ფერეიდნელი ქართველები, ვისაუბროთ პარამეტრები

[gugua]

სამივე გიორგები შევიყარეთ!
ახალი ის არის, რომ ალბათ მალე ერთ პატარა ქვეთავს კიდევ დავამატებ, ორი ძალიან მშობლიური სურათი მივიღე ფერეიდანიდან, ასე რომ გაცნობებთ! აღდგომაზე კახეთში მივდივარ და ოთხშაბათამდე ალბათ ვერ შეგეხმიანებით!
ღმერთს ებარებოდეთ!

[xornabujeli]

სამივე გიორგები შევიყარეთ!
ახალი ის არის, რომ ალბათ მალე ერთ პატარა ქვეთავს კიდევ დავამატებ, ორი ძალიან მშობლიური სურათი მივიღე ფერეიდანიდან, ასე რომ გაცნობებთ! აღდგომაზე კახეთში მივდივარ და ოთხშაბათამდე ალბათ ვერ შეგეხმიანებით!
ღმერთს ებარებოდეთ!

სამების მადლი გვაფარავდეს სამივეს!
ძალიან კარგი,ველოდებით! ბედნიერ აღდგომას გისურვებთ,მრავალს დაესწარით!

[gugua]

საიტს www.fereidani.ge დაემატა 66-ე ქვეთავში "გოლე-ლალე" ფერეიდანის სავიზიტო ბარათი. გთხოვთ მოინახულოთ!
(ის ორი სურათი კი დავამატე ისევ 66-ში "დიდი ქართველები პატარა საქართველოდან")

[kavkasioni]

ადრე თუ გვიან ჰერეიდნელები უნდა დავაბრუნოთ საქართველოში.გარდაბანში და დმანისში, საიდანაც ავყარეთ იქ ჩავასახლოთ და მერე ისინი თვითონ მიხედავენ თათრებს.

[abo]

kavkasioni
ჩვენ მთავრობას ჭკუა რომ ქონდეთ, თურქი მესხების ნაცვლად მათ უნდა აბრუნებდნენ, მაგრამ ფერეიდნელები საქართველოს გააძლიერებენ ხოლო თურქი მესხები (რომლებიც თავს არაქართველს უწოდებენ) დაასუსტებენ. ძლიერი საქართველო კი დღევანდელ მსოფლიოს არაფერში ჭირდება.

[zedela]

დიდად ვაფასებ ფერეიდნელებს..მიეუხედავად იმისა, რომ ამდენი წელი გავიდა..მაინც უყვართ ის საქართველო, რომელიც ბევრს თვალითა არ უნახავს...უნახავს ბევრ აქ მცხოვრებ ქართველზე მეტად...და რაც მთავარია დღემდე აქვთ შემორჩენილი ქარული ენა

ღმერთი იყოს მათი მფარველი...და ყველა თქვენთაგანის მფარველი....

ისე მეც დიდი სურვილი მაქვს ვინმე ფერეიდნელის გაცნობის

[nana_007]

kavkasioni
ჩვენ მთავრობას ჭკუა რომ ქონდეთ, თურქი მესხების ნაცვლად მათ უნდა აბრუნებდნენ, მაგრამ ფერეიდნელები საქართველოს გააძლიერებენ ხოლო თურქი მესხები (რომლებიც თავს არაქართველს უწოდებენ) დაასუსტებენ. ძლიერი საქართველო კი დღევანდელ მსოფლიოს არაფერში ჭირდება.

abo,

რამდენადაც ვიცი, ფერეიდნელი ქართველები იქ კარგად ცხოვრობენ, ყველაფერი აქვთ სამშობლოს გარდა სამწუხაროდ. მოუნდებათ კი აქ მუდმივი ცხოვრება? ესეც საკითხავია. ქართულის და საქართველოს სიყვარულს არც არასოდეს დაკარგავენ, მითუფრო ახლა, სადაც აქამდე მოიტანეს იმ რთულ პირობებში,ახლა უფრო ადვილდება, მიდი-მოდიან, კონტაქტობენ და ა.შ.

"თურქ მესხებს" რაც შეეხება, მე ადრე , ბავშვობაში მინახავს რამდენიმე, ბიძაჩემთან იყვნენ სტუმრად და სიმართლე ვთქვა, ქართველობის ნატამალი არ ქონდათ, სუფთა ყირგიზები იყვნენ და ენაზე ხომ ზედმეტია საუბარი. სხვები როგორი არიან არ ვიცი.

[xornabujeli]

kavkasioni
ჩვენ მთავრობას ჭკუა რომ ქონდეთ, თურქი მესხების ნაცვლად მათ უნდა აბრუნებდნენ, მაგრამ ფერეიდნელები საქართველოს გააძლიერებენ ხოლო თურქი მესხები (რომლებიც თავს არაქართველს უწოდებენ) დაასუსტებენ. ძლიერი საქართველო კი დღევანდელ მსოფლიოს არაფერში ჭირდება.

გაიხარე აბო,მეც ,სწორედ მასე ვფიქრობ,ფერეიდნელმა ქართველებმა შეინარჩუნეს ქართული სული,რასაც ვერ ვიტყვი თურქ-მესხებზე...

[sara]

გაიხარე აბო,მეც ,სწორედ მასე ვფიქრობ,ფერეიდნელმა ქართველებმა შეინარჩუნეს ქართული სული,რასაც ვერ ვიტყვი თურქ-მესხებზე...

მეც გეთანხმებითთთთ! ისე გუგუას მინდა ვთხოვო:იქნებ სურათები აქაც დადო

[gugua]

sara-ს!
რომელი სურათი დავდო? პირდაპირ საიტში ნახოთ არ ჯობია? ან მარტო სურათები რა იქნება ტექსტების გარეშე?

[Amuza]

გიორგი როგორ ხარ?

გზავნილი მოგწერე მიიღე, ხომ აღდგომას?

[sara]

sara-ს!
რომელი სურათი დავდო? პირდაპირ საიტში ნახოთ არ ჯობია? ან მარტო სურათები რა იქნება ტექსტების გარეშე?

კარგი,როგორც გინდა.უბრალოდ კარგი იქნებოდა თუ ისეთ სურათებს დადებდი რომლებიც იქ არ დევს

[gugua]

sara-ს!
იმ სურათებს, რომლებიც საიტში არ დევს, ვერც აქ ვერ ავტვირთავ, ის კი არა, "ზნეობრივმა პოლიციამ" რამდენიმე სურათი საიტიდანაც კი ამომაღებინა... ჩვენთვის ცოტა ძნელი გასაგებია...


Amuza-ს!
რა თქმა უნდა მივიღე! გაიხარე!

[gugua]

საიტს www.fereidani.ge დაემატა 68-ე ქვეთავი "შაჰ-აბასი - საქართველოს ყველაზე დიდი მტერი". გთხოვთ მოინახულოთ!
ოღონდ არ მკითხოთ, დოდო აბაშიძემ ისეთი რა გააკეთაო? მაინც ვერ გიპასუხებთ

[gugua]

მოგესალმებით და გაცნობებთ, რომ საიტს www.fereidani.ge დაემატა 69-ე ქვეთავი "გვირგვინით შემკობილნი". გთხოვთ მოინახულოთ!

[gugua]

ამუზას!
"ლექსები ფერეიდანზე" უკვე ისეთი მოცულობის გახდა, რომ ძირითადში გადმოვიტანე, მე მგონი ასე უფრო აჯობებს! განა არა?

[gugua]

ხათუნა ბახტურიძე - ”მისანდობელი” ძმაკაცებისგან მოკლული ველის პოეტი

ჟურნალი ”გზა” N4 24.01.2008

ქართული ხალხური სიმღერა − ”ლექსო, ამოგთქომ, ოხერო” ყველა ჩვენგანს მოუსმენია, მაგრამ ცოტამ თუ იცის, რომ მისი ავტორი ქაქუცა ჩოლოყაშვილის შეფიცულთა რაზმის წევრი, ფშაველი მიხა ხელაშვილია. საბჭოთა პერიოდში, მისი სახელის ხსენება, ისევე, როგორც თვით ქაქუცა ჩოლოყაშვილისა, სასტიკად იყო აკრძალული. ხალხში გავრცელებული მისი რამდენიმე ლექსი, ფოლკლორისტებს მთქმელის დაუსახელებლად, დიდი რისკის ფასად შეჰქონდათ ხალხური პოეზიის კრებულებში. მიხა ხელაშვილის ცხოვრებასა და მის შემოქმედებაზე საკმაოდ საინტერესო ინფორმაციები მოგვაწოდა ცნობილი საიტის www.fereidani.ge ავტორმა, გიორგი ალავერდაშვილმა. როგორც აღმოჩნდა, ის პოეტის ერთადერთ ქალიშვილს, 86 წლის თამარ ხელაშვილს პირადად შეხვედრია და მისგან ერთობ საინტერესო ამბებიც მოუსმენია.

