ერეკლე II პარამეტრები

[lingvo]

ერეკლე II (1720 – 1798)



"მე ვარ ავი მუსაიფი კახთ ბატონის ირაკლისა"

ერეკლე II დაიბადა თელავში 1720 წლის 7 ნოემბერს. იგი იყო თეიმურაზ II–ისა და თამარ დედოფლის (ვახტანგVI–ის ასული) შვილი. პირველი საბრძოლო ნათლობა 15 წლის ასაკში მიიღო, როდესაც ლეკთა მარბიელი რაზმების წინააღმდეგ ბრძოლაში უხელმძღვანელა ჯარს. ხალხმა სიყვარულით მას „პატარა კახს“ უწოდა. აღმოსავლეთ საქართველო ირანის მფობელობაში იყო და ერეკლე ნადირ–შაჰმა ინდოეთის ლაშქრობაში თან წაიყვანა. მძევლად მყოფმა ერეკლემ ნიჭიერი სარდლისაგან ნადირ–შაჰისაგან დიდი გამოცდილება მიიღო.
1632 წლიდან თითქმის ასი წლის მანძილზე ქართლის ტახტზე ქრისტიანი მეფე არ ასულა. 1745 წლის 1 ოქტომბერს კი სვეტიცხოველში თეიმურაზ II ქრისტიანული წესით ეკურთხა მეფედ. ეს თავისთავად ქართული პოლიტიკის დიდი გამარჯვება იყო, მით უმეტეს, რომ თეიმურაზი ქართლის მეფედ, ერეკლე კი კახეთის მეფედ დაამტკიცეს. მამა–შვილი ერთად მართავდა ქვეყანას. შაჰმა 1747 წელს ერეკლე კვლავ თავისთან დაიბარა. თათბირზე გადაწყდა, რომ ირანში თეიმურაზი წავიდოდა, რადგან ის გამოცდილი დიპლომატი იყო. წასვლის წინ მან ქართლი ერეკლესა და აბდულა–ბეგს (იესეს ძეს) ჩააბარა. ამით თეიმურაზი ცდილობდა აერიდებინა კონფლიქტი მათ შორის, მაგრამ მისი ვარაუდი არ გამართლდა. აბდულა–ბეგმა ქართლის ტახტზე პრეტენზია განაცხადა და ერეკლეს დაუპირისპირდა. ერეკლემ დაამარცხა აბდულა–ბეგი, 1748 წელს თბილისი გაათავისუფლა და იქ ქართველი მეციხოვნეები ჩააყენა.

იმავე წელს ქართლ-კახეთმა უკანასკნელი ხარკი გადაუხადა ირანს. თეიმურაზ II -სა და ერეკლე II–ის ძალაუფლება სულ უფრო იზრდებოდა. მათ მფარველობა სთხოვეს ერევნის, განჯისა და ნახიჩევანის ხანებმა. მამა–შვილმა ჭარის შემოერთებაც გადაწყვიტა, რადგან ჭარი ქართული ტერიტორია იყო და თანაც მისი დაკავებით დაღესტნელთა შემოსევების ალაგმვა გაცილებით გაიოლდებოდა. შაქი–შარვანის ხანის აჯი–ჩალაბის ღალატის გამო ქართველებმა 1751 წელს მარცხი იწვნიეს. თეიმურაზსა და ერეკლეს კიდევ ახალი მოწინააღმდეგე გამოუჩნდათ სამხრეთ ადარბადაგანის (აზერბაიჯანის) მფლობელის აზატ–ხანის სახით, რომელიც ირანის შაჰობაზეც კი აცხადებდა პრეტენზიას. 1751 წელს ყირბულახთან (ერევნის მახლობლად) ერეკლემ 3 ათასი ქართველით 18 ათასიანი მტრის ჯარი დაამარცხა. აზატ–ხანმა ზავი ითხოვა. 1752 წელს განჯასთან ბრძოლაში აჯი–ჩალაბმა ქართველები კვლავ დაამარცხა.

