"ტყე შეუნახე შვილებსა" პარამეტრები

[marine]

"პრემიერმინისტრ ირაკლი ღარიბაშვილის ცოლს, ნუნუ თამაზაშვილს დაბა ბაკურიანში მდებარე სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული 5 958 კვადრატული მეტრი მიწა ტყით სპეციალური სარგებლობის უფლებით 49 წლით გადაეცა."

[marine]

"დედამიწაზე არის სამი წმიდა ადგილი: ეკლესია, სასაფლაო და ტყე"

/ბერი ანატოლი/

[marine]

"ჩვეულებრივ მაღალი ტემპერატურა და ხშირი ნალექები ხელს უწყობს კოლხეთის დაბლობში მცენარეული საფარის, განსაკუთრებით ტყეების სწრაფად ზრდას, რაც უაღრესად ხელისშემშლელი იყო ძველად მიწადმოქმედების განვითარებისათვის".

[marine]

"ასდევდა მთას აქათ მხრიდან ხშირ ტევრებად ტყე, ხუჭუჭ ქოჩრად მოსდებოდა იმის მაღალ თხემს"

/ვასილ ბარნოვი, "წოდებული"/

[marine]

"ალბათ აქაც საქართველოს ტყე თუ ჰგონია, სად დათვი არის მხეცთა შორის უძლიერესი"

/ვასილ ბარნოვი, "ნათელმოსილნი"/

[marine]

"ფერდობები დაძონძილი ტყით შემოსილი"

/ვასილ ბარნოვი, "დედოფალი ბიზანტიისა"/

[marine]

"ტყის დედა თუ დაგვეხმარა, გზა აურია"

/ვასილ ბარნოვი, "შურისგება"/

[marine]

"რაც შეეხება არტაანელებსა და კოლაელებს, თავის მხრივ, ისინი იმერხევში შეშის მოსაჭრელად მოდიოდნენ, რადგან ისტორიული საქართველოს ამ ეთნოგრაფიულ მხარეებში ტყე არ იყო"

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "ქართველი ხალხის ეთნიკური ისტორია", გვ. 188/

[marine]

"ახოს აღება მიწის სამუშაოების რიგს მიეკუთვნება. თუმცა სეზონური სამიწათმოქმედო სამუშაობებისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება შინაარსითა და მოცულობით. რას წარმოადგენს ახოს აღება? ეს არის სამუშაოები ტყის ფართობის ხეებისგან განთავისუფლების, გაწმენდის მიზნით, სხვადასხვა დანიშნულების მიწის ნაკვეთის მისაღებად. დასავლეთ საქართველოში ახოს აღების ტრადიციებთან დაკავშირებით წერდნენ: "ტყის გაკაფვას მიმართავდნენ აქ მიწის ნაკვეთების მისაღებად არა მარტო ნათესისთვის, არამედ მეცხოველეობისთვისაც, - სათიბებისა, საძოვრებისა, მეფუტკრეობისა და ლითონის დამუშავებისთვისაც (საწვავი, მასალა, ბაზა).

ერთი მხრივ, ტყიანი ადგილების სიჭარბის, ხოლო მეორე მხრივ, სათესი და საძოვარი ნაკვეთების სიმცირის გამო, ახოს აღება მთელ საქართველოში ყოფილა გავრცელებული და ცალკეულ კუთხეში შესაბამისი წეს-ჩვეულებები ახლდა. საერთო იყო ის, რომ თავდაპირველად საგულდაგულოდ უნდა შეერჩიათ ადგილი. მნიშვნელობა ჰქონდა მდებარეობას და ტყის ტიპს, წიწვოვანი იყო თუ ფოთლოვანი, ხშირი თუ მეჩხერი. მთიულეთსა და გუდამაყარში, წინასწარ შერეჩეულ საახოე ტყეში ხეების გახმობის მიზნით კანს აცლიდნენ. კახეთში ამას გაზაფხულზე აკეთებდნენ, რათა ცხელ ზაფხულში ხეები კარგად გამხმარიყო. შემდეგ ჭრიდნენ და მასალის მიხედვით ან გამოზიდავდნენ, ან იქვე ტოვებდნენ და წვავდნენ. ქსნის ხეობაში ზოგჯერ ხეების შეშად გამოზიდვის ნაცვლად იქვე ნახშირად წვავდნენ. დახეთქილ შეშას ორმოში აწობდნენ და ცეცხლს უკიდებდნენ. ხეებს თანდათან უმატებდნენ, სანამ ორმო არ გაივსებოდა, შემდეგ მიწას აყრიდნენ. ორმოს მიწით კარგად გულავდნენ და ერთ კვირაში ნახშირიც მზად იყო".

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "შუა საუკუნეების ქართული ხალხური კულტურა", გვ. 86/

[marine]

"ხშირად ვენახი ტყეშიც შენდებოდა, ტყე ზედმეტი ხეებისგან იკაფებოდა და შემდეგ მიერგვებოდა ვაზი.

მნიშვნელოვანი იყო ბუნებრივი სტიქიისგან ვენახის დაცვა. ამ მიზნით მთელ დასავლეთ საქართველოში ძლიერი ქარებისგან ვაზის დასაცავად იქ, სადაც ტყე იყო, დაახლოებით 15 ნაბიჯის სიგანეზე ტოვებდნენ ხეების ხელუხლებელ ზოლს, ხოლო სადაც ბუნებრივი ტყე არ იყო, ამავე მიზნით რგავდნენ ხეებს, რომელთა მხოლოდ ზედა ტოტების მოჭრა შეიძლებოდა, რათა ხეს უფრო მეტი ტოტი გამოეტანა დაბლა და ვაზი დაეცვა. ასეთი დამცავი ტყისა და ხეების ზოლს საქარე ეწოდებოდა. საქარეში ხის მოჭრა სასტიკად იკრძალებოდა და ამ ტრადიციის დამრღვევს სოფელი სჯიდა".

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "შუა საუკუნეების ქართული ხალხური კულტურა", გვ. 65/

[marine]

"ტყეების უკან დახევა"

[marine]

"გურიაში, თავად მაჭუტაძეებს ნიგოითის ტყეში ტყისმცველები ჰყავდათ დაყენებული. ეს ტყისმცველები ბატონის უნებართვოდ ტყეებში არავის უშვებდნენ, ხოლო როცა მაჭუტაძე ამ ტყეში მორეკვით ნადირობდა, ნანადირევის (ირემი, შველი, ღორი) გარკვეული ნაწილი ბატონს მიჰქონდა. საეკლესიო ტყეში ნადირობის პირვილეგია, ცხადია, ეკლესიას ეკუთვნოდა. 1625 წ. სიმონ I გურიელმა აჭის წმ. გიორგის ეკლესიას შესწირა გლეხები მათი ბეგარით, ტყით და წყლით და დაადგინა "რაც ამ ტყეშიც ნადირი მოკვდეს, მარჯვენა კერძი წინამძღვარსა, მარცხენა - ვინც ამ საყდრის დეკანოზი იყოს".

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "შუა საუკუნეების ქართული ხალხური კულტურა", გვ. 138/

[marine]

"ცნობილია, ზემო აჭარის სოფლები ბუნებრივ ტერასებზეა გაშენებული. რომელებსაც თავში გარკვეული სიდიდის ტყის ზოლი აკრავს. ეს არის "საფარი"//"საცავი"//"ყორი ტყე"//"ყორი". მისი დაცვა სავალდებულო იყო მთელი სოფლისთვის. იქ არათუ ხის მოჭრა, საშეშედ ხმელი ხის გამოტანაც აღკვეთილი და საძრახად მიჩნეული იყო. საფარის გაშენებას, როგორც ნიადაგის დაცვის მარტივ, მაგრამ საკმაოდ რაციონალურ საშუალებას, მიმართავდნენ ყანის ზემო ნაწილშიც განივი მიმართულებით. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობოდა საცხოვრებელი სახლისა და კარ-მიდამოს დაცვას, ამიტომ კარ-მიდამოს, მეტწილად, ზემო მხრიდან ხშირად მცირე სიდიდის საფარი ტყე ეკრა, ხოლო ეზო კულტურული მცენარეულით (კაკალი, მსხალი, თელა, ნაძვი, ვაშლი, თუთა, თხმელა, რცხილა) იყო შემორაგული".

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "შუა საუკუნეების ქართული ხალხური კულტურა", გვ. 203/

[marine]

"დასახლების ფორმა ითვალისწინებდა თავდაცვით ფუნქციებსაც. თავდაცვით სისტემაში განსაკუთრებულ როლს თამაშობდა უსწორმასწორო რელიეფი და ტყე. ტყით დაბურვილობა ქართველებს მტერთან ბრძოლას უადვილებდა. ამას გარდა, სამოსახლო ადგილებშიც, ტყეების მახლობლად, ხეები მრავლად ირგვებოდა. თუ მტერი სოფელს გაანადგურებდა, აყრილი მოსახლეობა ტყის სიღრმეში აფარებდა თავს".

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "შუა საუკუნეების ქართული ხალხური კულტურა", გვ. 209/

[marine]

"უძველესი დროიდან ქართველები თაყვანს სცემდნენ ხეებსა და წმინდა ტყეებს, ქვებსა და მთის მწვერვალებს. საქართველოში ხის თაყანისცემის ტრადიციის ორი უძველესი საფეხური დასტურდება: საკრალური ხე - საკრალური ტყე (კორომი). განსაკუთრებით გამორჩეულ საკულტო ხედ იყო მიჩნეული მუხა. ქრისტიანობამდელ საქართველოში არსებობდა წმინდა მუხნარები. ფშავ-ხევსურეთში დღემდე გავრცელებულია წარმოდგენები "მუხის ანგელოზის" შესახებ. ქართლსა და სამეგრელოში მუხის ნაცვლად ცაცხვის ხე ფიგურირებს, თუმცა სახელად "რკონი" და "ჭყონდიდი" ჰქვიათ. ქართველები თაყვანს სცემენ მუხას, ცაცხვს, ფიჭვისა და იფნის ღვთაებებს. საკულტო ხეები განცალკევებით იდგნენ. მათ მრავალი შესაწირავითა და თეთრი ძაფებით რთავდნენ და სურვილის ასრულებას შესთხოვდნენ".

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "შუა საუკუნეების ქართული ხალხური კულტურა", გვ. 375/

[marine]

"ძელქვა უნიკალური ჯიშის ხეა. ადრე ეს ხე ფართოდ იყო გავრცელებული, ამჟამად იშვიათობას წარმოადგენს და საქართველოს წითელ ნუსხაშია შესული. ძელქვა მაგარმერქნიანი ჯიშის ხეა, რაზეც მისი სახელწოდება - ძელი და ქვა მიანიშნებს. მას იყენებდნენ საშენ მასალად და სამეურნეო იარაღების დასამზადებალდ, ასევე გემთმშენებლობაში, რადგან ძალიან მკვრივი და მაგარი ხეა და მისგან დამზადებული გემი საუკუნეების მანძილზეც კი ძლებს. ვთხოვეთ და ბატონ გიორგი დვალაშვილს, აღწერილი აქვს [სოფელ] როკითის ძელქვების კორომი, რომ დაიცვან. ჩვენში ასეთი გამოთქმაც კი არსებობს: ძელქვა მხოლოდ კეთილი კაცის მიწაზე ამოდისო. იმერეთში აჯამეთის ნაკრძალშიცაა დაცული".

[marine]

"დღეს კოლხეთის დაბლობის ტყეებში ძირითადად თხმელა გვხვდება. მაშინ, როდესაც ჯერ კიდევ გასულ საუკუნეში დასავლეთ საქართველოს ზღვისპირეთი მუხის, ბზის, ფიჭვის, წაბლის თუ კაკლის ტყეებით იყო დაფარული. გვხვდებოდა ზეთისხილისა თუ დაფნის კორომები. მაგრამ XIX საუკუნეში დასავლეთ საქართველოში გაჩაღებულმა ტყის ჭრამ ყველა ჯიში გაანადგურა.

ხეტყე ზღვის საქართველოდან უძველესი დროიდან გაჰქონდათ, მაგრამ XIX საუკუნეში უზომო ვაჭრობამ კატასტროფული ხასიათი მიიღო. ხეს ყიდდა ყველა: სამეგრელოსა თუ აფხაზეთის მთავარი, თავადი თუ აზნაური, ყველა, ვისაც ტყის სულ მცირე ფართობი მაინც გააჩნდა. მყიდველიც, ბუნებრივია, ხის უძვირფასეს ჯიშებს არჩევდა. ასე რომ, დასავლეთ ზღვისპირეთის ტყეებში ხეთა დიდი უმეტესობა ძველი ტყის განადგურების შემდეგაა ამოსული.

მეფის მთავრობა ხეტყით ვაჭრობაში ნაკლებად ერეოდა და განგაში მაშინ ატყდებოდა, თუ ხაზინის ინტერესებს რაიმე საფრთხე დაემუქრება".

/საქართველოს ისტორიის პალიტრა, "ზღვაოსნობა საქართველოში", გვ. 32/

[marine]

"ვარძიისაკენ მიმავალ გზაზე პატარა ნუშებისა და ტყემლების ხეები ყვავის. უკუნეთ ღამეში სანთლებივით გვინათებენ ეს ხეები გზას"

/გოდერძი ