თამარს ვაქებდეთ მეფესა..., „გარნა ლომი ბრჭყალთან საცნაურ არს და თამარ საქმეთაგან.“ პარამეტრები

[marine]

ჩემო ძვირფასო ფორუმელებო, დარწმუნებული ვარ, არავის გაგიკვირდათ ცალკე გახსნილი თემა თამარ მეფეზე. ქართველებისთვის საქართველოს ისტორიის სიყვარული ხომ ავტომატურად ნიშნავს თამარის სიყვარულსაც

აქ ჩვენ არ დაგვჭირდება ერთმანეთისთვის იმის მტკიცება, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს ისტორიაში მის პიროვნებას, მაგრამ მეფე თამარის ადამიანური და პოლიტიკური სახე, მრავალმხრივი საინტერესო ეპოქა, სხვადასხვა მიზეზთა გამო ჯერ კიდევ სათანადოდ შეუსწავლელია. ამიტომ, მოხარული ვიქნები თუ ამ თემაში ყველანი გამოვხატავთ ჩვენს დამოკიდებულებას წმინდანად შერაცხულ მეფე-ქალზე, დავდებთ მასალებს, ვისაუბრებთ მასზე და იმედი მაქვს, ამით უფრო მეტს გავიგებთ და ერთმანეთს უფრო მეტ ცოდნას შევძენთ.

"...1188 წელს გელათისადმი გაცემეულ შეწირულების სიგელში მეფე თამარი ასე წარმოგვიდგება: „სახელითა ღმრთისაჲთა მე, თამარ ბაგრატიონმან, ნებითა ღმრთისაჲთა აფხაზთა და ქართელთა, რანთა, კახთა და სომეხთა მეფემან და დედოფალმან, შარვანშა და შაჰანშა და ყოვლისა აღმოსავლეთისა და დასავლეთისა თჳთმფლობელმან ვინებე...“ ვიდრე ასეთი მრისხანე და დიდებულ ტიტულების მატარებელი გახდებოდა, თამარმა გარკვეული გზა გაიარა.

იგი სრულიად საქართველოს მეფის გიორგი III-ისა და ბურდუხან დედოფლის ასული იყო, „ქმნილ-კეთილი, ყოვლითურთ უნაკლო და შესატყვისი.“ მას თავისი გონიერებით ადრევე მიუქცევია თანამედროვეთა ყურადღება, რომლებიც საგანგებოდ აღნიშნავდნენ, რომ თამარი მცირე ასაკის მიუხედავად გამოირჩეოდა „გონებითა არა ყრმებრივითა, არამედ მეცნიერითა, ცნობიერითა, გონიერითა და შუენიერითა“ ( „ქართლის ცხოვრება“).

...მრავალ ლეგენდა-თქმულებასთან ერთად თამარის ოთხი პორტრეტი შემოგვრჩა (ვარძიის, ბეთანიის, ყინწვისისა და ბერთუბნის ფრესკები). მისი ცხოველი პორტრეტი დაგვიტოვა ბარილ ეზოსმოძღვარმაც: „ტანსა ზომიერსა გრემანობა თუალთა და ღაწუთა სპეტაკთა ზედა ვარდებრივ ფეროვნება, მორცხვი ხედვა, ლაღი მიოხედვა, ტკბილი პირი, მხიარული და ულიზღო სიტყვის სინარნარე და ზარხვისა უჩუკნობა...“

თამარ მეფე არა მარტო დიდი პოლიტიკოსი იყო, არამედ პოეტიც. მოღწეულია მისი მოკლე ლექსები „ხუთეულები“. ყოველი ლექსი ხუთტაეპიანია და წარმოადგენს ერთ ციკლს სახელწოდებით „მზის შარავანდედნი“. აქ ჩვენ საქმე გვაქვს ნამდვილ პოეზიასთან. ყველი „ხუთეული“ - ეს ლოგიკური პოეტური ფორმაა, აღბეჭდილია მხატვრული სრულყოფით, ხოლო მისი პოეტური ნაწარმოები „ცასა ცათასა“ ეხება იმდენად მნიშვნელოვან მოვლენას ქართველი ხალხის ისტორიაში, რომ ის შეტანილია ქართულ მატეანეთა დიდ კრებულში „ქართლის ცხოვრებაში.“


P. S. ასეთი რამე მაქვს ამოკითხული: „მართლმადიდებელმა ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა მეფე თამარი და სამების მეოთხე წევრად აღიარა.“ ამ მოსაზრებაზე თქვენ რას იტყოდით?

თამარის ფრესკა ყინწვისის მონასტერში:



ტროპარი, ხმა 4.

წმიდათა შორის საკჳრველო, იბერიის მნათობო, კეთილმორწმუნეო მეფეო თამარ, რომელმან მაღალთა კლდეთა ზედა აღაშენენ საყდარნი სავედრებელად ღმრთისა, ლოცვითა შენითა განაძლიერე მჴედრობანი ქრისტეს მოყუარისა ქართველთა ერისანი, ხოლო მარჯუენითა შენითა დაამჴუენ სპანი აგარიანთანი; ევედრე ქრისტესა ღმერთსა შეწყალებად სულთა ჩვენთათჳს.

[თათარაშვილი]

„შენგან, ქალწულო, რომელსა შენთვის დავით
როკვიდა, ძისა ღმრთისა შენისა ყოფად,
მე, თამარ, მიწა შენი და მიერვე,
ცხებულობასა ღირს მყავ და თვისობასა.
ედემს, ღადირთად, სამხრით და ჩრდილოეთით
შუამფლობელი იავარს შენდა ვმრთელობ,
ხალიფას დროშა თანავე მანიაკსა
შევრთე, ცრუ სჯულთა მოძღურისა ღაზოდ მძღუანი,
ვინ დავით, ძეებ ეფრემის მოისარმან
მოირთხნა, მოსრნა სულტნითა, ათაბაგით...“