– ბატონო გიორგი, მიხა ხელაშვილის შესახებ ინფორმაცია საიდან მოიპოვეთ?
– სიღნაღის რაიონში, სოფელ ძველ ანაგაში სტუმრობისას, მასპინძლის ოჯახში ძალიან კარგი ქართველი კაცი, სამი შვილის მამა სანდრო შანიძე გავიცანი, რომელმაც მითხრა, რომ პაპამისის, პოეტ ალექსანდრე შანიძის პირად არქივში ფერეიდნელი ქართველების უნიკალური ფოტოები ინახებოდა. საუბრისას ისიც გაირკვა, რომ სანდრო ქართული ხალხური ფოლკლორის მოტრფიალე ყოფილა და ბევრი საინტერესო და გაუხმაურებელი ამბავიც იცოდა.
– მიხა ხელაშვილის შესახებ რა გიამბოთ?
– მიხა ხელაშვილი 1900 წელს, უკანა ფშავში, ლაშარის გორის მოპირდაპირედ, სოფელ ახადში დაბადებულა. დაწყებითი განათლება თამარ-მეფის (თამარ-ღელის) სალოცავში მიუღია და შემდეგ, სწავლა თბილისის ორწლიან სადიაკვნო სასწავლებელში გაუგრძელებია. მისი დამთავრებისთანავე, ბარისახოში დიაკვნად გაუმწესებიათ, მერე კი ჩარგლის ეკლესიაში, მღვდლად უკურთხებიათ. მიუხედავად იმისა, რომ მშვიდი ცხოვრება ჰქონდა, საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, ქაქუცა ჩოლოყაშვილის რაზმს შეუერთდა და კომუნისტების წინააღმდეგ შეურიგებელი ბრძოლა დაიწყო. გადმოცემის მიხედვით, ხელაშვილი კარგი ცხენოსანი, შესანიშნავი ჩუბინი და ძალზე გამბედავი კაცი ყოფილა. გამუდმებით დაატარებდა ტყავის აბგას, რომელშიც ქაღალდები და საწერი საშუალება ელაგა. შესვენების დროს, თურმე მინდორზე წამოწვებოდა და ლექსებს წერდა. ხალხურ სიტყვიერებაში, მიხას მხოლოდ რამდენიმე ლექსია შემორჩენილი და თანაც იმიტომ, რომ თავად გამოუგზავნია ტყიდანახლობლებისათვის, ფანდურზე დასამღერებლად. მათგან დამღერებული კი (თუ ამას ვინმე გაბედავდა), ხალხში სწრაფად ვრცელდებოდა. თვით მიხას ეს არ სჯეროდა და ნატრობდა: ”ნეტავი, ჩემო სიტყვებო, ხალხშიაც გაჰქვეყნდებოდე”. იცოდა, რომ კომუნისტები მისი სახელის ხსენებასაც კი აკრძალავდნენ, ხალხის მტრად და ყაჩაღად გამოაცხადებდნენ. ქაქუცა ჩოლოყაშვილს ახალგაზრდა, ნიჭიერი ყმაწვილი განსაკუთრებით უყვარდა და ენდობოდა კიდეც. ხუმრობით, კარის პოეტს უწოდებდა და ჰპირდებოდა, რომ გამარჯვების შემთხვევაში, კარგ სწავლა-განათლებას მიაღებინებდა. – კარის კი არა, ველის პოეტი ვარ, – ხუმრობდა ისიც. ფშავში სატრფო ჰყავდა, დედუნა ბაჩიაშვილი, მაგრამ მის მოსანახულებლად ფარულად დადიოდა. ”ჩეკისტების” დევნის გამო, საყვარელ ქალთან ჯვარი ვერ დაიწერა, მაგრამ მეუღლედ აღიარა და ცოტა ხანში შვილიც შეეძინათ. როდესაც ქაქუცა ჩოლოყაშვილი კომუნისტების მიერ შეთავაზებულ წინადადებას დათანხმდა და თავისი რაზმით თურქეთში გადავიდა, მიხა ხელაშვილმა, ზოგიერთ სხვა ადამიანთან ერთად, ბელადს უარი შეჰბედა: – მეც ცივი, აქ სიკვდილი მელის, მაგრამ მაინც, ჩემს ქვეყანაში ყოფნა მირჩევნიაო. დარჩა მიხა ტყეში გასულ ”ყაჩაღად”. ტყიდან, თავის ჯვარდაუწერელ მეუღლეს ჭოგრიტით უთვალთვალებდა და თაყვანისმცემლებსაც შორიდან უგერიებდა. ერთ-ერთი მათგანი მექალთანეობით ცნობილი ვახტანგ რაზიკაშვილი ყოფილა. მისთვის ტყიდან დაუბარებია:
”ეგრე უთხარით ვახტანგსა: ხელაშვილ დაგმდურებია. იცოდე, იქ ნუ გაივლი, სადაც ხელაის გზებია! თავის გვარდავიწყებულო, რაზიკაშვილი ხდებია!”
ბოლოს, ის ყველაზე ”მისანდობელმა” ძმაკაცებმა მოკლეს. თანაც, ზუსტად იმ დღეს, როდესაც 25 წელი შეუსრულდა.
– როგორ მოკლეს?
– მინდა აღვნიშნო, რომ ”ველის პოეტის” ნათესავებსა და მეგობრებს კომკავშირელები გამუდმებით აშანტაჟებდნენ და კატეგორიულად სთხოვდნენ, მიხას დაჭერაში დახმარებოდნენ. სხვათა შორის, ეს უღირსი საქმე ძალიან ბევრმა არ იკადრა და კომუნისტებთან წინააღმდეგობას საკუთარი თავიც გადააყოლა, მაგრამ საბოლოოდ, ღალატი ხელაშვილის ყველაზე სანდო ძმაკაცებს: ლუკა მარცვალაშვილს და ლევან გარსევანიშვილს აკისრებინეს. მათ პურის არყით, უგონოდ დაათვრეს ძმადნაფიცი და მერე, თოფის კონდახით გაუტეხეს თავი. ძმაკაცებისაგან მოკლულ მებრძოლს მიწაც არ აღირსეს – დუშეთში ჩაიტანეს და მილიციის ეზოში დააგდეს. იქ იმდენ ხანს ეგდო, ვიდრე ტანსაცმელმა ფერი არ დაკარგა და ცხედარმა ხრწნა არ დაიწყო. ბოლოს, მიცვალებული მიხას დამ, სალომემ მოიპარა, ხურჯინით ცხენს აჰკიდა, დღე მალვითა და ღამე მოგზაურობით ჩარგალში აიტანა და დედის საფლავის გვერდით დამარხა.
– ხელაშვილის ქალიშვილი, ქალბატონი თამარი სად ნახეთ?
– მიხა ხელაშვილის ერთადერთი ქალიშვილი, ამჟამად 86 წლის ქალბატონი, დედოფლისწყაროს რაიონში, სოფელ ქვემო ქედში ცხოვრობს. მისი მისამართი სანდრო შანიძემ მომცა. 86 წლის ქალბატონის საცხოვრებლის ნახვის შემდეგ, გული დამიმძიმდა... ეს არა მარტო ქვემო ქედის, არამედ მთელი საქართველოს სირცხვილია! საცხოვრებელი სახლის კედლები ჩამოშლილია, დანგრევის პირზეა მისული... ქალბატონი თამარი უკვე რამდენიმე წელია, ღამეს ეზოში, რაღაც სასწაულით მიტანილ თუ ატანილ გადატიხრულ ვაგონში ათევს და ფაქტობრივად, იქ ცხოვრობს. ერთადერთი ძროხა, ძაღლი, ორი ინდაური და სამი ციცარი ჰყავს. მატერიალური სიდუხჭირისა და ბევრი ტკივილის მიუხედავად, ყოველთვის წელში ამაყად გამართული დადის და ჭიშკარს იმ იმედით გაჰყურებს, რომ იქნებ, ვინმეს გაახსენდეს და მოიკითხოს. ”ბეჩავადა ვგდივარ, ბეჩავად...” მივედი თუ არა, ფშავური კილოთი მომიბოდიშა და ერთადერთი სკამი შემომთავაზა. პირველ რიგში მთხოვა, მისთვის ”ქალბატონოთი” არ მიმემართა: ბებო დამიძახე, ასე მირჩევნიაო.
– რისი გახსენება შეძლო ქალბატონმა თამარმა?
– ის 2 წლის ყოფილა, როდესაც მის ოჯახს ”წითელი” მილიციონერები დასხმიან თავს. დღემდე კოშმარივით ახსოვს, როგორ სცემდნენ დედას და ბებიას, წიხლებით, თამარი კი ფეხის კვრით მოუცილებიათ თავიდან... თოფის კონდახებით კიდობანი დაუმტვრევიათ, სადაც იარაღს და მიხა ხელაშვილის ლექსებს ეძებდნენ.
– მამის შესახებ თუ ახსოვს რაიმე?
– ის 6-7 წლის ყოფილა, როდესაც ”ლექსობა” დაუწყია. მეზობლის კაცს, მისი თანდასწრებით უთქვამს: ”აე ბალღი მამის ფერი გამოვაო”. თამარს მაშინ გაუგია, თუ ვისი შვილი ყოფილა. მამას ის ძირითადად, დედის ხელნაწერებიდან იცნობს. ერთ-ერთი წერილის ასლს წაგიკითხავთ: ”ბალღი არ ენახა. ერთხელ შემომითვალა, სახლს იქით მამულში გაიარე და იქ დაჯექი, ბალღი დურბინდით უნდა ვნახოო. მე ძალიან მეწყინა, შინ რად არ მოიდაო. განა არ ვიცოდი, ჩვენს სახლს ტყიდან მილიცია ჰყარაულობდა. იმას, იქ მოსვლა სიკვდილს უქადდა. ბალღი გავიყვანე. ნახა, ალბათ. შემომითვალა: აბა, შენ იცი, არ დაღონდეო”. თუ ნებას დამრთავთ, მეორე ხელნაწერის ასლსაც წაგიკითხავთ.
– ბრძანეთ.
– ”ერთ დღეს, ზამთრის პირი იყო, მიხა ჩვენს ეზოში მოვიდა. გარეთ გამოვედი და მივეგებე. – შინ ვერ შემოვალ, ჩქარა უნდა წავიდე, აქ არავინა მნახოსო, – თქვა, – ამ ზამთარს კახეთში მივდივარ. შენ აქ იყავ, გაზაფხულზე შენც წაგიყვან, თუ არ მომკლეს და ცოცხალი დავრჩი. თუ მომკლეს, შენ იცი შენი თავისა. ნუ გასთხოვდები, ახადს წაგიყვანენ ჩვენები. თუ ჯალაფთ არ დაგაყენეს და ჩხუბი დაგიწყეს, იქ თავის საკუთნო ოჯახში იქნები. ქვეყნის მოჯამაგირეობას ის გირჩევია, ე შვილი კარგად გაზარდო და თავადაც უსაყვედუროდ იყო. ახლა შენ იცი, მე ვერ შეგისრულებ დანაპირებს მაშინ, თუ ცოცხალი აღარ ვიქნები და შენც დასთმეო, – თქვა, გამომეთხოვა და წავიდა. რა ვიცოდი, თუ ცოცხალს ვეღარა ვნახავდი. იმის შემდეგ ბევრი წვალება ვნახე, ბევრი ტანჯვა გამოვიარე, მიხაი კი არამ დამავიწყა”.
– ხელნაწერების დედნები რა მდგომარეობაშია?
– ძალზე სავალალო მდგომარეობაშია: დრო-ჟამისაგან ისეა გაყვითლებული და გაცრეცილი, რომ სპეციალური ხელთათმანების გარეშე, შეხებაც კი საშიშია. განსაკუთრებით დაზიანებულია ის ფურცლები, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში, კლდეებში ინახებოდა. ქალბატონმა თამარმა დედამისის, ულამაზესი ფშაველი ქალის სურათიც მაჩვენა. მამის ორი ფოტოსურათიც ჰქონია, მაგრამ ერთ-ერთ ცნობილ პიროვნებას უნათხოვრებია და ჯერ კიდევ არ დაუბრუნებია. ამიტომ, დედის სურათის თხოვება ვეღარ შევბედე.
– ამჟამად ხელნაწერები სად ინახება?
– ხელნაწერებზე სანდრო შანიძე მუშაობს. მართალია, ის ამ საქმის სპეციალისტი არ გახლავთ, მაგრამ სანდროსნაირებმაც რომ არ მიხედონ ამ განძს, ის უკვალოდ დაიკარგება. ერთხელ, მისი ენთუზიაზმით აღტაცებულმა ვკითხე: რა კაცი ხარ-მეთქი? გაკვირვებულმა შემომხედა და მიპასუხა: ჩვეულებრივი ქართველი ვარო. როგორი პასუხია? მოგვიანებით, ისიც გავიგე, რომ ამ კაცის ინიციატივით ბარისახოს ეთნოგრაფიული მუზეუმი გახსნილა; მისივე დაფინანსებული ყოფილა გიგი ხორნაულის 600-გვერდიანი წიგნი – ”მზიანი რწმენის საუფლო”. ღმერთმა გვიმრავლოს ასეთი ”ჩვეულებრივი” ქართველები.
– როგორც ვიცი, არსებობს წიგნი – ”ლექსო, ამოგთქომ, ოხერო”, სადაც მიხა ხელაშვილის ცხოვრება და მოღვაწეობა დეტალურადაა აღწერილი, მაგრამ მკითხველისათვის მიუწვდომელია. ამის მიზეზი რა არის?
– ეს წიგნი შეზღუდული რაოდენობით დაიბეჭდა და ჯერ გასაყიდად არაა გამოტანილი, მაგრამ თქვენ საჩუქრად გადმოგცემთ. ისე, უახლოეს მომავალში მისი ხელმეორედ გამოცემა იგეგმება.