ამ მარცხმა თეიმურაზისა და ერეკლეს ავტორიტეტი შეარყია. საჭირო იყო გადამწყვეტი ღონისძიებების გატარება: გაიგზავნა ელჩობა რუსეთში, დაიქირავეს ჩერქეზთა ჯარი. მართალია, რუსეთმა დახმარებაზე თავი შეიკავა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, 1752 წლის სექტემბერში აჯი–ჩალაბი სასტიკად დამარცხდა. მიღწეული წარმატებების ფონზე გადაუჭრელი რჩებოდა „ლეკიანობის“ პრობლემა. ნურსალ–ბეგის მეთაურობით წარმართული ორი ბრძოლა მჭადიჯვართან და ყვარელთან დაღესტნელთა სასტიკი მარცხით დამთავრდა და ამან კახეთის მოსახლეობას ლეკთა თარეშისაგან ამოსუნთქვის საშუალება მისცა. მიუხედავად ამისა, ქართლ–კახეთს ძლიერი მოკავშირე სჭირდებოდა, რომ მიღწეული შეენარჩუნებინათ. ამ მიზნით, თეიმურაზ II რუსეთში გაემგზავრა, სადაც მალევე, 1762 წელს გარდაიცვალა. ერეკლემ ქართლ–კახეთი გააერთიანა და მას შემდეგ, რაც ირანის შაჰს ქერიმ–ხან ზენდს მისი მეტოქე აზატ–ხანი დატყვევებული გაუგზავნა, მეფობა დაიმტკიცა. მეფის მტკიცე ხელი, ქსნისა და არაგვის საერისთავოების გაუქმება, ბატონყმური ურთიერთობების რეგლამენტაცია, თავადთა შორის უკმაყოფილებას იწვევდა. მათ გადაწყვიტეს მეფის წინააღმდეგ შეთქმულების მოწყობა და ტახტზე ვახტანგVI-ის უკანონო შვილის - პაატა ბატონიშვილის დასმა, მაგრამ შეთქმულება გამჟღავნდა და ერეკლემ დარბაზის საგანგებო სხდომა მოიწვია, რომელმაც დამნაშავეს სასტიკი განაჩენი გამოუტანა. მკაცრი სასჯელი მაგალითი უნდა ყოფილიყო მეფის მოწინააღმდეგეებისათვის.

ერეკლე II ენერგიულ ღონისძიებებს მიმართავდა მრეწველობის და კულტურის განვითარებისათვის, რის შედეგადაც გაჩნდა ფაბრიკები და ქარხნები (შაქრის, მინის, შალის, იარაღის), სამთამადნო წარმოება (სპილენძის, ოქრო-ვერცხლის, თუჯის, რკინის); მანვე განაახლა ზარაფხანა, დააარსა სემინარიები; მეფის ირგვლივ შეიკრიბა განათლებისა და კულტურის მოღვაწეთა დასი, გახშირდა წიგნების ბეჭდვა.

