საეკლესიო რეფორმა თუ დივერსია, XVII საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმა და მისი შედეგები პარამეტრები

[dzvelmartlmadidebeli]

ამ თემის გახსნა საჭიროდ ჩავთვალე იმ მიზეზის გამო, რომ მრავალ ჩემს თანამემამულეს წარმოადგენა არა აქვს ძველმართლმადიდებლობაზე და ხშირად მსჯელობს გასული საუკუნეების (ძირითადად XVII-XIX სს.) რუსულ, ოფიციალურ პოლემიკურ თხზულებებზე დაყრდნობით, რომლებიც უმეტესწილად არაობიექტური და ტენდენციურია.

მრავალს ასევე აინტერესებს თუ რა მიზეზებმა გამოიწვია საქართველოში ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის დაფუძნება და რა კავშირშია დღევანდელი ქართული ეკლესია XVII საუკუნის რუსულ რეფორმასთან.

შევეცდები ყველა დაინტერესებულ ადამიანს მივაწოდო ის ობიექტური ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია როგორც მე-17 საუკუნის რუსული ეკლესიის რეფორმასთან, ასევე საქართველოს ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიასთან. მზად ვარ პასუხი გავცე შეკითხვებს და აგრეთვე, გამოვაქვეყნო ცნობილ რუს ისტორიკოსთა, ღვთისმეტყველთა და მკვლევართა შეხედულებები ამ პრობლემატიკასთან დაკავშირებით, რომელიც მოიცავს როგორც საწესჩვეულებო-ლიტურგიკულ მხარეს, ასევე სწავლა-მოძღვრებითსაც.

იმედი მაქვს, კორექტული იქნებით ამ თემასთან დაკავშირებული საკითხების განხილვისას.

[dzvelmartlmadidebeli]

საინტერესოა არა მარტო იმის გარკევა თუ რატომ და ვისი მიზეზით მოხდა ეს განხეთქილება, არამედ ისიც თუ რამდენად არის ნიკონიანურ-რეფორმატორული "მართლმადიდებლობა" დაცილებული ჭეშმარიტ, ძირძველ სარწმუნოებას".

2007 წელს გამომცემლობა "ალგორითმმა" გამოსცა ბორის კუტუზოვის წიგნი "Тайная миссия патриарха Никона" ("პატრიარქ ნიკონის საიდუმლო მისია").

შეიძლება ითქვას, რომ ბ-ნ ბ. კუტუზოვის ხსენებული წიგნის თავთა სათაურები, არის მოცემულ საკითხებზე არსებული რეზიუმირება, რომელთა შესახებაც ჩვენს მკითხველს საკმაოდ ცუდი წარმოდგენა აქვს.

XVII საუკუნის მეორე ნახევარში, მოხდა რუსული ეროვნული იდეის გაყალბება. კონცეფცია - "მოსკოვი - მესამე სულიერი რომი" (ანუ მოსკოვი, როგორც ჭეშმარიტი ქრისტეანული სარწმუნოების მცველი) განმარტებულ იქნა არა ესქატოლოგიური, არამედ წმიდად პოლიტიკური მნიშვნელობით. რუსული საეკლესიო პრაქტიკის ნაჩქარევი უნიფიკაცია იმდროინდელი ბერძნულის მიხედვით, ნაკარნახევი იყო იმ დიადი ბერძნულ-რუსული აღმოსავლური იმპერიის იდეით, რომელსაც სათავეში რუსი თვითმპყრობელი მეფე უნდა ჩასდგომოდა. ამ რეფორმას ეწოდა მოგვიანებით ნიკონიანური რეფორმა.

ამ "რეფორმის" ფენომენის კვლევას ეძღვნება სწორედ ბ. კუტუზოვის ეს წიგნიც, "რეფორმისა", რომელიც თავისი შედეგების მიხედვით თავისუფლად შეიძლება ვუწოდოთ გლობალური იდეოლოგიური დივერსია.

წიგნის ავტორი - საეკლესიო ისტორიკოსი და პუბლიცისტი, მოსკოვის ანდრონიკეს მონასტრის მაცხოვრის ტაძრის რეგენტი, ბორის კუტუზოვი მიდის იმ დასკვნებამდე, რომლის თანახმადაც:

1. ძველი და ახალი ტექსტების შედარება აჩვენებს, რომ "რეფორმას" მიზნად ჰქონდა საღვთისმსახურებო წიგნების გაფუჭება. ერთ ერთი "შემსწორებელი" და "თარჯიმანი" გახლდათ არსენ ბერძენი - რომის იეზუიტური კოლეგიის აღზრდილი.