წმიდა მეფე თამარის მარად უკვდავი სიტყვა

„ჰოი, წმიდანო მამანო, თქუენ ღმრთისა მიერ განჩინებული ხართ მოძღვრად ჩვენდა და მმართებლად წმიდასა ეკლესიასა და თანაგაც მისა სიტყვის მიცემა სულთათვის ჩვენთა. გამოიძიეთ ყოველი კეთილად და დაამტკიცეთ მართალი, ხოლო განხადეთ გულარძნილი. იწყეთ ჩემ ზედა, რამეთუ შარავანდი ესე მეფობისა არს და არა ღმრთის მბრძოლობისა. ნუ თუალახუამთ მთავართა სიმდიდრისათვის, ნუცა გლახაკთა უდებ-ჰყოფთ სიმცირისათვის თქუენ სიტყვითა, ხოლო მე საქმით, თქუენ სწავლით, ხოლო მე განსწავლით, თქუენ წურთით, ხოლო მე განწურთით, ზოგად ხელი მივსცეთ დაცვად სჯულთა საღმრთოთა შეუგინებელად, რათა არა ზოგად ვიზღვივნეთ: თქუენ, ვითარცა მღდელნი, ხოლო მე ვითარცა მეფე, თქუენ ვითარცა მნენი, ხოლო მე, ვითარცა ებგური“.

[marine]

თამარის დროინდელ საქართველოს სურათს ასახავს მემატიანე:

"სარწმუნოება განმტკიცდებოდა, წმიდანი ეკლესიანი შეიმკობოდეს მრავალფერთა მიერ სამკაულთა, ლოცვანი და ღამისთევანი განმრავლდებოდეს - წყალობა ღმრთისა განმრავლდებოდა და ყოველი სიბოროტე ეშმაკისა მოუძლურდებოდა." (ქართ. ცხ-ბა, ტ. II, გვ. 129).

[თათი87]

ალბათ საინტერესო იქნება თამარის ეპოქის მოვლენების ანალიზიც...


მე პირადად რამდენიმე კითხვა მაქვს:

1) თამარის გამეფების შემდეგ დიდგვაროვნებმა მოაწყვეს გაფიცვა და მოითხოვეს გიორგი III-ის მიერ მათთვის ჩამორთმეული ტიტულების აღდგენა, რაზეც მეფე დათანხმდა. ხომ არ იყო ეს მისი მხრიდან სისუსტის გამოვლინება როგორ ფიქრობთ?

2) ყუთლუ არსლანის პოლიტიკურმა დასმა მეფეს წაუყენა ულტიმატუმები, რომელთა შორის იყო ცნობილი "კარავის" შექმნის მოთხოვნაც ( რაც თავის მხრივ უნდა ყოფილიყო საკანონმდებლო ორგანო , რომელიც მეფის ძალაუფლებას შEზღუდავდა და მისი ანალოგი 13 საუკუნეში განხორციელდა კიდეც ინგლისში) როგორ გგონიათ რამდენად მართებული და სასარგებლო იქნებოდა 12 საუკუნის საქართველოში ასეთი ორგანოს არსებობა?
3) თამარის ისტორიკოსის გადმოცემის თანახმად როცა თამარს ყუთლუ-არსლანის პოლიტიკური დასის მოთხოვნები გააცნეს უთქვამს : " ეს ჩემი მეფობის აღსასრულის დასაწყისიაო", რას ნიშნავდა თქვენი აზრით ეს სიტყვები? მეფეს არ სურდა ძალაუფლების შეზღუდვა?

[TuTashxia]

თამარი





1166 - 1209

ასული გიორგი III-ისა, საქართველოს მეფე 1184-1209 წლებში; განთქმული ლეგენდარული სიმშვენიერით, სიბრძნითა და ზნეობით. დაიბადა 1166 წლის 1(14) მაისს; მამამ, გიორგი III-მ, თანამმართველად დაისვა 1178 წელს, ხოლო 1184 წელს მამის სიკვდილის შემდეგ - იგი ერთპიროვნული ხელმწიფე გახდა. გამეფებისთანავე თამარი დიდგვაროვანმა ფეოდალებმა აიძულეს მაღალი თანამდებობიდან გადაეყენებინა ”უგვარო” ვაზირები (ყუბასარ ნაყივჩაღარი და აფრიდონი). შემდეგ, მეჭურჭლეთუხუცეს ყუთლუ-არსლანის ”დასმა” სცადა თამარისთვის უმაღლესი საკანონმდებლო ძალაუფლების ჩამორთმევა და საამისოდ ცალკე დაწესებულების, ”ისნის კარავის” დაარსება. ყუთლუ-არსლანი თამარის ბრძანებით შეიპყრეს და დილეგში ჩააგდეს. მაშინ პყრობილის მომხრეებმა აჯანყება დააპირეს. თამარმა საომრად აღძრულთა ბანაკში შუამავლად ორი ქალი, გაგზავნა - ხუაშაქი ცოქალი და კრავაი ჯაყელი. და ამ მოციქულებმა დააცხრეს ”დასელების” მღელვარება. ამრიგად,თამარმა ამ გამოსვლის დათრგუნვა შესძლო, თუმცა ”დარბაზის” უფლებები მნიშვნელოვნად გაფართოვდა და მეფესაც მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღება მასთან მოთათბირების გარეშე არ შეეძლო. საერთოდ თამარის დროს დავით აღმაშენებლის და გიორგი III-ის მიერ დათრგუნულმა ფეოდალებმა მეტ-ნაკლებად ისევ ”თავი წამოყვეს” და სამეფო ხელისუფლების ნაწილობრივი გაკონტროლება შესძლეს, რამაც თამარის მემკვიდრეების დროს ცუდი შედეგები გამოიღო. 1185 წელს თამარი საკუთარი ნების წინააღმდეგ დააქორწინეს რუს უფლისწუზე სუზდალის მთავრის ანდრეი ბოგოლუბსკის ვაჟზე - იურიზე (ქართველები მას ”გიორგი რუსს” ეძახდნენ), ქორწინება უიღბლო გამოდგა - გიორგი რუსი სოდომური გარყვნილებით დაავადებული აღმოჩნდა და იგი თამარმა ქმრობიდან მოიკვეთა და საქართველოდანაც გააძევა. გიორგი რუსმა ორჯერ ძალით სცადა საქართველოში დაბრუნება (1186, 1191წწ.), მაგრამ ამაოდ.თამარ მეფის მეორე ქმარი 1189 წელს გახდა დავით სოსლანი, ოსეთის სამეფოს კარზე აღზრდილი ქართველი უფლისწული (ბაგრატიონთა შორეული შთამომავალი). დავით სოსლანმა ერთგვარად განამტკიცა სამეფო ხელისუფლება, იგი ყველენაირად გვერდში ედგა გვირგვინოსან ხელმწიფეს. თამარ მეფის ხანა საქართველოს სამეფოს სიძლიერის აპოგეაა, ქართველებმა არა ერთი წარმატებული ლაშქრობა მოაწყვეს საქართველოს საზღვრების გასაფართოებლად: არანსა და გელაქუნს (1184წ.), ყარსსა და კარნიფორას (1185წ.), დვინს (1186წ.), განძას (1187წ.), ტაოს (1189წ.), ბარდავს (1193წ.), ერზურუმს (1193წ.), არაქსის ხეობას (1193წ.), შამქორს (1195წ.), ამბერდს (1196წ.), განძას (1202წ.), იდევ დვინს (1202წ.), არტაანს (1203წ.) ადარბადაგანს (1203წ.), ხლათს (1203წ.), პონტოს (1204წ.), ბასიანს (1204წ.), არჭეშს (1208წ.), არდაველს (1208წ.), სპარსეთს (1209წ.) და სხვ. ამ ბრძოლათაგან ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი იყო ორი - შამქორის (1195წ.) და ბასიანის (1204წ.) ორივეჯერ ქართველებმა დაამარცხეს მუსულმანურ ქვეყანათა დიდი კოალიციები: პირველად ადარბადაგანის ამირა აბუბაქარის, მეორედ რუმის სულთან რუქნ-ად-დინის მეთაურობით. ამ ლაშქრობათა შედეგად საქართველოს საზღვრები არნახულად გაფართოვდა, იგი მოიცავდა მთელს ამიერ და იმიერ კავკასიას. საქართველოს ყმადნაფიცები იყვნენ შირვანის, დარუბანდის, განძის, ადარბადაგანის, ხლათის და არზურუმის საამიროები. 1204 წელს თამარის თაოსნობით პონტოში შეიქმნა საქართველოს სატელიტი ”ტრაპიზონის იმპერია”. გარდა სამხედრო-პოლიტიკური სიძლიერისა თამარის ეპოქაში საქართველო კულტურულ აყვავებასაც განიცდიდა. თვით თამარ მეფის პიროვნება სიცოცხლეშივე ლეგენდებით შეიმოსა, მეხოტბეები კი მას ”სამებისაგან ოთხად თანააღზევებულსაც” კი უწოდებდნენ. თამარ მეფე გარდაიცვალა 1209 წლის შემოდგომაზე. დარჩა ორი შვილი - გიორგი (ლაშა-გიორგი) და რუსუდანი. თამარის დაკრძალვის ადგილი უცნობია.

[marine]

დედოფალთა დედოფალი

„მიხარის გიმზერ, ვწუხვარ და გიმზერ“... ეს ფრაზა ამეკვიატა არც თუ ისე შორეულ წარსულში, ვარძიის - ცამდე ლოცვად ატანილი ტაძრის ფრესკის დანახვისას, მაინც რამდენი შეძლო თექვსმეტი წლის მონარქმა ღვთისა და ერის წინაშე. განსაცდელში გამობრძმედილი ქალწულის ცხოვრება ვარდობისთვეს დაემსგავსა. მის სულში ბრწყინავდნენ ათასფერადი ვარსკვლავები და ამ ციალში ერთვებოდა კეთილმორწმუნის ხელთ უქმნელი დიადემა ნიშნად ღვთაებრივი მშვენიერებისა.

იუდას მიმდევართა ინტერესების დაცვის მიზნით ვიღაც იურის მიათხოვეს. მერე კი გასალამაზებლად გიორგი დაარქვეს. მაგრამ პირად ნაკლს რა გამოასწორებდა. ასე გახდა გულნატკენი დედოფალი მეზობელ მუსულმან სახელმწიფოთა განსჯის საგანი. მაგრამ რუქნადინის მუქარით გაჟღენთილი წერილი, თამარისთვის საფრთხეს ვერ წარმოადგენდა. არც შიში იყო დიდი. მისი მზერა ცის უსასრულო ფონისაკენ იყო მიმართული. იქ, სადაც მას განსაკუთრებულ ადგილს უმზადებდნენ, იქ სადაც „შენ ხარ ვენახი“ უკვე წარმოუთქვამთ და „გალობანი სინანულისანი“ ზეციურ საქართველოს ჰიმნად ქცეულა.

ვარძიის უკვდავებისფერ კედლებზე მარადიული იები ამოსულან და მდუმარედ განიცდიან იქაურობას. ეს ყვავილები ალბათ თამარის საფეხურებზე ან მარხვის დროს დაღვრილი ცრემლების კვალდაკვალ აიშალნენ. დიახ, „ოქროს ხანაში“ აღმოცენებული იები გვილამაზებს არც თუ ისე სახარბიელო აწმყოს და კიდევ დედოფლის ოთხი ფრესკა. ვერ ვიტყვი, რომელში უფრო ლამაზია თამარი. ან დიდოსტატებს რა ნიჭი ჰქონიათ, რომ ტაძრის ფრესკებად აენთოთ მისი დაუჯერებელი სახიერება.

გლახათა მოწყალე, ქრისტეს შეწირული სრულქმნილება, იტანდა, იტევდა, ითმენდა, ლოცულობდა, რთავდა, ქსოვდა, ზრდიდა, ფეხშიშველა მიუღძღოდა ჯარს ვარძიამდე, დაუსრულებლად ლიტაინიობდა.

უფალს შეჰღაღადებდა ვარძიიდან, ყინწვისიდან, ბეთანიიდან, ბერთუბნიდან იმ წაშლილი ფრესკებიდანაც კი ჟამთა სიავეს რომ წაუშლია მეხსიერებიდან.

დღესაც გვანუგეშებს თქმულებიდან, მითებიდან, ლეგენდებიდან დღესაც გვასაზრდოებს მისი სილამაზით აღტაცებული რუსთაველის კალმით შექმნილი „ვეფხისტყაოსანით,“ „ისტორიანით და აზმანით“, ღვთისმშობლის იამბიკოთი და წარმოუდგენელი ტაძრების გრანდიოზულობით.

