საეკლესიო რეფორმა თუ დივერსია, XVII საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმა და მისი შედეგები პარამეტრები

[dzvelmartlmadidebeli]

ამ თემის გახსნა საჭიროდ ჩავთვალე იმ მიზეზის გამო, რომ მრავალ ჩემს თანამემამულეს წარმოადგენა არა აქვს ძველმართლმადიდებლობაზე და ხშირად მსჯელობს გასული საუკუნეების (ძირითადად XVII-XIX სს.) რუსულ, ოფიციალურ პოლემიკურ თხზულებებზე დაყრდნობით, რომლებიც უმეტესწილად არაობიექტური და ტენდენციურია.

მრავალს ასევე აინტერესებს თუ რა მიზეზებმა გამოიწვია საქართველოში ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის დაფუძნება და რა კავშირშია დღევანდელი ქართული ეკლესია XVII საუკუნის რუსულ რეფორმასთან.

შევეცდები ყველა დაინტერესებულ ადამიანს მივაწოდო ის ობიექტური ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია როგორც მე-17 საუკუნის რუსული ეკლესიის რეფორმასთან, ასევე საქართველოს ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიასთან. მზად ვარ პასუხი გავცე შეკითხვებს და აგრეთვე, გამოვაქვეყნო ცნობილ რუს ისტორიკოსთა, ღვთისმეტყველთა და მკვლევართა შეხედულებები ამ პრობლემატიკასთან დაკავშირებით, რომელიც მოიცავს როგორც საწესჩვეულებო-ლიტურგიკულ მხარეს, ასევე სწავლა-მოძღვრებითსაც.

იმედი მაქვს, კორექტული იქნებით ამ თემასთან დაკავშირებული საკითხების განხილვისას.

[dzvelmartlmadidebeli]

damiane80

პირველ რიგში, მინდა ვთქვა თავად პატრიარქ ნიკონზე, რომ საბოლოო ჯამში 1666-67 წლების კრებები მის გარეშე (და მეტიც) მის საწინააღმდეგოდაც კი ჩატარდა, ამდენად რეფორმა შესაძლებელია ნიკონის წამოწყებული იყო, მაგრამ უეჭველია, რომ იგი მის გარეშე დაგვირგვინდა.

დიახ, ნამდვილად ასეა.

რაც შეეხება თავად ნიკონს, მე წავიკითხე, რომ საერთოდაც იგი როგორც რუსეთის პატრიარქი თავდაპირველად ძველმოწესე იყო,

ეს არ არის ზუსტი ინფორმაცია. ნიკონამდე ასეთი ცნება საერთოდ არც არსებობდა. ის გაჩნდა მისი გაპატრიარქებისა და რეფორმის შემდეგ. როგორც მოგეხსენებათ, ძველმოწესეები რეფორმატორებმა შეარქვეს, ძველი წესების დამცველთა და რეფორმის არმიმღებთ.

რომელ წელში ზუსტად არ მახსოვს, რუსეთს ესტუმრენ საბერძნეთისაეკლესიის წარმომადგენლები, რომლებმაც ნახეს, რომ ნიკონი პირჯვრის წერას და კურთხევას გასცემდა 2 წყობით, რაზეც მიანიშნეს, რომ ამგვარად პირჯვარს იწერენ სომხები (მწვალებლები). საბოლოოდ ამ საკითხში გასარკვევად, დაუბარებიათ მოსკოვში მყოფი სომეხი ვაჭრები, რომლებიც წარდგნენ პატრიარქის წინაშე და დაადასტურეს, რომ სომხები 2 თითიანი წყობით იწერენ პირჯვარს. აქვე პატრიარქს უკითხავს იცოდნენ თუ არა ვაჭრებმა, როგორ გამოისახავდნენ პირჯვარს ბერძნები, მათ კი უპასუხიათ, რომ სამი თითით, თუმცა უარი უთქვამთ პირჯვრის გადასახვაზე, რადგან მათი სიტვით ამის გამო სომხური ეკლესია მათ შეაჩვენებდა. (ეს ტექსტი ამივიკითხე ერთ-ერთ რუსულ წყაროში, თუ სურვილი გექნებათ მოვიძიებ შემდეგ)

