიზეზობრივი კანონით, მხოლოდ ადამიანს შეუძლია რაღაც იდუმალი სახით გამორიცხოს თავის თავზე ამ კანონის მოქმედება და თვითონ დაიწყოს თავისი თავის შექმნა. პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ ის მხატვრული ნაწარმოებები, მაგალითად, ჟან-პოლ სარტრის `თავისუფლების გზები”, სადაც ეგზისტენციალისტები ცდილობენ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას, ფაქტიურად ამ კითხვაზე არანაირ პასუხს არ იძლევა. ისინი გვიჩვენებენ მოამბოხე ადამიანებს, რომლებმაც მტკიცედ არ იციან, რა უყონ საკუთარ თავს, რომლებიც იღებენ ახირებულ და ურთიერთსაწინაამდეგო გადაწყვეტილებებს, და რომლებიც მუდმივად განმარტავენ რაღაც გაურკვეველი განცდების აჩრდილებს, მისწრაფებებს, განწყობებს, სურვილებს; ამგვარად გათავისუფლებული ადამიანი პარადოქსულად იქცევა ამ ცარიელი და არაფრისმომცემი თავისუფლების მონად. ამგვარი სიის გაგრძელება შეიძლება თითქმის უსასრულობამდე. თავისუფლების ყოველი რეცეპტი ნამდვილად ეყრდნობა რაღაც ჭეშმარიტებას, მაგრამ ყოველთვის ასე გამოდის, რომ ეს კავშირი _ როგორ გამომდინარეობს ამ ჭეშმარიტებისაგან თავისუფლება, აღმოჩნდება გაუგებარი, არაფრით გამართლებული, მოუხელთებელი და განუსაზღვრელი.
გარეგნულად, ფორმალურად ქრისტიანობაც თითქოს იგივეს ამბობს: `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ.” მაგრამ ეს მხოლოდ გარეგნული, ფორმალური მსგავსებაა, რადგან რეალურად ქრისტე ადამიანებს არ აუწყებს რაიმე განყენებულ ჭეშმარიტებას, არ აძლევს კიდევ ერთ თეორიას _ თავისუფლების მსახურმა თითქოსდა აუცილებლად უნდა განსაზღვროს და უზრუნველყოს თავისუფლება; რადგან საიდუმლოება, რომელზედაც ქრისტე საუბრობს, არ არის არც თეორია, არც დოქტრინა, არც ფილოსოფია და არც იდეოლოგია; რადგან ჭეშმარიტების შესახებ იგი ამბობს: `მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხორებაი” (იოვანე, 14:6). ჭეშმარიტება აქ გვევლინება არა სიტყვებისა და თეორიების სახით, არამედ ქრისტეს პიროვნებასთან ცოცხალ ერთობასა და ადამიანის _ ძე კაცის მხოლოდ ერთადერთ და განუმეორებელ სახეში. `მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხორებაი” და ამიტომ აქ თავისუფლება არ არის ახსნილი, და არ არის განსაზღვრული, არამედ მოვლენილია (გამოცხადებულია). ადამიანი, რომელიც ამბობს ამ სიტყვებს, თავადაა თავისუფალი. და Mმთელი სახარება თავისი არსით სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროსათვის ბოლომდე თავისუფალი კაცისა და, ამდენად, თავისუფლების მოვლინება (გამოცხადება). რაშია ქრისტეს თავისუფლება? იმაში ხომ არა, რომ, თავისუფლების ჩვენეული კნინი გაგების შესაბამისად, მუდმივად ვცვალოთ ჩვენი შეხედულებები, ვიცხოვროთ საკუთარი თვითნებობებით, გავხადოთ საკუთარი თავი სამყაროს ცენტრად, ვემსახუროთ საკუთარ თავს? არა, რა თქმა უნდა, არა, რადგან მთელი მისი ცხოვრება არის ერთი განუწყვეტელი მსახურება ადამიანებისა, ერთი სრული თავგანწირვა, ერთი სრულყოფილი სიყვარული. იმაში, რომ ეძიო საკუთარი ბედნიერება და კეთილდღეობა? იმაში, რომ არ იტანჯო? არა, რადგან ქრისტე ნებაყოფლობით მიეცა შეურაცხყოფასაც, ტანჯვასაც, სიკვდილსაც. მაშ, რაშია მაშინ ქრისტეს თავისუფლება? რა თქმა უნდა, უწინარეს ყოვლისა, მისი პიროვნების სრულყოფილ მთლიანობაში (სისრულეში), ბოროტებისაგან, ბოღმისაგან, შიშისაგან მის სრულ დამოუკიდებლობაში, ნათლითა და სიყვარულით მის სრულყოფილ სისავსეში. აქ თავისუფლება არის არა რაიმე ცარიელი ფორმა, რომელშიც ყოველთვის შეიძლება ახირებების შესაბამისად ჩაასხა ნ

[ნონა]

შეიძლება თუ არა გწამდეს და იყო ცივილიზებული?


დღევანდელ თემად თქვენ აირჩიეთ შემდეგი საკითხი: `შეიძლება თუ არა გწამდეს ღმერთი და იყო ცივილიზებული ადამიანი?” და ეს არ გაგიკეთებიათ ირონიის გარეშე. მესმის, რომ გქონდათ დოსტოევსკის ტექსტი, მაგრამ ეს საკითხი თუნდაც დოსტოევსკის ჩამოყალიბებული იყოს, ჩვენს პერიოდში იგი მაინც ირონიულად ჟღერს, ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის მაინც, რადგან არის რაღაც სასაცილო, გულუბრყვილო სავაჭრო მოედნის ბაყაყთა მიერ დასმულ კითხვაში, რომელიც ამდენი წლის მანძილზე ზედაპირზე ტივტივებს: `შეიძლება გწამდეს ღმერთი?” და კიდევ, შესაძლოა, უფრო სასაცილო და საცოდაობაც კი არის მცდელობა, სერიოზულად და ობიექტურად უპასუხო ამ კითხვას.


