რამეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალჱმ... პარამეტრები

[marine]

"ბიბლიური რელიგიური შემეცნების თანახმად, ნებისმიერი ებრაელის ცოდვა მხოლოდ პირადი ცოდვა არ არის. ბრალი მთელ ისრაელს ეკისრება".

[marine]

"გ. ავალიშვილის "მგზავრობაი თბილისით იერუსალიმისადმი და უკუნქცევაი იერუსალიმით თბილისისადმივე" საყურადღებო წყაროს წარმოადგენს".

[marine]

"იერუსალიმი - ესაა მშვიდობის გასაღები"

[marine]

"I საუკუნემდე მთელს მსოფლიოში მხოლოდ ისრაელში არსებობდა ეკლესია, სადაც იდიდებოდა ჭეშმარიტი ღმერთი."

/ილია მეორე/

"მათი მთავარი მიზანი ანტიქრისტეს გამეფება და მისი სოლომონის ტაძარში კურთხევაა, სწორედ ამ ვალდებულების შესრულებისთვის აშშ-ს პრეზიდენტმა იერუსალიმი ისრაელის დედაქალაქად აღიარა. ებრაელები მზად არიან მესიის/მოშიახის დასახვედრად..."

[marine]

ბზის ხალიჩებზე ღიმილს მიაფრქვევს,
და ცის უმაღლეს იარუსს მალე
მიაღწევს, ოღონდ შენ არ უმტყუნო,
შენ არ უმტყუნო, იერუსალემ!

/მურად მთვარელიძე/

[marine]

ფსალმუნი 20

9. "რამეთუ დასხნე იგინი ვითარცა სახუმილი ცეცხლისაი ჟამსა პირისა შენისასა; უფალმან რისხვითა მისითა შეაძრწუნნეს იგინი და ცეცხლმან შეჭამნეს იგინი"

- წმინდა მამები გვასწავლიან, რომ ფსალმუნის ამ მუხლში წინასწარმეტყველებაა ისრაელის დაცემაზე, იერუსალიმის ცეცხლით განადგურებაზე იმის გამო, რომ მათ მაცხოვარი ჯვარს აცვეს. სწორედ ამის გამო მოიწიეს ეს სასჯელი და, როგორც წინა მუხლში ბრძანებს დავითი, უფლის მარჯვენას ვერსად დაემალებიან.

მართლაც, ვერ დაემალნენ ებრაელები ღვთის მარჯვენას - მაცხოვრის ჯვარცმიდან სულ რამდენიმე წელიწადში მოეწიათ სასჯელი. იერუსალიმი სრულიად განადგურდა და ორ მილიონზე მეტი იუდეველი მოწყდა რომის იმპერიის მიერ. მათ შორის არც ერთი ქრისტიანი არ ყოფილა."



"წმინდა მამებიც ბრძანებენ, რომ მეორედ მოსვლის ჟამს იუდეველთა ნაწილი მოექცევა ქრისტიანობაზე. როდესაც ანტიქრისტე გამეფდება, ისინი შეიცნობენ, რომ ის, ვისაც ელოდნენ - მესია, მხსნელი, საუკუნეების წინ მოვიდა, მათ კი ჯვარს აცვეს და არ მიიღეს."


/არქიმანდრიტი მაკარი (აბესაძე)/

[marine]

"ინგლისელი ბერის სიტყვები, ქართველი პილიგრიმებისთვის რომ უთქვამს: "ქართული სული აკლიაო წმიდა მიწას".

[marine]

პატრიარქის შეგონება: "არ უნდა გაუთამამდეთ წმიდა მიწასო".

"მოვდიოდით უბედნიერესნი, ყველა ერთი განწყობით - "იერუსალიმის სინდრომით დაავადებულნი".

[marine]

მშვიდობის ქალაქი

"- როდის დაარსდა იერუსალიმი და რატომ მოიხსენიება იერუსალიმი სხვადასხვა ეპითეტით - "წმინდა ქალაქი", "ღმერთის ქალაქი", "სამართლიანობის ქალაქი" და "სამყაროს ცენტრი"?

- ზუსტად როდის და ვის მიერ დაარსდა ქალაქი იერუსალიმი, რომელსაც თავდაპირველად სალიმი ეწოდებოდა, ამის შესახებ საეკლესიო ცნობები არ არსებობს. ბიბლიიდან ჩანს, რომ სალიმის - ანუ "მშვიდობის ქალაქის" პირველი მეფე არის მელქისედეკი. პავლე მოციქულის განმარტებით, "სალიმი" ნიშნავს მშვიდობას, მელქისედეკი, ღმერთის დიდ მღვდელმთავრად წოდებული, კი - "სიმართლის მეფეს".

წმინდა წერილი და საეკლესიო გადმოცემა არც მელქისედეკის წინაპრებისა და შთამომავლების შესახებ გვაწვდის ცნობას - მას არც დასაბამი აქვს და არც დასასრული. წმინდა მამათა სწავლებით, მელქისედეკი მოასწავებს ქრისტეს, ის მაცხოვრის წინასახეა.

როგორც მოგახსენეთ, სიტყვა "მელქისედეკი" ნიშნავს "მეფეს სიმართლისას". ის, რომ ბიბლიაში არ არიან მოხსენიებულნი მელქისედეკის მშობლები, მისი შობისა და გარდაცვალების დრო, პავლე მოციქულის განმარტებით, სწორედ იმას მიანიშნებს, რომ მელქისედეკის სახით წარმოჩენილია მაცხოვარი, რომელიც ღვთაებრივი ბუნებით არც ერთ ერს არ ეკუთვნის...

იერუსალიმი დაარსდა იმ ადგილის მახლობლად, სადაც წარღვნის შემდეგ დაკრძალულ იქნა ადამის თავის ქალა და ნეშტი, რომელიც ნოემ წარღვნის დაწყებამდე კიდობანში შეიტანა, როგორც დიდი სიწმინდე.

შემდგომში პალესტინა ქანანელმა ტომებმა დაიკავეს და ერთიანად ააოხრეს ის ადგილი, სადაც ადამის თავის ქალა იყო დაფლული, თუმცა ხალხის მეხსიერებას მაინც შემორჩა ამ ადგილის ხსოვნა და მას "გოლგოთა" ანუ ადამიანის თავი (თხემი) უწოდა. სწორედ აქ უნდა მომხდარიყო გამოხსნა.

უძველესი დროიდან იერუსალიმს იებუსელები, ქამის ძის - ქანაანის შთამომავლები ფლობდნენ: ბიბლიიდან ვიცით, როდესაც ისრაელის ერი ეგვიპტიდან გამოსვლის შემდეგ დაბრუნდა აღთქმულ ქვეყანაში, ანუ იმ ტერიტორიაზე, სადაც ამჟამად ისრაელია, იერუსალიმში იებუსელები ცხოვრობდნენ და ქალაქს იებუსად იხსენიებდნენ. შემდგომში უკვე, როდესაც ისრაელიანთა მეფემ, დავითმა აიღო ეს ქალაქი და იქიდან იებუსელები განდევნა, მას კვლავ იერუსალიმი ეწოდა.

იერუსალიმის აღებამდე დავით მეფემ მის მოპირდაპირე მხარეს მდებარე სიონის მთაზე არსებული ქალაქი აიღო, იქ ააგო კოშკი და თვითონაც იქვე დასახლდა (ამ დრომდე დავით მეფე 7 წელი ბეთლემის მახლობლად, ჰებრონში მეფობდა). მაშინ სიონი ძალიან პატარა ქალაქი იყო. დავითის დროს თანდათან გაფართოვდა. ამის გამო ეწოდა სიონს "დავითის ქალაქი" (როგორც წმინდა მამები ბრძანებენ, სიონი არის კაცობრიობის დედა, როგორც ფსალმუნში წერია - "დედად სიონსა რქუას კაცმან, რამეთუ კაცი იშვა მას შინა" - ანუ სწორედ სიონის მიწისგან შეიქმნა ადამიანი).

იერუსალიმის აღების შემდეგ დავით მეფემ სადღესასწაულოდ გადააბრძანა სიონის მთიდან იერუსალიმში მოძრავი ტაძარი და მასში გადაიტანა აღთქმის - სჯულის კიდობანიც, რადგან კეთილმსახურ მეფეს სურდა, რომ იერუსალიმი წმინდა ქალაქად ქცეულიყო. დავითმა იერუსალიმი ისრაელის სამეფოს სატახტო ქალაქად გამოაცხადა, თუმცა თვითონ სიცოცხლის ბოლომდე მისი გალავნის გარეთ, სიონის მთაზე ცხოვრობდა.