1768 წელს დაიწყო რუსეთ–თურქეთის ომი. ერეკლემ გადაწყვიტა ესარგებლა ამით და თურქეთისგან მიტაცებული მიწები დაებრუნებინა, ამიტომ რუსეთის ჯართან ერთად, რომელსაც გენერალი ტოტლებენი სარდლობდა, ახალციხისკენ დაიძრა, თუმცა 1770 წლის 19 აპრილს ასპინძის ციხესთან ტოტლებენმა მიატოვა ერეკლე და ქართლში დაბრუნდა. ერეკლემ მარტომ შეძლო მტრის დამარცხება, მაგრამ იძულებული გახდა თავადაც ქართლში დაბრუნებულიყო. ამის მიზეზი გენერლის საქმიანობა გახლდათ, რომელიც დაუკავშირდა ერეკლეს მოწინააღმდეგე თავადებს, დაიწყო ციხეების დაკავება და რუსეთის იმპერატორის ერთგულებაზე ხალხის იძულებით დაფიცება. ერეკლემ აღკვეთა მისი ქმედება, თუმცა საეჭვოა, რომ ტოტლებენის მთელი ეს საქმიანობა მხოლოდ მისი პირადი ინიციატივა ყოფილიყო. უშედეგოდ დამთავრდა 1772 წელს კათოლიკოს ანტონ I–სა და მეფის ძის, ლევან ბატონიშვილის რუსეთში ელჩობაც. რუსეთის ჯარის საქართველოში ყოფნამ არანაირი სარგებელი არ მოუტანა ქვეყანას, თუმცა ერეკლე მიხვდა რეგულარული ჯარის მნიშვნელობას და 1774 წელს გადაწყვეტილება მიიღო მორიგე ჯარის შექმნის შესახებ. მეფის ამ ინიციატივას სათავეში ჩაუდგა ლევან ბატონიშვილი, მაგრამ 1781 წელს იგი მოულოდნელად გარდაიცვალა. უფლისწულის გარდაცვალებამ, შექმნილმა მძიმე საგარეო პოლიტიკამ, ერეკლე მიიყვანა იმ გადაწყვეტილებამდე, რომ საბოლოოდ დაკავშირებოდა რუსეთის იმპერიას. რუსეთი, თავის მხრივ, უაღრესად დაინტერესებული იყო ამ საკითხით, თუმცა რუსეთის დიპლომატიამ საქმე ისე წარმოაჩინა, რომ ხელშეკრულების ინიციატორი ერეკლე იყო. 1783 წლის 24 ივლისს ჩრდილო–კავკასიის ციხესიმაგრე გეორგიევსკში მფარველობით ტრაქტატს მოეწერა ხელი. იგი ითვალისწინებდა ბაგრატიონთა ტახტის შენარჩუნებას, საქართველოს საშინაო საქმეებში ჩაურევლობასა და ომიანობის შემთხვევაში მის დახმარებას, მაგრამ რუსეთი არც მაშინ დახმარებია საქართველოს, როცა 1783 წელს ომარ–ხანი შემოესია და არც მაშინ, როცა აღა–მაჰმად–ხანმა კრწანისის ბრძოლაში სასტიკად დაამარცხა ქართველები და თბილისი გადაწვა. 75 წლის მეფე თავგანწირვით იბრძოდა კრწანისში, შვილიშვილებმა იგი ძლივს გაარიდეს ბრძოლის ველს. მარცხმა მძიმედ იმოქმედა როგორც პირადად მეფეზე, ასევე მის სამეფოზეც. 1789 წლის 11 იანვარს ერეკლე II თელავში, თავის სასახლეში, იმ ოთახში გარდაიცვალა, რომელშიც დაიბადა. ქართველმა ერმა მისი ცხედარი სვეტიცხოველში დაკრძალა.

[lingvo]

ამ დროს ხელჩართული ომი იყო კრწანისის ველზე.

სოღანლუღიდან შემოსული და შინდის – ტაბახმელადან დაშვებული სპარსელთა რაზმები, თავიანთი გეგმის მიხედვით აქ ერთიანდებოდნენ და სეიდაბადის გავლით ცდილობდნენ თბილისის ციხისკენ წამოსვლას. მათ ზარბაზნები უკვე მთების ფერდობებზე შეეფინათ და აქედან უშენდნენ ცეცხლს ქართველთა პოზიციებს. მრავალრიცხოვანი მტრის შემოტევის შეჩერება დაღლილდაქანცული და რაოდენობრივად შეთხელებული ქართველებისათვის თანდათან ძნელდებოდა. მიუხედავად ქართველთა გააფთრებული ბრძოლისა სპარსელთა ახალახალი, დასვენებული ჯარის ნაწილები, ზურგში ნასროლი თურქმენთა ტყვიის შიშით, უკანმოუხედავად მოიწევდნენ წინ.

ქართველებმა როდესაც თავიანთი ზარბაზნების ხმა ვეღარ გაიგონეს მთებიდან, მიხვდნენ, რომ ცუდად იყო საქმე, მაგრამ წარბი არ შეუხრიათ.

„და იბრძოდეს მეწინავენი მხედრობანი მეფისა საკვირვლად.“

იოანე ბატონიშვილი ლომგულ გმირად იყო ქცეული და სიმამაცის სასწაულებრივ მაგალითებს აჩვენებდა.

თავს არ იზოგავდნენ ოთარ ამილახვარი, თამაზ ჯორჯაძე, სვიმონ ჯანდიერი, ივანე მუხრანბატონი ,ზაქარია ანდრონიკაშვილი, დავით მაჩაბელი, ივანე აბაშიძე, საქობოს ქევხა –(მამასახლისი) ქიზიყელი სინჯია – მათ ირგვლივ დახოცილთა გორები და სისხლის გუბეები დგებოდა თურმე.

ფიცხელ ომში იყო ჩამბული ერეკლეს ვაჟი ვახტანგ (ალმასხან ) ბატონიშვილი. მისი რაზმი 11 სექტემბერს შემოვიდა თბილისში და მაშინვე ბრძოლის ველს მიაშურა. ამ რაზმში უმამაცესი, რჩეული მეომრები იყვნენ, მათ შორის ––300 არაგველი, ფშავ –ხევსურნი და ქიზიყელნი – რომლებმაც ერთგულების ფიცი დაუდეს ერეკლეს.

მათ შეუერთდა თბილისელ მებრძოლთა რაზმი. მათი წინამძღოლი იყო – მაჩაბელა, „ეროვნებით და სარწმუნოებით ქართველი“, რომლის სახელი და გვარი ცნობილი არ არის. ის „ იყო ერთი წარჩინებული მესაკრავეთაგან მეფისათა, მუსიკოსი და კომედიანტი“, თბილისის სახიობის თეატრის ხელმძღვანელი. მსახიობთა მთელი დასიც გვერდით ახლდა.

მაჩაბელას ხელთ „ ბარბათი, ე.ი . დაირა“ ეპყრა და მხიარული სიმღერით – „შადიანით“ მიუძღოდა თბილისელთა რაზმს.

მრავალრიცხოვანი მტერი თანდათან ავიწროვებდა და უმოწყალოდ ანადგურებდა თბილისის დამცველებს, რომლებიც უკან დახევის მაგივრად, ვაჟკაცურად უტევდნენ მომხვდურთ.

ქართველთა სისხლით ირწყვებოდა გარემო, მაგრამ ბევრად მეტი, მტრის სისხლია აქ დაღვრილი,13 ათასი სპარსელი დაეცა თბილისის მიდამოებში.

შინდის – ტაბახმელადან ჩამომავალი გზების, კრწანისის ველის, მტკვრის მარჯვენა ნაპირებიდან თაბორის ქედის ფერდობებს შორის მოქცეული მიდამოს (სავარაუდოდ,სადაც ახლა ვახტანგ გორგასლის ქუჩა, გრიშაშვილის ქუჩა და მისი შემოგარენი, ასევე ორთაჭალის და ხარფუხის მიდამოა) წვიმისგან და სისხლისგან ატალახებული და გაწითლებული მიწა, თბილისის დამცველთა და მტრის გვამებით იყო მოფენილი. დაჭრილ მეომართა კვნესა ისმოდა ყოველი მხრიდან. უპატრონოდ დარჩენილი ცხენების ჭიხვინი იკლებდა არემარეს.

მაჩაბელამ კიდევ უფრო ძლიერად შემოკრა დაირას და გააათკეცა ქართველთა შემართება.

არაგველებმაც, თავდაცვის მაგივრად იქეთ შუტიეს მტერს და თაბორის ქედის „ კლდიერთა გორათა და მთათა ზედა“ მიაშურეს, იქეთ მიიწევდნენ სადაც აღა – მაჰმად – ხანი ეგულებოდათ. უამრავი მებრძოლი დაუხოცეს თვალწინ შაჰს. შეიძლება, მათ მართლაც მისი მოკვლა ჰქონდათ ერეკლესაგან დავალებული(როგორც ამას ისტორიკოსი ვახტანგ გურული მიიჩნევს ), რადგან, მხოლოდ ეს თუ შესცვლიდა უთანასორო ომის ბედს.

შვიდი ერთმანეთს ძმად გაფიცული ფშავ– ხევსური, რომლებმაც თითქმის მიაღწიეს შაჰის კარავს , შიშველი ხელებით ეცნენ მტრის დროშებს, ტარები მუხლებზე გადაიმტვრიეს და კბილებით დაიწყეს დროშების ფხრეწა.

საჭურისი, მაგრამ უშიშრად ცნობილი, გამძვინვარებული აღა– მაჰმად ხანი, ახლა ალბათ შეშინდა კიდეც. ცოტა ხნის წინ ის ხომ ქართულ მიწაზე ეგდო მიწაში ამოსვრილი და სიკვდილს სასწაულებრივად გადარჩენილი.

„სიყრმიდან ჩემითა ვიდრე აქამომდე სულ ბრძოლაში ვარ და არსადა მიხილავს მე წინაამღდეგნი ვითარ ესე კაცნი ჩემდა მიმართ ჰყოფდნენ ბრძოლასა.“ წარმოთქვა მან.

თითქმის ერთი საათი აკავებდნენ და ხოცავდნენ მტერს მესამე სანგართან ქართველები, მაგრამ მათი რაზმები თანდათან თხელდებოდა.

იმ დროისათვის თბილისის დამცველთა რიგებში 2000 ათასი მეომარიც აღარ იქნებოდა ცოცხლად დარჩენილი და მათაც ტყვიების განუწყვეტელი წვიმა ატყდებოდა თავს. ტყვიით დაცხრილულნი და ერთი ათის ხმლით აჩეხილი გმირულად ტოვებდნენ სიცოცხლეს.

კრწანისის ველზე კი, სოღანლუღის მხრიდან – ოციათასზე მეტი სპარსელი „ გრძელ ურჩხულად“ მოიწევდა თბილისის გალავნისაკენ. დანარჩენი კი მთებიდან არტყავდნენ ალყას ქართველთ. აქვე იყო აღა–მაჰმად ხანიც.

ბრძოლის ველს მაინც არ ტოვებდა და გმირულად იბრძოდა ერეკლე –– „ თუმცაღა იყო ფრიად მოხუცებული, გარნა ბრძოლისა მას შინა , ყოფაქცევა მისი იყო მრავალთა ჭაბუკთაგან სანატრელ“.

ერეკლე თითქმის ერთი საათი აკავებდა მტერს მესამე სანგართან, მერე თანდათან უკან დახევა დაიწყო, ის ბრძოლით და არა გაქცევით უახლოვდებოდა მეოთხე სანგრის მიდამოებს. ბრძოლამ თბილისის ახლოს გადაინაცვლა ( დაახლოებით იქ სადაც ახლა სამასი არაგველის ბაღი, მემორიალი, ძველი კედელი და არქეოლოგიური ძეგლია).

„ესრეთ ერთი საათი შესძლო ერეკლემ გაძლება ჩვენთან თავის სანგრის წინ და შემდგომად გამოვიდა, არა გაქცევით, არამედ ომით შევიდა მეოთხე სანგარში“ – იგონებს სპარსელთა ოფიცერი ი. ბებუთოვი.

„ერეკლე უკან იხევდა, მაგრამ ის იქ მაინც არ დამარცხებულა, რიცხვმრავალი სპარსელების შემოტევამ ვერ გატეხა ქართველთა წონაამღდეგობა“, – ბრძანებს სარგის კაკაბაძე.

„ერეკლე არ შეშინდა, მეფის პირადი მაგალითით გამხნევებული და მაჩაბელას სიმღერით აღფრთოვანებული ქართველთა ჯარი კი ხელჩართულ ბრძოლაზე გადავიდა“…“სპარსელებმა თითქმის მერყეობაც დაიწყეს, მაგრამ ამ დროს მთებზე მეჯნუნი და მისი რაზმიც გამოჩნდა(იგულისხმება შინდის–ტაბახმელადან და თაბორის ქედიდან დაშვებული მტრის რაზმები–ავტ.). ერეკლეს თავისი უმნიშვნელო რაზმით არაფრის გაკეთება აღარ შეეძლო, მის წინაამღდეგ მტრის უამრავი ჯარი მოდიოდა და ერეკლე დაითრგუნა მათი მრავალრიცხოვნებით, მაგრამ მაინც არ გატყდა და სეიდაბადისაკენ დაიხია“, – აღნიშნავს გენერალი ქიშმიშევი.

„აღა–მაჰმად ხანის კორპუსი თბილისში შემოსასვლელ გზაზე იბრძვის, ამ გზას პირადი სარდლობით იცავს ქართველთა მეფე, ეს უკანასკნელი მთელი დღის განმავლობაში ბრძოლის ველზე იმყოფება“ – წერს იასე ცინცაძე.

შეერთდნენ იოანეს მოწინავე და ვახტანგის სარეზერვო რაზმები და წინ გადაუდგნენ მტერს. „მაშინ განწირნეს თავნი თვისნი და შეიწირენ მსხვერპლად საყვარელსა მამულსა თვისასა,წინაშე მეფისა თვისისა სახელოვნად დასთხიეს სისხლნი თვისნი“. – გვიამბობს თეიმურაზ ბატონიშვილი.

ახლა ყველაზე ცუდ დღეში ერეკლე იყო ჩავარდნილი. სპარსელებს მისი შეპყრობა ჰქონდათ ნაბრძანები. მას კი ტყვედ ჩავარდნას სიკვდილი ერჩია. არც ბრძოლის ველიდან აპირებდა გასვლას.

