ერეკლე II პარამეტრები

[lingvo]

ერეკლე II (1720 – 1798)



"მე ვარ ავი მუსაიფი კახთ ბატონის ირაკლისა"

ერეკლე II დაიბადა თელავში 1720 წლის 7 ნოემბერს. იგი იყო თეიმურაზ II–ისა და თამარ დედოფლის (ვახტანგVI–ის ასული) შვილი. პირველი საბრძოლო ნათლობა 15 წლის ასაკში მიიღო, როდესაც ლეკთა მარბიელი რაზმების წინააღმდეგ ბრძოლაში უხელმძღვანელა ჯარს. ხალხმა სიყვარულით მას „პატარა კახს“ უწოდა. აღმოსავლეთ საქართველო ირანის მფობელობაში იყო და ერეკლე ნადირ–შაჰმა ინდოეთის ლაშქრობაში თან წაიყვანა. მძევლად მყოფმა ერეკლემ ნიჭიერი სარდლისაგან ნადირ–შაჰისაგან დიდი გამოცდილება მიიღო.
1632 წლიდან თითქმის ასი წლის მანძილზე ქართლის ტახტზე ქრისტიანი მეფე არ ასულა. 1745 წლის 1 ოქტომბერს კი სვეტიცხოველში თეიმურაზ II ქრისტიანული წესით ეკურთხა მეფედ. ეს თავისთავად ქართული პოლიტიკის დიდი გამარჯვება იყო, მით უმეტეს, რომ თეიმურაზი ქართლის მეფედ, ერეკლე კი კახეთის მეფედ დაამტკიცეს. მამა–შვილი ერთად მართავდა ქვეყანას. შაჰმა 1747 წელს ერეკლე კვლავ თავისთან დაიბარა. თათბირზე გადაწყდა, რომ ირანში თეიმურაზი წავიდოდა, რადგან ის გამოცდილი დიპლომატი იყო. წასვლის წინ მან ქართლი ერეკლესა და აბდულა–ბეგს (იესეს ძეს) ჩააბარა. ამით თეიმურაზი ცდილობდა აერიდებინა კონფლიქტი მათ შორის, მაგრამ მისი ვარაუდი არ გამართლდა. აბდულა–ბეგმა ქართლის ტახტზე პრეტენზია განაცხადა და ერეკლეს დაუპირისპირდა. ერეკლემ დაამარცხა აბდულა–ბეგი, 1748 წელს თბილისი გაათავისუფლა და იქ ქართველი მეციხოვნეები ჩააყენა.

იმავე წელს ქართლ-კახეთმა უკანასკნელი ხარკი გადაუხადა ირანს. თეიმურაზ II -სა და ერეკლე II–ის ძალაუფლება სულ უფრო იზრდებოდა. მათ მფარველობა სთხოვეს ერევნის, განჯისა და ნახიჩევანის ხანებმა. მამა–შვილმა ჭარის შემოერთებაც გადაწყვიტა, რადგან ჭარი ქართული ტერიტორია იყო და თანაც მისი დაკავებით დაღესტნელთა შემოსევების ალაგმვა გაცილებით გაიოლდებოდა. შაქი–შარვანის ხანის აჯი–ჩალაბის ღალატის გამო ქართველებმა 1751 წელს მარცხი იწვნიეს. თეიმურაზსა და ერეკლეს კიდევ ახალი მოწინააღმდეგე გამოუჩნდათ სამხრეთ ადარბადაგანის (აზერბაიჯანის) მფლობელის აზატ–ხანის სახით, რომელიც ირანის შაჰობაზეც კი აცხადებდა პრეტენზიას. 1751 წელს ყირბულახთან (ერევნის მახლობლად) ერეკლემ 3 ათასი ქართველით 18 ათასიანი მტრის ჯარი დაამარცხა. აზატ–ხანმა ზავი ითხოვა. 1752 წელს განჯასთან ბრძოლაში აჯი–ჩალაბმა ქართველები კვლავ დაამარცხა.