დავითის გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე მისი მემკვიდრე, სოლომონი ავიდა. გარდაცვალებამდე მას დავითმა უანდერძა ღვთის სჯულის აღსრულება - ტაძრის აშენება და გადასცა ტაძრის აგების გეგმაც, რომელიც ღვთის შთაგონებით შეადგინა. იერუსალიმში უძრავი ტაძრის აგება დავით მეფესაც სურდა, მაგრამ ღმერთმა ნათან წინასწარმეტყველის პირით ამცნო, რადგან მან ბევრი სისხლი დაღვარა ბრძოლებში, ტაძარს მისი მემკვიდრე, სოლომონი ააგებდა.

დავითმა მადლობა შესწირა ღმერთს და თავისი ძისთვის ტაძრის ასაშენებელი მასალის შეგროვება დაიწყო. გამოთალა ქვები, გაამზადა ხის ბოძები... სოლომონმა 7 წელიწადში იერუსალიმის გალავნის ერთ-ერთ შესასვლელთან დიდებული ტაძარი ააგო, რომელიც იერუსალიმის, ასევე სოლომონის ტაძრის სახელწოდებით გახდა ცნობილი. მშენებლობის დასრულების შემდეგ დავითის მიერ აგებული მოძრავი ტაძრიდან იქ საზეიმოდ გადააბრძანეს აღთქმის კიდობანი.

სიბრძნითა და გონიერებით გამორჩეულმა სოლომონმა უფრო გაამშვენიერა თავისი სატახტო ქალაქი დიდებული სასახლეებითა და ბაღებით. სოლომონის ტაძარი ერთადერთი ტაძარი იყო მთელ მსოფლიოში, რომელიც ჭეშმარიტ ღმერთს ეძღვნებოდა.

იერუსალიმი წმინდა ქალაქად ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის პერიოდში მიიჩნეოდა, რადგან ერთადერთი ტაძარი, სადაც მსხვერპლშეწირვა აღესრულებოდა, იერუსალიმში იდგა, ამიტომ ისრაელიანებისთვისაც იყო წმინდა ქალაქი. ქრისტიანებისთვის კი იმის გამო იქცა წმინდა ქალაქად, რომ სწორედ აქ აღესრულა უზენაესი მსხვერპლშეწირვა - აქ მოხდა მაცხოვრის ჯვარცმითა და მკვდრეთით აღდგომით კაცობრიობის გამოხსნა.

"ღმერთის ქალაქიც" იმის გამო ეწოდა, რის გამოც "წმინდა ქალაქი". "სამართლიანობის ქალაქად" კი იწოდება იმის გამო, რომ აქ აღდგა სამართლიანობა: ადამიანი, რომელიც ღმერთმა სამოთხისა და ზეცისთვის შექმნა, უფალმა თავისი ჯვარცმითა და მკვდრეთით აღდგომით კვლავ ზეცას დაუბრუნა. "მშვიდობის ქალაქი" თავიდანვე ეწოდებოდა იერუსალიმს, ნიშნად იმისა, რომ სწორედ აქ უნდა დაბრუნებოდათ ადამიანებს მშვიდობა.

მაცხოვრის ჯვარცმამდე მშვიდობა არ სუფევდა, რადგან ამ დრომდე დახშული იყო სასუფევლის კარი და ადამიანთა სულები ჯოჯოხეთში ხვდებოდნენ. მშვიდობა კაცთა სულებისთვის მას შემდეგ დამყარდა, რაც ადამიანებს სასუფეველი დაუბრუნდათ, მათთვის გაიღო სასუფევლის კარი. ადამის ცოდვით დაცემის სანაცვლოდ, ადამიანსა და ღმერთს შორის დაკარგული მშვიდობის აღდგენაც ხომ სწორედ იერუსალიმში, მაცხოვრის ჯვარცმითა და მკვდრეთით აღდგომით მოხდა.

"სამყაროს ცენტრი" შეიძლება ვუწოდოთ დავითის ფსალმუნის სიტყვებიდან გამომდინარე: "დედად სიონსა რქვას კაცმა, რამეთუ კაცი იშვა მას შინა". წმინდა მამათა გადმოცემით, აქ იყო ედემის ბაღიც. შემდგომში აქვე მოხდა გამომხსნელი მსხვერპლშეწირვაც და სულიერად სამყაროს ცენტრიც ამიტომაა.

მაცხოვრის შობამდე და მაცხოვრის პერიოდშიც იერუსალიმი ეწოდებოდა გალავანში მოქცეულ ქალაქს, თორემ სიონი, ბეთანია და ზეთისხილის მთა ცალკე იყო. სიონის მთაზე აშენებულ ციხესიმაგრეს და იერუსალიმს, ამ ორ დასახლებას, ერთმანეთისგან ხევი ყოფდა, დავითის ქალაქიდან იერუსალიმის გალავნამდე დაახლოებით 2-3 კმ-ია. იმ დროისათვის ეს საკმაოდ დიდი მანძილი იყო იმისათვის, რომ ისინი ცალ-ცალკე ქალაქები ყოფილიყო.

დღეს კი სიონიც, ბეთანიაც და ზეთისხილის მთაც იერუსალიმის ნაწილია. მასზე პრეტენზია აქვს არაბულ სამყაროს. დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს ახალი იერუსალიმი, რომელიც ისრაელის სახელმწიფოს აღდგენის შემდეგ, XX ს-ის 40-იან წლებში აშენდა."

/არქიმანდრიტი მაკარი აბესაძე/

[marine]

"რომის მიერ იერუსალიმის დანგრევამდე - I ს-ის 70-იან წლებამდე იერუსალიმში იყვნენ ქრისტიანი ებრაელები, მაგრამ ამის შემდეგ ქრისტიან ებრაელთა ცალკე ფრთა, ანუ მათი საპატრიარქო აღარ არსებობდა, თუ რომელიმე ებრაელი გაქრისტიანდებოდა, იყო მხოლოდ რომელიმე ადგილობრივი ეკლესიის რიგითი წევრი.

ებრაელთა მიერ იერუსალიმის დარბევის შემდეგ ეს ქალაქი აღარ აღორძინებულა. იქ ებრაელებს აღარ უცხოვრიათ. შემდგოში თავად რომაელებმა აღადგინეს იერუსალიმი, მაგრამ სხვა სახელი უწოდეს. იგი ელინურ - ჩვეულებრივ რომაულ ქალაქად იქცა. კონსტანტინე დიდის ხანაში იერუსალიმმა აღიდგინა ძველი სახელწოდება, მაგრამ კვლავ ელინურ ქალაქად დარჩა.

VII საუკუნეში იერუსალიმი არაბებმა დაიპყრეს და თავად ჯვაროსნების ბატონობის ხანაშიც კი ქალაქის მკვიდრთა უმეტესობა არაბები იყვნენ. ებრაულ ქალაქად კი იქცა მას შემდეგ, რაც XX ს-ის 60-იან წლებში ისრაელმა დაიპყრო იორდანიის სამეფო (იერუსალიმის აღმოსავლეთი მხარე იორდანიის სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა)."

/არქიმანდრიტი მაკარი აბესაძე/

[marine]

"ებრაელები ამბობენ, იერუსალიმში ავედიო"

"იერუსალიმი გულია ქვეყნიერებისა, გოლგოთა კი თავად იერუსალიმის გული"

[marine]

"თელ-ავივიდან გზა აღმა მიდის იერუსალიმისაკენ და მთიდან ქალაქი თეთრად იყურება. ახალი და ძველი იერუსალიმი კირქვითაა ნაშენები. ძალიან ლამაზი და თბილი ქალაქია. მდებარეობაც საოცარი აქვს.

ძველი იერუსალიმი გალავნით არის გარშემორტყმული, დაახლოებით ორ კვადრატულ კილომეტრს მოიცავს. დავით მეფსალმუნის დროინდელი სიმაგრე არ შემორჩენილა. შემონახულია მეორე ტაძრის (დარიოსის მეფობის დროს აგებული) დასავლეთის კედელი, რომელსაც გოდების კედელი ჰქვია და ებრაელებისთვის წმინდათაწმინდა ადგილია.