[gugua]

სალომე, მიხას და



თამარ ხელაშვილი



მიხა ხელაშვილის საფლავი ფშავში

[gugua]

ირანელმა გურჯმა ქართულ-სპარსული ლექსიკონი შეადგინა
ჟურნალი ”გზა” N18; 01.05.2008

ფერეიდანში გავრცელებული გამოთქმაა − ”დედისენის” დამვიწყებელს დამტირებელი არა ჰყავსო. სწორედ ამ სულის კვეთების წყალობაა, რომ შაჰ-აბას I-ის მიერ გარეკილ ქართველთა შთამომავლებმა საუკუნეების მანძილზე შეინარჩუნეს ეს ”დედისენა” და უშრეტი სიყვარული ისტორიული სამშობლოს − ”დიდი გურჯისტანის” მიმართ. ამ უდიდესი სიყვარულის ნაყოფია ერთ-ერთი მათგანის − ნავრუზ (ნუგზარ) ლაჩინანის მიერ შედგენილი ქართულ-სპარსული ლექსიკონი, რომელიც სულ ცოტა ხნის წინ ისპაჰანში გამოიცა.

“წლების წინ, როდესაც პირველად ვესტუმრე საქართველოს, − წერს შესავალში ავტორი, − აშკარად ვიგრძენი ის ნაკლოვანებები, რომელიც საუკუნეობრივი განშორების შედეგად, ირანში მცხოვრებ ქართველთა მშობლიურმა ენამ განიცადა... ჩვენს ენაში, ქართული სიტყვების მარაგი საგრძნობლად შემცირდა და მათი ადგილი ძალაუნებურად უცხო სიტყვებმა დაიკავა, რომელთა რიცხვი დღითი დღე იზრდებოდა. ამიტომაც დავიწყებას მიეცა დამწერლობა, ენა კი მხოლოდ ზეპირი სახით შემორჩა. სწორედ ამის გამო, თავდაპირველად პირადი სარგებლობისათვის დავიწყე პატარა ლექსიკონის შედგენა, მაგრამ დროთა განმავლობაში სამუშაოს მოცულობის ზრდამ და ასევე ჩემი ხალხისა და მშობლიური ენის მიმართ მოვალეობის გრძნობამ დაწყებული საქმის სერიოზული და მეტი მონდომებით გაგრძელებისკენ მიბიძგა”.
პირველად, ლაჩინანის ეს ნაშრომი თბილისში, მეცენატ მერაბ ბოლქვაძის მხარდაჭერით გამოიცა. 2006 წელს ბატონმა მერაბმა ფერეიდანში იმოგზაურა, გაეცნო იქაურ ”სისხლსა და ხორცს” და მათდამი სიყვარული ამგვარად გამოხატა. თბილისური გამოცემისათვის წინასიტყვაობა ამ სტრიქონების ავტორმა დაწერა.
ისპაჰანური გამოცემისთვის შემდგენელმა ლექსიკონში შესწორებები შეიტანა. წინასიტყვაობა კი თეირანის უნივერსიტეტის სწავლულმა და კავკასიოლოგმა, დოქტორმა ბაჰრამ ამირაჰმადიანმა დაურთო. ”ირანში დამკვიდრების შემდეგ, ქართველებმა მიიღეს ისლამური რელიგია, შეერწყნენ ირანულ კულტურას და ირანელებად ჩამოყალიბდნენ, მაგრამ მიუხედავად ამისა, მათ შეძლეს ქართული ენის შენარჩუნება და დღეს, რამდენიმე საუკუნის შემდეგაც კი მათი გარკვეული ნაწილი კვლავ ლაპარაკობს ამ ენაზე... ირანის ქართველთა ენამ სპარსული ენის გავლენით განიცადა ცვლილება, თანამედროვე ქართული ენა კი რუსული ენის გავლენით იყო შეცვლილი. ურთიერთობას ისიც ართულებდა, რომ ირანელმა ქართველებმა არ იცოდნენ ქართული ანბანი და წერა-კითხვა, ამიტომ ირანის ქართველთა ერთმა ნაწილმა ირანის ქართველთა შორის ქართული ანბანის და წერა-კითხვის გავრცელებაზე დაიწყო ფიქრი... ძირითადი სირთულე სალიტერატურო ქართული ენის შესწავლაში, ლექსიკონის არარსებობა იყო... აღსანიშნავია, რომ ბატონი ლაჩინანი წლების მანძილზე ოჯახთან ერთად ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა საქართველოში, სადაც დაიწყო ლექსიკონის შედგენაზე მუშაობა და მიუხედავად იმისა, რომ ის არ არის ენათმეცნიერი, მაინც შეძლო უდიდესი საქმის გაკეთება... მიუხედავად იმისა, რომ არც სპარსული და არც ქართული ენის სპეციალისტია, საუკეთესოდ ფლობს ორივე, ასე ვთქვათ, მშობლიურ ენას. სწორედ ამაში მდგომარეობს ავტორისა და მისი მეუღლის წარმატების საიდუმლოება”.
...1918 წელს, ახალდაარსებულ თბილისის უნივერსიტეტში, მისმა ერთ-ერთმა მესაძირკვლემ, დიდმა ივანე ჯავახიშვილმა, წამყვან დარგებს შორის, სპარსოლოგია წარმოადგინა. ქართველმა ირანოლოგებმა, თავად ჯავახიშვილის ხელმძღვანელობით, არაერთი მეცნიერული ნაშრომი შექმნეს, მაგრამ ქართულ-სპარსული და სპარსულ-ქართული ლექსიკონის შედგენა ვერა და ვერ მოხერხდა, მხოლოდ ერთი, ე.წ. ”ჯიბის” ლექსიკონი შეადგინა და გამოსცა პროფესორმა ჯემშიდ გიუნაშვილმა. სიმბოლურია, რომ დიდი ხნის ნაოცნებარი ფერეიდნელმა ქართველმა აქცია რეალობად.
როგორც ითქვა, ლაჩინანი არ გახლავთ ენის სპეციალისტი. უფრო მეტიც − მას ქართული სკოლის კარი არც შეუღია, ხოლო მისი ერთადერთი მასწავლებელი − მშობელი დედა იყო. ”იმედია, რომ ეს წიგნი გახდება უკეთესი და სრულყოფილი შრომების საფუძველი სამომავლოდ და იქცევა ხიდად, რომელიც უფრო დააახლოებს ორ უდიდეს, ქართულ და ირანულ კულტურასა და ცივილიზაციას, რათა ორივე ენით დაინტერესებულ ადამიანებს ჰქონდეთ უფრო მდიდარი ლიტერატურული რესურსების გამოყენების შესაძლებლობა”, − დასძენს თავის წინასიტყვაობაში ნუგზარ ლაჩინანი.
ნოდარ კოჭლაშვილი.

