საეკლესიო რეფორმა თუ დივერსია, XVII საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმა და მისი შედეგები პარამეტრები

[dzvelmartlmadidebeli]

ამ თემის გახსნა საჭიროდ ჩავთვალე იმ მიზეზის გამო, რომ მრავალ ჩემს თანამემამულეს წარმოადგენა არა აქვს ძველმართლმადიდებლობაზე და ხშირად მსჯელობს გასული საუკუნეების (ძირითადად XVII-XIX სს.) რუსულ, ოფიციალურ პოლემიკურ თხზულებებზე დაყრდნობით, რომლებიც უმეტესწილად არაობიექტური და ტენდენციურია.

მრავალს ასევე აინტერესებს თუ რა მიზეზებმა გამოიწვია საქართველოში ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის დაფუძნება და რა კავშირშია დღევანდელი ქართული ეკლესია XVII საუკუნის რუსულ რეფორმასთან.

შევეცდები ყველა დაინტერესებულ ადამიანს მივაწოდო ის ობიექტური ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია როგორც მე-17 საუკუნის რუსული ეკლესიის რეფორმასთან, ასევე საქართველოს ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიასთან. მზად ვარ პასუხი გავცე შეკითხვებს და აგრეთვე, გამოვაქვეყნო ცნობილ რუს ისტორიკოსთა, ღვთისმეტყველთა და მკვლევართა შეხედულებები ამ პრობლემატიკასთან დაკავშირებით, რომელიც მოიცავს როგორც საწესჩვეულებო-ლიტურგიკულ მხარეს, ასევე სწავლა-მოძღვრებითსაც.

იმედი მაქვს, კორექტული იქნებით ამ თემასთან დაკავშირებული საკითხების განხილვისას.

[dzvelmartlmadidebeli]

კანონისტი

იცით თუ არა, რომ კათალიკოსმა ანტონ პირველმა რუსული საღვთისმსახურებო წიგნების მიხედვით გადააკეთა ყველა ქართული სალიტურგიკო წიგნი და ამ წიგნებს ხმარობთ თქვენ ახლა? ვისი პრაქტიკის მიხედვით გადააკეთა ანტონმა ეს წიგნები და რა საჭირო იყო მათი გადაკეთება?

ვიცით. საჭირო იყო მრავალი მიზეზის გამო. სხვა თუ არაფერი, მუსლიმთა შემოსევების შედეგად განადგურებული იყო ქართული უამრავი ხელნაწერი, გარდა ამისა, ჭირდა კავშირი ჯვრის მონასტერთან და ათონთან, საიდანაც, როგორც წესი, ქართველები იღებდნენ გადაწერილ ხელნაწერებს და ტიპიკონებს.

კეთილი, ბატონო, ისტორიული სიდუხჭირის გამო სააპელაციო რა მაქვს, მაგრამ უინტერესო არ იქნებოდა ამ შეხედულების გაცნობაც: ""მე-18 საუკუნეში ქართული კონდაკი შესწორებული იქნა სლავიანური (იგულისხმება ნიკონიანური) კონდაკისამებრ; ამნაირად შესწორებულ კონდაკს ვხმარობთ ჩვენ ახლა. უმრავლესობა ჰგონია, რომ ეს კონდაკი უძველესია, და იმას ხმარობდნენ უძველესი წინაპარნნი ჩვენნი, ამ კონდაკებში ბევრი შეცდომებია. თბილისის საეკლესიო მუზეუმში არის ძველი კონდაკები ამ კონდაკებსა და ახლანდელ კონდაკს შუა ბევრი განსხვავებაა, და ვინც ჩააკვირდება პირველთ მოიწონებს…

ისიც მართალია, რომ ჩვენ საეკლესიო ცხოვრებას ბევრი მოთხოვნილება აქვს…გარნა საჭიროა აგრეთვე შებღალული წიგნების შესწორება... 1793 წელს ქართული კონდაკი, სლავურის (იგულისხმება ნიკონიანური - ძვმ.) მიხედვით ვინმე არხიმანდრიტ ტრიფილეს შეუსწორებია; მაგრამ ”რა საბუთები გვაქვს იმისა, რომ მ. ტრიფილე დიდი ნიჭისა და ცოდნის მქონე იყო, რომ იგი დიდ ავტორიტეტეს წარმოადგენდა? ან რაც მან გადმოგვცა, იგი რისთვის უნდა ჩაითვალოს ყველა ჩვენ წინაპართა ნაანდერძევად? რისთვის სხვა კონდაკებს, ხელნაწერებსა და დაბეჭდილებს არ უნდა ვენდოთ, და მათ მიერ არ უნდა ვიხელმძღვანელოთ?" (ეპ.დავითი ახლანდელი კონდაკის შესწორების საჭიროება ძველი კონდაკების მიხედვით და საეკელსიო წიგნების მხედრული ასოებით დაბეჭვდის შესახებ. თბილისი, 1910 წ. გვ. 3-7)".

მიიჩნევ თუ არა საჭიროდ ანტონის მიერ შერყვნილი ამ წიგნების ისევ გადმოკეთებას და ძველი საეკლესიო-ლიტურგიკული პრაქტიკის აღდგენას?

დიახ, მიიჩნევს საპატრიარქო, რის გამოც შექმნილია ლიტურგიკული კომისია, რომელმაც უნდა აღადგინოს არანიკონამდელი რუსული ლიტურგიკული წესი, სადაც ბევრი არევ-დარევა იყო ისეც, არამედ გიორგი მთაწმინდლის განწესი.

ღმერთს დიდება! გულწრფელად გამიხარდა. ასეთ შესწორებულ წიგნებს მეც შევიძენ, როცა გამოვა (იმედია შემატყობინებთ ფორუმში). რაც შეეხება ნიკონამდელ ლიტურგიკულ ტექსტებს, ჯერ ერთი, მე არ მომითხოვია (ან როგორ მოვითხოვდი, ან ვის მოვთხოვდი) ქართული ლიტურგიკული ტექსტები აღედგინათ ნიკონამდელი წყაროების მიხედვით; და მეორე, ნიკონამდელ ლიტურგიკულ ტექსტებში არ ყოფილა არანაირი არევ-დარევა. ეს ტიპიური ნიკონიანური არგუმენტია, რომლითაც, ოფიციალური ეკლესიის მესვეურები სამწუხაროდ, დღემდე კვებავენ სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის სტუდენტებს; და საერთოდ, თავიანთ მრევლს. ვინც იცნობს ძველსლავურ ლიტურგიკულ ტექსტებს, მას სწორედ მისი სიმწყობრე და ტექსტების მაღალი ხარისხი განაცვიფრებს. იმედია, ამის დამადასტურებელი სამეცნიერო ნაშრომების დამოწმება არ დამჭირდება.

თქვენ რომ მართალი იყოთ და მხოლოდ რუსებს ჰქონდეთ შეცვლილი წესები (და მათ კვალობაზე - ანტონ I-ს), მაშინ ძველმართლმადიდებლები და სხვა დანარჩენი საპატრიარქოები ერთ განწესზე უნდა სწირავდეთ, რაც ასე არ არის. ამ მიმართულებით იფიქრეთ.

მომიტევეთ მაგრამ ცოტა არ იყოს ვერ გავიგე... რუსებს წესები და სალიტურგიკო განგებები, იმდროინდელი ბერძნულის მიხედვით შეაცვლევინეს თვითმარქვია ბერძენმა იერარქებმა. თანაც ძალიან დაამახინჯებინეს, ხოლო ანტონ პირველმა ამ დამახინჯებული რუსულიდან გადმოაკეთა ქართული სალიტურგიკო პრაქტიკა. რატომ არ უნდა ვიყოთ მართალი? ასე არ არის?

ისე, სალიტურგიკო განაწესი, რომლითაც ძველმორწმუნე რუსები სწირავენ შედგენილია ძველი მამების მიერ. მას რუსულად ეწოდება "Церковное Око" და აგებულია იერუსალიმური და სტოდიური განაწესების მიხედვით და ამ მხრივ მისი სქემა სხვა მართლმადიდებლური ეკლესიების ღვთისმსახურებისგან არ განსხვავდება. განსხვავებები არსებობს თვით ტექსტებში... სავალალო და მიუტევებელი შეცდომებითურთ (როგორც ნიკონის მიერ რეფორმირებულში, ასევე ანტონის მიერ გადმოკეთებულში).

ისე კი, აქვე მინდა გითხრათ, თუკი რუსეთის გავლენაზე დამიწყებთ საუბარს ბერძენთა მიმართ, რომ რუსული და ბერძნული საღვთისმსახურო განწესი საკმაოდ განსხვავდება და ბერძნებს რუსების არანაირი გავლენა არ ეტყობათ.

არა, რატომ უნდა დაგიწყოთ ლაპარაკი რუსების ზეგავლენაზე ბერძნების მიმართ? მომიტევეთ, მაგრამ რატომღაც უკუღმა მიყენებთ ბრალდებებს... ჩვენ ვლაპარაკობთ მე-17 საუკუნის ბერძნული პრაქტიკის ზეგავლენაზე ძველ რუსული პრაქტიკის მიმართ, რომელიც, თავის მხრივ, ძველბერძნულია...

ბერძნებს რუსების არანაირი გავლენა არ ეტყობათ.

ცხადია! მაგას მოითმენენ ბერძნები რუსების ზეგავლენა ეტყობოდეთ?!...

მაცხოვარს სახელად ერქვა იეშუა. ელინიზირების წესით, "შ" შეიცვალა "ს"-ით, ხოლო რადგან "ა" დაბოლოება მდედრ. სქესისაა, იგი შეიცვალა მამრ. სქესის "-ს" დაბოლოებით, რის გამოც მივიღეთ - იესუს.

ეს ჩაიწერა შემდეგნაირად - Ιησούς
"ეტა"-ს (η) გამოთქმა ("ე") ბიზანტიურ ბერძნულში შეიცვალა "ი"-თ და მივიღეთ მაცხოვრის სახელის გამოთქმა – იისუს.

ამიტომაც, ზოგ ენებში შენარჩუნებულია "ე":
ლათ. Jesus, ქართ. იესუ,
ზოგ ენებში - "ი":
სომხ. Հիսուս, რუს. Иисус, რუმ. Iisus...

კი ბატონო, ამაშიც გეთანხმებით. მე მგონი თქვენ ჩემს პოსტში რაღაც არასწორად გაიგეთ. სხვათა შორის, შემიძლია დაგისახელოთ ერთი "ბეზპოპოვეცი" ავტორი, რომელიც ზუსტად იმასვე უმტკიცებს რუს ნიკონიანელებს, რასაც ახლა თქვენ მე მიმტკიცებთ...

ამიტომ, ცხადია, რეფორმამდელი ფორმა Исус იყო უზუსტო და გლეხური (რადგან ორი "ი" არ ისმის საუბრის დროს, ისმის გაგრძელებული "ი" და გაუნათლებელი ადამიანისთვის შეიძლება მართლაც სწორი ფორმა Исус გამოსულიყო.

აქ ვერ დაგეთანხმებით. არ არის საჭირო ნიკონის რეფორმის გამართლება, ის დიდი ხანია უკვე დაგმეს რუსულმა სამეცნიერო წრეებმა და აღიარეს მისი გამოგონებების უსუსურობა. იესუს სახელი მათ შეცვალეს ბერძნულის კალკის მიხედვით. ბერძნულში არის "იისუს", "იესუს"... რადგან ნიკონი ყველფერში თავის გრეკოფილურ დამოკიდებულებას აქსოვდა, შეცვალა მაცხოვრის სახელი, რომელიც რუსულისთვის უფრო ბუნებრივად, ერთი იოტათი გამოითქმის. მართალია, ისიც, რომ ძველ რუსულ ტექსტებში ზოგან ორი იოტათი დაწერილი "იესუც" გვხვდება, მაგრამ ალბათ ეს უფრო გრეციზმებს უნდა მივაწეროთ. მაგალითად, სიტყვა "ანგელოზი" (ἄγγελος) Ангел ძველ რუსულში ზოგან წერია, როგორც Ангел? ზოგან კი Аггел. აშკარაა, რომ Аггел, არის ბერძნულის კალკი და სლავურში გადმოტანილია ძველბერძნულის გრამატიკული თავისებურებების გათვალისწინების გარეშე, რადგან იქ სადაც ერთად იწერება ორი გამმა (γγ), ერთი იკითხება როგორც "ნ" (N). აქედან ἄγγελος იქნება "ანგელოზი" და არა "აგგელოზი". ასეთი გრეციზმები ძველ ქართულ ტექსტებშიც შეუნიშნავთ (მაგ. ედ. ჭელიძეს) და არსებობს ის ძველსლავურ ტექსტებშიაც. ცხადია, ამაში დანაშაულებრივი და საგანგაშო არაფერია, მაგრამ პატრ. ნიკონმა სწორედ ასეთი განგაში ატეხა რუსულ ენაზე მაცხოვრის სახელის დაწერილობის გამო. აქ ძველმართლმადიდებლები, როგორც საერთოდ ყველა საკითხში, უდანაშაულონი არიან...

სლავურ ენაზე მაცხოვრის სახელის დაწერილობის შესახებ ამჯერად აქ შევჩერდები, იმედი მაქვს ამ საგანზე დავას არ გამიმართავთ. ერთი კი მინდა გითხრათ, "ჯვარი ვაზისას" ერთ ერთ ძველ ნომერში (სამწუხაროდ არ მახსოვს) დაიბეჭდა ე. კოჭლამაზაშვილის სტატია მაცხოვრის სახელთან დაკავშირებით. ძალიან კარგი სტატიაა... და ყველაფერი მისაღებია...

რაც შეეხება სამეფო კარის ოკულტიზმსა და მაცხოვრის სახელში ექვსი ასოს პრინციპულ დაფიქსირებას, რასაც მიელტვოდა ნიკონი, ეს თვით ოფიციალური ეკლესიის მკვლევართა მტკიცებულებაა... თუ ღმერთმა ინება, ამ თავს მთლიანად გადმოგითარგმნით და დაგიდებთ ფორუმზე... მეტად საინტერესო რამეა...

ასე რომ, ჯობს ჯერ საკითხი შევისწავლოთ კარგად

ნამდვილად ჯობს!