ლამაზია ძველი იერუსალიმი თავისი ვიწრო ქუჩებით, მრავალენოვანი, მრავალრელიგიური მოსახლეობითა და მრავალფეროვანი მაღაზიებით. იერუსალიმს 7 კარიბჭე აქვს, 6 მოქმედია. "ლომების კარიბჭიდან" შევდივართ ძველ ქალაქში და პრეტორიუმიდან ანუ პილატეს სასახლიდან უფლის ვნების გზას, ჯვრის გზას ანუ ვია დოლოროსას ყოველ წითელ პარასკევს გავდივართ.

"ლომების კარიბჭის" ახლოს, ძველი ქალაქის გარეთ გეთსიმანიაა, ბაღია, სადაც საიდუმლო სერობის შემდეგ მაცხოვარი თავის მოწაფეებთან ერთად მივიდა და ლოცულობდა: "მამაო ჩემო, უკუეთუ შესაძლებელ არს, თანა-წარმხედინ ჩემგან სასუმელი ესე, ხოლო არა ვითარ მე მნებავს, არამედ ვითარცა შენ" (მათე 26,39). გეთსიმანიის ბაღში მდგარი ბებერი ზეთისხილის ხეები შესაძლოა მოწმენი არიან იუდას ამბორისა და ებრაელთა მიერ იესო ქრისტეს შეპყრობისა.

ჯვრის გზაზე 14 წმინდა ადგილია ანუ, როგორც ეძახიან, 14 გაჩერება.

ვიწყებთ კაიაფას სახლით, სადაც იესოს მოუწყვეს სამსჯავრო და გამოუტანეს სასიკვდილო განაჩენი, "ჰნერწყვიდეს პირსა მისსა და ხურთითა სცემდეს თავსა მისსა და რომელნიმე ყურიმალსა სცემდეს" (მათ. 26,67). განაჩენის აღსასრულებლად მღვდელმთავრებმა და ფარისევლებმა ძე ღვთისა მიიყვანეს პილატესთან, რომელიც ცხოვრობდა ჰეროდეს მიერ თეთრი მარმარილოთი აშენებულ მდიდრულ სასახლეში - პრეტორიუმში (მეორე გაჩერება).

ამ სასახლის აივანზე გამოიყვანა პილატემ უფალი და ჰკითხა ბრბოს, ვისი გათავისუფლება სურდა: კაცისმკვლელი ბარაბასი თუ იესო ქრისტესი, რაზეც ებრაელებმა უპასუხეს, - ბარაბასიო და მოითხოვეს ქრისტეს ჯვარცმა. აქ იწყება უფლის ვნების გზა - ვია დოლოროსა.

აბობოქრებული ბრბოს დასაშოშმინებლად პილატემ იესო გაშოლტა და რომაელ მხედარს გადასცა, რათა ჯვარს ეცვათ იგი. მათ წაიყვანეს მსჯავრდებული და თავს დაახვიეს მთელი რაზმი. გახადეს, შემოსეს ძოწეული მოსასხამი, დაწნეს ეკლის გვირგვინი და დაადგეს თავზე, მარჯვენა ხელში მისცეს ლერწამი. მის წინაშე მუხლს იყრიდნენ, დასცინოდნენ და ეუბნებოდნენ: "გიხაროდენ, მეუფეო ჰურიათაო", აფურთხებდნენ, ლერწამს თავში ურტყამდნენ. დაცინვით რომ გული იჯერეს, გახადეს მოსასხამი, შემოსეს თავისივე სამოსელი და აჰკიდეს ჯვარი.

მესამეა ადგილი, სადაც ამდენი ტანჯვით დაუძლურებულმა მაცხოვარმა ვეღარ გაუძლო ჯვრის სიმძიმეს და დაეცა.

მეოთხე ადგილზე - ქვის კედელზე ხელის ანაბეჭდია, სადაც ჯვრის სიმძიმით დაღლილი უფალი მიეყრდნო კედელს.

მეხუთე - მაცხოვრის მეორედ დაეცემის ადგილია. მაშინ მხედრებმა დაიჭირეს პირველივე შემხვედრი იუდეველი, სიმონ კვირინელი, და აიძულეს, ჯვარი ეტარებინა.

მეექვსე გაჩერება ის ადგილია, სადაც კეთილმორწმუნე ვერონიკამ ტილოთი შეუმშრალა სისხლით დასვრილი სახე უფალს და ასე გაჩნდა უფლის მეორე ხელთუქმნელი ხატი.

ბოლო გაჩერება არის უფლის წამების ადგილი - გოლგოთა, გარდამოხსნის ქვა და უფლის საფლავი."

[marine]

"იერუსალიმი გულია ქვეყნიერებისა, გოლგოთა კი თავად იერუსალიმის გული, ღმერთკაცის სისხლით დალტობილი წმინდათაწმინდა ადგილი, დასასრული გზისა, რომელიც ჩვენთვის განკაცებულმა და ნებსით ვნებულმა უფალმა გაიარა მიწაზე", - ვკითხულობთ პეტერე კონჭოშვილის წიგნში.

გოლგოთის ძირას არის ქვა, რომელზედაც "შუენიერმან იოსებ ძელისაგან გარდამოხსნა უხრწნელი იგი გვამი შენი", ქრისტე, "არმენაკითა წმიდითა წარგრაგნა და ახალსა საფლავსა დადვა". აქ დაიტირა მწუხარებით გულგანგმირულმა ღვთისმშობელმა თავისი საყვარელი ძე.

გამოუთქმელია მორწმუნესათვის ის საღვთო წამი, როდესაც ქრისტიანი პირველად განიცდის ამ სულიერ ნუგეშსა და სიხარულს. ტკბილია და მადლმოსილი უფლის საფლავი, აქ განსაკუთრებით იგრძნობა სიახლოვე ზეცისა და ამაოება წუთისოფლისა.

დეკანოზ პეტერე კონჭოშვილის გადმოცემით: "ადგილი ქრისტეს საფლავის ქვაბისა შეადგენს თითქმის ოთხ-კუთხიანს საჟენს (კვადრატს); მისი სიგრძე იმოდენია სივრცით, რამდენზედაც დაეტევა გაშლილი გვამი მიცვალებულისა; თავისუფალი ადგილი საფლავსა და ქვაბის კედელს შუა შეადგენს ერთსა და ნახევარსა ნაბიჯსა.

კლდის სარეცელი, რომელზედაც განისვენებდა ყოვლად უხრწნელი გვამი იესო ქრისტესი, მდებარეობს მარჯვენა მხარეს შესავლიდან, იგი შემოსილია მარმარილოთი არა იმოდენ შვენებისათვის, რავდენათაც დასაფარავად თაყვანისმცემელთა კეთილმსახურის წადილისაგან, რომელნიც მოსტეხავდნენ საფლავისაგან ნაწილებსა სახსოვრად.

გარშემო ქრისტეს საფლავის ქვაბისა ამოჭრით წარწერილია ტროპარი წმ. იოანნე დამასკელისა: "ვითარცა ნათლით-შემოსილსა და ვითარცა უშვენიერესსა სამოთხისასა, ესრეთ გიცნობთ შენ, რომელი გამოსჩნდი მხსნელად ყოვლისა სოფლისა, აღსდეგ უბრწყინვალესი ყოველთა ნათელთა ქრისტე, ღმერთი ჩვენი, და გამოჰსჩნდა საფლავი შენი, ვითარცა წყარო ჩვენისა აღდგომისა".

მარმარილოს ფიცარი, რომელიც ჰფარავს წმიდა საფლავსა, გახერხილია შუაზედ ორად, თითის სიღრმეზედ; ორნაირად ჰხსნიან ამ გახერხილს: პირველად, რადგანაც სალადინ სულთანი მარმარილოს ეზიდებოდა აღდგომის ტაძრიდან მეჩეთისათვის, ამისათვის წმ. საფლავის მონაზონთა (ბერებმა) შიშის გამო, რომ სულთანმა არ წაართვას ეს წმ. საფლავის მარმარილოს ქვაც, გახერხეს იგი ნახევრად შუაზედ. მეორე მიზეზად ამბობენ, რომ ამ მარმარილოზედ იყო მიჭედილი ნაპირებზედ რკინის ლურსმებით, ტყვიით შედუღებული, ოქროს ფიცარი, რომელიც ჰფარავდა ქრისტეს საფლავსა ზევითის მხრიდამ.

როდესაც გარემოადგა იერუსალიმსა ჯარითა სალადინი, მონაზონთა, შიშის ზარისაგან შეპყრობილთა, რათამცა ეს ოქროს ფიცარი, საფარებელი წმ. საფლავისა, არ ჩავარდნოდა ხელში ქალაქის დამპყრობელსა, ისწრაფეს აგლეჯა მისი მარმარილოსაგან, მაგრამ რადგანაც ვერ შესძლეს აგლეჯა ტყვიით შედუღებულის ლურსმებისა, მაშინ გახერხეს მარმარილო და ამ სახით მოაშორეს მარმარილოს ოქროს ფიცარი, და ამასთანავე მოამტვრივეს მარმარილოს ქვის ოთხი კუთხეცა.

თაღიდამ ჩამოშვებულნი ლამპარნი ანათებენ ქრისტეს საფლავის სამლოცველოსა; მათგან 13 ლამპარი ეკუთვნის მართლ-მადიდებელთა, მათ შორის ქართველ მეფეთაგანაც იქმნება შეწირული, 13 ეკუთვნის რომის კათოლიკეთა, 13 სომეხთა და 4-ც კოპტებსა.

თვითონ წმ. საფლავზედ ანთია დღე და ღამე განუქრობლად დაუშრეტელნი ლამპარნი: სამი, ესე იგი თვითოეულის ეროვნობისაგან, ბერძენთა, სომეხთა და ლათინთა, როდესაც წმ. ბჭენი დახშულ არიან, და ექვსი, როდესაც წმ. ბჭენი გაიღებიან ღვთის-მსახურებისათვის. ტაძარში ორი ბერძენი მონაზონი, ლამპართა აღმნთებელნი წმ. საფლავზედ, დანიშნულ არიან სულთანის ბრძანებით და იგინი უვლიან მორიგობით "კუვუკლიას" ანუ ქრისტეს საფლავის სამლოცველოსა.

ქრისტე მაცხოვრის საფლავის სამლოცველო განიყოფება ორ განყოფილებად: პირველი შესავალშივე იწოდება სამხრედ ანგელოზისა, რომელიც ახარებდა სახარულევანსა ქრისტეს აღდგომასა მენელსაცხებლეთა დედათა. სამხრე წმ. ანგელოზისა შეადგენს სწორე ოთხ-კუთხიანს ოთახსა, რომლის თანასწორნი მხარენი ხუთ ადლამდის არიან.

საშუალ ამისა სდგას მაღალი მარმარილოს ვაზა; ამ ვაზაში შთადებულია ნაწილი იმ ლოდისა, რომლითაც დაფარულ იყო შესავალი უფლის საფლავისა, და რომელიც შემდეგ აღდგომისა გადმოგორებულ იყო ანგელოზისაგან კარისა მისგან საფლავისა.

წირვის დროს ეს ვაზა იხმარება ტრაპეზად, ხოლო შიგნით განყოფილებაში წმ. საფლავის საფარებელი მარმარილოს ქვა იხმარება სამკვეთლოდ. ვაზას თავზედ არიან დაკიდებულნი დაუშრეტელნი ლამპარნი, რიცხვით ათხუთმეტნი, რომელთაგანაც 5 ეკუთვნის ბერძენთა, 5 - ლათინთა, 4 - სომეხთა და 1 - კოპტებსა".






"იერუსალიმში ადამიანი იმისთვის მიდის, რომ სულიერად გაძლიერდეს. სახარება იქ ყველგან ცოცხლდება."

[marine]

"ჩვენ დავბრუნდებით წმინდა მიწაზე..."

"XIX საუკუნემდე ქართველებს წმინდა მიწაზე 40-ზე მეტი სავანე-მონასტერში უმოღვაწიათ და ქრისტიანული აღმოსავლეთის ხალხთა ერთობლივი ძალისხმევით აუთვისებელი არ დარჩენიათ პალესტინური მწერლობისა და კულტურის არც ერთი მნიშვნელოვანი მონაპოვარი , უშენებიათ ტაძრები და სულიერი სავანეები, მაგრამ დროთა განმავლობაში ჩვენი ქვეყნის ისტორიული ბედისწერა იმგვარად წარიმართა, რომ საუკუნების განმავლობაში წინაპართა რწმენითა და რუდუნებით ნაგებ ქართული კულტურის კერებს სხვები დაეპატრონნენ.

თავისი კანონი აქვს დროს: იგი თავის დინებაში აქცევს ყველას და ყველაფერს თავის ნებას უმორჩილებს. დადგა დრო, როცა საქართველომ დაიწყო ფიქრი დაკარგულის დაბრუნებაზე, რათა ჩვენი კულტურული მემკვიდრეობის მატერიალური და სულიერი საგანძური კვლავ ჩვენი მეთვალყურეობისა და მზრუნველობის ქვეშ მოქცეულიყო. სწორედ ამ მიზნით 1998 წლის ივნისში საქართველოს საპატრიარქოში დაფუძნდა საერთაშორისო საზოგადოება "წმინდა მიწა", რომლის თავმჯდომარედ აირჩიეს პროფესორი თამილა მგალობლიშვილი, თანათავმჯდომარედ - მეუფე დემეტრე (შიოლაშვილი). საზოგადოებამ იმთავითვე მიზნად დაისახა საზღვარგარეთ არსებული კულტურული მემკვიდრეობის შესწავლა, რაც ქართველ და უცხოელ მეცნიერთა და სასულიერო პირთა ერთობლივი ძალებით უნდა წარმართულიყო. მაშინ ამ საზოგადოების საპატიო პრეზიდენტმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია მეორემ ჩვენთან საუბრისას განაცხადა: "დადგება დრო, როცა ჯვრის მონასტერი კვლავ ჩვენს ხელში იქნება და წირვა-ლოცვა ქართულად აღევლინება, ჩვენ დავბრუნდებით წმინდა მიწაზე. ვფიქრობ, ჩვენ უნდა მოვიძიოთ თანხები იმისათვის, რომ იერუსალიმში შევიძინოთ შენობა ქართული კულტურის კვლევის ცენტრის დასაარსებლად. ეს ძალიან კარგ შედეგს მოგვიტანს. ჩვენი მიზანია, ხშირად ჩატარდეს სამეცნიერო კონფერენციები როგორც უცხოეთში, ასევე საქართველოში".

უკვე 12 წელზე მეტი გავიდა საზოგადოების შექმნიდან და ამ ხნის მანძილზე ქართველმა მეცნიერებმა მართლაც თვალსაჩინო წარმატებებს მიაღწიეს. ვესაუბრებით საზოგადოების თავმჯდომარეს, წმინდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტის სიძველეთა მოძიებისა და კვლევის ცენტრის ხელმძღვანელს პროფესორ თამილა მგალობლიშვილს.

- ქალბატონო თამილა, პირველად როდის გაჩნდა იდეა, შექმნილიყო ქართველ მეცნიერთა ჯგუფი, რომელიც ჩვენი ქვეყნის ფარგლებს გარეთ არსებულ არქიტექტურისა და კულტურის ძეგლთა დაცვის საკითხებით დაინტერესდებოდა?

- 70-იანი წლების მიწურულს საქართველოს ხელნაწერთა ინსტიტუტის მაშინდელმა დირექტორმა, ქალბატონმა ელენე მეტრეველმა შექმნა პალესტინის კვლევის ჯგუფი, რომელშიც სხვადასხვა პროფესიის სპეციალისტები ვიყავით გაერთიანებული, ვინც კი ქართულ ხელნაწერებზე ვმუშაობდით და ვისაც რაიმე კავშირი გვქონდა იერუსალიმთან. მაშინ მე საკანდიდატო დისერტაციისთვის დამავალეს კირილე იერუსალიმელის ჰომილიების თარგმანების გამოცემა. კლარჯული მრავალთავიც ერთ-ერთი იერუსალიმური ლიტერატურული ძეგლია, გამოსაცემად მომზადდა ლიტურგიკული ძეგლიც - უძველესი "იადგარი". ძალიან ბევრი რამ ჰქონდა თავად ქალბატონ ელენეს ტიმოთე გაბაშვილის, ასევე გიორგი ავალიშვილის პალესტინაში მოგზაურობაზე. შეისწავლა კოლონიის ისტორია წმინდა მიწაზე. ერთი სიტყვით, ბევრმა მასალამ მოიყარა თავი, ბუნებრივია, ინტერესიც დიდი გახლდათ, ამიტომ მხოლოდ ჩვენი ინსტიტუტის ძალებით ვერ გავწვდებოდით ამ საქმეს და ქ-ნმა ელენემ აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტიდან გოჩა ჯაფარიძე, ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტიდან ზურაბ ალექსიძე და ლელა ჯეჯელავა დაგვახმარა.