„... და ესრეთ მზერა მსურს სიკვდილამდე“... ეს ფრაზა კი ვარძიიდან მომყვებოდა ისევ თამარის ეპოქისაკენ.“

მღვდელი პეტრე კვარაცხელია

ბოლნისის ეპარქიის გაზეთი „სიონი“ N 5, 2007

[marine]

პატრიარქის მიერ მოხატული წმიდა თამარის ფრესკა დიდუბის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარში


„დიდუბის ღვთისმშობლის ტაძარში არსებობს წმ. თამარ მეფის ფრესკა, რომელიც 80-იან წლებში თვით პატრიარქმა მოხატა.



ისტორიული წყაროების მიხედვით, თამარ მეფემ სწორედ დიდუბის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარში დაიწერა ჯვარი:
„და წარვიდეს დიდებულნი იმერნი და ამერნი, და წარმოიყვანეს დედოფალი და გაზრდილი მისი დავით, რჩეული ღვთისა მიერ, და მოვიდნენ სრასა დიდუბისასა, სანახებსა ტფილისისასა და მუნ ქმნეს ქორწილი შესატყვისი და შემსგავსებული ხელმწიფობისა და სახელზეობისა მათისა.“ (ბასილი ეზოსმოძღვარი, ცხოვრება მეფეთ-მეფე თამარისა, ქართლის ცხოვრება II, „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“ გვ. 47).

დიდუბეში თამარის ქორწინებას ადასტურებს ვახუშტი ბატონიშვილიც: „... მცნობმან თამარ ამის ყოვლისავეთვის ნება სცა და ქმნეს ქორწილი სახლსა დიდუბისასა დიდებითა დიდითა“ (ქართლის ცხოვრება, IV, 1973, გვ. 129).

ხოლო იქ, სადაც სამეფო რეზიდენცია იყო, აუცილებლად კარის ეკლესიაც იქნებოდა. გადმოცემის მიხედვით, იგი თანამედროვე ღვთისმშობლის ეკლესიის ადგილზე უნდა მდგარიყო. დღევანდელი ეკლესია 1884 წელს არის აშენებული, სადაც მანამდე თაღჩამონგრეული ტაძარი იყო.

თაისი ტორონჯაძე: ჩვენი ტაძარი ფრესკებით შეამკო მხატვარმა ალექსანდრე (შურა) ბანძელაძემ. 1978 წლის 22 მარტს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმში დიდ საბჭოზე მოეწყო მხატვრის ესკიზების განხილვა, რომელსაც საბჭოს წევრების გარდა ესწრებოდა მისი უწმინდესობაც. პატრიარქმა სიუჟეტების თანამედროვე ინტერპრეტაცია და მისი კავშირი ძველი ქართული ფრესკული ხელოვნების ტრადიციებთან ძალიან მოიწონა და საბჭომ ისინი დაამტკიცა. დიდუბის ტაძარს მთელი ათი წლის განმავლობაში ხატავდა შურა ბანძელაძე.

როდესაც შურა ბანძელაძემ ტაძრის ზედა ნაწილი ხარაჩოებზე მოხატა და ქვემოთ ჩამოვიდა, გადაწყვიტა, საკუთარი სურვილით ერთი ფრესკა დაეხატა. ამის უფლება მას მინიჭებული ჰქონდა. ერთ ფრესკაში მან საკუთარი თავი გადმოსცა ბერის სამოსში (უწმიდესმა ის ბერად აკურთხა), თითქოს ხელთუქმნელ ხატთან დგას და მაცხოვარი აკურთხებს. გუმბათის მოხატვის შემდეგ მან განაცხადა: ჩემი თავისუფალი უფლება უნდა გამოვიყენო და უწმიდესის სურათის დახატვა მსურსო. ასეც მოიქცა. მაშინ უწმინდესისთვის არაფერი გვითქვამს, მან არც კი იცოდა, რომ შურამ მისი პორტრეტი დახატა. მხატვარი ხშირად დადიოდა პატრიარქთან და მისგან რჩევა-დარიგებებს იღებდა, თანდათან ერკვეოდა კანონიკური მხატვრობის წესებში. უწმინდესმა წიგნები მისცა და ისიც ბევრს კითხულობდა, სწავლობდა. ამის სამადლოდ გადაწყვიტა პატრიარქი დაეხატა. ამბობდნენ, ჯერ პატრიარქი ცოცხალია და რატომ უნდა დახატოო, მაგრამ შურა ბანძელაძე პასუხობდა, ადრე თუ გვიან მაინც ყველა წავალთ ამ ქვეყნიდან, ხოლო ფრესკა დარჩებაო.

ამის შემდეგ ალექსანდრე ბანძელაძემ უწმიდესს სთხოვა, ერთი ფრესკა თქვენ მოხატეთო, სწორედ იმ ადგილის გვერდით, სადაც პატრიარქის პორტრეტია დახატული. პატრიარქი თავდაპირველად უარზე იდგა, მაგრამ დიდი ხვეწნა-მუდარის შემდეგ უწმიდესი, როგორც იქნა, დავითანხმეთ. პატრიარქი ფრესკაზე თვეზე მეტ ხანს მუშაობდა. მან ხატვა გაზაფხულზე დაიწყო და ზაფხულში დაასრულა. როდესაც უწმინდესი თავისუფალ დროს ნახავდა, მოდიოდა და ხატავდა. შურას მისთვის საღებავები მიჰქონდა, პატრიარქი კი თავად აზავებდა ერთმანეთში.

უწმინდესის მიერ მოხატული წმ. თამარ მეფის ფრესკა ჩვენი დედაქალაქისთვის ძალიან დიდი რამაა. როდესაც პატრიარქმა კედლის მოხატვა დაიწყო, ჩვენ ყველანი სიხარულით ვუყურებდით. მოვიყვანე ფოტოგრაფიც. პატრიარქის მუშაობის პროცესი კინოფირზე „კინომემატიანემაც“ გადაიღო. პატრიარქი დიდი სიამოვნებითა და ღიმილით ხატავდა. ალექსანდრე ბანძელაძეს ეუბნებოდა: მე ისე ვერ მოვხატავ, როგორც შენ ხატავო. მხატვარი პატრიარქს სთხოვდა: მოხატეთ, როგორც შეგიძლიათ, ისე კარგად ხატავთ, თავადაც არ იცითო.


