საეკლესიო რეფორმა თუ დივერსია, XVII საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმა და მისი შედეგები პარამეტრები

[dzvelmartlmadidebeli]

ამ თემის გახსნა საჭიროდ ჩავთვალე იმ მიზეზის გამო, რომ მრავალ ჩემს თანამემამულეს წარმოადგენა არა აქვს ძველმართლმადიდებლობაზე და ხშირად მსჯელობს გასული საუკუნეების (ძირითადად XVII-XIX სს.) რუსულ, ოფიციალურ პოლემიკურ თხზულებებზე დაყრდნობით, რომლებიც უმეტესწილად არაობიექტური და ტენდენციურია.

მრავალს ასევე აინტერესებს თუ რა მიზეზებმა გამოიწვია საქართველოში ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის დაფუძნება და რა კავშირშია დღევანდელი ქართული ეკლესია XVII საუკუნის რუსულ რეფორმასთან.

შევეცდები ყველა დაინტერესებულ ადამიანს მივაწოდო ის ობიექტური ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია როგორც მე-17 საუკუნის რუსული ეკლესიის რეფორმასთან, ასევე საქართველოს ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიასთან. მზად ვარ პასუხი გავცე შეკითხვებს და აგრეთვე, გამოვაქვეყნო ცნობილ რუს ისტორიკოსთა, ღვთისმეტყველთა და მკვლევართა შეხედულებები ამ პრობლემატიკასთან დაკავშირებით, რომელიც მოიცავს როგორც საწესჩვეულებო-ლიტურგიკულ მხარეს, ასევე სწავლა-მოძღვრებითსაც.

იმედი მაქვს, კორექტული იქნებით ამ თემასთან დაკავშირებული საკითხების განხილვისას.

[dzvelmartlmadidebeli]

ორიოდ სიტყვით "რეფორმატორთა" შესახებ

ანუ მათ საყურადღებოდ, ვისაც არ სჯერა, რომ XVII საუკუნის ნიკონიანური რეფორმის შთამაგონებელნი, წამქეზებელნი და ორგანიზატორნი იყვნენ გალათინებული, პატივაყრილი და ავანტიურისტი მწვალებლები

გაგრძელება

დავიწყოთ არსენ ბერძენით, ერთ-ერთი უმთავრესი რეფორმატორით. აი, რას გვამცნობენ მის შესახებ ისტორიული წყაროები: "თუკი ნიკონის დროს (საეკლესიო) წიგნების შესწორებათა მოწინააღმდეგეები არსენს ყველა მხრივ უკიდურესად არასაიმედო და პირდაპირ ერეტიკოსებადაც კი მიიჩნევდნენ, რომელმაც რუსული საღვთისმსახურებო წიგნებში შეიტანა თავისი მწვალებლობანი და სწორედ მასში ხედავდნენ ნიკონის დროს შემოტანილი ყველა საეკლესიო სიახლის მთავარ დამნაშავეს, მართლმადიდებელი (იგულისხმება ნიკონიანელი - მთარგმნ.) მწერლები, პირიქით, ამ ბოლო დრომდე დაბეჯითებით ამტკიცებდნენ, რომ არსენი იყო არა მხოლოდ განათლებული ადამიანი, არამედ მართლმადიდებლობის მკაცრი დამცველი. მან მოსკოვში თითქოსდა მხურვალედ ამხილა რუსული ჩვეულებების უმართებულობა და რუსული საეკლესიო წიგნების უვარგისობა, რითაც აიმხედრა კიდევაც ძველი ღვთისმოსაობის დამცველები" (Н. Ф. Каптерев. "Характер отношений… стр. 208). რამდენად "უვარგისი" იყო ძველი რუსული საეკლესიო წიგნები და რამდენად საჭიროებდნენ შესწორებას, მოკლედ ზემოთაც აღვნიშნეთ, ამჯერად ჩვენი მიზანია, გვარკვიოთ, ნამდვილად იყო კი ეს არსენ ბერძენი მართლმადიდებელი?!