უცხოეთში წასვლა, მოგეხსენებათ, რა ძნელი იყო. პირველად 1989 წელს, დიდი წვალების შემდეგ გამიშვეს. 1991 წელსაც ვმონაწილეობდი საერთაშორისო კონფერენციაში, წავიკითხე მოხსენება. სწორედ იქ გავიცანი ცნობილი პროფესორი, იერუსალიმის უნივერსიტეტის არმენოლოგი მიქელ სტოუნი, რომელიც სხდომას ხელმღვანელობდა. მან მე და ქ-ნი ელენე მეტრეველი იერუსალიმში მიგვიწვია. ეს მეცნიერი თბილისშიც ჩამობრძანდა და პირადად შეხვდა ქალბატონ ელენეს. ჩვენ ერთობლივად გადავწყვიტეთ, განგვეხორციელებინა პროექტი "ქართველები წმინდა მიწაზე". 1995 წლამდე, სამწუხაროდ, ვეღარ შევძელით უცხოეთში გამგზავრება. ხოლო როცა უკვე ვიზები მივიღეთ, ქალბატონი ელენე ავადმყოფობდა, უარი განაცხადა წასვლაზე და მარტო მე მომიხდა გამგზავრება, რაც დღემდე დიდ ტკივილად დამრჩა გულში. რაც მთავარია, პროექტი განხორციელდა და ებრაულ უნივერსიტეტში შეიქმნა "ქართული ქრისტიანული კულტურის დაცვის ხელშემწყობი ასოციაცია", რომელიც დღემდე არსებობს და ყველაზე ცნობილი მეცნიერები არიან ამ საქმით დაკავებულნი.

ყოველივე ამის შესახებ, რა თქმა უნდა, იცოდა ისტორიკოსმა ზაზა აბაშიძემ და 1996 წლის დასაწყისში მითხრა, საქართველოს საპატრიარქოში უნდათ შექმნან საზოგადოება "პალესტინის საიმპერატორო მართლმამდიდებლური საზოგადოება" და ამ საკითხზე თქვენთან შეხვედრა სურს მამა დავით შიოლაშვილსო (შემდგომ მეუფე დიმიტრი). რა თქმა უნდა, შევხვდით ერთმანეთს და მე მას ჩემი აზრი მოვახსენე, რომ ასეთი საზოგადოება რუსეთის იმპერატორმა თავის დროზე პოლიტიკური მოსაზრებით შექმნა. მან კარგად იცოდა, რომ ქართველები შორეული წარსულიდან სისხლხორცეულად იყვნენ დაკავშირებულნი წმინდა მიწასთან და დიდი ქონების მემკვიდრედაც მოიაზრებოდნენ. რუსეთს, როგორც იმპერიას, კი ამ ქონების ათვისება და დასაკუთრება უნდოდა. ამიტომაც მიავლინეს იქ პირველად ქართველი მეცნიერები: ალ. ცაგარელი, ნ. მარი, ივ. ჯავახიშვილი. კიდევ კარგი, რუსებმა თავიანთი ჩანაფიქრი ვერ განახორციელეს, ამ მეცნიერებმა კი მართლაც არაჩვეულებრივი საქმე გააკეთეს-მეთქი. მეუფე დიმიტრის ისიც ვაცნობე, რომ რუსებმა უკვე პეტერბურგში აღადგინეს ეს საზოგადოება და ცნობილი მეცნიერები პალესტინურ წყაროებს სწავლობდნენ. ამის შემდეგ შევხვდით პატრიარქს, რომლის სურვილითაც ამ საზოგადოებას "წმინდა მიწა" ეწოდა.

- რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, ეს საზოგადოება დღეს თავისი პირვანდელი სახელწოდებით აღარ მოიხსენიება. რა არის ამის მიზეზი?

- როდესაც 2001 წლის დეკემბერში ახლო აღმოსავლეთში დიდი სამეცნიერო ექსპედიცია უნდა გასულიყო, ინტერნეტში სრულიად შემთხვევით აღმოვაჩინეთ, რომ იერუსალიმში არსებობს ტერორისტული საზოგადოება "წმინდა მიწა", ამიტომ, სამწუხაროდ, იქ ამ სახელწოდებით ვეღარ ვიმოქმედებდით და უწმინდესთან შეთანხმებით, დავირქვით "ქართველ მეცნიერთა იერუსალიმის ექსპედიცია".

- საზოგადოება "წმინდა მიწამ" თავისი საქმიანობა იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის კედლებიდან უკვალოდ გამქრალი ფრესკების მოძიებით დაიწყო და უცხოელ მეცნიერთა დახმარებით მოახერხა მიეკვლია ათეული წლების წინ დაკარგული ფრესკებისთვის. იქნებ ამის შესახებ გვესაუბრა.

- 1999 წლის მაისში კვლავ მოვხვდი იერუსალიმში კონფერენციაში მონაწილეობის მისაღებად, რომლის დასრულების შემდეგაც, ისრაელელი კოლეგების დახმარებით, მომეცა საშუალება, სამი კვირის მანძილზე მემუშავა იერუსალიმის ბერძნულ საპატრიარქოში ჯვრის მონასტრის კოლექციებზე.

მესამე თუ მეოთხე დღეს, დილით ადრე, სასტუმროს მორიგემ შემატყობინა, რომ სამ ადამიანს ჩემთან შეხვედრა სურდა. უცნობებს სასტუმროს ტერასაზე შევხვდი. ერთ-ერთი მათგანი ქრისტიან შმიდტი იყო. მას თან ახლდა ახალგაზრდა მეუღლე კარენ შმიდტი და ბერძენი არქიტექტორი (სამწუხაროდ, მისი სახელი და გვარი აღარ მახსოვს).

ქრისტიანმა ამიხსნა მოსვლის მიზეზი, მაჩვენა სამი დიდი ფოტო, რომლებზეც იყო მისთვის უცნობ ენაზე შესრულებული წარწერები ბერძნულენოვან წარწერებთან ერთად. სურდა გაეგო მისთვის უცნობი ანბანის რაობა, რაც ამ ფოტოებზე აღბეჭდილი ფრესკების წარმომავლობასაც დაადგენდა. სტუმარმა ამიხსნა, რომ იგი ჩემთან მოხვდა ჩემი გერმანელი კოლეგის რეკომენდაციით. როდესაც ფოტოებს დავხედე, რამდენიმე წამს გავშეშდი, მაგრამ დროის ეს მონაკვეთი ძალზე ხანგრძლივი მომეჩვენა. იგი მიხვდა, რომ ფრესკები ვიცანი. მე ჩემთვის ვფიქრობდი, მეთქვა თუ არა მისთვის სიმართლე. ბოლოს მივხვდი, უთქმელობას აზრი არ ჰქონდა, იგი ჩემი გამომეტყველებით მშვენივრად მიხვდა სათქმელს.

ამ ფოტოებზე გამოსახული იყო სამი შესანიშნავი ფრესკა იერუსალიმის ჯვრის მონასტრიდან: წმინდა პროხორე (ჯვრის მონასტრის აღმშენებელი და პირველი წინამძღვარი, XIს.), წმინდა ლუკა იერუსალიმელი (ასევე ჯვრის მონასტრის წინამძღვარი, XIIIს.), ილია წინასწარმეტყველის ამაღლება, ილია და ელისე წინასწარმეტყველები.

ფოტოები იყო არაჩვეულებრივი ხარისხის. ბოლოს ამოვიდგი ენა და დოქტორ შმიდტს ვუთხარი, - სამივე ფრესკა ქართული იყო და თანაც იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის საკუთრება. მან, რა თქმა უნდა, არ დამიჯერა, მით უმეტეს, რომ ერთ-ერთი ფრესკის ფოტოს ქვემოთ ჰქონდა წარწერა: "XIV-XV საუკუნეების ბიზანტიური ფრესკა". ასეთი წარწერით ერთ-ერთ გამოფენაზეც კი იყო გამოტანილი კერძო კოლექციიდან. ამ გამოფენამ მაშინ მაფიქრებინა, რომ ალბათ ჯერ კიდევ შესაძლებელი იყო თუნდაც რამდენიმე დაკარგული ფრესკის მოძებნა. შევეცადე, ბატონი შმიდტი დამერწმუნებინა ფრესკათა ქართულ წარმომავლობაში, წავიყვანე ჯვრის მონასტერშიც, მაგრამ უშედეგოდ. ბოლოს გაჭრა ცნობილი გერმანელი მეცნიერის ბაუმშტარკის გვარის დასახელებამ, რომელსაც თავის ნაშრომში დაბეჭდილი ჰქონდა ჯვრის მონასტრის ფრესკების ფოტოები. ერთი კვირის შემდეგ კვლავ შევხვდით ერთმანეთს. ბატონ შმიდტს ახლა უკვე ბიბლიოთეკაში შეემოწმებინა ბაუმშტარკის მიერ გამოქვეყნებული ფოტოები და ფრესკების სია, მაგრამ მაინც ეჭვით იყო შეპყრობილი. მოგვიანებით გავარკვიე, რომ იგი ცნობილი კოლექციონერი იყო და თავად აპირებდა ამ ფრესკების შეძენას.

ჩვენი ურთიერთობა ძალზე მძიმედ დაიწყო. ჩემთვის იგი იყო ადამიანი, რომელიც ეპატრონებოდა ქართულ განძს ისე, რომ წარმოდგენა არ ჰქონდა მასზე. მისთვის მე ვიყავი სრულიად უცნობი ადამიანი გაღატაკებული ქვეყნიდან, რომელიც არ შეიძლებოდა ასეთი განძის შემქმნელი ყოფილიყო.

მესამედ, ისევ იერუსალიმში შეხვედრისას, მას ვთხოვე, ეს ფრესკები საქართველოსთვის დაეთმო, თუ, რა თქმა უნდა, საქართველოში ჩემი დაბრუნებიდან 1 თვის მანძილზე შევძლებდი ფულის შეგროვებას. ეს ჩემი მხრიდან იყო დიდი თავხედობაც და ალბათ სრულიად არასერიოზული დაპირებაც. უარი მითხრა. მხოლოდ ჩემი იერუსალიმიდან გამომგზავრებისას დამირეკა და დამთანხმდა. მისი ნებართვის გარეშე კი შეუძლებელი იყო ამ ფრესკების შეძენაზე ფიქრი, რადგან მათი მფლობელების, კერძო კოლექციონერთა და დილერთა ვინაობა მხოლოდ მან იცოდა.

თბილისში დავბრუნდი გვიან ღამით, 6 ივნისს. 7-ში, საღამოს, მიღება ვთხოვე საქართველოს პატრიარქს ილია მეორეს, რადგან დიდი იმედი მქონდა, მხოლოდ მისი დახმარებით შევძლებდი ერთ თვეში ამ ფრესკების გამოსასყიდი თანხის შეგროვებას. მან იმავე საღამოს ამ შეხვედრაზე მოიწვია ერთ-ერთი ქართველი ბიზნესმენი და დახმარება სთხოვა. ამ ბიზნესმენს გადავეცი ფრესკების ქსეროასლები, რომლებიც დიდი თხოვნის შემდეგ ძლივს მოვიპოვე ბატონი შმიდტისგან. ამ პიროვნებამ პატრიარქს უთხრა, რომ შეეცდებოდა, ფრესკების ასლები ეჩვენებინა თავისი მეგობარი ბიზნესმენებისთვის და დაჰპირდა, რომ პასუხს მოკლე ხანში შეატყობინებდა. გავიდა საკმაო დრო და, როგორც ქართველებს, სამწუხაროდ, ხშირად გვჩვევია, პირობა არ შესრულდა. მოლოდინმა ზღვარს გადააჭარბა და, ფაქტობრივად, დავდექით საშიშროების წინაშე, რომ კანადაში არსებული ერთი ფრესკა გაიყიდებოდა. საქართველში ჩვენი დამხმარე არავინ აღმოჩნდა. უწმინდესმა დახმარება სთხოვა მოსკოვის ვიცე-მერს, ბატონ სოსო ორჯონიკიძეს. ეს მოხდა 1999 წლის 10 მაისს. 14 მაისს ბატონმა სოსომ აღუთქვა საქართველოს პატრიარქს 10 დღეში საჭირო თანხის გადარიცხვა კანადაში. დაიწყო დღეები გაუთავებელი მოლოდინისა. დაბოლოს, 30 ივნისს, ღამის 12 საათზე, დამირეკა ბატონმა შმიდტმა და მაცნობა, ფრესკა გადარჩენილია, ფული უკვე კანადაში, კოლექციონერის ანგარიშზეაო.

ასე გადარჩა ფრესკა, რომელიც 1999 წლის 14 ოქტომბერს თვითონ ბატონმა სოსომ ჩამოიტანა ლონდონიდან თბილისში და სვეტიცხოვლობას საჩუქრად გადასცა საქართველოს. დღეს ეს ფრესკა სვეტიცხოვლის ტაძარშია დაცული.

გავიდა ხანი. დანარჩენი ფრესკების ბედი კვლავ გაურკვეველი იყო. დუმდა პატრიარქიც. ბოლოს გავბედე და კვლავ დახმარება ვთხოვე მას. იმ საღამოსვე უწმინდესისგან მივიღე პასუხი - მე მგონი, დაგვეხმარებიანო. ასე გავიცანი ჯერ კიდევ მოსკოველი ბიზნესმენი ბატონი ბადრი პატარკაციშვილი.

არ დამავიწყდება მისი რეაქცია, როდესაც გაიგო, რომ ქართული დამწერლობის უძველესი ნუმუშები (IV-Vს.ს.) სწორედ წმინდა მიწაზე იყო აღმოჩენილი, რომ წმინდა მიწაზე ჯერ კიდევ შემორჩენილი იყო ქართველთა მიერ დაარსებული თუ აგებული ტაძრები და მონასტრები, მათი შემამკობელი ფრესკები, მათთვის შეწირული ჯვარ-ხატები, ლიტურგიული დანიშნულების ნივთები, უნიკალური ნაქარგობები, უმნიშვნელოვანესი და მდიდრულად დასურათებული ხელნაწერები. შეიტყო ისიც, რომ ქართული საგანძური დღეს საფრთხეშია, რადგანაც დღეს ქართული სიძველენი სხვა მფლობელთა (ბერძენთა, სომეხთა, ლათინთა და ა.შ.) ხელშია და ამის გამო მათი კვალი თანდათან ქრება, უდიდესი ნაწილი, რაც XVIII-XIX საუკუნეების მოგზაურებმა და მეცნიერებმა ნახეს და აღწერეს, დღეს უკვალოდ არის გამქრალი, არის ქართულ სიძველეთა უნებლიე თუ განზრახ ხელყოფისა თუ მოსპობის ფაქტებიც და სწორედ ამის გამო აუცილებელი იყო არა მარტო გასაყიდად გამზადებული ჯვრის მონასტრის ფრესკების შეძენა, არამედ ისტორიული პალესტინის ტერიტორიაზე ქართულ სიძველეთა მოძიების, კვლევისა და ფიქსაციის მიზნით ქართველ მეცნიერთა რამდენიმე ექსპედიციის მოწყობა.

ამ ყველაფრის მოსმენის შემდეგ მან საოცარი სითბოთი მითხრა: - ნუ იღელვებთ, ჯერ დავაბრუნოთ ფრესკები, შემდეგ კი მივხედოთ ექსპედიციებსო. მართალი გითხრათ, ასეთ პასუხს არ ველოდი, თუმცა მივხვდი, რომ ეს იყო დაპირება, რომელიც უთუოდ შესრულდებოდა. მართლაც ასე მოხდა...

- 12 წელი არცთუ ისე დიდი დროა, თუმცა ამ პერიოდში საზოგადოება "წმინდა მიწამ" მართლაც ბევრი რამის გაკეთება შეძლო.