ქვეთავი 66-11;
ამის გარდა ცვლილებებია 66-7-ში და დაემატა ახალი ქვეთავი 71.

გთხოვთ მოინახულოთ!

[gugua]

90-ე საჯარო სკოლა

ფერეიდანი – პატარა საქართველო


ავტორი: 11-3 კლასის მოსწავლე – ანა გაბელაია
ხელმძღვანელი: მარინე პიტიურიშვილი

საკონტაქტო ინფორმაცია:
მის: ვაზისუბნის დას. კორპ. 9; ბინა 58.
ტელ: 75-88-96; 898-29-69-72;

E-mail – ana gabelaia@gmail.com

2008 წ.

შინაარსი:

1. სად წაიყვან სადაურსა;
2. ქართული ტრადიციები სპარსული ელფერით;
3. ჩვენი ენა ჩვენი ვინაობაა;
4. რაც უნდა მტანჯონ, მაწამონ, მაინც ვიქნები ქართველი...
5. ოცნება, რომელსაც საქართველო ჰქვია.

საქართველო, თავისი გეოპოლიტიკური მდებარეობის გამო ყოველთვის იზიდავდა ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებს, მათ შორის ირანსაც. ამიტომაც იყო, რომ ირანი საქართველოს წინააღმდეგ დამპყრობლურ ომებს გამუდმებით აწარმოებდა. ამ ომების დროს საქართველოს მკვიდრ მოსახლეობას თავისი მიწებიდან დევნიდნენ და ირანში ასახლებდნენ.
მსოფლიო ისტორიაში არაერთი ფაქტია ცნობილი, თუ როგორ აუოხრებია მტერს დაპყრობილი ქვეყანა, როგორ აუყრია მისი მოსახლეობა და გადაუსახლებია სამშობლოს გარეთ – უცხო მხარეში.
ისტორიკოსები ასეთი ფაქტების მხოლოდ პოლიტიკურ ასპექტებს სწავლობდნენ და ნაკლებად თუ ვინმეს მიუქცევია ყურადღება ამ გადასახლების შედეგად ერთი ეთნოსის მეორე ეთნოსთან ინტეგრაციისათვის, იმ თავისებურებებისთვის, რომელიც გადასახლებულ მოსახლეობას უცხო გარემოცვაში ჩამოუყალიბდა. სწორედ ამ თვალსაზრისით არის განსაკუთრებით საინტერესო ირანში გადასახლებული ქართველების ყოფა-ცხოვრება.

სად წაიყვან სადაურსა

ირანის ცენტრალური ზეგანის, ბახთიარის შიშველ მთებში ერთი პატარა პროვინციაა – ფერეიდანი.
აქ უკვე ოთხი საუკუნეა ქართველები ცხოვრობენ და არ კარგავენ იმედს, რომ ადრე თუ გვიან დაბრუნდებიან სამშობლოში… გაოცებას იწვევს მათი ქართული მეტყველება, ტრადიციები და ყოფა. სჯობს მოვლენებს თავიდან მივყვეთ, რათა უკეთ დავინახოთ მათ მიერ გამოვლილი გზა გადასახლებიდან დღემდე.
1616 წლის გაზაფხულზე შაჰ-აბას I დიდძალი ლაშქრით საქართველოსკენ წამოვიდა. თბილისში შემოიჭრა, ქართლის მმართველად ბაგრატ-ხანი დანიშნა, თვითონ კი კახეთში დაბანაკდა. კახეთის მეფემ, თეიმურაზმა, შაჰის უზარმაზარ არმიასთან შებმა ვერ გაბედა და თავისი ამალით იმერეთში გაიქცა. ქვეყანა დიდი განსაცდელის წინაშე აღმოჩნდა. ირანელ მოლაშქრეებს ნაბრძანები ჰქონდათ ქართველთაგან “არც ერთი ცოცხალი არ გაეშვათ, ქალები და ბავშვები ტყვედ წამოეყვანათ, ხოლო ქონება, რაც ხელში ჩაუვარდებოდათ, მუსლიმანთა დავლა იქნებოდა”.
სპარსი ისტორიკოსი წერს: “რაც... ხოცვა და რბევა, ძარცვა, ტყვევნა და ნგრევა ქვეყნისა და გავერანება სახლებისა და საცხოვრებლებისა კახეთის ქრისტიანებს თავს დაატყდათ, არ გაგონილა ისლამის გაჩენის დროიდან აქამდე, რომ ასეთი რამ ისლამის ქვეყნების რომელიმე ხელმწიფისგან მოსვლოდათ მათ და მათი მამულები ასე აოხრებულიყო”. ისქანდერ-მუნშის ცნობებით, ამ ბრძოლაში სამოცი-სამოცდაათიათასამდე ქართველი დაიღუპა და დაახლოებით 130 ათასი ტყვედ ირანში წაიყვანეს. თუმცა ფრანგი მოგზაურის, ჟან შარდენის გამოანგარიშებით, საქართველოს ოთხგზის დალაშქვრის შედეგად შაჰს 400 ათასამდე ქართველი ტყვედ წაუყვანია.
სამშობლოდან იძულებით წაყვანილთა ბედი სხვადასხვაგვარად წარიმართებოდა. ზოგი მათგანი გზაში დაიღუპა, ზოგი ირანელებმა პირუტყვში გაცვალეს. გადარჩენილები შაჰმა ირანის სხვადასხვა კუთხეში ჩაასახლა.
XVII საუკუნის იტალიელი მოგზაური პიეტრო დელავალე ქართველთა ირანში გადასახლების ამბებს აგვიწერს: “რა მდგომარეობა მოჰყვა ამ საზარელს გადასახლებას, რამდენი სიკვდილი საშინელი გაჭირვებისგან, რამდენი წყვეტა-ჟლეტა, რა გლეჯა, რა გახრწნა, რა ძალდატანება, რამდენი ჩვილი, ყმაწვილი დააღრჩვეს მამებმა თავისივე ხელით, ან წყალში ჩაყარეს, რათა მათი საცოდაობა და სატანჯველი არ ენახათ, რაკი ყოველს ღონეს იყვნენ მოკლებულნი მათს საპატრონოდ! რამდენსა ჟლეტდა გზა-გზა დაცვივნულებს, ან მათ რომელთაც აღარ შეეძლოთ სიარული, სპარსთა მხედრობა. რამდენი ბავშვი მოჰგლიჯეს ამათ დედის ძუძუს და დაჰყარეს გზებზედ მხეცების შესაჭმელად, ცხენებისა, აქლემებისა და ჯორების ფეხქვეშ სასრესად. რამდენი დააშორეს მამა შვილს, ცოლი ქმარს, და ძმას და გაჰფანტეს ერთი ერთმანეთისაგან შორი-შორს ქვეყნებში, ისე, რომ ეს საწყლები საუკუნოდ იყვნენ იმედგაწყვეტილნი, ენახათ კიდევ როდისმე ერთმანეთი! რამდენი ქალი და კაცი იყიდებოდა პირუტყვზედ უფრო იაფად. რამდენი სხვა ამისთანები ხდებოდა ღირსი სიბრალულისა, მაგრამ ყველას ვინ მოსთვლის.”
შაჰ-აბასი ქართველი მოსახლეობის მშობლიური მიწიდან აყრითა და ირანში გადასახლებით მიზნად ისახავდა გამოეყენებინა ისინი ურჩი, სპარსელი მოსახლეობისადმი მტრულად განწყობილი ტომების წინააღმდეგ, ამიტომ მან ქართველები ისეთ ადგილებში ჩაასახლა, სადაც მოსალოდნელი იყო ურჩ ტომთა თავდასხმები, რითაც “ცოცხალი” საფარები შექმნა.
ირანში ქართველი მოსახლეობის გადანაწილების შესახებ ცნობები ძალიან ცოტაა, თუმცა საკმარისია იმისთვის, რომ მიახლოებით გავარკვიოთ სად ჩაასახლეს ისინი. პატარ-პატარა ჯგუფები ჩასახლებული ყოფილა სხვადასხვა პროვინციებში. ძირითადი ნაწილი ისპაჰანისა და ირანის ჯულფის მიდამოებში ჩაუსახლებიათ. დღესდღეობით ჯულფის შემოგარენში ნაპოვნია საფლავის ქვები ქართული წარწერებით. გამოდის, რომ ქართველები ძირითადად ჩაასახლეს კასპიის ზღვისპირა რაიონებში და თავრიზიდან დაწყებული, შირაზით დამთავრებული. ნაწილი – ჩრდილო აღმოსავლეთით, ხორასანის “ოსტანის” ერთ-ერთ უკაცრიელ ადგილას, კერძოდ აბას-აბადში, რომელიც შაჰრუდსა და საბზივარს შორის მდებარეობს. ქართველთა დიდი ნაწილი კი ბახთიარიის მთებში, ფერეიდანში.
ამ ჩამოთვლილი მხარეებიდან, დღესდღეობით ქართველები მხოლოდ ფერეიდანში ცხოვრობენ. სხვაგან ისინი ან მომთაბარე ტომებთან განუწყვეტელ ბრძოლაში დაიხოცნენ, ან ადგილობრივ მოსახლეობას შეერივნენ, დაავიწყდათ ენა და კულტურა და სპარსელები გახდნენ.
ფერეიდნელებს საუკენეების მანძილზე უხდებოდათ თავის დაცვა ლურების, ქურთების, ბახთიარების თუ სხვა ტომებისგან. გადმოცემით იციან, რომ ადრე ფერეიდანის მიწაზე მხოლოდ ლეღვის ხეები ხარობდა და იმის მოსავალსაც ქურთები ართმევდნენ. საშოვარისთვის ქალაქში წასული მამაკაცები გზაში იღუპებოდნენ. მომთაბარეებს ტყვედ მიყავდათ ქართველები და ბევრ მათგანს კლავდნენ, სხვებს კი დიდი გამოსასყიდის საფასურად ათავისუფლებდნენ.
ასევე გადმოცემით იციან ციხემთის ბრძოლაზე. იციან, რომ ამ ბრძოლაში ქართველთა დიდი ნაწილი დაიღუპა. დედები, იმის შიშით, რომ მტრის ხელში არ ჩავარდნილიყვნენ, შვილებს გულში იხუტებდნენ და ზურგით ხტებოდნენ კლდიდან. ასე გადარჩა ბევრი პატარა ქართველი.
მიუხედავად ამ ყველაფრისა, ფერეიდნელებმა მოიტანეს დღემდე ენა და ტრადიციები. მართალია ოდნავ სახეშეცვლილი, ოდნავ სპარსულნარევი, მაგრამ მაინც ქართული.