ამ მარცხმა თეიმურაზისა და ერეკლეს ავტორიტეტი შეარყია. საჭირო იყო გადამწყვეტი ღონისძიებების გატარება: გაიგზავნა ელჩობა რუსეთში, დაიქირავეს ჩერქეზთა ჯარი. მართალია, რუსეთმა დახმარებაზე თავი შეიკავა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, 1752 წლის სექტემბერში აჯი–ჩალაბი სასტიკად დამარცხდა. მიღწეული წარმატებების ფონზე გადაუჭრელი რჩებოდა „ლეკიანობის“ პრობლემა. ნურსალ–ბეგის მეთაურობით წარმართული ორი ბრძოლა მჭადიჯვართან და ყვარელთან დაღესტნელთა სასტიკი მარცხით დამთავრდა და ამან კახეთის მოსახლეობას ლეკთა თარეშისაგან ამოსუნთქვის საშუალება მისცა. მიუხედავად ამისა, ქართლ–კახეთს ძლიერი მოკავშირე სჭირდებოდა, რომ მიღწეული შეენარჩუნებინათ. ამ მიზნით, თეიმურაზ II რუსეთში გაემგზავრა, სადაც მალევე, 1762 წელს გარდაიცვალა. ერეკლემ ქართლ–კახეთი გააერთიანა და მას შემდეგ, რაც ირანის შაჰს ქერიმ–ხან ზენდს მისი მეტოქე აზატ–ხანი დატყვევებული გაუგზავნა, მეფობა დაიმტკიცა. მეფის მტკიცე ხელი, ქსნისა და არაგვის საერისთავოების გაუქმება, ბატონყმური ურთიერთობების რეგლამენტაცია, თავადთა შორის უკმაყოფილებას იწვევდა. მათ გადაწყვიტეს მეფის წინააღმდეგ შეთქმულების მოწყობა და ტახტზე ვახტანგVI-ის უკანონო შვილის - პაატა ბატონიშვილის დასმა, მაგრამ შეთქმულება გამჟღავნდა და ერეკლემ დარბაზის საგანგებო სხდომა მოიწვია, რომელმაც დამნაშავეს სასტიკი განაჩენი გამოუტანა. მკაცრი სასჯელი მაგალითი უნდა ყოფილიყო მეფის მოწინააღმდეგეებისათვის.

ერეკლე II ენერგიულ ღონისძიებებს მიმართავდა მრეწველობის და კულტურის განვითარებისათვის, რის შედეგადაც გაჩნდა ფაბრიკები და ქარხნები (შაქრის, მინის, შალის, იარაღის), სამთამადნო წარმოება (სპილენძის, ოქრო-ვერცხლის, თუჯის, რკინის); მანვე განაახლა ზარაფხანა, დააარსა სემინარიები; მეფის ირგვლივ შეიკრიბა განათლებისა და კულტურის მოღვაწეთა დასი, გახშირდა წიგნების ბეჭდვა.

1768 წელს დაიწყო რუსეთ–თურქეთის ომი. ერეკლემ გადაწყვიტა ესარგებლა ამით და თურქეთისგან მიტაცებული მიწები დაებრუნებინა, ამიტომ რუსეთის ჯართან ერთად, რომელსაც გენერალი ტოტლებენი სარდლობდა, ახალციხისკენ დაიძრა, თუმცა 1770 წლის 19 აპრილს ასპინძის ციხესთან ტოტლებენმა მიატოვა ერეკლე და ქართლში დაბრუნდა. ერეკლემ მარტომ შეძლო მტრის დამარცხება, მაგრამ იძულებული გახდა თავადაც ქართლში დაბრუნებულიყო. ამის მიზეზი გენერლის საქმიანობა გახლდათ, რომელიც დაუკავშირდა ერეკლეს მოწინააღმდეგე თავადებს, დაიწყო ციხეების დაკავება და რუსეთის იმპერატორის ერთგულებაზე ხალხის იძულებით დაფიცება. ერეკლემ აღკვეთა მისი ქმედება, თუმცა საეჭვოა, რომ ტოტლებენის მთელი ეს საქმიანობა მხოლოდ მისი პირადი ინიციატივა ყოფილიყო. უშედეგოდ დამთავრდა 1772 წელს კათოლიკოს ანტონ I–სა და მეფის ძის, ლევან ბატონიშვილის რუსეთში ელჩობაც. რუსეთის ჯარის საქართველოში ყოფნამ არანაირი სარგებელი არ მოუტანა ქვეყანას, თუმცა ერეკლე მიხვდა რეგულარული ჯარის მნიშვნელობას და 1774 წელს გადაწყვეტილება მიიღო მორიგე ჯარის შექმნის შესახებ. მეფის ამ ინიციატივას სათავეში ჩაუდგა ლევან ბატონიშვილი, მაგრამ 1781 წელს იგი მოულოდნელად გარდაიცვალა. უფლისწულის გარდაცვალებამ, შექმნილმა მძიმე საგარეო პოლიტიკამ, ერეკლე მიიყვანა იმ გადაწყვეტილებამდე, რომ საბოლოოდ დაკავშირებოდა რუსეთის იმპერიას. რუსეთი, თავის მხრივ, უაღრესად დაინტერესებული იყო ამ საკითხით, თუმცა რუსეთის დიპლომატიამ საქმე ისე წარმოაჩინა, რომ ხელშეკრულების ინიციატორი ერეკლე იყო. 1783 წლის 24 ივლისს ჩრდილო–კავკასიის ციხესიმაგრე გეორგიევსკში მფარველობით ტრაქტატს მოეწერა ხელი. იგი ითვალისწინებდა ბაგრატიონთა ტახტის შენარჩუნებას, საქართველოს საშინაო საქმეებში ჩაურევლობასა და ომიანობის შემთხვევაში მის დახმარებას, მაგრამ რუსეთი არც მაშინ დახმარებია საქართველოს, როცა 1783 წელს ომარ–ხანი შემოესია და არც მაშინ, როცა აღა–მაჰმად–ხანმა კრწანისის ბრძოლაში სასტიკად დაამარცხა ქართველები და თბილისი გადაწვა. 75 წლის მეფე თავგანწირვით იბრძოდა კრწანისში, შვილიშვილებმა იგი ძლივს გაარიდეს ბრძოლის ველს. მარცხმა მძიმედ იმოქმედა როგორც პირადად მეფეზე, ასევე მის სამეფოზეც. 1789 წლის 11 იანვარს ერეკლე II თელავში, თავის სასახლეში, იმ ოთახში გარდაიცვალა, რომელშიც დაიბადა. ქართველმა ერმა მისი ცხედარი სვეტიცხოველში დაკრძალა.

[marine]

"...მაშინ საქართველოში მეფობდა ოთხმოცი წლის (1718-1798) ღრმად მორწმუნე რაინდი, უფლის წმინდა ტაძრების მაშენებელი და შემამკობელი ერეკლე II, რომლის უძლეველი სიმამაცეც ცნობილი იყო სპარსეთისთვის, თურქეთისა და შორეული ინდოეთისთვის. საქართველოს მეზობელი ქვეყნების ყაენები მისი ვასალები იყვნენ.

ახალციხის ფაშა მასთან მეგობრობის მოსურნე იყო. სპარსეთის შაჰებიც კი მასთან კავშირს თავიანთი ხელისუფლების საყრდენს მიიჩნევდნენ. ამ სამხედრო გენიას ფრიდრიხ დიდიც იცნობდა და პატივს სცემდა.

ასპინძის გმირ ერეკლეს, რომლის ნახევარსაუკუნოვანმა მეფობამ (1744-1788) გაუთავებელ ბრძოლებში განვლო, სიცოცხლის ბოლოსაც მძიმე განსაცდელი მოელოდა თავისი ქვეყნის ეკლესიების დაუძინებელი მტრების - მუსლიმი შიიტებისაგან, შინაუთანხმოებებისა და ამბოხებისაგან.

მუსულმანობამ რკინის სალტე შემოარტყა მართლმადიდებელ საქართველოს და ყოველ ღონეს ხმარობდა, რომ აღმოეფხვრა სახსენებელი წმინდა ჯვარისა, რომელიც მრავალტანჯულ საქართველოსა და რუსეთს შორის ძლიერი შემაკავშირებელი ჯაჭვი შეიძლება გამხდარიყო..."

/მღვდელმოწამე კირიონ II (საძაგლიშვილი)
"მაყვლოვანი" N1-2, 2015, გვ. 13/

[marine]

/FB/

[marine]

ბატონიშვილ ერეკლესა ირმის ძუძუ უწოვნია,
წყალი უსვამს ალგეთისა, თრიალეთზე უძოვნია,
საჩალეში გადუგდიათ, მონადირეს უპოვნია.