- მოვაწყვეთ 12 სამეცნიერო ექსპედიცია, მივაკვლიეთ 90-ზე მეტ ქართულ წარწერას (აქედან 50 სრულიად უცნობია), 44 მონასტერს, რომელთა დიდი უმრავლესობა ქართული ან ინტერნაციონალურია. ეს დადასტურებულია არა მხოლოდ ქართული, არამედ უცხოური (ბერძნულ-არაბული) წყაროებით. 44 მონასტრიდან ლოკალიზაცია მოხდა 38-ზე, 4-ის სახელი ვიცით, მაგრამ საბოლოოდ ჯერ კიდევ დასადგენია.

2002 წლის შემოდგომაზე აღმოვაჩინეთ სრულიად უცნობი ქართული მონასტერი, რომლის არქეოლოგიური გათხრები 2 წლის მანძილზე მიმდინარეობდა. 2002 წელს ამ მონასტერში მეტად მნიშვნელოვან წარწერას მივაკვლიეთ ულამაზესი და საოცრად დახვეწილი V საუკუნის ასომთავრულით. ვიპოვეთ მონასტრის ქართველი წინამძღვრის, ეპისკოპოს იოანე ცურტაველის ეპიტაფია. ჩვენი ვარაუდით, მონასტერი პეტრე იბერს აუშენებია. მას ჩვევად ჰქონია, როდესაც მონასტერს ააგებდა, წესსაც თვითონ დაუდგენდა და წინამძღვარსაც. 2004 წლის ზაფხულში მიმდინარეობდა ბრძოლა შოთა რუსთაველის ფრესკის გადასარჩენად და იმავდროულად, ახალაღმოჩენილი უცნობი ქართული მონასტრის არქეოლოგიური გათხრები ისრაელელ კოლეგებთან ერთად. მოგვეცა საშუალება, შეგვესწავლა ოქროს ოთხთავი ოქროზე დადებული 48 მინიატურით, რომლებიც ორი მხატვრის მიერ არის შესრულებული და ძალზე მნიშვნელოვანი მონაპოვარია.

- ბევრი ფრესკაა განადგურებული ჯვრის მონასტრიდან?

- ძალიან ბევრი. ტიმოთე გაბაშვილმა, რომელმაც XVIII ს-ში იმოგზაურა იერუსალიმში, ხელნაწერებთან ერთად ფრესკების ჩანახატები გააკეთა. უამრავი ფრესკა და ქართული წარწერა ჩამოხსნილია კედლებიდან.

2008 წელს როკფელერის მუზეუმში სრულიად შემთხვევით წავაწყდი იმის ამსახველ დოკუმენტურ ფოტოს, თუ როგორ ხსნიან ჯვრის მონასტრის კედლიდან ელიას ამაღლების ფრესკას 1971 წელს, როდესაც ჯვრის მონასტერში არქეოლოგიური გათხრები და სარეკონსტრუქციო სამუშაოები მიმდინარეობდა. ჩვენი ვარაუდით, პირველად ფრესკა 1910 წელს ჩამოუხსნიათ. 4 ფრესკა (წმინდანთა თავები) ევროპაში გაუყიდიათ და ამერიკის სამ მუზეუმშია დაცული, რომელთაც თავდაპირველად ეწერა ეგვიპტური ფაიამი, მაგრამ როდესაც კატალოგი ვანახეთ, გაასწორეს და დღეს ოთხივე ქართულ ფრესკად არის მოხსენიებული.

რამდენიმე ფრესკას სრულიად შემთხვევით წავაწყდი ჯვრის მონასტრის სარდაფში, ეს ფრესკებიც, როგორც ეტყობა, დიდი ხნის წინ არის მოჭრილი და გაუბედურებული. როდესაც სარდაფში ჩავდიოდი, ზემოთ მომუშავე ჩემი კოლეგებიდან ერთ-ერთი უნდა გამოსულიყო და, თუკი წინამძღვარს დაინახავდა, მობილური ტელეფონით ეცნობებინა ჩემთვის, რომ ხიფათს ავცდენოდი. სარდაფში ვიპოვე წმინდა სოფიოს ძალიან დაზიანებული ფრესკა. ნიკიფორე ჩოლოყაშვილის რგოლი წარწერით - "მამანო, სდექ მტკიცედ და შეურყევლად", რომელიც ეკლესიის შუა ნაწილში იყო და ზედ ვერცხლის დიდი ჯვარიც ედგა (ჯვარი დაკარგულია). ვიპოვეთ ორად გაყოფილი ქვა ქართული და არაბული წარწერებით. როგორც დავადგინეთ, ქვაზე ლიტურგიკული წარწერებია გაკეთებული, რაც თავისთავად საინტერესოა. ეს ქვა ამოვიტანეთ, გავრეცხეთ და მუზეუმში შევატანინეთ.

- დაბოლოს, იქნებ ისიც გვითხრათ, ვინ არიან სამეცნიერო ექსპედიციის წევრები.

- ექსპედიცია აბსოლუტურად კომპლექსურია: ჩვენთან არიან ხელოვნებათმცოდნეები, ფრესკის სპეციალისტები, არქიტექტორები, ეპიგრაფისტები, ენის სპეციალისტები, როგორც ქართველები, ისე უცხოელები, რომლებიც 2-3 ენას მაინც ფლობენ, ფოტოგრაფი და სხვა. წერილობით ძეგლებზე მუშაობენ თინა ცერაძე, ლელა ხოფერია, ლილი ხეცურიანი, მზია სურგულაძე, ფრესკებზე - მზია ჯანჯალია და მარიკა დიდებულიძე, ისტორიკოსები - მზია სურგულაძე, გიორგი გაგოშიძე, რომელიც ეპიგრაფისტიც არის, არქიტექტორიც და არმენოლოგიც. როდესაც წარწერებს ვპოულობთ, გარდა ფოტოფიქსაციისა, იქვე ხდება კალკაზე გადმოღება, ქართული და აღმოსავლური წარწერებიც კალკაზე გვაქვს გადმოტანილი.

- გისურვებთ წარმატებებს."

/"კარიბჭე" N9, 2011, გვ.13/

[marine]

"იერუსალიმში ქართველთა ხშირი ჩასვლა, მათი ზრუნვა ჯვარსა და სხვა სავანეებზე, ძველ უფლებათა აღდგენაზე, ძველ ხელნაწერთა ბედზე საკმაოდ შესამჩნევი იყო. აღნიშნულის შესაბამისად ქართველებს იქ პატივს სცემდნენ, მათ ჯერ კიდევ შენარჩუნებული ჰქონდათ ზოგიერთი პრივილეგია, რითაც განსხვავდებოდნენ სხვა ქრისტიანთაგან.

ამაზე საგანგებოდ წერდნენ უცხოელი მოღვაწენი: ქართველები გაშლილ-აფრიალებული ეროვნული დროშებით, საზეიმოდ მორთულ-მოკაზმულ აქლემებსა და ცხენებზე მსხდომნი, თავისუფლად, ბაჟის გადაუხდელად, შედიოდნენ იერუსალიმში. მაგრამ ქართველთა მდგომარეობა მალე გართულდა, ქართულ სავანეთა შენარჩუნება კიდევ უფრო გაძნელდა.

მას შემდეგ, რაც პალესტინა თურქ-ოსმალებმა დაიპყრეს (1516 წ.), მათ ხელში აღმოჩნდა იერუსალიმი და მისი სანახები, ქრისტიანული ტაძრები მათი შემოსავლის წყაროდ იქცა. მათი დახმარებით ქართულ სავანეებს თანდათანობით დაეუფლნენ ბერძნები, რომლებიც ავიწროებდნენ ქართველებს. ჩვენს თანამემამულეებს სამშობლოდან დახმარება აკლდათ, დაკისრებული გადასახადის დაფარვა გაუძნელდათ, ვალი დაედოთ. ამის გამო ჩვენი ზოგიერთი ტაძარი კათოლიკეებმა ჩაიგდეს ხელში."

[marine]

"წმინდა მამა დავით გარეჯელი რამდენიმე ძმასთან ერთად წმინდა მიწის მოსალოცად წავიდა. როცა იერუსალიმი გამოჩნდა, წმინდა დავითი მიწაზე დაეცა და აცრემლებულმა უფალს შეჰღაღადა: ჩემი ცოდვების გამო არ ვარ ღირსი იმ ადგილის ხილვისა, სადაც წმინდა ფერხნი დადგი. ჩემთვის საკმარისია ის მადლი, რაც ამ ადგილთა ხილვით მივიღეო.