- ტაძრის მოხატვისას წირვა-ლოცვა თუ მიმდინარეობდა?

თაისი ტორონჯაძე: რა თქმა უნდა. უბრალოდ, ხარაჩოზე იდგა, მაგრამ წირვა-ლოცვა არ შეწყვეტილა. უწმიდესმა დეკანოზს სთხოვა, ლოცვა არავითარ შემთხვევაში არ შეწყვიტოთო.

- მრევლს რა რეაქცია ჰქონდა პატრიარქის ასეთ ამპლუაში დანახვაზე?

ხალხი პატრიარქის მუშაობას თვალ-ყურს ადევნებდა და ძალიან უხაროდა. ზოგჯერ სპეციალურად ამის საყურებლად მოდიოდნენ. უწმინდესი წირვა-ლოცვის შემდეგ მოდიოდა ხოლმე. როგორც კი ადამიანები შეიტყობდნენ, პატრიარქი აქ არისო, მოდიოდნენ და უყურებდნენ. ამიტომ ტაძარი თითქმის სულ სავსე იყო, სანამ პატრიარქმა მოხატვა არ დაამთავრა.

მამა სვიმონი: უწმინდესის მადლი და სიყვარული ჩვენს ტაძარში სუფევს, თავისი შრომა და ნიჭი მან რეალურად დაგვანახა. მას დიდ ლოცვასთან ერთად დიდი მხატვრობაც შეუძლია. საოცრად დიდსულოვანი ადამიანია, რომელიც უძღვება ერსაც და ბერსაც.”


P.S. დღეს პატრიარქის მიერ დაწერილი წმიდა თამარის ფრესკა, რომელიც გამუქებული იყო სანთლის ალისა და ბოლისგან, გაწმინდეს და თავისი სიდიადე დაუბრუნდა ასე რომ, ყველას გირჩევთ, ესტუმროთ დიდუბის ტაძარს და პატრიარქის მიერ დაწერილ ფრესკანთან მდგარმა ილოცოთ ჩვენი საქართველოს გადარჩენისა და გამთლიანებისთვის

[marine]

ზოგიერთი ლეგენდის მიხედვით თამარ მეფე მსოფლიოს მპყრობელია. თბილისში ასეთი გადმოცემაა ჩაწერილი:

„თამარ მეფე წმინდა ქალი იყო, იგი რომ გარდაიცვალა, ზეციდან ორი ანგელოზი ჩამოვიდა, მათ ოქროს აკვანი ჩამოიტანეს, თამარ მეფე შიგ ჩააწვინეს. ამიტომაც არის, რომ მისის საფლავი დედამიწაზედ არავინ იცისო.“

შეიძლება თავი იმით ვინუგეშოთ, რომ ყველა ჭეშმარიტი ქართველის გული იგივე თამარის საფლავია, რომელსაც ღმერთამდე ავყავართ და „სამგზის სანატრელთან“ ერთად მაცხოვრის ხატს და ცხოველმყოფელ ჯვარს ვავედრებთ საქართველოს:

„ქრისტე ღმერთო ჩემო მხოლოო დაუსრულებელი მეუფეო ცათა და ქვეყნისაო. შენ შეგვედრებ სამეფოსა ამას, რომელი შენ მიერ მერწმუნა და ერსა ამას, პატიოსნითა სისხლითა შენითა მორწყულთა, და შვილთა ამათ შენითა, რომელნისენ მომცენ და მერმე სულსა ჩემსა.“

თუ ვარძიის, ბეთანიის, ყინწვისის ფრესკებს შევხედავთ, თამარის ამ სიტყვებს უცილობლად გავიგონებთ, რომელსაც უდაოდ დაადასტურებს ჭეშმარიტი ქართველის გულისთქმა - წმინდა მეფის მარადიული საფლავი...

მღვდელი პეტრე კვარაცხელია




წმიდა თამარის ეს ხატი შესრულებულია ფრინველის ბუმბულებისგან.

[ლილიანა]

მე თამარის მეფობამდე გიორგი მესამეს მიერი დემნა ბატონიშვილის სამეფო შტოს პირდაპირი გამგრძელებლის დასაჭურისების ამბავი მაინტერესებს
გიორგი მესამეზე არის გახსნილი თემა ?

[marine]

მე თამარის მეფობამდე გიორგი მესამეს მიერი დემნა ბატონიშვილის სამეფო შტოს პირდაპირი გამგრძელებლის დასაჭურისების ამბავი მაინტერესებს
გიორგი მესამეზე არის გახსნილი თემა ?

გიორგი მესამეზე არაა თემა და მოხარული ვიქნებით თუ გახსნი

[tamuna m]

ძალიან გთხოვთ, იქნებ ვინმემ იცოდეთ, რატომ ვდღესასწაულობთ 13თებერვალს წმ. მეფე თამარის ხსენებას?

[marine]

ძალიან გთხოვთ, იქნებ ვინმემ იცოდეთ, რატომ ვდღესასწაულობთ 13თებერვალს წმ. მეფე თამარის ხსენებას?

მე ვიცი, რომ თამარობა წელიწადში ორჯერაა: 14 მაისს და აღდგომიდან მე-3 - მენელსაცხებლე დედათა კვირას.

[შევრდომილი]

ჩვენი პატრიარქის მიერ დაწერილი ხატები:

[marine]

ჩვენი პატრიარქის მიერ დაწერილი ხატები:

ულამაზესია სამივე უღრმესი მადლობა მათი მოწოდებისთვის

[tamuna m]

მე ვიცი, რომ თამარობა წელიწადში ორჯერაა: 14 მაისს და აღდგომიდან მე-3 - მენელსაცხებლე დედათა კვირას.

ხო..ეგ გასაგებია. 14მაისს დაბადებას ავღნიშნავთ და დღეს ალბათ გარდაცვალების დღეა, ან გამეფების.

[marine]

ხო..ეგ გასაგებია. 14მაისს დაბადებას ავღნიშნავთ და დღეს ალბათ გარდაცვალების დღეა, ან გამეფების.