ცოტა ხნის წინ წავიკითხე წიგნი, რომელშიც ოცამდე ფრიად ცივილიზებული მეცნიერი _ ბიოლოგი, გენეტიკოსი, ფსიქოლოგი, სოციოლოგი და ასე შემდეგ, რომელთა შორის ბევრი ნობელის პრემიის ლაურეატია, ხსნის თავის ათეიზმს: `არის თუ არა ღმერთი? _ `არა!” _ პასუხობენ ისინი და ამას ფრიად ცივილიზებულად განმარტავენ. სავსებით ცხადია, რომ თუნდაც რაღაც შემთხვევის გამო ეს ადამიანები დღეს აქ ისხდნენ, ძნელი სავარაუდოა, ეს ცივილიზებული ადამიანები მაშინვე დანებებულიყვნენ და ეთქვათ: `დიდება უფალს, შეიძლება გწამდეს ღმერთი, და გმადლობთ ამისათვის; საკითხი გადაწყვეტილია.”


ჩვეულებრივად მორწმუნეები უმტკიცებენ მორწმუნეებს, რომ შეიძლება გწამდეს ღმერთი და იყო ცივილიზებული, ხოლო ურწმუნონი უმტკიცებენ ურწმუნოებს, რომ შეუძლებელია ცივილიზებულ ადამიანს სწამდეს ღმერთი. ასეთია ბედი ჩვენი ეგრეთწოდებული დიალოგებისა. თუმცა, შეიძლებოდა ამ თემაზე გამოცემულიყო წიგნი, და, როგორც ჩანს, გამოიცემა კიდეც იგი, რომელშიც იგივე რაოდენობის ფიზიკოსი, ბიოლოგი, გენეტიკოსი, ფსიქოლოგი, სოციოლოგი დადებითად უპასუხებს ამ კითხვას: `შეიძლება გწამდეს ღმერთი?” ასე რომ, თითოეული დარჩება თავის პოზიციაზე; ამასთანავე, არ დაგავიწყდეთ, რომ თითოეულმა მხარემ იცის მეორე მხარის არგუმენტაცია და მას არ მიიჩნევს სარწმუნოდ. ამიტომ, მეჩვენება, რომ საქმე ეხება სხვა რამეს, უფრო ღრმას. რას კონკრეტულად? ვფიქრობ, რომ საქმე ეხება, ან, შესაძლოა, უნდა ეხებოდეს არა რელიგიისა და ცივილიზაციის დაპირისპირებულობას (ეს იყო არსებითი თემა მე-19 საუკუნეში), არამედ ჩვენი ცივილიზაციის შიგნით რწმენისა და ურწმუნოების ურთიერთდაპირისპირებულობას, რაც, ჩემი შეხედულებით, არის ამ ცივილიზაციის სპეციფიკური და, შესაძლოა, ყველაზე ღრმა, ყველაზე ნიშანდობლივი თვისება. საქმე სწორედ ისაა, რომ ნობელის პრემიის ლაურეატები, თუ შეიძლება ასე ითქვას, თანაბრად იყოფიან _ ერთი ურწმუნო გენეტიკოსის სანაცვლოდ ყოველთვის შეიძლება მორწმუნე გენეტიკოსის პოვნა. საერთოდ, ყველაფერი რესპექტაბელურია. რწმენაც რესპექტაბელურია. ხოლო ჩვენი ძველი ბანაკები და საფარები _ მეცნიერება, ერთი მხრივ, და რწმენა და რელიგია, მეორე მხრივ, მეჩვენება, რომ წმინდა სახით აღარ არსებობს ისე, როგორც ისინი არსებობდა სულ რაღაც ათეული წლის წინ.


უფრო მეტსაც კი ვიტყოდი, თუმცა ყველამ ვიცით ჩვენი მსოფლიოს ზოგიერთ ნაწილში საშინელი დევნის შესახებ, არსებითად ნამდვილი ბრძოლაც კი აღარ არის; რელიგიის წინააღმდეგ ბრძოლა ისე, მაგალითად, როგორც საბჭოთა კავშირში, არ შეიძლება ჩავთვალოთ მეცნიერულად სერიოზულად, ეს პოლიციური ღონისძიებებია და ამ ტიპის ბრძოლისაგან თვით ცივილიზებულ დასავლელ კომუნისტებსაც კი გულს ურევს. პირიქით, თუ ჩვენი ცივილიზაცია ამ კუთხით რაიმეთი ხასიათდება, ესაა, მე ვფიქრობ, ერთგვარი მეტისმეტი თავაზიანობა. ყველას გვახსოვს, თითქმის ხელით როგორ ატარებდნენ ტეიიარ დე შარდენს ყოველი ჯურის ურწმუნო მეცნიერები, ხოლო ვატიკანმა ურწმუნოებთან დიალოგისთვის განსაკუთრებული სამდივნოც კი დააფუძნა. და ფრიად დამახასიათებელია, რომ ათეიზმის თითქმის არცერთ კორიფეს ჩემს მიერ ნახსენები წიგნიდან თავისი ურწმუნოება, თავისი ათეიზმი პირდაპირ არ გამოჰყავს მეცნიერებიდან, _ არა, ყველა მათგანი ძალიან შორსაა ცოტახნისწინანდელი ტრიუმფალური მტკიცებისაგან: `მეცნიერებამ დაამტკიცა, რომ ღმერთი არ არის!” ამას ჯერ კიდევ საბჭოთა პროპაგანდა ამტკიცებს, ხოლო დასავლეთში არ არის მიღებული ასე უხეშად საუბარი; და ამ მეცნიერთაგან ბევრი აღიარებს მათთვის რაღაც გაუგებარი `კოსმოსური საიდუმლოებების” არსებობის შესაძლებლობას.