ქართული ტრადიციები სპარსული ელფერით

ოთხი საუკუნის განმავლობაში ქართული და სპარსული ტრადიციების ინტეგრაციის შედეგად, მივიღეთ ფერეიდნული ტრადიციები, რომელიც აერთიანებს ორივე ქვეყნის კულტურას. ასეთი მაგალითები საკმაოდაა, თუმცა მათ შორის ყველაზე თვალსაჩინოა ქორწინების ტრადიცია.
საუკუნების მანძილზე უცხო ეთნიკურ გარემოცვაში მყოფი ფერეიდნელი ქართველებისათვის საქორწინო ინსტიტუტი მათი ეროვნული თვითშეგნებისა და ეროვნული კულტურის შენარჩუნების პირობად იქცა. ირანელ ქართველებში უმთავრესად სისხლისმიერი ნათესაობა მოქმედებდა. ამაში ისინი “ქართველობის” შენარჩუნებას ხედავდნენ. ქართველები სხვა ეროვნების ხალხზე არ ქორწინდებოდნენ, სისხლი რომ არ აღრეულიყო.
სისხლით ნათესაობაში იგულისხმებოდა როგორც მამის ხაზით, ასევე დედის ხაზით, ნათესავების წრე.
ფერეიდანში ჩატარებული ექსპედიციებით უასაკოთა ქორწინებისა და მოტაცების ფაქტები არ დასტურდება.
ქალები უმეტესად 16 – 18 წლის ასაკში თხოვდებოდნენ, ვაჟი კი 20 – 25 წლისა უნდა ყოფილიყო. მცირეწლოვანთა დაწინდვა ხდებოდა, მაგრამ დაწინდვიდან ქორწინებამდე დიდი დრო გადიოდა.
ფერეიდნელებს შორის მრავალცოლიანობამაც ვერ მოიკიდა ფეხი და წესად ვერ იქცა, თუმცა არსებობდა გამონაკლისი შემთხვევებიც.
ტრადიციის მიხედვით, საქორწინო წყვილთა შერჩევის შემდეგ, ვაჟის ოჯახი ზრუნავდა ქალისათვის ბალგის წაღებაზე. ეს პირველი საჩუქარი და “დაწინდვის” (დანიშვნის) საფეხურია.
როგორც მონათხრობებიდან ჩანს, ადრე ფერეიდანში აკვანში დაწინდვის წესი მოქმედებდა. ეს ჩვეულება საქართველოშიც ტრადიციული იყო.
ქალის დაწინდვიდან გარკვეული პერიოდის შემდეგ მექორწინე ოჯახებს შორის საქორწინო ხარჯზე მოლაპარაკება ხდებოდა. ამას “შირბაჰა” ეწოდება.
მსგავსი ფაქტი ქართულ ეთნოგრაფიულ ლიტერატურაშიც დასტურდება. “შირბაჰა” თავისი შინაარსით არ ემთხვევა ირანის ეთნოგრაფიულ სინამდვილეში ცნობილ “საძუძურს” (რძის საფასურს), რაც საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ ირანულ გარემოცვაში, სპარსულმა ტერმინმა ქართული შინაარსი შეიძინა.
ქორწილის ხარჯის გადაწყვეტის დროს, ქალის ქონებრივი კუთვნილების – “მეჰრიეს” დადგენა ხდებოდა. ეს ქმრის მიერ ცოლისათვის განსაზღვრული ქონებრივი გარანტიაა, რომელიც გაყრის შემთხვევაში გარკვეულ ეკონომიკურ ვალდებულებასაც ითვალისწინებს. ფერეიდნელ ქართველთა გადმოცემით “მეჰრიეში” ძველად აძლევდნენ მამულს, საქონელს, ოქროს სამკაულს, ფულს და ა.შ. სადღეისოდ კი მხოლოდ ყურანსა და ფულს, რომლის სიდიდეც ოჯახის ეკონომიკურ შესაძლებლობაზეა დამოკიდებული.
ეს ჩვეულება შინაარსით ემსგავსება ქართულ “პირის სანახავს”, ესეც პატარძლის საჩუქარია და მის საკუთრებას წარმოადგენს.
ამრიგად, ირკვევა, რომ ისლამის მიღებასთან ერთად ფერეიდნელმა ქართველებმა შეითვისეს ირანული “მეჰრიე”, მაგრამ “პირის სანახავის” შინაარსი იგივე დარჩა.
ასევე ჰგავს ერთმანეთს ფერეიდნული “მოკერძვა” და ქართული “მოსაკითხი”, “ნახველობა”, რომელიც ქალის დანიშვნიდან ქორწილამდე ოჯახებს შორის ურთიერთმონახულებას და პატივისცემას გულისხმობს.
ფერეიდნელი ქართველები ქორწილს ტრადიციულად შემოდგომაზე ან ზამთარში იხდიან, თუმცა სამზადისი ზაფხულიდან იწყება. საქორწილო წეს-ჩვეულებათა კომპლექსში გამოიკვეთება საქორწილო ლხინისათვის მზადების დღე, რომელიც სხვადასვა რიტუალისაგან შედგება. ამათგან პირველ რიგში აღსანიშნავია რიტუალური პურის ცხობა. ამ ჩვეულებას მრავალი ანალოგია და პარალელი მოეძებნება საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში. პურის ზედაპირზე ჯვრის გამოსახვა კი მათში ძველი ქართული წეს-ჩვეულებების ელემენტების შენარჩუნების მაჩვენებელია.
ქორწილის დღეს ფერეიდანში ნეფე და პატარძალი აბანოში მიჰყავთ და მთელი რიტუალი სრულდება. მსგავსი წეს-ჩვეულება საქართველოს მთაშიცაა შემორჩენილი. წყალი ორივე შემთხვევაში – საქართველოშიც და ფერეიდანშიც – საკულტო, მაგიურ-რელიგიურ მნიშვნელობას ატარებს.
ფერეიდნელ ქართველთა საქორწილო ტრადიციის თანახმად სტუმრებს უმასპინძლდებოდნენ, შემდეგ კი “ნიჭის” და “შესაწევარის” აკრეფა იწყებოდა.
ფერეიდანში ამ ჩვეულებას “ნიჭის მოგლეჯას” ეძახიან. სულხან-საბას განმარტებით, “სანიჭარი” ნიშნავს საბოძვარს, შესაწევარს, ძღვენს, საჩუქარს. საქორწილო ძღვენის ტრადიცია საქართველოს ბევრ კუთხეში დღემდე შემორჩენილია.
ასევე ჰგავს ერთმანეთს ფერეიდნელ ქართველთა მაყრიონში შემავალი “ლალას” კაცის და ჩვენებური “მახარობლის” ფუნქციები. საქორწილო რიტუალებიდან აღსანიშნავია “შაბაში”. ეს რიტუალი საქართველოსთვისაც დამახასიათებელია, მაგრამ ჩვენთან ის მხოლოდ მესხეთ-ჯავახეთშია შემორჩენილი, სხვა კუთხეებში მას უკვე დაკარგული აქვს მაგიურ-რელიგიური მნიშვნელობა და დამკვრელების ანაზღაურებად ითვლება. ფერეიდანში კი “შაბაში” ისევ საპატარძლოს საჩუქარია და შერჩენილი აქვს დადებითი ტრადიციის კვალი.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ქორწილის სადილზე შეკრებილი ახალგაზრდების მიერ შესრულებული ცეკვა “ჯოხური” ძალიან გავს ქართულ “ხორუმს”. დღევანდლამდე შემორჩენილია ქორწინებასთან დაკავშირებული ტერმინები: “სიდედრი”, “ხელისმომკიდე”, “დედამთილი”, “ახანძალი”, იგივე “ახალი რძალი”, “პატარძალი” და სხვ.
ფერეიდნელ ქართველთა ქორწინების წეს-ჩვეულებებმა ხელი შეუწყო ირანში გადასახლებული ქართველების ყოფაში ძველ-ქართული ტრადიციების შენარჩუნებას. რამდენიმე მათგანი საქართველოში უკვე აღარც კი ახსოვთ.
თითქმის ოთხი საუკუნის მანძილზე ისლამურმა სარწმუნოებამ ვერ შეძლო ძირეული ცვლილებები მოეხდინა ფერეიდნელ ქართველთა ნათესაობით სისტემაზე. ცხადია, ირანული ყოფისა და ისლამის ზეგავლენა საქორწილო წეს-ჩვეულებებში თვალსაჩინოა, მაგრამ კულტურათა ინტეგრაციის მიუხედავად, ქართული ადათ-წესების შენარჩუნება, კიდევ ერთხელ ადასტურებს ფერეიდნელთა ქართველობას.
ქართული ტრადიციები ფერეიდნელების დასახლების ფორმებშიც ჩანს. “გურჯთა” სოფლები “მაჰლებად” (უბნებად) და ქუჩებად იყოფა და გვარების მიხედვით იწოდება: ონიკაანთ ქუჩა, ასლანაანთ ქუჩა და ა.შ.
აქ სახლები, ისევე როგორც ქართლის ზოგიერთ სოფელში, ალიზითაა აშენებული, უმეტეს შემთხვევაში ბრტყელბანიანია, მიწით მოტკეპნილი. სახლის გარეგანი მორთულობა სადაა. მას ვიწრო კარ-ფანჯრები აქვს. აივნის ფუნქციას ბოძებიანი შესასვლელები ასრულებს. საცხოვრებლები ისეა ერთი მეორეზე მიწყობილი, რომ თუ კაცი მოინდომებს, შეუძლია მთელი სოფელი სახურავებით შემოირბინოს.
რაც შეეხება სახლის შიდა ინტერიერს, ქართულისთვის დამახასიათებელი შუა ცეცხლი, კერა და საკიდელი არ აქვთ, თუმცა დედაბოძი სახლის ძირითადი შემადგენელი ნაწილია. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ფერეიდნული სახლის ჭერი თავისი აგებულებით ძალიან გავს მესხეთ-ჯავახეთისთვის დამახასიათებელ დარბაზული ოდის ჭერს.
ეზოში დგას ბოსელი, და სხვადასხვა სამეურნეო დანიშნულების სათავსო. სამოსახლოს გალავანი არტყია, რომლის ცენტრშიც ჩაშენებულია დაბალი ჭიშკარი.
მეურნეობის ქართული დარგები, მიუხედავად ფერეიდანის მკაცრი კლიმატისა, ასე თუ ისე მაინც შენარჩუნებულია. ფერეიდნელმა გლეხებმა ვაზის მოშენებაც კი შეძლეს, რაც ამ უდაბურ ადგილას თითქმის შეუძლებელი იყო.
ქართულ სოფლებში ძირითადად მოდის ქერი, ხორბალი, ოსპი, ცერცველა. ბაღებში ხარობს ვაშლის, მსხლის, ბროწეულის, ჭერამის, თუთის, ბლის, ალუბლისა და ნიგვზის ხეები, როცა 400 წლის წინ აქ მხოლოდ ლეღვის ხეები ხარობდა. გლეხები მიწას ხარებით ამუშავებენ. სახნავ-სათეს იარაღებს ხისგან აკეთებენ და ბევრ მათგანს ქართულ სახელებსაც ეძახიან. მაგალითად: “კალო”, “ფიწალი”, “ნიჩაფი” და ა.შ.
ქართული სოფლები განსხვავდება ირანული სოფლებისგან ხეხილის ბაღებით და ხელოვნური ხეივნებით. აქ ყოველი ხე დარგულია, არაა ბუნებრივი ტყეები და საჩრდილობლები. ქართველ კაცს, მიუხედავად იმისა, რომ სამშობლო არ უნახავს, მაინც დაუმსგავსებია არემარე საქართველოსთვის.
ფერეიდნელებს არც ქართული სტუმართმოყვარეობა დაუკარგავთ. უყვართ სტუმრისთვის სხვადასხვა საჩუქრების “ნობათის” მირთმევა. თუ სტუმარი თავპატიჟს დაიწყებს, ეუბნებიან: – “მაშ მე შენთან ვეღარ მოვალ, ჩვენი ადათი ეს არის”.
ფერეიდნელთა შემორჩენილ ტრადიციებზე საუბრობს ინა ინარიძე. ისტორიკოსი, რომელმაც გასულ წელს იმოგზაურა ფერეიდანში.
– შარშან, თებერვალში, ერთი კვირით ვიყავი ფერეიდანში. ვაგროვებდი ქართულ ზღაპრებს და ჩანაწერებს. ბევრი წეს-ჩვეულებაა შემორჩენილი და ერთ-ერთი რაც ყველაზე მეტად მახსენდება, ეს არის მეკვლის ტრადიცია. მეკვლე, როგორც ჩვენთან არის, იგივე არის ფერეიდანშიც. ადრე იყო საკვამურებს ეძახდნენ ეგენი ფერეიდნული ქართულით, ჩაჰკიდებდნენ ხოლმე კალათას და იმ კალათაში ოჯახის წევრებს უნდა ჩაეწყოთ ხილეული და ა.შ. დღეს კალათებს სახლის წინ დებენ ხოლმე.
მეკვლე, როგორც ჩვენთან არის, ისე იყო იქაც. ანუ არჩევდნენ ერთ ადამიანს, რომელიც კაი ფეხით იყო ცნობილი. ვკითხე რას ამბობს მეთქი მეკვლე, როგორ შემოდის-მეთქი? ასე ამბობს, რომ პურ-ბარაქი გქონოდეთო, კარგი ფეხი გქონოდეთო. ანუ იგივეა რაც საქართველოში. ეს ტრადიცია ყველაზე მეტად მივამსგავსე ქართულს და ამიტომ ჩამრჩა მეხსიერებაში.
რაც შეეხება სხვა ტრადიციებს, 400 წელი არ არის პატარა იმისათვის, რომ რაღაცეები დაგვავიწყდეს, მითუმეტეს ისეთ რთულ პირობებში, როგორშიც ამ ხალხს უწევდა ცხოვრება. იქ უნდა წახვიდეთ და ნახოთ მართლა როგორ ებრძოდა ეს ხალხი ყველაფერს. როგორ ებრძოდა იმას, რომ შეენარჩუნებინათ ენა და როგორ მოუწიათ ამის გამო რელიგიის დათმობა.
მახსოვს, ფერეიდნელებმა მკითხეს, საფრანგეთში მცხოვრებმა ქართველებმა თუ იციან მშობლიური ენაო (იცოდნენ, რომ საფრანგეთთან მაქვს კავშირი). ვუპასუხე, მეორე თაობის შემდეგ აღარ მეთქი.
დამაბარეს, ჩვენგან გადაეცი, დედის ენის დაკარგვა როგორ იქნებისო.