მე პირად არ გამიგია, რომ ეკლესია მის გარდაცვალების ან გამეფების დღეს აღნიშნავდეს

საეკლესიო კალენდარშიც ვნახე და არაა თამარობა აღნიშნული დღევანდელ დღეს:

http://www.tveni.ge/

[tamuna m]

მე პირად არ გამიგია, რომ ეკლესია მის გარდაცვალების ან გამეფების დღეს აღნიშნავდეს

საეკლესიო კალენდარშიც ვნახე და არაა თამარობა აღნიშნული დღევანდელ დღეს:

http://www.tveni.ge/

http://www.orthodoxy.ge/kalendari.htm
http://www.patriarchate.ge/
ტროპარ-კონდაკთა კრებულშიც წერია

[marine]

ვარძიის მონასტერი, ღვთისმშობლის ხატის ძალით აღსრულებული სასწაულები და „თამარის ცრემლებისგან“ მინიჭებული კურნებისა და შვილიერების მადლი



ვარძიის ღვთისმშობლის მიძინების სამონასტრო კომპლექსი ჯავახეთში ასპინძის რაიონში მდებარეობს. იგი მდინარე მტკვრის ხეობის ზემო წელზე, ერუშეთის მთის ფრიალო კლდეშია გამოკვეთილი. ისტორიკოსთა განმარტებით, ვარძია სამ მონაკვეთად იყოფა.

პირველი ნაწილი მოიცავს მთავარ, ღვთისმშობლის მიძინების სახელზე აგებულ ტაძარს, სამრეკლოს, გამოქვაბულებს, სატრაპეზოს.

მეორე ნაწილში გვხდება XVI საუკუნის მცირე ზომის დარბაზული ტიპის ეკლესია, სარწყავი არხის დიდი გვირაბი და სათავსები. დასავლეთით შემორჩენილია კლდეში ნაკვეთი ორსართულიანი სახლი, საბაღე და სავენახე ტერასები, რომელიც X საუკუნის ე.წ. კლდის სოფელ ანანურს ეკუთვნის.

მესამე ნაწილში შედის გამოქვაბულები, „თამარის ოთახი“, „სადარბაზო“, „წამლის სასახლე“, „სალხინო“, მარნები და რამდენიმე საცხოვრებელი გამოქვაბული.


ისტორიული წყაროების თანახმად, ვარძიის მშენებლობა XII საუკუნეში გიორგი III-მ (1156-1184) წამოიწყო, მაგრამ დასრულება ვერ მოასწრო. მამის წამოწყებული საქმე თამარმა დაასრულა. მშენებლობაზე თორმეტი ათასი ადამიანი მუშაობდა. ზურგზე პატარა ჩანთები ჰქონიათ მოკიდებული, სადაც კლდის ნანგრევებს ყრიდნენ და ქვემოთ ჩამოჰქონდათ.

ვარძია თავიდანვე სამეფო მონასტერი გახლდათ. იგი 1185 წელს აკურთხეს ღვთისმშობლის მიძინების სახელზე. ამავე სახელობისაა მთავარი ტაძარიც, რომელიც ვარძიის ანსამბლის ცენტრშია გამოკვეთილი. იგი დარბაზული ტიპისაა. გარდა ბიბლიური სცენებისა, ეკლესიის მოხატულობაში მეფე გიორგი III-ის, თამარ მეფის და რატი სურამელის ფრესკებიც გვხვდება (კომპლექსში სულ 15 ეკლესიაა).



ვარძიის მონასტერში დაბრძანებული იყო ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სასწაულმოქმედი ხატი. სწორედ მას ავედრებდა თამარ მეფე ქართველთა გამარჯვებას. ბასიანის ბრძოლის წინაც ვარძიის ღვთისმშობელს შეავედრა ქართველთა ლაშქარი და დროშა ცრემლთა ღვრით. მართლაც სასწაულებრივად დაუმარცხებიათ მტრის ურიცხვი ჯარი - დედა ღვთისამ უვნებლად დაიცვა მისდამი შევედრებული ერი, „არც ერთი კარგი, მეფისგან შესწავლილი“ მეომარი არ დაღუპულა. ამ სასწაულის გამო დაწერა იოანე შავთელმა იამბიკო - „ვარძიის ღვთისმშობლისანი“. მემატიანე კი ხატს „გამარჯვებულს“ უწოდებს.

ჟამთააღმწერელი მოგვითხრობს ვარძიის ღვთისმშობლის ხატის მიერ აღსრულებულ კიდევ ერთ სასწაულს: ნავროზ ნაინს ეკლესია-მონასტრების მოსაოხრებლად საქართველოში ჯერი გამოუგზავნია. პირველად ვარძიის მონასტერი უნდა გაეძარცვათ, მაგრამ გზად ყოვლადწმიდა ქალწულის რისხვა მოეწიათ: მტრის ჯარის სარდალს მეხი დაეცა და ფერფლად აქცია.

სასწაულმოქმედ ხატთან ასეთი ამბავიცაა დაკავშირებული: თმოგვის ციხის აღების შემდეგ შაჰ-აბასმა სპარსეთში მრავალი ქართველი წაიყვანა ტყვედ. ყაენს ერთ-ერთი ვაჟი განსაკუთრებით მოსწონებია და პირისფარეშად დაუყენებია.

რამდენიმე წლის შემდეგ ჯავახეთის ოსმალთა ხონთქარი დაესხა თავს. მასაც უარავი ქართველი წაუყვანია ტყვედ, რომელთა შორისაც, ერთი ულამაზესი ქალი ყოფილა. ხონთქარს ქალი ძალზე მოსწონებია, თან წაუყვანია და თანამეცხედრისთვის მიურთმევია საჩუქრად.