მერე თანამგზავრები იერუსალიმში გაგზავნა, თვითონ კი ფრიადი ვედრებისა და ცრემლთა ღვრის შემდეგ მიწიდან სამი ქვა აიღო იმ რწმენით, თითქოს მაცხოვრის საფლავიდან ყოფილიყო ჩამოკვეთილი, ჩაიდო აბგაში და დაადგა სამშობლოს გზას.

იმ ღამეს უფლის ანგელოზი გამოეცხადა იერუსალიმის პატრიარქს, ელიას და უთხრა: იერუსალიმამდე მოაღწია ჩემმა საკუთარმა მონამ დავითმა და თავისი სარწმუნოებით იერუსალიმის მთელი მადლი წაიღო. აბგაში კურთხევის ნიშნად აღებული სამი ქვა უდევს. ორი გამოართვი და ერთი დაუტოვე. უფლის სახელით უთხარი: "სათნო მიჩნდა, ორი ქვა დამებრუნებინა, იერუსალიმი მადლისგან სრულად რომ არ განძარცვულიყო, ხოლო მესამედი მადლისა მომინიჭებია და წაიღე შენს უდაბნოში".

გაღვიძებულმა პატრიარქმა მაშინვე ხალხი დაადევნა მამა დავითს. გადასცეს პატრიარქის დანაბარები ღირს მამას, ჩამოართვეს ორი ქვა, იერუსალიმში მიიპატიჟეს, მაგრამ ვერ დაითანხმეს წმინდა ქალაქში შესულიყო. ასე ჩამოაბრძანა ღირსმა დავითმა მადლის ქვა - იერუსალიმის მადლის მესამედი."

[marine]

"სიყვარულის ორგვარი სახეობა ორგვარსავე მოქალაქეობას აღმოაცენებს მთელ ქვეყნიერებაზე: ღმერთის სიყვარული იერუსალიმის მოქალაქეებად შეგვქმნის, ღვთის ქალაქისა, ხოლო ამა სოფლის სიყვარული - ბაბილონის მოქალაქეებად, ანუ ეშმაკის ქალაქისა. მაშ, დაე, ყოველმა ჩვენგანმა თვითვე ჰკითხოს საკუთარ თავს, თუ ვინ და რა შეჰყვარებია მას და ასე გულისხმა-ჰყოს, თუ რომელი ქალაქის მოქალაქე შექნილა - ღვთის ქალაქისა თუ ეშმაკის ქალაქისა!"

/წმ. იოანე დამასკელი/

[marine]

"იერუსალიმის ეკლესიის ბოლო დროის წმინდანად შერაცხულ მამაზე, მღვდელმოწამე ფილუმენზეც უნდა მოგითხროთ. ქალაქ ნებლუსის ცენტრში, დიდი ტაძრის ქვეშ არის ცნობილი იაკობის ჭა, რომელზეც პრეტენზიას ებრაელებიც აცხადებენ. თუმცა მის გარშემო მღვიმის ტაძარია მოწყობილი და მართლმადიდებელთა ღვთისმსახურება აღევლინება.

იქ მდებარე ბერძნული მონასტრის წინამძღვრად დაინიშნა არქიმანდრიტი ფილუმენი, რომელიც იმავე დროს წმინდა მიწაზე რამდენიმე ბერძნულ მონასტერსა და ტაძარს ხელმძღვანელობდა. იგი ცნობილი იყო დიდსულიერი ცხოვრებით და ტყუპისცალი გახლდათ არანაკლებ დიდსულიერი მამის, ელპიდესი, რომელმაც თავისი ცხოვრების გზა ათონზე დაასრულა.

მთელი ცხოვრება მათ ღმერთს მიუძღვნეს და არაფერი გააჩნდათ ანაფორების გარდა. მამა ფილუმენი კეთილშობილი სულისა იყო. ხშირად სალოსობდა და თავს იფარავდა კაცთაგან. მან ამით მრავალი არაბი ეშმაკეული განკურნა.

ერთი კვირით ადრე იაკობის ჭის მონასტერში ფანატიკოსები მოვიდნენ და მოითხოვეს ჯვრებისა და ხატების აღება - ეს ადგილი ებრაელთა სიწმინდეაო. ყვიროდნენ, ილანძღებოდნენ და ბოლოს დატოვეს იქაურობა. 16/29 ნოემბერს, 1979 წელს, კოკისპირული წვიმის დროს ისინი შეიჭრნენ მონასტერში.

შემოსილი მამა ფილუმენი მწუხრისთვის ემზადებოდა, თანაც იმ დღეს მისი მფარველი ანგელოზის, წმინდა ფილუმენის ხსენება იყო. მას ქრისტეს უარყოფას აიძულებნენ, ამას მოწმობს მარჯვენა ხელზე წაჭრილი სამი თითი, რომლითაც ის ჯვარს ისახავდა.

სახე დაუჩეხეს, შებილწეს იქაურობა, მაგრამ ამისთვის არავინ დაუჭერიათ. პატრიარქმა მოითხოვა, გადაეცათ გარდაცვლილის სხეული, რომელსაც ხუთი დღე სამედიცინო ექსპერტიზას უტარებდნენ. დაკრძალვისას მამა ფილუმენს დაჩეხილი სახე უბრწყინავდა. 1983 წლის 17/30 ნოემბერს მამა ფილუმენის საფლავი გახსნეს. იქიდან კეთილსურნელება ამოვარდა, სხეული გაუხრწნელი იყო, რაც მთავარია, დაჩეხილი სახე შეხორცებოდა და წვერიც კი გაზრდოდა მიცვალებულს (!).

2009 წლის 11 სექტემბერს მოხდა ღირსი ფილუმენის კანონიზება და მას მღვდელმოწამე ეწოდა. ამბობენ, როცა წმინდა ფილუმენს აწამებდნენ, ეს რაღაცნაირად იგრძნო და იხილა მისგან ათასობით კილომეტრით დაშორებულმა ტყუპისცალმა მამა ელპიდემ."

[marine]

"თხზულებაში "ძეგლი ერისთავთა" ვკითხულობთ: მოვიდა ამბავი: კლიტენი იერუსალიმისანი სპარსთა დაიპყრესო. დიდად შეწუხდა მეფე გიორგი, იერუსალიმში დიდი ძღვნით გაგზავნა შალვა ერისთავის ძე პიპა. სულთანმა სიხარულით მიიღო ძღვენი და მისცა კლიტენი იერუსალიმისანი - მაცხოვრის საფლავის ტაძრის გასაღებით. პიპა გახარებული მივიდა მაცხოვრის საფლავთან, ეამბორა, აწირვინა, ეზიარა, თანამგზავრი დეკანოზი იოანე ბანდაისძე მოძღვართმოძღვრად აკურთხებინა. ეს ამბავი მეფე გიორგი ბრწყინვალეს დროს მომხდარა."

[marine]

"ვახუშტი ბატონიშვილის ცნობით: 1529 წელს ქართველებს იერუსალიმი აუღიათ. სულთან სულეიმანს გიორგი - ქართლის, ბაგრატ - იმერეთის და ლევან - კახთა მეფეებისთვის კაცი გამოუგზავნია: "თქვენი რჯულის წმინდა ადგილი, იერუსალიმი, უსჯულოებმა დაიპყრეს. ქალაქი თქვენთვის მომიცია, მოდით, გაყარეთ და თქვენი იყოსო".

ქართველმა მეფეებმა სიხარულით შეკრიბეს სპა, მათ შეუერთდა ყვარყვარე ათაბაგი და მიადგნენ იერუსალიმს. ქალაქის დამცველებმა შემოუთვალეს: "გვითხარით, ვინ ხართ, თუ მტრები ხართ, მცირედ მიგვაჩნიხართ, ხოლო თუ სტუმრები - ბევრნი ხართო".

ქართველებმა შეუთვალეს, - საბრძოლველად მოვსულვართო. გამოვიდნენ უსჯულონი და შეებნენ ქართველებს. ღმერთმა გამარჯვება მისცა ქართველებს. შევიდნენ ივერნი, გაათავისუფლეს წმინდა ქალაქი და ხელთ უამრავი ალაფი იგდეს. ეს რომ ხონთქარმა გაიგო, ქართველებს მიანიჭა: ქრისტეს საფლავი, გოლგოთა, ბეთლემი და ჯვრის მონასტერი."