როგორც პროფ. კაპტერევი გვამცნობს, ძველმორწმუნეთა მოწინააღმდეგე და ნიკონის მომხრე რეფორმატორები ცდილობენ შექმნან არსენ ბერძენის, როგორც მგზნებარე მართლმადიდებლის ხატი, მაგრამ მათ ამ მონდომებას ცივი წყალი გადაასხა მთელმა რიგმა ისტორიულმა პირებმა, მათ შორის, იერუსალიმის პატრიარქმა პაისიმ, რომლის წერილიდანაც ჩანს, რომ არსენი მართლმადიდებელი კი არა, მგზნებარე ერეტიკოსი ყოფილა.

1649 წელს პატრიარქი პაისი მეფე ალექსის უგზავნის წერილს, სადაც ურჩევს, კარგად გამოიძიონ არსენის ვინაობა და გამოკითხონ იგი, რამეთუ "მერყევია ქრისტეანულ სარწმუნოებაში" (იქვე. გვ. 209). რომ მას, (პატრიარქს - მთარგმნ.) არსენის მიერ ჩადენილ ბოროტ საქმეზე უარესი საქმეები ჯერ არ უხილავს, რომელთა შესახებაც მხოლოდ მან, იერუსალიმის პატრიარქმა იცის" (იქვე. გვ. 213-214). ცხადია, რომ ასეთი ინფორმაციის მიღების შემდეგ, არსენი დააპატიმრეს და გადაასახლეს სოლოვკაში. დაიწყეს მისი საქმეების გამოძიება და დაკითხვები.

"არსენ ბერძენის საქმიდან ცხადი ხდება, რომ არსენი, რომის იეზუიტური კოლეგიის აღზრდილი იყო, რომელიც სპეციალურად ბერძენ უნიატტა აღზრდას ემსახურებოდა. ამგვარი პიროვნება იყო არსენიც. ძალზე ძნელი და თითქმის შეუძლებელია ივარაუდო, რომ იეზუიტ მოძღვართა ხელში აღმოჩენილ 14 წლის ყმაწვილს რაიმე სერიოზული წინააღმდეგობა გაეწია მათი ზეგავლენისთვის. სხვას რომ თავი დავანებოთ, მარტო ასაკის გამოც ვერ შესძლებდა იგი მართლმადიდებლურ და პაპისტურ (ლათინურ - მთარგმნ.) აღმსარებლობათა შორის არსებულ განსხვავებათა სიღრმისეულ წვდომას, ამიტომაც ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე მიეცა ადამიანის სულის წარწყმედის საქმეში გაწაფულ იეზუიტებთან მეგობრობას...

როდესაც არსენი კონსტანტინოპოლში ჩამოვიდა, მისმა საკუთარმა ძმამ, არქიმანდრიტმა ათანასემ, იგი ბერად არ აღკვეცა იმ მიზეზით, რომ იგი რომში გალათინდა... თუ არსენის ჩვენებებს დავუჯერებთ, თავისი ღვიძლი ძმების მიერ იძულებულ იქნა საჯაროდ შეეჩვენებინა ლათინობა და მართლმადიდებლობა მიეღო; მაგრამ არცთუ დიდი ხნით. ძალიან მალე მან საერთოდ უარყო ქრისტეანული სარწმუნოება და მაჰმადიანობა მიიღო. დატოვა კონსტანტინოპოლი და ვალახეთში დასახლდა, შემდგომ კი მოლდავეთში, მართლმადიდებლურ გარემოში აღმოჩნდა, სადაც ისევ ქრისტეანობას დაუბრუნდა...

ამის შემდეგ არსენ ბერძენი საცხოვრებლად გადადის ლვოვში და ისევ უნიატი ხდება; შემდეგ მიემგზავრება ვარშავაში, სადაც გარკვეული ხნით პოლონეთის მეფის კარზე ცხოვრობს, ეს უკანასკნელი მას კიევის მართლმადიდებლურ სკოლაში აგზავნის მასწავლებლად - რა თქმა უნდა, აქ უნიატობის საქადაგებლად...