ძალიან კარგი იქნება თუ ამ ინფორმაციის წყაროს წარმომიდგენთ. ჩემი მხრიდან კი გეტყვით, რომ არც ეს ინფორმაცია შეეფერება სინამდვილეს. ცნობილია, რომ იმ პერიოდში, მრავალ რუსულ წყაროში იბეჭდებოდა ყალბი ინფორმაცია იმის შესახებ, თითქოდა ორი თითით პირჯვრისწერა სომხური წესი იყო. მოიგონეს კიევის არარსებული კრებაც კი, რომელიც თითქოსდა ჩატარდა მე-12 საუკუნეში (ამის შესახებ შეგიძლიათ წაიკითხოთ "ბროკჰაუზ-ეფრონის" ენციკლოპედიაში. სტ. "დენისოვები" (Денисовы)).

ჩემს მომდევნო პოსტებში მე წარმოგიჩენთ ოფიციალური ეკლესიის მკვლევართა და ღვთისმეტყველთა ნაშრომებს, სადაც დამტკიცებულია ამ ცნობის (ორთი თითის "სომხურობის") სიყალბე. და საერთოდ, სომხებს არასოდეს გადაუწერიათ პირჯვარი დიოფიზიტური წესით - ორი თითით.

სწორედ ამის შემდეგ იყო, რომ პატრიარქმა ნიკონმა დაიწყო ყველა მართლმადიდებლურ ეკლესიებთან მიმოწერა პირჯვრის გადასახვის წესსა და სხვა წესებთან დაკავშირებით (მათ შორის კონსტანსტინეპოლის პატრიარქის) მიმართ, გარდა ამისა, ნიკონმა გააგზავნა ერთი მეტად განათლებული სამღვდელო პირი, რომელმაც ათონის მთაც კი მოიარა, თუმცა იმ დროს მოქმედი არცერთი ეკლესიიდან მას არ მიუღია პასუხი, რომ რომელიმე მართლმდადიბებლურ ეკლესიაში პირჯვარს 2 თითით იწერდნენ. ყველა ერთხმად დაუდასტურა სამი თითით პირჯვრის წერის წესი. რაც შეეხება კონსტანტინოპოლის პატრიარქს, როგორც ზემოთ ვთქვი, მისი პასუხი იყო ყველაზე უფრო სწორი და გონივრული, მან მისწერა, რომ ორივე წესი მისაღებია, თუმცა იგი უპირატესობას ანიჭებს სამი თითით პირჯვრის წერას, როგორც დამკვიდრებულ წესს ეკლესიაში.

ეს ალბათ თქვენს მიერ ხსენებული წყაროს მიხედვით, რომლის სანდოობა, მერწმუნეთ, საეჭვოა. რაც შეეხება პიროვნებას, რომელმაც ნიკონის დავალებით შემოიარა აღმოსავლეთი (მას დაევალა ჩამოეტანა უძველესი ხელნაწერი ლიტურგიკული წყაროები რეფორმის საჭიროებისთვის), იყო ცნობილი ბერი არსენ სუხანოვი. მის დროს რუსები პირჯვარს იწერდნენ ორი თითით, ბერძნები კი სამით, რის გამოც არსენს ბერძნებთან დავაც კი გაუმართავს (მოდი, ამის შესახებაც ცოტა მოგვიანებით).

რაც შეეხება თავად 1666-67 წლების კრებას, უნდა ითქვას, რომ 1666 წელს კრებაში მონაწილეობდა ფაქტობრივად მხოლოდ რუსეთის საეკლესიო პირები (და შეიძლება მხოლოდ რამოდენიმე სტუმარი), ხოლო უკვე 1667 წელს რუსეთში ჩამოვიდნენ საბერძნეთისა და ანტიოქიის (თუ სწორად მახსოვს), ასევე მეზობელი ქვეყნების, მათ შორის საქართველოს ეკლესიის წარმომადგენლები ანუ ფაქტობრივად კრებაზე სახეზე იყო თითქმის ყველა მართლმადიდებლური ეკლესიის წარმომადგენელი, რის შემდეგაც განახლდა კრება და მიიღოს ის გადაწყვეტილებები, რაც მიიღო.