უფრო ნიშანდობლივად მეჩვენება ის, რომ დღევანდელ დღეს თითქმის ამგვარივე მდაბალ-დაზეთილ-თავაზიანი ტონით საუბრობენ მორწმუნეებიც. თუ ცივილიზებული ათეისტი თითქმის ნანობს თავის ურწმუნოებას, ასევე მორწმუნეც თითქოსდა ბოდიშობს თავისი რწმენის გამო, და არ აქვს მას უფრო მძაფრი სურვილი თუ მისწრაფება, ვიდრე გახადოს ეს რწმენა უფრო უწყინარი და მისაღები თავისი ურწმუნო კოლეგისათვის. არ იქნება დიდი გადაჭარბება ვთქვათ, რომ ჩვენს ცივილიზაციაში, და ამას მივიჩნევ უკიდურესად აღსანიშნავ გარემოებად, ურწმუნოება და რწმენა უფრო და უფრო ნაკლებად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ჩვენი ცივილიზაციის სიმაღლეებზე ისინი უკვე, არსებითად, შეთანხმდნენ, რომ მათ ერთი და იგივე მიზანი აქვთ, რაოდენ უცნაურიც უნდა იყოს ეს, და ასევე აქვთ ერთი და იგივე საშუალებები ამ მიზნის მისაღწევად.


თქვენ, რა თქმა უნდა, ყველამ იცით, რა მიზანია მისაღწევი... ეს მიზანია დედამიწაზე კაცობრიობის ბედნიერება, როგორც არ უნდა გვესმოდეს ეს ბედნიერება. მეთოდებზე კი დაობენ. ამ დავაში ერთნაირი ხალისითა და აღტაცებით მონაწილეობენ მორწმუნეებიცა და ურწმუნოებიც. ამიტომ, როგორც ახლა ამბობენ, ყველა `კეთილი ნების ადამიანს”, მორწმუნესა და ურწმუნოს, შეუძლიათ ერთ მეგობრულ და ბედნიერ ოჯახად მუშაობა.


ასეთია ჩვენი ცივილიზაცის კონსენსუსი. მაგრამ სწორედ ეს კონსენსუსი უნდა იყოს, ჩემი ღრმა რწმენით, შეფასებისა და განხილვის საგანი ჩვენი _ მორწმუნეების მხრიდან, თუ ვბედავთ თავს მორწმუნე ვუწოდოთ. რადგან საკითხი ის კი არაა და სულაც არაა ის, შეიძლება თუ არა გწამდეს ღმერთი და იყო ცივილიზებული, რადგან ჩვენი ცივილიზაცია პასუხობს: `შეიძლება, რამდენადაც გნებავთ, შეიძლება, იწამეთ როგორც გენებოთ,” _ არამედ საკითხი ისაა, საკუთრივ, რად იქცევა, რად იქცა უკვე ეს რწმენა ჩვენი ცივილიზაციის შიგნით; საკითხავი ისიცაა, რა ფასი გადავიხადეთ იმაში (ისე, რომ ეს არც კი გაგვიცნობიერებია), რომ გვწამდეს ღმერთი და ვიყოთ ცივილიზებულნი?


აღმასვლები, წარმატებები, ცივილიზაციის გამაოგნებელი მიღწევები დავას არ იწვევს. და მე დარწმუნებული ვარ, რომ თითქმის არავინ აქ მსხდომთა შორის, თუ მას ჯანსაღი გონება და მყარი მეხსიერება აქვს, არ მოისურვებს დაბრუნებას თვით ყველაზე რომანტიზებულ შუასაუკუნეებშიც კი. მაგრამ თუკი ვისაუბრებთ რელიგიური თვალთახედვით, ძნელად თუ შეიძლება სადავო გახდეს ის, რომ ჩვენი თანამედროვე ცივილიზაციის მუდმივი დიმინანტი, მისი განმასხვავებელი თვისება თავიდანვე იყო ადამიანის სისტემატური განდიდება, _ პარადოქსულია, სისტემატური დაკნინების, თვით ადამიანის გაგების, მისი ბუნების ინტუიციის, მოწოდებისა და დანიშნულების დამცრობის გზით. ამაშია ჩვენი ცივილიზაციის სპეციფიური პარადოქსი. ერთი მხრივ, ჩვენი ეპოქა უფრო მეტად, ვიდრე რომელიმე სხვა, რომელიც წინ უსწრებდა ჩვენსას, შეიძლება წოდებულ იქნას ანთროპოცენტრულად. მეორე მხრივ, საბოლოოდ ცენტრში აღმოჩენილი ადამიანი მეტად მცირე კალიბრის მოვლენაა. შევეცდები ამ მოსაზრების ახსნას.