მოსკოვში ჩამოსული არსენი თავს ორთოდოქს მართლმადიდებლად ასაღებს, ხოლო შემდგომ, სოლოვკის მონასტერში მკაცრი მეთვალყურეობის ქვეშ გადასახლებული - დროისა და ვითარების შესაბამისად, - მთელი მონდომებით აქებს და ადიდებს რუსულ ღვთისმოსაობას და ბერძნულზე ბევრად აღმატებულადაც კი მიიჩნევს. ცხადია, რომ იეზუიტური აღზრდის შედეგად არსენი, როგორც ადამიანი, სრულიად დეგრადირებული იყო; მას არაფრად უღირდა, ვითარებისდ მიხედვით წარამარა ეცვალა რელიგიური შეხედულებანი: ლათინებთან ლათინი იყო, მაჰმადიანებთან - მაჰმადიანი, მართლმადიდებლებთან - მართლმადიდებელი; სოლოვკელ ბერებთან კი დიდი გულშემატკივარი რუსული ღვთისმოსაობისა და ბერძნულის მაძაგებელი.

არსენი, მასთან ერტად იეზუიტურ კოლეგიაში აღზრდილ პაისი ლიგარიდის მსგავსად (მის შესახებ ცოტა ქვემოთ), იმ ავანტიურისტთა რიგს მიეკუთვნებოდა, რომელთა მსგავსნი საკმაოდ იყვნენ იმდროინდელ ბერძნებს შორის და რომელთა ზედაპირული განათლებულობის ქვეშ უხეში ეგოიზმი, მერყეობა და გამცემლობა იმალებოდა. ესენი ის ადამიანები იყვნენ, ვინც ყველაფერს იკისრებდნენ საკუთარი გამორჩენისთვის.

თავისთავად გასაგებია, როგორ წინდაუხედავად მოიქცა ნიკონი, როდესაც სოლოვეცკის მონასტრიდან მოსკოვში გამოიძახა არსენი და რუსული საეკლესიო საღვთისმსახურებო წიგნების შესწორება მიანდო. თვით იერუსალიმის პატრიარქმა აღიარა არსენი ერეტიკოსად, და მართლმადიდებლობისთვის საშიშ პიროვნებად მიიჩნია. ამიტომაც ურჩევდა ნიკონს, როგორც მავნე ეკალი, დაუყოვნებლივ ამოეძირკვა არსენი მართლმადიდებლური რუსეთის ნიადაგიდან, რათა იგი რაიმე "საეკლესიო გარყვნილებით" არ შეებილწა.

თვით რუსეთის მთავრობამ ოფიციალურად სცნო არსენი ბოროტმოქმედ ერეტიკოსად, რომელსაც ერეტიკული გამოგონებებით სურდა მოსკოვის ქვეყანაშიც გაევრცელებინა თავისი დემონური სწავლებანი და მართლმადიდებელ ქრისტეანთა შორის კეთილმსახურებისა და ღვთისმოსაობის ნაცვლად ერეტიკული ღვარძლი ეთესა.

ნიკონის მოწინააღმდეგეთა მყარი რწმენა არსენის ერეტიკულობასთან დაკავშირებით მტკიცდებოდა კიდევ იმ გარემოებით, რომ არსენი სოლოვკებიდან გამოძახების შემდგომაც (ე. ი. წიგნების შესწორების დროსაც კი - მთარგმნ.) მეთვალყურეობის ქვეშ რჩებოდა (ეს ჩანს მის მიერ 1666 წელს მეფისადმი მიწერილი სავედრებელიდანაც).

ამრიგად, არსენ ბერძენი 1666 წლამდე მეთვალყურეობის ქვეშ იყო "მისი მართლმადიდებლურ სარწმუნოებაში გამოსწორების მიზნით და სწორედ ამ მართლმადიდებლობაში გამოსასწორებელ კაცს ანდობენ რუსული ღვთისმოსაობისა და საეკლესიო წიგნების შესწორებას. ამგვარი ქმედების შეუსაბამობა ხომ სრულიად აშკარაა" (Н. Ф. Каптерев. "Характер отношений России к православному востоку в XVI и XVII вв. Москва. 1914 г., стр. 214-218).

გაგრძელება იქნება