/FB/

[marine]

* * *
მეფე ერეკლემ დასჭყივლა იმ თავის გორდა ხმალსაო:
''შენ რაღას მეტყვი, ფრანგულო, რატომ არ მაძლევ ხმასაო?!
უშიშრად შემომიტიე, მკლავში მიმატე ძალსაო,
გაკვეთა ჩემზე მოაგდე, სად გაუგორებ თავსაო!"

/FB/

[marine]

* * *
აბდულის ყარაულები ქალაქის ხიდზე მდგარაო;
მანდით აყრილა აბდული, დიღომჩი გადმომდგარაო.
ერეკლეს კაცსა ულალავს: ''ერეკლევ, ჩემო ლალაო,
გამამილალე სურსათი, ჩემი ქალაქის ღალაო!''
ეგ რო ერეკლემ გაიგო, სიცილით გამაძღარაო:
''რა ქნა მა წითელ მელამა? ტყავ კარზე მამიტანაო!!''
გონსა მოვიდა მთიული, ეგრ რო ი მგლისა ფარაო
ვაჟები თიანელები ჩაიჭრეს კარავთანაო,
ჩაჭრეს, ჩაჰკაფეს კარავი, ჩაყარეს ფარი–ფარაო.
ეუბნებოდეს კახელი: ''კარგი, მთიულო, კმარაო!"
გამოქცეული აბდული სამშვილდეს ჩამომდგარაო.
წამაეგება დიაცი: ''ბიჭო, რამ აგაჩქარაო?''
''სუ დამიღუპა ჯარები, მანდ რო ერეკლე მდგარაო''.

/FB/

[marine]

* * *
ხმალი სჭრის ბაგრატივნისა, ნეფისა ერეკლისაო;
ნეტავი გამაცნობინა! – ლევანს უქებენ შვილსაო.
სალეკო შამაამტვრია, ზვავმა რო წვერი ტყისაო;
წავიდა სარუსეთოდა, საქართველოი ხკვრისაო;
ხემწიფის კარზე მივიდა, ეტლი თან მიხყვა ღთისაო.
''მაბრძანდი, ლევან ბატონო, ყმაწვილო ათას წლისაო,
შვიდს წელს ყეენად ნაჯდომო, არ მადის შენს მეტისაო!''
დაჯდა და ხკითხა ამბავი თბილეთის ქალაქისაო:
''რამ გაადიდა ჭარელი ნარჩომი ჩემი ხმლისაო?
წახვიდე – არ საქშერო ხარ, არ წასვლ არ იქნებისაო".
გამააყოლა ჯარები, ხერხები ათასფრისაო.
ლევან ქალაქჩი შამახდა, ჭეხა მაიღა ცისაო.
ლეკთ უფროსები შაშინდა: ''ჩვენკე რაით იქს პირსაო.
მაგან თუ პირი ჩვენკე ქნა, საქმე ჭირს დაღისტნისაო"".
ვინ მაახსენა ლეკებსა სიკვდილი ლევანისაო?
მამკვდარა ხორხის ბატონი, ბრძანება იქნა ღვთისაო.
მტერი ვერ გაულაღდება – ერეკლე ცხენსავ ზისაო.
ემა ქართულის მათქომი გლეხაი ვიყავ მთისაო,
რად ეკადრების ქართული ნათქომი გლეხკაცისაო?
ვაჰ, თუ ერეკლე გამიწყრა, იქნების ჩემის ჭკვისაო.
ერეკლე რას მიქადებდა, ან გული დედუფლისაო?

/FB/

[marine]

* * *
ცა და ქვეყანა დაღრუბლა, სულ დედამიწა ღვარაო.
ერეკლე აწყვერს მოსულა, შვიდი დღე–ღამე მდგარაო.
ერეკლე აწვერს ვერ დადგა, ჯავახეთს გაეჩქარაო,
ასპინძის ბოლოს ავიდა, დელიბაშს დაეხალაო.
აქაც გამართეს დოგუში, დელიბაშს უყო ძალაო.
რუსმა აართვა ღალატი, ქურდულებ გაიპარაო.
ერეკლემ გადმოიხედა, ცრემლები გადმოჰყარაო.
''მაცადე, ჩემო ბერქვენო, მაცადე ჩემო ლალაო!
მრავალ დოგუშს გაგიმართავ, თუ ღმერთმა დამაცალაო!""
აშურმიანი ლეკები უკუღმა წყალში ყარაო,
იმათი თოფ–იარაღი ქალაქში გადიტანაო.
ეს ლექსი შიომ მასწავლა, კიდეც ითხოვა ფარაო.