თითქმის ყველა იმ ცივილიზაციის ხედვა, რომელიც წინ უსწრებდა ჩვენსას, არსებითად, მიმართული იყო ზემოთ _ უმაღლესის, ამაღლებულისა და იდეალურისაკენ. ამ უმაღლესში, ამაღლებულსა და იდეალურში ხედავდნენ ყველაფრის _ სამყაროს, ადამიანის, სიცოცხლის საზომსა და ახსნას. დავა ყოველთვის ეხებოდა იმას, როგორ უნდა გაგებულიყო ეს ამაღლებული და როგორ უნდა გვეცხოვრა ამ ამაღლებულით. ეს შეიძლება ყოფილიყო ძალიან მძაფრი კამათი, მაგრამ ეს იყო დავა თვით ზემოთმიმართული ხედვის შიგნით. ამიტომ, მიუხედავად უღრმესი განსხვავებისა ათენსა და იერუსალიმს შორის, ბიბლიასა და ელადას შორის, ქრისტიანობამ მაინც შეძლო ე. წ. `მამების საუკუნეში”, წმინდა მამათა საუკუნეში, თავისი თავი განეხორციელებინა და გამოეხატა ელინიზმის ენაზე, კატეგორიებსა და ფორმებში, შეექმნა ქრისტიანული ელინიზმი. ამიტომ წარმართობისა და წარმართული სიწმინდის რადიკალური უარყოფის მიუხედავად ეკლესიამ შეძლო გამარჯვების თავისი ჟამს გამოხატა საკუთარი რწმენა, საკუთარი იმედი და საკუთარი სიყვარული ქრისტიანობამდელი სიწმინდეების სიმბოლოებში. და სწორედ ამ ნიადაგზე, მაღლა მისწრაფების საფუძველზე გაიზარდა ის ქრისტიანული ცივილიზაცია, რომლის განძარცვა და ყველა მომაკვდინებელ ცოდვაში ბრალდება დღეს მიღებული ამბავია, ის ქრისტიანული ცივილიზაცია, რომლის უარყოფაც ასევე მიღებულია, როგორც რაღაც სამარცხვინო და დრომოჭმული მოვლენისა, და რომელიც, დიდი ალბათობით, დღეს ასე სძულთ იმის გამო, რომ მის გულში, როგორც უნდა გავაანალიზოთ იგი, როგორც უნდა დავიყვანოთ იგი ამა თუ პრინციპამდე, მაინც ანათებს მაღალი, ასეთი გამოუთქმელი სილამაზისა და სიღრმის ადამიანის სახე ღმრთაებრივი ნათლით განმსჭვალული ადამიანისა.


ჩემთვის უდავოა ის, რომ გამოუთქმელი დიდების ხატის ამ უარყოფით დაიწყო ჩვენი, ანგარიშით ჯერჯერობით ბოლო ცივილიზაცია. დაიწყო იმით, რასაც ღვთისმეტყველების ანალოგიით მეორე ცოდვითდაცემა შეიძლება ვუწოდოთ. ქრისტიანულმა ღვთისმეტყველებამ გვასწავლა, რომ ადამიანი დაეცა იმიტომ, რომ მოინდომა გამხდარიყო ღმერთი, მაგრამ ღმერთის გარეშე, რომ მას სურდა დაკმაყოფილებულიყო თავისი ადამიანურობით, ხოლო ეს ნიშნავს, დაამცრო და შეზღუდო თავის თავში აბსოლუტურისაკენ სწრაფვის წყურვილი. უკვე მაშინ, სამოთხეში, გველმა ადამიანს უჩურჩულა: `ადამიანი არის საზომი ყველაფრისა”. უკვე მაშინ, სამოთხეში, გველმა შთააგონა ადამიანს, რომ სიმდაბლე (რომელშიც ყველაზე მეტად, ვიდრე ნებისმიერ სხვა რამეში, ვლინდება ადამიანის ღმრთაებრიობა) არის მონობა, პატარა ადამიანის სიამაყე კი _ თავისუფლება და სასუფეველი. და ამ პირველი ცოდვითდაცემის ანალოგიით მე ვსაუბრობ მეორე ცოდვითდაცემაზე, უფრო საშინელზე, რადგან ეს მეორე ცოდვითდაცემა, გამოუთქმელი დიდების ხატის უარყოფა, მოხდა მას შემდეგ, რაც ქრისტე გაბრწყინდა ქვეყანაზე, უკვე მას შემდეგ, რაც გაისმა ყველა სიტყვა, ყველა ლოცვა, ყველა ჰიმნი ადამიანის ჭეშმარიტი ზეციური დანიშნულების (მოწოდების) შესახებ.


პოლ აზარმა თავის `ევროპული აზროვნების ისტორიაში” კარგად აჩვენა, რომ სწორედ ადამიანის ხატის, მოწოდების, წყურვილის დაკნინებითა და დამცრობით დაიწყო ახალი სამყაროს ჩამოყალიბება. მას აქვს შესანიშნავი თავი, რომელსაც `ქრისტიანობის პროცესი” ჰქვია. თურმე ეს პროცესი დაკავშირებული იყო არა იმასთან, რომ მეცნიერება რაღაცას ამტკიცებს, არამედ ქრისტიანული მაქსიმალიზმის უარყოფასთან, `უბრალო ბედნიერებამდე”, `უბრალო გონიერებამდე” მის დაყვანასთან, ქრისტიანული კულტურისათვის დამახასიათებელი თვისების _ ყველაფრის ტრანსცენდირების წყურვილის უარყოფასთან.