2. ნიკონიანურ-ალექსეევური" რეფორმა - ეს იყო ვატიკანის ძველი გეგმის განხორციელება.

იეზუიტების ინსტრუქციებიდან თვითმარქვია მეფისადმი მოწმობს, თუ როგორ უნდა დაემკვიდრებინათ უნია რუსეთში: "გამოიცეს კანონი, რათა რუსეთის ეკლესიაში ყოველივე მისადაგებულ იქნეს ბერძენ მამათა განწესებებს..." (იგულისხმებიან უნიატი ბერძნები - oldb.).

3. დამახინჯებულია რუსეთის ეკლესიის ისტორია (კონკრეტულად, XVII საუკუნის პერიოდი.

1660 წლის კრებაზე ნიკონი დაამხეს თავისი საპატრიარქო საყდრისგან. საპატრიარქო წოდება მას ისევ დაუბრუნეს სიკვდილის შემდეგ; კონსტანტინოპოლის, ანტიოქიის და ალექსანდრიის პატრიარქთა ნებადამრთავი სიგელები ფულით იქნა ნაყიდი.

ავტორი ვრცლად განიხილავს თუ ვინ იყვნენ ნიკონის თანაშემწეები საეკლესიო "რეფორმის" საქმეში: მაგალითად, სიმეონ პოლოცკიმ, რომელიც იყო ვილნოს იეზუიტური კოლეგიის კურსდამდავრებული, მეფე ალექსი რომანოვის შვილების აღმზრდელი და 1666/67 წლების კრებათა ოქმების რედაქტორი. მან დიდი ზეწოლა მოახდინა მეფე თევდორეზე, რათა მას "პატრ. ნიკონი დაებრუნებინა მოსკოვში და მისთვის პაპი ეწოდა".

4. წიგნში განიხილება:

ა) რეფორმატორთა სიყალბეები.

ნიკონისეული კონდაკები (სამღვდელმსახურო წიგნი - oldb.) სინამდვილეში "გასწორებულნი" იქნენ არა ბერძნული, არამედ ლათინიზირებული კონდაკების მიხედვით, რომლებიც კიევში იბეჭდებოდა.

ბ) ნიკონის რეფორმის საღვთისმეტყველო უსაფუძვლობა.

1666 წლის კრების დადგენილებები არაჭეშმარიტია და უმოქმედო, რადგან ჯერ კიდევ კრებამდე ორი თვით ადრე, თითოეულმა მონაწილემ წერილობითი დასტური მისცა ალექსი რომანოვს, რომ "აღიარებდა ნიკონის მთელი რეფორმის სიმართლეს".

5-ე თავში: კონსტანტინოპოლის საყდარი, ვატიკანი და რუსეთი, ავტორი ასაბუთებს, რომ ვატიკანის ზეგავლენით, რომანოვთა მთელი დინასტია, თავიდან ბოლომდე, - შეპყრობილია "ბერძნული პროექტის" იდეით.

6. ხოლო თავში: კონსტანტინოპოლის სინდრომი. ანამნეზი: ავტორი ამტკიცებს, რომ ნიკონის "რეფორმის" მომხრეები, იეზუიტები ი. კრიჟანიჩი და მ. სპაფარიუსი აქტიურ პროპაგანდას უწევდნენ "დიადი ბერძნულ-რუსული იმპერიის" შექმნას, რომლის დედაქალაქი იქნებოდა კონსტანტინოპოლში და ხაზს უსვამდნენ, რომ ამისთვის აუცილებელი იყო რუსული და ბერძნული საღვთისმსახურებო პრაქტიკის "ერთობა".

7. მეფე ალექსი მიხეილის ძე იყო "რეფორმის" მთავარი შემოქმედი, განხეთქილების მთავარი დამნაშავე, არატრადიციულ რაკურსში (ავტორი ამტკიცებს, რომ რომანოვის დამახასიათებელი ნიშნები იყო - ბერძნოფილობა, დასავლეთის წინაშე მუხლმოყრა, სისასტიკე, იდუმალება და გონებაჩლუნგობა).