ერთხელ ხონთქარს სტუმრად შაჰი ეწვია. ოსმალთა მბრძანებელმა ჩინებული მასპინძლობა გაუწია. ღამით, როდესაც მოსასვენებლად დაწვნენ, შაჰ-აბასის ერთ-ერთმა მოსამსახურე ვაჟმა თვალი ვერ მოხუჭა; მეორე დღეს მარიამობა თენდებოდა, რომელსაც განსაკუთრებული სადღესასწაულო განწყობილებით ხვდებოდნენ ვარძიის მონასტერში, ამ დღეს უამრავი მომლოცველი ადიოდა ვარძიაში. ვაჟი საქართველოზე მოგონებებმა გაიტაცა. ბოლოს ხმამაღლა ამოიოხრა, - ვარძიის ღვთისმშობელო, შენ გვიშველე ქართველებს და შემუსრე ჩვენი მტერიო. ამ სიტყვებს ხონთქრის თანამეცხედრის მოახლე ქალმა მოჰკრა ყური, ვაჟთან უჩუმრად მივიდა და ქართველადვე გამოელაპარაკა - ვინაობა ჰკითხა. და-ძმანი აღმოჩნდნენ. ერთმანეთს გადაეხვივნენ და თავ-თავიანთი თავგადასავალი უამბეს. როდესაც საუბრით გული იჯერეს, იქვე მდგარი ურემი დაინახეს. გადაწყვიტეს, მასზე ჩამომსხდარიყვნენ და ვარძიის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ხატისთვის ღამე გაეთიათ. მაგრამ დაღლილებს, ჩაეძინათ. ღვთის ძალით, ურემმა მოძრაობა დაიწყო და საქართველოში ჩამოვიდა - ვარძიის მონასტრის მახლობლად სოფელ აფენის ფერდობზე შეჩერდა.

გამთენიისას და-ძმას გამოეღვიძა. ირგვლივ მიმოიხედეს თუ არა, მიხვდნენ, რომ სხვაგან იყნენ. და შეშინდნენ. ამ დროს ზარის რეკა შემოესმათ. გაიხედეს და ვარძიის მონასტერში მოკიაფე სანთლის შუქი დაინახეს: ალბათ ბურანში ვართ, აქ ვარძიის მონასტერს რა უნდა?! ნეტავ, წყალი მაინც იყოს სადმე, პირზე რომ შევისხათ და გამოვფხიზლდეთო! - უთქვამს ძმას. სიტყვა დაასრულა თუ არა, იქვე კლდიდან წყარო გადმოსულა (წყარო დღემდე მოდინება იმ ადგილას). და-ძმას წყალი შეუსვამს, პირი დაუბანია და დარწმუნებულა, რომ სამშობლოში იმყოფებოდა.

XII საუკუნეში ვარძიის მონასტერში მოღვაწეობდა წმინდა იოანე შავთელი. იქვე შექმნა „გალობანი ვარძიისა ღვთისმშობლისანი“.

XIII საუკუნის 30-იანი წლებიდან - მონღოლთა ბატონობის დროს, ვარძიის მონასტერი სამცხელი ფეოდალების, ჯაყელთა გვარიდან გამოსული ათაბაგების გავლენის გავლენის ქვეშ მოექცა. 1238 წელს, აღდგომის წინა ღამეს, სამცხეში საშინელი მიწისძვრა მოხდა, რომელმაც გამოქვაბულები და სენაკებში ასასვლელი გვირაბები ჩამოანგრია. დააზიანა სტოას წინა ნაწილიც. ამის შემდეგ ვარძიამ სახე იცვალა - დანგრეული და დახურული გვირაბების ადგილას ღია ბილიკები გაჩნდა. ამავე პერიოდში, ბექა ჯაყელი-ციხისჯვარელის ათაბაგობის დროს აიგო ორსართულიანი სამრეკლო.

151 წელს სამონასტრო კომპლექსი სპარსელებმა დაარბიეს. მტერმა სხვა სიწმინდეებთან ერთად, ღვთისმშობლის სასწაულმოქმედი ხატიც გაიტაცა. 1578 წელს სამცხე თურქეთმა დაიპყრო. მათ მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრები, მათ შორის, ვარძიის მონასტერიც შეავიწროეს. შეწყდა სამონასტრო ცხოვრებაც. რუსეთ-თურქეთის ომის შემდეგ (1828-1829 წწ.) მესხეთის ნაწილი კვლავ საქართველოს დაუბრუნდა. ამ ტერიტორიაში ვარძიის მონასტრის ტერიტორიაც შედიოდა, თუმცა მის აღდგენა-განახლებაზე არც ამის შემდეგ უზრუნია ვინმეს. უყურადღებოდ მიტოვებული მონასტერი ქურთი მეცხვარეებისა და ყაჩაღების თავშესაფრად იქცა. მის აკლდამაში ზამთრობით საქონელს აბინავებდნენ.

1854 წელს ბერძენმა კალატოზმა გიორგი პოპონდოპულომ სამონასტრო კომპლექსის ტერიტორიაზე არსებული მთავარი ტაძრის გაწმენდა წამოიწყო. გააკეთა ხის კანკელი, გაწმინდა ტაძრის მახლობლად მდებარე ქვაბები და ეკლესიამდე მისასვლელი გზა. 1857 წელს ვარძია ხელახლა აკურთხეს. ორი წლის შემდეგ წირვა-ლოცვაც აღადგინეს. მსახურება საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებამდე აღევლინებოდა. ამის შემდეგ ვარძიაში ჯერ ტურიზმის ბაზა, შემდეგ კი - მუზეუმი დაარსდა.

1989 წლიდან, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II-ის ლოცვა-კურთხევით, ვარძიაში კვლავ განახლდა ღვთისმსახურება, 1999 წლიდან კი ბერებიც დასახლდნენ და სამონასტრო ცხოვრებაც განახლდა. ბერები სამონასტრო კომპლექსის აღმოსავლეთ ნაწილში ცხოვრობენ. ვარძიას საფუძვლიანი აღდგენა-გამაგრებითი სამუშაოები ესაჭიროება: ნაწილობრივ ჩაშლილია დასავლეთის კედელი, დაზიანებულია ძეგლის ცენტრალური ნაწილიც, იფიტება და იშლება კლდის ზედაპირი და სხვა.