ერთხელ კიდევ შეუტია მტერს თავის რაზმთან ერთად, უკან მირეკა ისინი, მაგრამ, იგრძნო რომ თავის სამასამდე ცოცხლად გადარჩენილ მებრძოლთან ერთად ალყაში ექცეოდა. დახმარების იმედიც არსაიდან ჰქონდა. თუმცა კი მეფისათვის ნასროლ ტყვიას მკერდს უშვერდნენ ქართველი გმირები.

ერეკლეს რაზმები თითქმის განადგურდა, არაგველთაგან არცერთი აღარ გადარჩა ცოცხალი, სიმღერით შეეგება სიკვდილს მაჩაბელას რაზმი, განსაკუთრებული სისასტიკით დახოცეს სპარსელებმა ერეკლეს ერთგული ორასი თათარი, რომლებიც გვერდიდან არ შორდებოდნენ მეფეს.

იოანე ბატონიშვილი და ბიძამისი ვახტანგ ბატონიშვილი რომლებმაც ალყა გაარღვიეს, ახლა საკუთარ თავზე აღარ ფიქრობდნენ, ისინი სისხლში ამოსვრილები, ხმლის ქნევითა და გარსშემოსეული მტრის უმოწყალო ჩეხვით იმ ადგილისაკენ მიიწევდნენ სადაც ერეკლესა და მის მცირე რაზმს მგლის ხროვასავით მისეოდა მტერი .

ქართველთათვის უმძიმესი წუთები დგებოდა ბრძოლის ველზე, ის ის იყო უნდა შეეპყროთ ერეკლე (რაც ალბათ დღევანდელ ქართველთათვისაც არ იქნებოდა სასახელო და სირცხვილის გრძნობის გარეშე ჩვენც ვერ გავიხსენებდით ამ ამბავს), რომ ––„აღმატებულითა და საკვირველითა გულოვნებითა და სიმხნევითა“ ცოცხლად დარჩენილ მებრძოლებთან ერთად „ ეკვეთა მეფის ძე იოანე მახლობელი პაპამისის მოსრულთა სპარსთა და უკუნ აქცივნა და განარინა ხელთაგან მათთაგან მეფე“ – ეს თეიმურაზ ბატონიშვილის სიტყვებია.

იხსნა ერეკლე იოანე ბატონიშვილმა. შეიძლება ეს მაშინ საქართველოს ხსნაც იყო.

ერთგული მებრძოლები წრედ შემოერტყნენ მეფეს და თანდათან უკან დახევა დაიწყეს. თითქმის ძალით აიძულეს ერეკლე წასულიყო ქალაქში შემოსასვლელი გალავნის კარისაკენ, აბანოსკარისაკენ .სწორედ აქედან აპირებდა მტერი კალაში შემოსვლას.

ბრძოლები სეიდაბადის ბაღებში გრძელდებოდა.სპარსელები დაქვეითდნენ, ხეებს ამოეფარნენ და თოფები დაუშინეს ქართველებს.

საღამოს ბინდი ედებოდა თბილისს.

ახლა ალ. ჯამბაკურ – ორბელიანს მოვუსმინოთ :

––– „ოცი დაქვეითებული ყიზილბაში ერთ ქართველს ესროდა თოფს და თუმცა ქართველები უტევდნენ, მაგრამ უნამეტნავესი ქართველები დაიხოცნენ და აქ დაიგდეს თავი, იმ გაცეცხლებულს ომში. აბანოს კართან სამასი კაცი ძლივს ჩამოჰყვა მეფეს : ჭირი მართალთაო, ქართველებო, მართალი იყავით და ჭირიც გეწიათ. ეგ თქვენი სისხლი ღმერთთან ღაღადებს ….“


ერეკლე თბილისში შემოვიდა. სამასამდე დასისხლიანებული მებრძოლი შემოჰყვა ქალაქში .
დანარჩენ მეომართა დიდი უმრავლესობა ცოცხალი აღარ იყო.

მტერს სეიდაბადის ბაღებში სწრაფი გადაადგილების შეეშინდა და დაახლოებით ნახევარი საათის შემდეგ წაიწიეს წინ .