1667 წლის კრება არის განსაკუთრებული მსჯელობის საგანი. ასევე განსაკუთრებულად აღსანიშნავია და გასარკვევი თუ ვინ იყვნენ ეს აღმოსავლური, მართლმადიდებლური ეკლესიების წარმომადგენლები. როგორც ვნახავთ, ისინი იყვნენ ერეტიკოსები და საკუთარი კათედრებიდან ჩამომხობილი პატრიარქები, რომლებიც არ იყვნენ უფლებამოსილნი მიეღოთ რაიმე საეკლესიო გადაწყვეტილება. მოგვიანებით, 1667 წლის კრების დასასრულს, როდესაც თვით ნიკონი გაასამართლეს, მან (ნიკონმა) ამხილა ეს იერარქები და გაამხილა მათი პატივაყრის ფაქტები. რეფორმა რომ არ ჩავარდნოდა, მეფე ალექსი მიხეილის ძემ აამოქმედა დიპლომატიური და ფინანსური შესაძლებლობები კონსტანტინოპოლის და იერუსალიმის საპატრიარქოების წინაშე... ამ თემაზე არსებობს პროფ. ნ. კაპტერევის ფუნდამენტური ნაშრომი. სხვათა შორის არის ჩვენს ეროვნულ ბიბლიოთეკაშიც (ეხლა სახელწოდება არ მახსოვს, მაგრამ მოვიძიებ და გამცნობთ).

საგულისხმოა, რომ ამ პროცესებში პატრიარქი ნიკონი საერთოდ არ მონაწილეობდა, პირიქით იმავე 1667 წლის კრებამ მისი გადაყენების საკითხი განიხილა. ამიტომ, ნუ გვეგონება, რომ ვიღაც ავანტურისტმა ბერძნებმა რუსეთის პატრიარქს თავს რაღაც წესები მოახვიეს და მანაც რეფორმის ქარ-ცეცხლში გაატარა ქვეყანა.

საქმეც იმაშია, რომ ის ბერძენი იერარქები, რომლებმაც თავიდანვე წააქეზეს ნიკონი და მეფე ალექსი რეფორმისკენ და ბოლომდე მიიყვანეს საქმე, ნამდვილად იყვნენ ავანტიურისტები. ისინი იყვნენ იეზუიტების აგენტები.

სწორედ ამის შესახებ ლაპარაკობს ბ-ნი ბ. კუტუზოვი იმ ნაშრომში, რომელსაც ვაქვეყნებ. მგონი დადგა დრო, გავაგრძელო მისი გამოქვეყნება.

ნუ რა თქმა უნდა ცალკე თემაა ის, თუ საბოლოოდ როგორი სახე მიიღო ამ რეფორმამ, მაგრამ, ჩემი პირადი აზრით, მოვლენების ასეთ განვითარებაში თავისი წვლილი შეიტანა იმან, რომ საერო ხელისუფლება ერეოდა აქტიურად ამ რეფორმის მიმდინარეობაში და ამან ბევრს რამეში "რეფორმას" დაღი დაასვა.

დიახ, ეს ნამდვილად ასეა. ფაქტობრივად, რეფორმა წამოიწყო და "დააგვირგვინა" მეფე ალექსიმ, ნიკონი მან გამოიყენა იარაღად. შემდეგ კი მოიშორა. თუმცა მან ვერ მიაღწია იმას, რასაც ისახავდა. საეკლესიო იდენტურობა ბერძნულ-რუსულ ეკლესიებს შორის ვერ დამყარდა, მეტიც განსხვავებებიც კი გაღრმავდა... ხოლო მეფემ სავალალოდ დაასრულა თავისი სიცოცხლე სარეცელზე ციებ-ცხელებით, იმის შემდეგ, რაც 18 წლიანი ალყის მერე, გამყიდველი ბერის დახმარებით, ამოშანთა და ამოწვა 400 სოლოვეცკელი ბერი. მრავალი მათგანი ცოცხლად კაუჭებზე წამოაცვეს და ისე აწამეს. ხოლო სიკვდილის მერე სპეციალურად არ დაკრძალეს, რათა აყროლებულიყვნენ. მოხდა კი სასწაული, სხეულები არ განიხრწნენ... და მეტიც, როდესაც გაზაფხული დადგა, ის ყინულები, რომლებზეც მოწამენი იწვნენ, არ გალღვა... თუმცა, ეს საუბრის სხვა თემაა... სოლოვეცკელ ბერთა ცხოვრება და წამება აღწერილია...



სოლოვეცკელი ბერების წამება




სოლოვეცკის მონასტრის შტურმი