ჩვენი ენა ჩვენი ვინაობაა

ფერეიდნელებზე საუბრისას არ შეიძლება არ ვახსენოთ მათი მეტყველება. “დედის ენა”, ასე ეძახიან ფერეიდნელები ქართულ ანუ მშობლიურ ენას. 400 წელი გავიდა, ქართული ენა შემოინახეს და დღესაც ამ ენაზე ლაპარაკობენ, ეთაყვანებიან და უფრთხილდებიან. ამ ხნის განმავლობაში თაობიდან თაობას გადაეცემოდა ქართული ანბანი, რომელსაც სუფრაზე, ხალიჩაზე ან ტანსაცმელზე ამოქარგავდნენ ხოლმე და ორნამენტებს ეძახდნენ, ირანელებს რომ ეჭვი არ აეღოთ.
არცაა გასაკვირი, რომ მხოლოდ ანბანითა და ზეპირსიტყვაობით გადმოცემული ქართული იცვლებოდა. დღევანდელ ქართულსა და ფერეიდნულს შორის რასაკვირველია სხვაობა არის. ფერეიდნულში შევხვდებით ისეთ ქართულ სიტყვებს, რომლებიც ჩვენ დავივიწყეთ, ან უცხოურით შევცვალეთ. არის ისეთი სიტყვებიც, რომლებსაც ფერეიდნელები ქართულად ამბობენ, ჩვენ კი სპარსულად. ასეთებია მაგალითად: იმას, რასაც ჩვენ “დურბინდს” ვეძახით, ფერეიდნელი ქართველები “საძებარს” ეძახიან. საძებარი ძველქართულია, დურბინდი კი სპარსული სიტყვაა და შორს მხედველს ნიშნავს. ფულიც სპარსულიდანაა შემოსული, ქართულად კი მას “სათვალავი” ჰქვია, სწორედ ასე ეძახიან ფულს ფერეიდნელები.
ფერეიდნელ ქართველს თუ ეტყვი მიყურეო, მოსასმენად მოემზადება. მათი აზრით ყურება მხოლოდ ყურით შეიძლება, თვალით კი ცქერა და დათვალიერება.
არც ისე ადვილია დროით და მანძილით დაშორებული მშობლიური ენის შენახვა უცხო ენის გარემოცვაში. სწორედ ამიტომაა დასაფასებელი ფერეიდნული. ის თითქმის სახეშეუცვლელი მოვიდა დღემდე და კარგად შეინახა 17-ე საუკუნის კახურ-ინგილოური დიალექტი.
ფერეიდანში, როგორც ირანის მთელ ტერიტორიაზე, ოფიციალური ენა სპარსულია, ეს არის რელიგიის, რადიოს, ტელევიზიის, განათლების, ეკონომიკური ურთიერთობების, ვაჭრობის ენა, მაგრამ ქართული ჯერ კიდევ გამოიყენება როგორც ოჯახის, ფერეიდნელ ქართველთა შინაური ურთიერთობების ენა. ფერეიდნელებს უყვართ ქართული, განიცდიან, რომ მათ ენას “ბეური ფარსი შაირევია”.
დღესდღეობით ფერეიდანსა და საქართველოს შორის ძირითადი დამაკავშირებელი სწორედ ენაა. ენის შენახვასთან ერთად მათ შეინახეს ქართველობაც, რადგან ეროვნება მნიშვნელოვანწილად განისაზღვრება იმით, თუ რომელი ენით აგებულ სამყაროში ცხოვრობ. ენა მოიცავს ისტორიას, ეროვნებას, მენტალიტეტს. სწორედ ენის გამო დათმეს ფერეიდნელებმა რელიგია. ასე რომ არ მოქცეულიყვნენ, დღეს აღარ ერქმეოდათ ქართველები და ალბათ აღარც მართლმადიდებლები იქნებოდნენ. ენამ შეუნახა მათ საქართველო და ერთმანეთი. რადგან ენა აერთიანებს ერს, რელიგია კი ინდივიდუალურია. აკი თვითონ ფერეიდნელებიც ამბობენ – “ჩვენი ენა ჩვენი ვინაობააო”.
ირანელი “გურჯები” ამაყობენ ისპაჰაანში ალავერდი ხან უნდილაძის მიერ აგებული 33 თაღიანი ხიდით. ამბობენ 33 თაღი ქართული ანბანის 33 ასოს აღნიშნავსო. ეს ალბათ უბრალოდ ლეგენდაა, რადგან ხიდის აგებისას ქართულში 38 ასო იყო, მაგრამ ფერეიდანში ასე სჯერათ.
დღესდღეობით ფერეიდნელებში, თუმცა მცირე რაოდენობით, მაგრამ მაინც შემორჩენილია სხვადასხვა ქართული თქმები, ანდაზები, გამოცანები, იგავები და ა.შ. აი რამდენიმე მათგანიც:
გარდა ანდაზებისა და გამოცანებისა, ფერეიდანში შემორჩენილია ქართული თქმულებები და ზღაპრები. ისტორიკოსი ინა ინარიძე, რომელმაც გასულ წელს იმოგზაურა ფერეიდანში ზღაპრების შესაგროვებლად, წერს: “თურმე რა ძველი ყოფილა ჩვენი ზღაპრები. ოთხასი წლის წინ გაიყოლეს და მაინც ისეთივეა, როგორიც მაშინ იყო. მაგალითად, ღარიბი და ქილა ერბო. მელოდიურობაც ერთი აქვს, მაგალითად, ასე: ერთი ჩიტი იყო, გადაფრინდა, გადმოფრინდა და ფეხში ეკალი შეესო... ფერეიდნული თქმულებებიც – ზუსტად ისეთია, როგორიც ჩვენ გვაქვს.
ფერეიდნელებმა ლეგენდა იციან “ვეფხვსა და მოყმეზე”. კაი ყმას, ვინც პირველია ბრძოლაში, დედას ბიჭს ეძახიან.
XX საუკუნის დასაწყისში ქართველ თანამოძმეთა დახმარებით ფერეიდნელებმა მიიღეს ქართული წიგნები და ჟურნალ-გაზეთები. დღესდღეობით ფერეიდანში არსებობს ქართული ენის შემსწავლელი სკოლები, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია განათლების მიღება.
14 აპრილს, საიდ მოლიანის ხელმძღვანელობით, იმართება ამ დღისადმი მიძღვნილი ყრილობა, სადაც ფერეიდნელები კითხულობენ ლექსებს, მღერიან, საუბრობენ საქართველოზე.
ახლახანს საიდ და აჰმად მოლიანებმა გააკეთეს ქართული ენის თვითმასწავლებელი სპარსელთათვის, რომელიც ნებისმიერ ირანელს გაუადვილებს ქართულის სწავლას.
ფერეიდუნშაჰრში ხშირად შეხვდებით მაღაზიებს, კაფეებს თუ სხვა დაწესებულებებს ქართული წარწერებით.
დედა ენის შენახვა ფერეიდნელი ქართველისთვის წმინდათა წმინდა მოვალეობაა. ქართულის დამვიწყებელს მოძმეებიც დაივიწყებენ. ერთ-ერთ ფერეიდნულ საფლავზე ქართულად აწერია ფრაზა, რომელსაც იქაური ქართველები ხშირად ახსენებენ ხოლმე ერთმანეთს:
“დედა ენის დამვიწყებელს, დამტირალი არა ჰყავდეს”.

რაც უნდა მტანჯონ, მაწამონ, მაინც ვიქნები ქართველი...