თბილისის გალავანთან მისასვლელი საქარავნე გზა, რომლის მდებარეობაც დაახლოებით ,დღევანდელი გრიშაშვილის ქუჩას ემთხვევა , ორად იყოფოდა და ერთი ტოტი დაბლა ,მარჯვნივ , აბანოს კართან მიდიოდა, მეორე კი, მაღლა კი მირზა შაფის ქუჩის სავარაუდო მიმართულებით –– განჯისკარს მიადგებოდა. განჯისკარიდან შესვლა ბევრად უფრო ძნელი იყო, რადგანაც ხიდი მაღალ, კლდოვან ადგილზე იყო გადებული.

სპარსელები, აბანოთუბანში, წავკისისწყალზე გადებულ ხიდზე გადასვლით მიადგნენ
კალას გალავანს, რათა აბანოს კარით შესულიყვნენ ქალაქში.

ახლა ისევ ზარბაზნების გვრგვინვამ გადაფარა მიდამო. ეს ქალაქის ციხის არტილერია იყო, სომეხ აღალუას მეთაურობით, რომლებიც ნარიყალას საზარბაზნე ბურჯებზე განლაგებული ზარბაზნებიდან აყრიდნენ ყუმბარებს თბილისის კართან მოსულ მტერს და ქალაქში მათ შესვლას აფერხებდნენ.

„ტფილისის ციხით სეიდაბადის გადმოსასვლელთა გზათა ზედა ესროდა სპარსთა, რათა ვერა უძლონ შემოსვლა ტფილისს და მრავალნი მტერი მოსწყვიტეს მით .“

სოლოლაკის ქედზე გადმოსულმა და ნარიყალას შესეულმა მტერმა გაანადგურა თბილისის დამცველი არტილერისტები.

ერეკლე და სოლომონი ქალაქში შეხვდნენ ერთმანეთს, დამწუხრებული ბაბუა და შვილიშვილი ერთმანეთს დაემშვიდობა და ორმა ქართველმა მეფემ დატოვა დედაქალაქი. სოლომონი დიღმის კარით გავიდა და ცოცხლად გადარჩენილ იმერლებთან ერთად იმერეთს მიაშურა.

ერეკლეს, ასორმოცდაათამდე ცოცხლად სასწაულებრივ გადარჩენილი, მათ შორის ბევრი დაჭრილი და სისხლში ამოსვრილი საუკეთესო მეომარი გვერდიდან არ შორდებოდა .

მეფეს მახათას მთის მიდამოებიდან, იალნოს ქედის გადავლით უნდოდა კახეთში გადასვლა, მაგრამ ერთმა ერთგულმა, აზერბაიჯანელმა ხანმა ამ გზით წასვლის საშიშროება აუწყა და თან გააფრთხილა– სპარსელები დიდი ჯარით აპირებენ შენს დადევნებას, უფრო საიმედო ადგილზე წადიო.
თბილისელი მაჰმადიანი ––ალავერდიბეგი, რომელიც მტრებს სპარსელთა მეომარი ეგონათ, ერეკლეს დადევნებულ მტრის მეომრებს სუფთა სპარსულით გაესაუბრა, გზა აუბნია მათ და მეფის შესაპყრობად სხვა მიმართულებით გაუშვა, თავად კი ერეკლეს წამოეწია და თან გაჰყვა მეფეს.

ერეკლემ მთიულეთისაკენ გადაწყვიტა წასვლა.

ვინ იცის რას ფიქრობდა ამ დროს თბილისში შემოსული, ცხენზე მჯდომი, თავჩაქინდრული და შუბლზე ფაფახჩამოწეული, მოხუცი მეფე.

აზიაში სახელგანთქმულ და ევროპაში ცნობილ „აშვებულ ლომს,“ „აღმოსავლეთის დიდ გმირს“, უძლეველ ჰერკულესს, რომელზედაც პრუსიის ძლევამოსილი და ამაყი მეფე ფრიდრიხ მეორე ამბობდა – „ევროპაში მე ვარ და აზიაში ერეკლეო“, ის ქალაქი უნდა მიეტოვებინა, რომელშიც ორმოცდაათი წლის განმავლობაში მტერს ფეხი არ შემოადგმევინა, გაამაგრა და აღაშენა, კავკასიის ცენტრად აქცია თბილისი, მისი მოსახლეობა 30 000 მცხოვრებზე მეტი იყო .