`ნუ ვეძებთ იმას, რისი ძებნაც შეუძლებელია; შორს იმისგან, რაც სამყაროში ისმოდა იუდეველებისათვის როგორც ცთუნება, ხოლო ელინებისათვის _ როგორც უგუნურება. მთავარია მოიკვეთოს ყველაფერი ის, რაც აწუხებს ადამიანს, რაც ეძახის ზემოთY _ იქ, სადაც მას სულაც არ სურს წასვლა”, რადგან მატერიას არ სურს ზემოთ წასვლა. ზევით წასასვლელად საჭიროა, ადამიანში გაცისკროვნდეს ზე-მატერიალური და მან ადამიანი აღიტაცოს ზევით. ასეთია ჩვენი ცივილიზაციის თვისება მიუხედავად მისი ყველა გამაოგნებელი წარმატებისა: ჩვენი ცივილიზაცია თანახმაა თავიდანვე არ იყუროს დადგენილ ზღვარზე ზემოთ, ხოლო შესაძლებლობის კვალობაზე იყუროს ქვემოთ. მიაქციეთ ყურადღება, რომ ამას ასე არავინ უწოდებს, ყველა ფიქრობს, რომ ზევით იყურება, მთვარე ხომ ზევითაა. ამიტომ ბევრს ეჩვენება, რომ მთვარეზე წასვლით მაღლა მივდივართ, მაგრამ ჯერ კიდევ მოითხოვს დამტკიცებას ის, რომ მთვარე ზევითაა, და ის, რასაც ადამიანი იქ პოულობს, აუცილებლად უმაღლესია, და არა იგივე, რასაც ჩვენ ფსკერზე ვპოულობთ. მაგრამ, რა თქმა უნდა, დარჩა და ჩვენი ცივილიზაციის განვითარების მთელ მანძილზე ისმოდა უდიდესი სევდა. არ შეიძლება ასე უბრალოდ უარყო ის მოწოდება (დანიშნულება), რაც მიეცა ადამიანს. შეიძლება, მთელი სიღრმე, მთელი სიმძაფრე და მთელი ერთადერთობა მე-19 საუკუნის ამ უნიკალური კულტურისა ისაა, რომ იგი განმსჭვალულია სევდითა და ნათლით, რაც დარჩა ამ კულტურაში. ამაშია მისი ერთადერთობა, იგი უკვე არ არის ქრისტიანული კულტურა, მაგრამ ჯერ კიდევ არ არის არაქრისტიანული, მას ჯერ კიდევ ახსოვს ჯერარნახული ხილვა, რომელიც მოევლინა სამყაროს, რომლის განძარცვა მიმდინარეობს, რადგან იგი ილუზორული აღმოჩნდა, მაგრამ რომლის გარეშე ამქვეყნად ცხოვრება საშინლად მოსაწყენი გახდა. ვიმეორებ, შეიძლება ეს არის ერთადერთი მნიშვნელობა მე-19 საუკუნის დიდი კულტურისა, რომელიც ჩვენს თვალწინ ირღვევა და ირყვნება. თუ არ იყო მისწრაფება, სამაგიეროდ იყო სევდის მთლიანობა, ხსოვნის სისრულე, ამ ცოდნის მთლიანობა სასწაულის შესახებ ისე, რომ არ სწამდა ეს სასწაული.


ახლა შეგვიძლია დავუბრუნდეთ კითხვას: `შეუძლია თუ არა სწამდეს ცივილიზებულ ადამიანს?” დიახ, შეუძლია, და ძალიან ხშირად სწამს. არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ჩვენს ეპოქაში იზრდება ურწმუნოება, შესაძლოა, ეს უფრო ადვილი იქნებოდა. ბევრად უფრო სახიფათოა ცივილიზაციის შიგნით, ვერ ვიტყვი _ ფსევდორწმენის, უფრო _ მცირერწმენის განვითარება. ცივილიზებულ ადამიანს სწამს, მაგრამ მას უნდა ჰკითხო, რა სწამს? ვისი სწამს? რისთვის სწამს? რითი განსხვავდება მისი ქრისტიანობა იმისგან, რასაც ადამიანი ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე ყველა რელიგიაში პოულობდა? იმისათვის, რომ ეს იპოვო, სულაც არ არის საჭირო ქრისტიანობა. ყოველგვარი პატივსაცემი წარმართობა სავსებით კარგად დააკმაყოფილებდა ადამიანის მოთხოვნილებას, ილოცოს ვიღაცის მიმართ, გაუზიაროს ვიღაცას თავისი ნაღველი, ვიღაცისაგან მიიღოს რწმენა, რომ სიცოცხლეს სადღაც რაღაც საყრდენი აქვს. ბოლოს და ბოლოს, რომელიღაც სოფელში, სადაც ქრისტიანი ეპისკოპოსი მიდიოდა მე-4 საუკუნეში, ხალხს უკვე დიდი ხანია სწამდა ღმერთი. მაგრამ საჭირო იყო ამ რწმენის აღვსება ახალი შინაარსით. და, აი, ორი ათასი წლის შემდეგ, ჩვენ ვეკითხებით საკუთარ თავს: `აღივსო თუ არა ეს რწმენა ახალი შინაარსით?” ამ ცივილიზაციის, მეტად ამპარტავანი ცივილიზაციის ჟამს ჩვენ, მორწმუნეები, ხომ არ დავუბრუნდით პრინციპულ მინიმალიზმს? ჩვენ გვინდოდა, რომ მოეცათ უფლება, გვწამდეს; და ჩვენ გვაძლევენ ამ უფლებას, არა ყველგან, მაგრამ აქა-იქ გვაძლევენ უფლებას, ავაშენოთ ეკლესიები და გავაგრძელოთ ჩვენი მცირე რელიგიური ცხოვრება; ჩვენ კი ვერ ვამჩნევთ ვერანაირ ქარიშხლებსა და მღელვარებებს, რაც მსოფლიოში ბობოქრობს.


ჩვენ, მართლმადიდებლებს, ხშირად გვიყვარს ეკუმენისტურ ყრილობებზე თქმა: `მართლმადიდებლობა _ ეს არის სამყაროსა და ცხოვრების გარდაქმნა”, ხოლო სინამდვილეში ყველაფერი იფარგლება მრევლის ჩაით. ცხოვრების გარდაქმნა გამოიყენება საექსპორტოდ, ამით გარდაუქმნელ პროტესტანტს თავში კარგად ჩაუტყაპუნებ. მაგრამ ქრისტე მოვიდა იმისათვის, რომ ამ სამყაროს შიგნით, ამ ეონში, ამ მიწაზე შეექმნა კერა, რომელშიც ქრისტეს ცეცხლი არასოდეს ჩაქრებოდა, არამედ ყოველთვის ენთებოდა. როგორც ზიარების წინ ლოცვაში ვკითხულობთ: `არამედ დასწუენ ცეცხლითა უნივთოითა ცოდვანი ჩემნი და შენმიერითა საშუებელითა აღვსებასა ღირს-მყავ, რაითა ხლდომით ვადიდებდე, სახიერ, ორსა მოსვლასა შენსა.”