/FB/

[marine]

* * *
ერეკლემ ცხენს შეუტია, ხევზე გახადა თქაფანი,
ხევ–ღელე ლეშით აამსო, ცხენს შეუღება ფაფარი.

/FB/

[marine]

* * *
მეფე ერეკლეს დროშია შორს გავრეკნოდი ძროხანი,
წავწოდი, წავიძინოდი, წავიხურნოდი ჩოხანი.
/FB/

[marine]

* * *
ერეკლე ბატონიშვილი ერთი პატარა კახიაო,
ალგეთსა ალგეთობისა ცხრა–კეც რაზმი ჩახიაო,
ასი ცხენს გაალახვინა, ორას კარავს წახვიაო,
''ომსა რად უნდა გრძელება?''– შუბი ბუდეს გახვიაო.
რაც უყო ლეკ–ოსმალებსა, ალალი და ახიაო!
/FB/

[marine]

* * *
მაღლის მაღალსა მთაზედა კურდღლისა სისხლი მდგარიყო,
ჩამოჩვეულა არწივი, უსვამ და ვერა მძღარიყო.
ერეკლე ბატონიშვილი ნაურვალ ცხენზე მჯდარიყო,
შამაუვლია ჴმელეთი, მაშინღა ჩამომჴდარიყო.

/FB/

[marine]

–ერეკლე გაჰყავთ ბრძოლიდან!–
ტირის წითელი ყაყაჩო.
–ერეკლე გაჰყავთ ბრძოლიდან!–
ტირის კრწანისის ველი.
და ბრძოლის ველზე სისხლსა ღვრის
სამასი საკვირველი.
–შემიშვით! –ტირის ბებერი,
ქართლის ბებერი მგელი.
–ერეკლე გაჰყავთ ბრძოლიდან!–
ჭიხვინებს თათრის ცხენი...
და ბრძოლის ველზე აგდია
სამასი საკვირველი.

გოდერძი ჩოხელი
/FB/

[marine]

* * *
საწყალსა საქართველოსა შაჲჴსნია რკინის კარია
სადა ჰყავ მეფე ერეკლე, ან იმის მეომარია?
დამდგარა ბაირახები, აღარ ჭექს ზარბაზანია.
მცხეთას რო თეთრი ტაძარი, გვერდზე ჩამოდის მტკვარია,
იქ არის ოქროს კუბოცა, ზედ დახატული ჯვარია:
“კუბოში ჩამამაბძანეს ბაგრატიონთა გვარია.
ვინც მოხვალთ საქართველოდან, ამინთეთ კელაპტარია.”
კუბოსა ზედა სწერავის სიტყვები ორი-სამია:
“ერეკლე გარდავიცვალე, შვილებს დავწერე ჯვარია.
უფროს გიორგიმ შაირტყას ჩემი ნარტყამი ჴმალია:
სანამდე ვიყავ, ცხენსა ვჯე, მივძარ და მოვძარ ზღვანია,
ეხლა თქვენ შემინახევით ქალაქის მეიდანია.
ჩემ შვილებს დარჩა ბეგთარი, პირსისხლიანი ჴმალია.
მაგას ნუ დამიცოტავებთ, მუხრანში დამრჩა ცხვარია.
სხვასა არ წააყვანინოთ იმერელ მეფის ქალია”.