ბავშვობიდანვე ხელიდან ხმალი არ გაუგდია, ასობით ბრძოლა გამოუვლია და ორჯერ სამჯერ თუ დამარცხდა, არც მაშინ სჭამა მტრის ჯავრი. ვინც კი იცნობდა, ყველა, თუნდაც მტერი, ქედს უხრიდა და პატივს სცემდა. ქართველთა გარდა, მისი ქვეყნის სხვადასხვა ეროვნების მცხოვრებნიც თავის გადამრჩენლად და იმედად მიიჩნევდნენ მას. არც მტრის სიმრავლეს არასდროს შეუშინებია. ასეთ მძიმე დღეში კი არასდროს ყოფილა ლომგული მეომარი.

ერეკლე გამუდმებით თავის ხალხზე ფიქრობდა. მან იცოდა, რომ „სახელმწიფოებრივი ცხოვრების მხოლოდ ევროპულ ყაიდაზე გარდაქმნას შეეძლო გადაერჩინა მისი ქვეყანა“ და რუსეთთან კავშირსაც „ ევროპაში გასასვლელ გზად მიიჩნევდა“. მრავალი დარდი ჰქონდა მოხუც მეფეს, საქართველოს გაერთიანებაც ვერ მოხერხდა მისი მეფობის პერიოდში და ამის დაბრალება ერეკლესათვის არ შეიძლება,რადგან,პროფესორ იასე ცინცაძისა არ იყოს –– „განა მარტო თბილისის და ქუთაისის სურვილზე იყო ეს დამოკიდებული?“

ისიც არ არის მართალი, კრწანისის ბრძოლაში ყველა ოჯახის წევრმა უღალატა მოხუც, ერთ დროს უძლეველ მეფესო. ესეც ქართველთა დასამცირებლად მოგონილი ამბავია, ასეთ ამბებს ავრცელებდნენ არაქართველი ისტორიკოსები, ისინი, ვისაც უნდოდათ საქართველოს რუსეთთან „ნებაყოფილობითი“ მიერთება გაემართლებინათ. ზოგჯერ ამას ქართველებიც ვიმეორებთ და უნებურად საკუთარ თავს ვამცირებთ.
„ჩვენ სრული პასუხისმგებლობით უნდა განვაცხადოთ, სანამ მეფე ცოცხალი იყო, მისი მტკიცე ხასიათიდან გამომდინარე არცერთ შვილს მისთვის არ უღალატნიაო“ –– ისტორიულ მასალაზე დაყრდნობით ბრძანებს ისტორიკოსი იასე ცინცაძე. არც მის მეუღლეს, დარეჯან დადიანს არასდროს განელებია მეუღლისადმი ერთგულებისა და სიყვარულის გრძნობა, თუმცა , შესაძლოა, ზოგჯერ ცდილობდა სახელმწიფოებრივ საქმეებში ჩარევას.

ისე კი, საერთოდ, არცერთი ქვეყნის მეფე არ ყოფილა მტრისა და მოღალატის გარეშე და გამონაკლისი არც ერეკლე იყო.

დიდძალი ჯარის შეკრებაც არ იყო სისხლისაგან დაცლილ საქართველოში იოლი საქმე. ამასთან, ძნელი იყო ჯარის დიდი ხნით შენახვა. მცირერიცხოვნების გამო –– პატარა საქართველოს, არამარტო შუაზე გაყოფილს, ერთიანსაც კი, ყოველთვის უჭირდა გამკლავება ისეთ დიდ ქვეყნებთან როგორიც ირანი და თურქეთი იყო, იმ შემთხვევაში, თუ ისინი მთელი ძალებით დაიძრებოდნენ ქართველებთან საომრად.

რაც შეეხება რუსეთთან ურთიერთობას და მათ ღალატს, ეს მნიშვნელოვანი თემაა.
საგულისხმოა, რომ 14 სექტემბერს –– ერეკლემ, კავკასიაში რუსების ჯარის სარდალს, გუდოვიჩს საყვედურით მისწერა –– „ჩვენ რომ დედოფლისაგან დაიმედებული და დარწმუნებული არ ვყოფილიყავით თქვენს დახმარებაში, მაშინ სხვა მხრიდან მოწვეული ჯარით, ან სხვა ხერხით დავიცავდით ჩვენ სამეფოსო“.

ასეა თუ ისე რაც ახლა ხდებოდა, ამის ღირსი არ იყო არც ერეკლე და არც მისი მრავალნატანჯი ქვეყანა.

გაგრძელება იქნება