ლამაზად ვლოცულობთ, მაგრამ დავფიქრდეთ _ რის შესახებ! `რაითა ხლდომით ვადიდებდე, სახიერ, ორსა მოსვლასა შენსა,” რათა ეს სამყარო გავხადოთ არა მშვიდი და ბედნიერი ცხოვრების კუთხედ, არამედ ბრძოლის არენად, უკანასკნელ თეატრად, რომელშიც იწვის ეს ნივთიერი `არაფერი”, და ადამიანი ივსება ღვთაებრივი ნათლით და აღიწევა ცათა სასუფეველში. თუ ღვთისმეტყველები ამაზე საუბრობენ კიდეც ძალიან `დავარცხნილ” წიგნებში, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის საეკლესიო წიგნებში იგი თითქმის განქარდა, იგი არ არის საეკლესიო ცხოვრების მამოძრავებელი. ცოტა ხნის წინ კონფლიქტში, რომელიც მოხდა რუსეთში ერთ-ერთი წერილის გამო, მაშინვე ყველამ ერთხმად შეჰღაღადა, რომ ეკლესია უნდა დავიცვათ ყველაფრისაგან. და ეკლესია შეიძლება გახდეს კერპი, და ეკლესიის დასაცავად შეიძლება უღალატო ქრისტიანულ ცეცხლს.


როცა იწყებენ ცხოვრებას მიწიერი იდეალებით და მათ უწოდებენ ზეციურსა და ქრისტიანულს, მაშინ ზეცა, რომლის ხილულად მოვლინება ჩვენს მიწიერ ცივილიზაციებში ჩვენ უნდა უზრუნველგვეყო, ძალიან პატარად და არც თუ ძალიან საჭიროდ გვეჩვენება. მაშინ გესმის ამ ცივილიზებული ადამიანისა, რომელსაც ასეთი რწმენა არც კი უნდა. იგი მას სულაც არ სჭირდება. ცივილიზაცია დაეშვა დაბლა და რწმენა და ურწმუნოება ერთმანეთს ხვდება რომელიღაც დაბალ დონეზე, და იქ მზადაც კი არიან შერიგდნენ და ერთმანეთს ხელი აღარ შეუშალონ, დაადგინონ ერთიანი კალენდარი, ერთიანი წესრიგი. რა უნდა გავაკეთოთ? ჩვენ გავაკეთებთ ამას და ამას... ჩვენ გავათავისუფლებთ რომელიღაც ქვეყანას სადღაც... შემდეგ ჩვენ მოვაღწევთ იმას, რომ დედამიწაზე ყველა მაძღარი იქნება. ოღონდ ნურასოდეს იკითხავთ, საბოლოო ჯამში რისთვისაა ეს საჭირო, საითკენ მივყავართ ყოველივე ამას, სად არის ყოველივე ამის დასასრული. აქ ჩვენ `ეკუმენურად” შევთანხმდით, არ შევაწუხოთ ერთმანეთი. არ შევაწუხოთ ურწმუნო რაღაც `არაამქვეყნიური” ცათა სასუფევლით, ნუ შევაწუხებთ მორწმუნეს იგივე ცათა სასუფევლით, საერთოდ ნურავის შევაწუხებთ. ჩვენ კი ვკითხულობთ: `შეიძლება სწამდეს ცივილიზებულ ადამიანს?” მაგრამ, იქნებ, არ უღირს, რომ სწამდეს? რატომ უნდა ვურჩიოთ მას რაღაც-რაღაცეები? და, პირიქით, ამ ცივილიზაციაში, საბოლოო ჯამში, ჩვენ ვხედავთ ადამიანურობის ისეთ გახრწნას, რომ, იქნებ, არ ღირს ისწრაფოდე, მორწმუნე ცივილიზებული გახდეს?


ჩემი მოხსენების ამ დესტრუქციულ ნაწილში მინდოდა მეჩვენებინა, რომ ეს ძველი, მე-19 საუკუნისაგან ნამემკვიდრევი კატეგორიები საერთოდ არ გამოდგება ჩვენი ამჟამინდელი სიტუაციის მიმართ გამოსაყენებლად. საქმე ისაა, რომ, პირველი _ წაიკითხო ცივილიზაცია შიგნიდან, გაიგო, რა ხდება მასში, მეორე _ იგრძნო ხელახლა, გაიგო ხელახლა, თუ გულით არა, გონებით მაინც, რას ნიშნავს, ან რას უნდა ნიშნავდეს ბოლო ორი ათასი წელიწადია, გწამდეს, რადგან არა ყოველგვარი რწმენა არის კარგი, სულაც არა ყველაფერი, რაც რელიგიურია, აუცილებლად კარგია. უნდა იგრძნო, რა წარმოშვა ქრისტიანობამ, რა მიზანი მისცა ცივილიზაციას იმით, რომ სიღრმისეულად შინაგანად გაანახლა რწმენის გაგება. და ამიტომ დღეს კითხვა უნდა დავსვათ: როგორ გწამს, რა გწამს? ღვთის გულისათვის, ნუ გამიგებთ არასწორად _ ნამდვილი რწმენის შინაარსად მე დავასახელებდი მართლმადიდებლობას. მე მხედველობაში მაქვს არა ის ემპირიული მოვლენები, მახასიათებლები, რომლებიც შეადგენს მართლმადიდებლობას. პირადად მე ვთვლი, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია ძალიან ღრმად ავადაა თავისი ცხოვრების ყველა დონეზე. ყოველგვარი მართლმადიდებლური ტრიუმფალიზმი ჩემთვის აბსოლუტურად უცხოა. სულ ახლახანს ჩვენ განვიცადეთ ვნების კვირა და პასქა, როცა იგალობება: "Да молчит всякая плоть человеческая, и да стоит со страхом и трепетом, и ничтоже земное в себе да помышляет". ამ დღეებში თვით ღმერთი და ადამიანი ქრისტეში, თვით მატერია, განხორციელების (განკაცების), აღდგომისა და სულთმოფენობის საიდუმლოში განდიდებული, შემოდის ჩვენში.