8. პიროვნებები, რომლებმაც განაჩენი გამოუტანეს რუსულ წეს-ჩვეულებებს 1667 წლის კრებაზე. ბერძნები: ანტიოქიის პატრიარქი მაკარი, ალექსანდრიის პატრიარქი პაისი, არქიმანდრიტი დიონისე, პაისი ლიგარიდი იყვნენ პატივაყრილი იერარქები, რომელთაც არავითარი კანონიკური ძალმოსილება არ გააჩნდათ არა თუ განეკითხათ ადგილობრივი პატრიარქი, ეკლესია და მის მიერ შენარჩუნებული წეს-ჩვეულებანი, არამედ მოეწვიათ კრება და ეხელმძღვანელათ მისთვის მართლმადიდებლობის საზიანოდ, რადგან:

აღმოსავლელი პატრიარქები, რომლებმაც მიიღეს საკრებო დადგენილებები 1667 წელს, აკრძალულნი იყვნენ კონსტანტინოპოლის პატრიარქის, პართენის მიერ და თურქეთის მთავრობის მიერ ჩამორთმეული ჰქონდათ თავიანთი კათედრები. მოგვიანებით, ალექსი რომანოვმა, რომელიც შიშობდა არაკანონიკურად არ გამოეცხადებინათ მის მიერ ჩატარებული კრება, წერილებს წერს მსოფლიო პატრიარქსა და თურქეთის სულთანს და აღწევს იმას, რომ მაკარისა და პაისის დაუბრუნებენ წართმეულ კათედრებს.

9. შემდგომ, ავტორი ადარებს ძველ (რეფორმამედელ) და ახალ (რეფორმის შემდგომ ) საეკლესიო-საღვთისმსახურებო ტექსტებს: მაგალითად, ნათლობის საიდუმლოს ძველი და ახალი ტექსტების შედარებით ცხადყოფილია, რომ არსებობს დოგმატური ხასიათი ცვლილებები ძველ და "შესწორებულ" ტექსტებს შორის. მაგალითად:

ძველი ტექსტი: «…молимся тебе, Господи, ниже да снидет с крещающимся дух лукавый».
ახალი ტექსტი: «…ниже да снидет с крещающимся, молимся тебе, дух лукавый».

10. იგივე ითქმის ქერუბიმთა საგალობელზე. სარწმუნოების სიმბოლოზე. ევქარისტულ კანონზე.

11. შემდეგ ავტორი გვაძლევს "შესწორებათა" ცთომილებების კლასიფიკაციას.

12. ცალკე თავი მიეძღვნა საკითხს: სტერეოტიპთა ტყვეობაში.

13. და ცალკე საკითხს: ორი თითით პირჯვრისწერისა და სამი თითით პირჯვრისწერის შესახებ.

14. ცალკე თავში განიხილება აგრეთვე მაცხოვრის სახელის დაწერილობისა და ჟღერადობის შეცვლისა და სამეფო კარის ოკულტიზმის შესახებ (სახელი " Исусъ" შეცვალეს სახელით "Иисусъ" (6 ასო), რადგან "ექვსი" - ასტროლოგებისთვის "წმინდა" ციფრია, მათ შორის ალექსი რომანოვის ასტროლოგებისთვისაც, როგორებიც იყვნენ: ს. პოლოცკი, ა. ენგელჰარდტი და ს. კოლინზი).

15. ავტორი ცალკე განიხილავს იმას თუ როგორ ამზადებდნენ 17-ე საუკუნის "რეფორმას": რომანოვი და მისი სულიერი მოძღვარი სტეფანე ბონიფანტიევი აწარმოებენ კამპანიას:

1) ბერძენი უნიატების რეაბილიტაციისთვის რუსების თვალში;

2) ქმნიან აზრს, რომლის თანახმადაც რუსული საღვთისმსახურებო წიგნები უკიდურესად გაფუჭებულია და საჭიროებენ შესწორებას.

პატრ. იოსები რეფორმის კატეგორიული წინააღმდეგია, თუმცა ის კვდება საეჭვო ვითარებაში 1652 წლის 15 აპრილს.

16. ავტორი ლაპარაკობს რეფორმის მეორეხარისხოვან შემოქმედებზე და იმაზე თუ როგორ იყვენენ ისინი ამოფარებულნი სამეფო საყრდარს ("საყრდრის ჩრდილქვეშ").

17. ავტორის ზოგიერთი დასკვნა და ჯერაც მოუნანიებელი ისტორიული ცოდვა (ა. ი. სოლჟენიცინის "Красное колесо" ("წითელი ბორბალი"): "... სანამ ძველმართლმადიდებელთ არ ვთხოვთ პატიებას და ყველანი ერთად არ გავერთიანდებით - რუსეთი კარგ დღეს ვერ იხილავს").

18. და ბოლოს: ნიკონო-ალექსეევური "რეფორმა" ს. ა. ზენკოვსკის "Русское старообрядчество" ("რუსული ძველმოწესეობის") მიხედვით.

გაგრძელება იქნება.