ერთ-ერთ სენაკში გვხდება კლდეში ამოკვეთილი პატარა აუზი, რომელშიც კლდიდან ამომავალი წყალი წყვეთავს. მას „თამარის ცრემლებს“ ეძახიან: წყარო 1184 წელს, სამონაზვნო ოთახის მშენებლობისას, შემთხვევით აღმოაჩინეს. მშენებლებმა შენიშნეს, რომ კედელი სველდებოდა. ამის შესახებ თამარ მეფეს მოახსენეს. მან კლდის ამოკვეთა ბრძანა, რის შემდეგაც, წყალმა წვეთებად დაიწყო დინება. მოგვიანებით, იმ ადგილას პატარა აუზი გააკეთეს, სადაც კლდიდან მომდინარე წყალი ჩაედინება. წყალი ცრემლის წვეთებივით გამოედინება. რადგან ქალაქ-მონასტრის მშენებლობაც თამარის სახელს უკავშირდება, წყაროსაც ამიტომ უწოდეს „თამარის ცრემლები.“ მას კურნების ძალა შესწევს, გამოირჩევა შვილიერების მადლითაც. ყოფილა შემთხვევები, როდესაც ცოლ-ქმარს წლების მანძილზე შვილი არ ეძლეოდათ, „თამარის ცრემლები“ უხმევიათ, სურვილი ჩაუთქვამთ და ასრულებიათ.

შორენა მერკვილაძე

[tamuna m]

მარინე, აბა აქ ნახე.
ადრე წავიკითხე, თამარ დეოფალის საფლავის შესახებ წერია.
რამდენად სარწმუნო ინფორმაცია არის ვერ გეტყვი.
ვფიქრობ, შენ გამოგადგება
http://www.orthodoxy.ge/eklesiebi/kviprosi/kviprosi.htm

[marine]

მარინე, აბა აქ ნახე.
ადრე წავიკითხე, თამარ დეოფალის საფლავის შესახებ წერია.
რამდენად სარწმუნო ინფორმაცია არის ვერ გეტყვი.
ვფიქრობ, შენ გამოგადგება
http://www.orthodoxy.ge/eklesiebi/kviprosi/kviprosi.htm

მადლობა, თამუნა

ძალიან საგულისხმო ინფორმაციაა და აქ გადმოვაკოპირებ:

საინტერესო გადმოცემა


კვიპროსელებში გავრცელებული გადმოცემის მიხედვით, ღალიას მონასტერში დაკრძალულია ვიღაც მდიდარი ქართველი ქალბატონი, რომელსაც ისეთი სიმდიდრე ჩაატანეს, რომ მთელ კვიპროსს ააყვავებსო. ამიტომ დროდადრო სხვადასხვა ადამიანები თხრიდნენ ახლომახლო ტერიტორიას და ეძებდნენ განძს. ერთხელ, თურმე ამ მიზნით იქ ორი კაცი ჩასულა. გათხრების დროს მათ თავს დასხმიათ სამი დიდი გველი. თუმცა ქვეწარმავლებს ისინი არ დაუკბენიათ, მხოლოდ თავზე შემოხვევიან. შეშინებულებს სამუშაო იარაღი დაუყრიათ და გაქცეულან. სამიოდე თვის შემდეგ მოსახლეობამ შეიტყო, რომ ორივენი თავის ტვინის სიმსივნით გარდაცვლილან. მოსახლეობაში შიში გაჩნდა, ამბობდნენ, წმიდა მამაი იცავს ამ ქართველი ქალბატონის საფლავსო.

ისტორიული ცნობა მდიდარი ქართველი ქალბატონის განსასვენებლის შემდებ - მეტად საგულისხმოა. საინტერესოა, რომ მომლოცველთა მარშრუტი წმიდა მიწაზე აუცილებლად კვიპროსზე გადიოდა და თუ ზოგიერთი წმიდა მამის ცხოვრებას გადავავლებთ თვალს, შევნიშნავთ, რომ წმიდა მიწის მოლოცვა მათთვის კვიპროსის მოლოცვით იწყებოდა. შემორჩენილია ერთ-ერთი ჯვაროსნის ჩანაწერები, რომელიც მეცნიერმა ილია ტაბაღუამ ევროპის არქივებსა და წიგნთსაცავებში მოიძია. ჯვაროსანი წერს რომის პაპს ლაშა-გიორგის წმიდა მიწაზე მოგზაურობის შესახებ: „აღმოსავლეთის ერთ-ერთ ქვეყანაში მე შევხვდი ლაშა-გიორგის, რომელიც სახით ალექსანდრე მაკედონელს ჩამოჰგავს. იგი მიასვენებდა თავისი დედის ცხედარს იერუსალიმში, მისი ანდერძისამებრ. ლაშა-გიორგი გზას დიდი ბრძოლით მიიკვლევდაო“. იერუსალიმში მიმავალ უფლისწულს აუცილებლად კვიპროსის გავლით უნდა ემოგზაურა. ამრიგად, სრულიად შესაძლებელია, რომ თამარმა თავისი განსასვენებელი თავისავე აშენებულ და გამშვენებულ ღალიას მონასტერში ჰპოვა.

სხვა გადმოცემის მიხედვით, ამბობენ, როდესაც თურქებმა აიღეს იერუსალიმი, იქ მყოფი ქართველები კვიპროსში გადავიდნენ და თამარის ცხედარიც იქიდან გადმოაბრძანესო.

კვიპროსის კიკოსის მონასტერს ჰქონდა მეტოქი ხარაგაულის რაიონის სოფელ ვარძიაში. ეს ვარძია, როგორც „ქართლის ცხოვრება“ გვაუწყებს, თამარის მიერვეა აშენებული. იგი თურმე ხატს მოაბრძანებდა ვარძიიდან, ერთ ადგილზე შეუსვენია. ამ დროს მას გამოცხადება ჰქონია და ამის საფუძველზე იქ ხსენებული მონასტერი დაუფუძნებია.

კიკუ - ბერძნულად ჩიტს ნიშნავს. გადმოცემით ცნობილია, რომ სადაც ჩიტი გალობდა, იმ ადგილზე ააგეს ღვთისმშობლის ეს სახელგანთქმული სავანე. ამბობენ, რომ ეს ჩიტი ასე გალობდაო: „დედოფალი მოვა ამ მიწაზე და სამუდამოდ აქ დარჩებაო“. თვითონ კვიპროსელები მიიჩნევენ, რომ ეს დედოფალი - ღვთისმშობელია, მაგრამ, შესაძლოა, დედოფალში თამარიც იგულისხმებოდეს.