საჭიროა, რომ ეს მაღალი მიზანი კვლავ გაცისკროვნდეს, რათა ადამიანმა არა წიგნით, არამედ მთელი თავისი ცხოვრებით, მთელი თავისი სიხარულით თქვას: `აი, ადამიანის მოწოდება სამყაროში _ ღმერთთან ურთიერთობა, სიხარული, მშვიდობა და მართლადმყოფობა სულიწმინდაში.” ეს და მხოლოდ ეს შეადგენს ადამიანური ცხოვრების საზრისსა და სიღრმეს.


არსებითად, თანამედროვე ადამიანი სწორედ ასეთ რწმენას ეძებს. ამ ცივილიზაციამ ვერ დაივიწყა, რა წყაროდან ამოიზარდა იგი. რწმენისაგან მის განდგომაშიც კი არის ერთგვარი მსჯავრი ჩვენს იმ სანახევრო რწმენაზე, რომელსაც ჩვენ, მორწმუნეები ვავლენთ სამყაროში.


ნუ მოვუსმენთ იმ შავბნელ ქრისტიანულ აპოკალიპტიკოსებს, რომლებიც მოგვიწოდებენ არარსებულ უდაბნოებში და ქრისტეს მეორედ მოსვლის თარიღს ანგარიშობენ.


ნუ ვიქნებით მიმდევარნი იმათი, რომლებიც გვთავაზობენ ეკლესიის გადაღებვას ამქვეყნიური ფერებით. რა ფერია დღეს, მწვანე? _ მწვანედ შეღებე! წითელი? წითლად შევღებოთ!


სულაც ადვილი შესაძლებელია, რომ მოდერნიზმის ამ ტალღის შემდეგ (რაც ამჟამად იღვრება მსოფლიოში) ძალიან მალე დადგება ახალი მოდა, კონსერვატიზმის მოდა. ამიტომ უნდა ვიაროთ არა მომავლისაკენ და არა წარსულისაკენ, რადგან იმაში, რაც იყო, საინტერესოა მხოლოდ ერთი რამ: `და სიტყუაი იგი ხორციელ იქმნა,” ხოლო იმაში, რაც იქნება, საინტერესოა მხოლოდ ერთი რამ: `და კუალად მომავალ არს დიდებით განსჯად ცხოველთა და მკუდართა”. სხვა ყველაფერი დანარჩენი ამ წარსულსა და მომავალს შორის, არსებითად რომ ვთქვათ, ამქვეყნის ის სახეა, რომელიც წარმავალია. მაგრამ თუ გავაღრმავებთ ჩვენს რწმენას, ნებსით თუ უნებლიეთ კვლავ გავწევთ იმ სამსახურს, რისი (და მხოლოდ მისი) გაწევაც შეუძლია რწმენას ცივილიზაციისათვის _ დააშენოს ის სართული, რომელიც აკლია ცივილიზაციას _ `ზე გვაქვნდინ გულნი,” რაც დღეს ასე გვაკლია. კაცობრიობას ქრისტიანობის შემდეგ უკვე არ შეუძლია დაკმაყოფილდეს არანაირი დასრულებული ცივილიზაციით, არანაირი `ღირებულებათა სისტემით,”, რადგან ამჟამად იგი ირყვნება არა ქვემოდან, არამედ ზემოდან. და ჩვენ, ქრისტიანები, უნდა ვმდგარიყავით ზეცის შესასვლელთან, რადგან სწორედ ასე მოგვიწodebs მოციქული: `... ძმანო წმიდანო, ჩინებისა მის ზეცათაისა ზიარნო” (ებრაელთა მიმართ, 3:1). აი, მორწმუნე ადამიანის განმარტება: `მონაწილე (მოზიარე) ზეცად მიწვეულთა (წოდებულთა)“.


კითხვა:


როგორ მოვეკიდოთ საეკლესიო სიძველეს?


პასუხი:


თუმცა ძალიან მიყვარს სიძველე, არასოდეს შემეძლო მიმეღო სიძველის კატეგორია, როგორც რელიგიის აბსოლუტური კუთვნილება. რელიგიაში მნიშვნელოვანია არა სიძველე, არამედ ჭეშმარიტება. ის, რაც იყო ჭეშმარიტება გუშინ, ჭეშმარიტებაა დღესაც და იქნება ჭეშმარიტება ხვალაც. ჩვენ არასოდეს უნდა ვიყოთ ივანეები, რომლებსაც არ ახსოვთ თავიანთი წარმომავლობა; ტრადიციის ყოველგვარი რღვევა, მისგან ყოველგვარი მსუბუქი გადახვევა და ყოველგვარი განდგომა მუდამ ერისა და ადამიანის სულიერი ავადმყოფობის ნიშანია. ჩვენთან, ამერიკაში, დაიბეჭდა წიგნი `ჩვენი მამების რწმენა”, სადაც გვთავაზობენ ჩვენი მამების რწმენის დაცვას. მაგრამ თუ მამების რწმენა მართალი არ იყო? მაინც დავიცვათ იგი? დაიცავით იუდაიზმი, თუ იუდეველი ხართ; დაიცავით ათეიზმი, თუ უღმერთო ხართ. სიძველის მიმართ ასევე მიმართულია რწმენა განმსჯელი, რომელიც `გამოსცდის სულებს.” ნაქცევ-ნანგრევების კულტი ახლახანს გაჩნდა _ რომანტიზმისაგან, რომელიც ქრისტიანული თვალსაზრისით, ერეტიკული მოვლენაა. კაცობრიობა ადრე არ ცხოვრობდა ნანგრევებით. ყოველთვის, როცა ადამიანები იწყებენ ცხოვრებას ნანგრევებით, ეს არის ნიშანი თვით ამ ადამიანების ნგრევისა. ამიტომ გთავაზობთ, ნუ მოვნათლავთ რაიმეს სიახლედ, არამედ ჩავწვდეთ, კარგია ეს თუ არა, მართალია თუ არა იგი, შეესაბამება თუ არა იგი ჭეშმარიტებას, გვჭირდება თუ არა იგი ჩვენ, და ასევე მოვეკიდოთ სიძველეს. ქრისტიანობა ყოველთვის მიმართულია არა ქრონოლოგიაზე, არამედ საგანთა არსზე. ზოგჯერ რაღაცის შესახებ ვფიქრობთ, რომ ეს ძველი საეკლესიო გარდამოცემაა, არადა იგი წარმოიშვა მე-19 საუკუნეში, ხოლო რომელიღაც მოდერნიზმი შეიძლება აღმოჩნდეს მოციქულთა გარდამოცემა. ამიტომ ჩვენ დღეს გვჭირდება არა ასეთი უკიდურესი პოზიციები, არამედ ეკლესიის საყოველთაობა, მთლიანობა, სისავსე (სისრულე).


შემდეგ მამა ალექსანდრეს უსაყვედურეს, რომ მან არასაკმარისად განმარტა, რა არის `ერთისაი არს სახმარ” (ლუკა, 10:42) და სთხოვეს მასზე პასუხის გაცემა.


პასუხი:


რატომ არ მოვიწვიეთ სხდომა ამ თემაზე, მთელ მოხსენებას წავიკითხავდი? ვიმედოვნებდი, რომ ეს ყველამ იცის, ხოლო თუ არ იცის, ყველაფერი თავიდან უნდა დავიწყოთ. ამაზე სახარება აბსოლუტურად ზუსტ პასუხს იძლევა:


`ხოლო თქუენ ეძიებდით პირველად სასუფეველსა ღმრთისასა და სიმართლესა მისსა, და ესე ყოველი შეგეძინოს თქუენ” (მათე, 6:33) აი, რა არის `ერთისაი არს სახმარ.” შეიძლება გაჩნდეს კითხვა, რა არის სასუფეველი ღვთისა, და მე ყოველთვის მაოცებს, რამდენად ცოტას ვფიქრობთ ამ თემაზე. ღვთის სასუფეველი, რა თქმა უნდა, არის ის, რისთვისაც შექმნილია სამყარო, ის, რისთვისაც შექმნილია თითოეული ადამიანი, ის, რისთვისაც არსებობს ყველა კულტურა, ყველა ცივილიზაცია. ეს არის ის სისავსე, რომლითაც ღმერთი აღავსებს `ყოველივეს ყოველსა შინა”, როცა ღმერთი საბოლოოდ ნამდვილად გამეფდება თავის ქმნილებაში. ესაა `ერთისაი არს სახმარ.” ახლა კი შეიძლება ყურადღების გამახვილება ხსნაზე. ადამიანს აქვს მაღალი დანიშნულება. ჩვენი თანამედროვე ქრისტიანობა ძალიან ცოტას ფიქრობს ხსნაზე, ძალიან ბევრს _ საზოგადოებრივ დახმარებაზე. ღვთის სასუფეველი სწორედ იმიტომ მოდის ჩვენთან, როგორც ხსნა, რომ ადამიანმა უარი თქვა ღვთის სასუფეველზე, წავიდა ღმერთისგან, უარყო ღმერთი, დაივიწყა ღმერთი, და ამიტომ ხსნა გვევლინება იესო ქრისტეთი; იესო ქრისტე გვასწავლის, რომ ღვთის სასუფეველი უპირველესად თვით მასშია. იგი სრული ღმერთია ადამიანში, სრული ადამიანია ღმერთში და `აღვსებაი იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა შინა აღავსო” (ეფესელთა მიმართ, 1:23). ღვთის სასუფეველი არის ცოდნა ღმრთისა, ცოდნა ჭეშმარიტებისა, ურთიერთობა ღმერთთან, სიხარული ღმერთის გამო, სრულყოფილი აღსრულება ყოველივე იმისი, რაც ჩვენში სიცოცხლის ნიჭის სახით ღმერთისგანაა მოცემული. აი, რა არის `ერთისაი არს სახმარ.”


ახლა იმის შესახებ, თუ რატომ ეწოდება `ერთისაი არს სახმარ?” ამ სამყაროში ღმრთის სასუფეველი ჩახერგილია ათასობით სხვადასხვა კერპით, სხვადასხვა მეორეხარისხოვანი ღირებულებით, ნაირნაირი ცთუნებით, ხოლო ქრისტე მოვიდა სწორედ იმიტომ, რომ განგვიცხადოს მთავარი, რომლის ირგვლივ სხვა ყველაფერი თავის ადგილზე დგება. ამიტომ ნამდვილად არ შეიძლება ჩვენს ცხოვრებაში მივმართოთ ამ `ერთისაი არს სახმარ”-ს, თუ არ უარვყოფთ მისკენ მიმავალი გზის ჩამხერგავ ბევრ რაიმეს, როგორც უარყოფითს, ისე (ძალიან ხშირად) დადებითსაც, რომელიც კერპად იქცა.


შეუძლებელია ამ ცხოვრებაში რაიმეს გაკეთება ასკეზის გარეშე. ღვთის სასუფეველი `იიძულების”. იმიტომაც ეძნელება იგი ადამიანს, რომ ადამიანი დაეცა. უფრო ადვილია ვიწვეთ, ვიდრე ვიდგეთ, ვისხდეთ, ვიდრე ვიდგეთ. გასულ წელს ამავე ადგილზე ვსაუბრობდი იმაზე, რომ ჯვარი არის არა მხოლოდ გოლგოთის ჯვრის რწმენა, არამედ ის, რაც ჩვენს ცხოვრებაში შემოვიდა როგორც მუდმივი, ყოველწუთიერი ჯვარცმა ჩვენი ბუნებრივი სურვილებისა, ბუნებრივი შეფასებებისა, ეს ის ზღვარია, რომლის წინაშეც ჩვენ ყველანი ვდგავართ.