ენათმეცნიერება (ლინგვისტიკა), Ieithyddiaeth / Málvísindi / בלשנות / Hizkuntzalaritza / Тыл үөрэҕэ / პარამეტრები

[Ismail]

შეიძლება დიდი გამოხმაურება ვერ ჰპოვოს, მაგრამ ეს თემა რომ არ ყოფილიყო ჩემს განყოფილებაში, ვერ დავუშვებდი...

თუკი ამ ფორუმზე ვინმე ხართ ამ თემაზე ჩემსავით (და კიდე ერთივით, სახელს და გვარს არ დავასახელებ ) გადარეული, შეგვიძლია ვისაუბროთ ყველაფერზე: ბასკური ენის კავკასიურ ენებთან კავშირით დაწყებული მსოფლიო მასშტაბით ერგატიული კონსტრუქციებისა და პოლიპერსონალრი ზმნების გავრცელებით დამთავრებული.

[ნანინა]

Ismail
ეგ ყველაფერი კარგი, მაგრამ

ოსური, სომხური,

რატომ შედის ინდოევროპულ ენათა ოჯახში? მგონი მეცნიერებაში ამასთან დაკავშირებით არსებობს გარკვეული მოსაზრება და თუ განმიმარტავთ კარგი იქნება
ხომ არაა ეს დაკავშირებული ხალხათა მიგრაციის ან რამე სხვა პროცესებთან? იმიტომ რომ ლოგიკურად იბერიულ-კავკასიურ და სხვა გეოგრაფიულად მონათესავე ენათა ოჯახებთან უნდა ყოფილიყო ახლოს

იგივე შეიძლება ითქვას ბასკურისა და ქართულის ნათესაობაზეც. ტერიტორიული სიშორე მგონი არ უნდა იყოს ყურადღების მიღმა დასატოვებელი.

ანდა შესაძლებელია თუ არა ყოველგვარი კავშირის გარეშე წარმოშობილიყო მსგავსი ტიპის ენები (ვგულისხმობ მრავალპირიან ზმნას, სიტყვებს შორის მსგავსებებს და სხვა ფაქტორებს, რის გამოც ენათმეცნიერებაში საუბრობენ იბერიულ-კავკასიური და ბასკური ენების ნათესაობაზე). როგორ ხსნის ამ ყველაფერს ენათმეცნიერება?

[Ismail]

Ismail
ეგ ყველაფერი კარგი, მაგრამ
რატომ შედის ინდოევროპულ ენათა ოჯახში? მგონი მეცნიერებაში ამასთან დაკავშირებით არსებობს გარკვეული მოსაზრება და თუ განმიმარტავთ კარგი იქნება

ხომ არაა ეს დაკავშირებული ხალხათა მიგრაციის ან რამე სხვა პროცესებთან? იმიტომ რომ ლოგიკურად იბერიულ-კავკასიურ და სხვა გეოგრაფიულად მონათესავე ენათა ოჯახებთან უნდა ყოფილიყო ახლოს

იმიტომ, რომ გრამატიკით ისინი ინდოევროპულ ენებთან დგანან ახლოს და ლექსიკაშიც ძალიან დიდი სგავსებაა.

ზოგადად მიღებულია ასეთი თვალსაზრისი: ერთ ენათა ოჯახში შემავალ ენებს ოდესღაც საერთო წინაპარი ჰყავდათ, ანუ ისინი ერთი წინაპარი ენის დაშლის, შემდეგ ამ დაშლის შედეგად წარმოშობილი "შვილი" ენების კიდევ დაშლის და ა.შ. შემდეგ წარმოიშვნენ. ასევეა სომხური. მას, ისევე, როგორც სხვა ინდოევროპულ ენებ, საერთო წინაპარი ჰყავდათ, თუმცა შემდეგ, ხალხის გადაადგილების შედეგად, სომხურ ენაზე მოსაუბრე ხალხი მჭიდრო ურთიერთობაში აღმოჩნდა იბერიულ-კავკასიურ ენათა ხალხთან (მათ შორის - ქართველებთან). შედეგად, სომხურში შევიდა მრავალი სიტყვა ქართულიდან, სომხური ბგერებშიც ბევრია კავკასიურისთვის დამახასიათებელი (წ, ჭ), თუმცა გრამატიკით (და მნიშვნელოვანწილად ლექსიკითაც), იგი ინდოევროპული ენაა და ინდოევროპული ენებისათვის დამახასიათებელი სტრუქტურა და გრამატიკა გააჩნია. იგივე შეიძლება ითქვას ოსურზე.

აი ენათა ნათესაობაზე საუბრისას ძალიან საინტერესოა ზოგიერთი ძირეული სიტყვების შედარება. მაგალითად თუკი შევადარებთ ერთიდან ათამდე თვლას, აღმოვაჩენთ, რომ მაგალითად ინდოევროპულ ენებში ერთიდან ათამდე რიცხვითი სახელები მეტნაკლებად გავს ერთმანეთს... ასევე შეიძლება ითქვას სხვა მრავალ სიტყვაზეც, რომელთაც მაგალითად ოსურში და ფარერის კუნძულების ენაში საერთო ფუძე აქვთ.

იგივე შეიძლება ითქვას ბასკურისა და ქართულის ნათესაობაზეც. ტერიტორიული სიშორე მგონი არ უნდა იყოს ყურადღების მიღმა დასატოვებელი.

არა რა თქმა უნდაა ყურადღების მიღმა დატოვებული, თუმცა ბასკურსა და კავკასიურ ენებს შორის აღმოჩენილი მსგავსება (არა მარტო ქართულთან, არამედ ჩრდილოკავკასიურ ენებთანაც), მრავალ ეჭვს ბადებს. თუმცა, გადაჭრით რაიმეს თქმა ძნელია.

ანდა შესაძლებელია თუ არა ყოველგვარი კავშირის გარეშე წარმოშობილიყო მსგავსი ტიპის ენები (ვგულისხმობ მრავალპირიან ზმნას, სიტყვებს შორის მსგავსებებს და სხვა ფაქტორებს, რის გამოც ენათმეცნიერებაში საუბრობენ იბერიულ-კავკასიური და ბასკური ენების ნათესაობაზე). როგორ ხსნის ამ ყველაფერს ენათმეცნიერება?

ენათა შორის მსგავსება ნათესაური კავშირის არსებობის გარეშე სრულიად შესაძლებელია. ასეთი დამთხვევები ხშირია, მაგრამ როცა დამთხვევა ძალიან ბევრ კომპონენტში ხდება, ეს უკვე სხვაა. მაგალითად, ქართულში არის თვლის ოცობითი სისტემა, იგივე სისტემაა ბასკურშიც და მაგალითად, უელსურ ენაში (რომელიც ინდოევროპული ენების კელტურ ენათა ჯგუფს მიეკუთვნება). მაგრამ ბასკურში, გარდა ამისა, არის კიდევ დამატებითი ნიშნები, რაც კავკასიურ ენებშიცაა. ესაა მაგალითად, ერგატიული (მოთხრობითი) ბრუნვის არსებობა, თუნდაც ობიექტის არსებობა ზმნაში (ზმნის მრავალპირიანობა), პოსტპოზიციური ნაწევრის ქონა, დამთხვევა ლექსიკაში და სხვა... : )