ისქანდერ მუნშის ცნობებიდან ჩანს, რომ ქართველებს ფერეიდანში ჩასახლებისთანავე აუგიათ ეკლესიები თუ ქრისტიანული ტაძრები და მტკიცედ დაუცავთ თავიანთი სარწმუნოებისათვის დამახასიათებელი ადათ-წესები, მაგრამ სპარსელებმა ქართველებს ტაძარი “მიზგითით” შეაცვლევინეს. შაჰი ფერეიდანში დასახლებული ქართველების გამაჰმადიანების საქმეს უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდა. ფერეიდნელებს მოუხდათ დაეთმოთ სარწმუნოება ქართველობის გადასარჩენად. დღეს ფერეიდნელებმა გადმოცემით იციან რა სისხლისღვრის ფასად დაათმობინეს სპარსელებმა მათ წინაპრებს მართლმადიდებლობა. ამას ადასტურებს მოგზაური დენ-გარსიაც: “მე შევხვდი ისპაჰანში შაჰის მოედანზე ასეთ სურათს, რამდენიმე ქართველ გოგონას წამებით აიძულებდნენ, რომ მაჰმადიანობა მიეღოთ, მაგრამ ისინი სიკვდილამდე ქრისტიანები დარჩნენ”. ეს იყო ერთი შემთხვევა, რომელსაც შეესწრო ეს მოგზაური. ვინ იცის რამდენი ქართველი აწამეს ამ მოედანზე სჯულისათვის.
ქართველების გამაჰმადიანებაზე საუბრობს ფერეიდნელი ქართველი აჰმად მოლიანი, იგივე კახა მოლაშვილი:
– “ფერეიდანში რომ გადასახლეს, ფერეიდნელები ძირითადად არმიაში და ჯარში მსახურობდნენ. ამის გამო იძულებულები იყვნენ, რომ მაჰმადიანობა მიეღოთ.
ერთი მწერალი არის, იტალიელი მგზავრი.. ის ამბობს, რომ როგორ შეიძლებაო, ამ ქართველებმა ასეთი ცემა-ჟლეტით გამოიარეს წინაპრებმა ესეთი ომები ნახეს, როგორ შეიძლება გამაჰმადიანდნენო. მაგრამ იქ როგორ ხდება, იქ როცა ფერეიდნელები მიდიან ირანში, მართლმადიდებლობას ყოველდროს ებრძოდნენ, შეთავაზეს რომ კათოლიკობა მიიღეთ, ან სხვა რელიგიაზე გადადითო. მარა იყო იქ ქვაბში ჩააგდეს ჩვენი წინაპრები, დაწვეს, ხეზე ჩამოჰკიდეს, ცეცხლი აუნთეს, მარა ის ფერეიდნელი ამბობდა, აი ასეთი ლექსი არი:
ამას ამბობდა გადახვეწილი ქართველი ბარსეთში,
რამდენიც მტანჯონ, მაწამონ, ხეზე ჩამომკიდონ, ქვეშ ცეცხლი ამინთონ,
მე ჩემ მტარვალ ბარსელს ვეტყვი, რომ მე ქართველი ვარ ქ ა რ თ ვ ე ლ ი.
იქ ხდება.. აი ამ მვდელებს (მღვდელებს).. ეკლესიების დანგრევა, ხდება მვდელების მოკლა და ეს პროცესი ეხლა ოთხი საუკუნის მანძილზე იმიტომ რო ურთიერთობა არ ქონდა ნელ-ნელა გადადის მაჰმადიანურ სახეს იღებს.
ეხლა მთავარია, რომ ჩვენთან ქართულად ვლაპარაკობთ და სულიერი ურთიერთობა თქვენათან გვაქ და ეხლა ყველა ერთ გზაზე მივდივართ და ვუბრუნდებით ჩვენ სამშობლოს”.
ისპაჰანში, ვანქის ეკლესიაზე ქართული წარწერაა. გადასახლებულმა ქართველებმა ეს ჩვენთვის დაწერეს: “უფალო ღმერთო იესო ქრისტე, ასწავლე კეთილად მიევლინე მონასა შენსას ზაქარიასა, რათა ისწავლოს წიგნი, გადიდებდეს გმსახურებდეს ყოველთა საქმითა ცხოვრებითა მიეც გულისხმა უკუნით უკუნისამდე. ამინ”.
წმინდა გიორგის ქვა ლეგენდის თანახმად, ავღანელებთან ბრძოლისას, ძალაგამოლეულ ქართველებს “თამზანის გორაზე” წმინდა გიორგი გამოეცხადათ და მისცა მათ ძალა ბრძოლის გასაგრძელებლად. ავღანელები გაიქცნენ და აღარც დაბრუნებულად. იმ ადგილას, სადაც ქართველებს წმინდა გიორგი დაუნახავთ, დიდი ქვა ყოფილა, რომელიც რაღაც ძალამ შუაზე გახეთქა. აქ ყოველი წლის ივნისის თვეში სალოცავად ადიოდნენ და ახლაც ადიან ქართველები. ქვის ხელის ხლებას ვერავინ ბედავს. ეს ლოდი უცნაური ფორმისაა, თითქოს მაკრატლით გაჭრესო. ამ ადგილთან მიკარებას სპარსელები ვერ ბედავენ, რადგან მათაც წმინდა ადგილად მიაჩნიათ.
გადმოცემით, თურმე, ფერეიდნელ დედებს ღვთისმშობლის ხატები ჰქონიათ დამალული. გაჭირვების ჟამს შესთხოვდნენ ხოლმე: “ნუ დაგვაგდებ აქ, დედა მერიემ... გაგვიყვანე შენი შვილები ფერეითიდან შენს მიწაზე, საქართველოჩი... საქართველოჩი....”
ფერეიდნელებს განსაკუთრებული გამოსამშვიდობებელი მიმართვა აქვთ: – ღმერთს ებარებოდე! გეტყვიან და ამით ყველაფერ საუკეთესოს გისურვებენ.
ნათქვამია, ფერეიდანში ქრისტესთვის ლოცვა რომ აუკრძალავთ, იმ დღიდან სამშობლოსა და სჯულისთვის წამებული წინაპრები გამხდარან სალოცავ-საფიცარნიო.

ოცნება, რომელსაც საქართველო ჰქვია...

წლების მანძილზე, ფერეიდანში არ იცოდნენ რა ხდებოდა საქართველოში. არსებობდა თუ არა მათი სამშობლო ამდენი ომის შემდეგ. ეგონათ თუ დავავიწყდით თანამოძმეებსო. ამიტომაც გაუკვირდათ, როცა მათ გასაცნობად ჩავიდა მოგზაური “გურჯისტანიდან”. ლადო აღნიაშვილი იყო პირველი ქართველი, რომელმაც განვლო იმ დროისათვის საკმაოდ სახიფათო გზა, რათა მოენახულებინა სამშობლოდან დიდი ხნის წინ აყრილი ქართველები. მან ჩამოიტანა ცნობები ფერეიდნელების შესახებ. ამას მოჰყვა სხვა ქართველთა ჩასვლა ფერეიდანში. სხვადასხვა დროს იქ იმოგზაურეს პავლე ლორთქიფანიძემ, ამბაკო ჭელიძემ და მისმა მეუღლემ და ა.შ.
პირველი ფერეიდნელი, რომელიც სამშობლოში დაბრუნდა, იყო იოთამ ონიკაშვილი. მის დაბრუნებას მოჰყვა კავშირების გაღრმავება საქართველოსა და ფერეიდანს შორის. ბევრი გამოთქვამდა სამშობლოში დაბრუნების სურვილს, თუმცა ყველა ვერ უძლებდა ზეწოლას, რომელსაც ირანის უშიშროების სამსახურისგან განიცდიდნენ.
1972 წელი... 12 ფერეიდნული ოჯახი ბრუნდება საქართველოში...
“აი, მატარებელი ბოლო ბაქანზე გაჩერდა, ჩამოვედით ყველანი, ვხედავთ დაახლოებით 100 მეტრის მოშორებით დგას მეორე მატარებელი და უამრავ ხალხს მოუყრია თავი. ჩვენებმა დაუძახეს, ქართველები ხართო? გვიპასუხეს, კი, თქვენიანები ვართ და გელოდებით, სად ხართ აქამდეო. ჩვენებმა უთხრეს მოვდიოდითო.
როგორ, 300 წელი სულ მოდიოდითო?
კი, მოვდიოდითო.
ჯერ ოცნებით მოვდიოდითო, მერე ფიქრით მოვდიოდითო, ბოლოს საქმით მოვდიოდით, და აი, თქვენამდე მოვაღწიეთო და გადავეხვიეთ ერთმანეთს. ნახევარი საათი ერთმანეთს ვეფერებოდით და ვკოცნიდით. სიხარულისგან ყველა ტიროდა, მომსვლელიც და დამხვდურიც. ეს რაღაც საოცრება იყო, გვიყურებდნენ სპარსელები და მათაც თვალებზე ცრემლი მოადგათ”. – იგონებენ პირველი რეპატრიანტები.
ამ დრომდე ფერეიდანში საქართველოზე მხოლოდ ზღაპრები არსებობდა. მოხუცები ბავშვებს უყვებოდნენ ზღაპარს ცისარტყელაზე – ციცისკიბეს ერთი ფეხი საქართველოში აქვს, მეორე კი ფერეიდანშიო. ვინც ცისარტყელაში გაძვრება საქართველოში აღმოჩნდებაო. ბავშვებიც მოუთმენლად ელოდნენ ცისარტყელას, რათა დადევნებოდნენ მას და ოცნებას, რომელსაც საქართველო ერქვა.
ფერეიდნული ტრადიციებისა და ყოფის კვლევის შედეგად, გამოირკვა, რომ ფერეიდნელებმა შეძლეს ორი კულტურის შეთავსება ისე, რომ დარჩნენ სპარ