/FB/

[marine]

* * *
ვერ გაიგეთა, ქართველნო? შაგეხსნათ რკინის კარია,
აღარ გყავთ ნეფე ერეკლე, არც მისი საომარია,
დამდგარა ბაირახები, აღარ ჭეხს ზარბაზანია!
ცხეთას დგას თეთრი საყდარი, გვერდზე ჩაუდის მტკვარია,
შიგა დგას ოქროს ლოგინი, შიგ ნათობს კელაპტარია,
შიგა დგას კუბო ოქროსი, გამოსახული ჯვარია.
კუბოში ჩაუწვენიათ ბაგრატიონთა გვარია,
დაწერა კამალაზედა ქართული ორი–სამია:
''სასხვითოდ ნუ გაჰხადოდეთ, მუხრანში იდგა ცხვარია,
საძაღლოდ ნუ გაჰხადოდეთ ჩემი ნარტყამი ხმალია,
სამადლოდ ნუ გაჰხადოდეთ იმერელთ ნეფის ქალია!''
გარდაიცვალა ერეკლე, შვილებს დასწერა ჯვარია:
''უფროსმ გიორგიმ შაირტყას ჩემი ნაბამი ხმალია!''
/FB/

[marine]

"ისევ ერეკლე მეფისა და გეორგიევსკის ტრაქტატის შესახებ -

ჩვენ რუსეთმა კი არ გადაგვარჩინა, არამედ რუსეთთან ყოფნამ გადაგვარჩინა - რა განსხვავებაა ამ ორ გამონათქვამს შორის?"

/FB/

[marine]

ისე ნუ მომკლავს...

სამშობლოს სადარაჯოზე
დრტვინვით არაგვნი დიანო,
მეფე ერეკლეს ძვლებზედა
მირონნი გადმოდიანო...
ისე ნუ მომკლავს საწუთრო,
მტერი არ მივაწყვდიადო...

/FB/

[marine]

"XVIII ს. 90-იან წლებში ერეკლე II-ის სასახლესთან შეიქმნა საერო თეატრი".

/"ლამპარი" N5, 2015, გვ.19/

[marine]

"მეფე ერეკლე II-ის მიერ შეწირული დუქნებიდან შემოსულ ტაძრის შემოსავლებს სინას მთის წმ. ეკატერინეს მონასტერში მოღვაწე ბერ-მონაზვნებს უგზავნიდნენ, ეხმარებოდნენ.

ასევე, მნიშვნელოვანია ერეკლე II-ის აქტები, საბუთები, რომლებიც 1778 წლით თარიღდება. მეფე წერს, რომ იგი სინას მთაზე წმ. ეკატერინეს მონასტერს, სადაც ღმერთი მოსეს გამოეცხადა, შესწირავს 50 კურუშს".

/"საქართველოს იმედი II" წიგნი 40, გვ.109/

[marine]

"1777 წელს ახტალაში ერეკლე მეფემ აღადგინა XV საუკუნეში მოშლილი საეპისკოპოსო კათედრა, სადაც 1820-იან წლებამდე მწყემსმთავრობდნენ შემდეგი ეპისკოპოსები: წმინდა სოფრონი ბერძენი (მართალია იგი ჯერჯერობით არაა შეტანილი საქართველოს ეკლესიის კალენდარში, მაგრამ ბერძნულ ეკლესიაში ის კარგად არის ცნობილი), ვარლამ ერისთავი (შემდგომში საქართველოს ეგზარქოსი) და იოაკიმე ბერძენი.

ეთნიკურად ორი ბერძენი ეპისკოპოსის დასმა გამოწვეული იყო იმით, რომ ახტალაში მეფე ერეკლეს ჰქონდა სახელმწიფო მნიშვნელობის ვერცხლის და სპილენძის სამადნო წარმოება, სადაც დასაქმებული ჰყავდა ანატოლიიდან გამოსახლებული რამდენიმე ასეული ბერძენი მემადნე".


/"კარიბჭე" N4, 2016, გვ.59/

[marine]

"ამ მხარისადმი [ბორჯომისა და ბაკურიანის ეპარქია] განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა ქვეყნის გაერთიანებისათვის მებრძოლ მეფე ერეკლე II-ს. ასპინძის ომში გზად მიმავალი მეფე, თავისი მხედრობით სოფელ სადგერში წმინდა გიორგის სახელობის მონასტერთან დაბანაკდა, ღამე ლოცვაში გაატარა და საქართველო წმინდა გიორგის შეავედრა. სწორედ ამ ლოცვის წყალობით მოიპოვა მან ბრწყინვალე გამარჯვება ასპინძის ომში მცირერიცხოვანი ჯარით".

/მეუფე სერაფიმე (ჯოჯუა)
"საპატრიარქოს უწყებანი" N2, 2016,გვ.8/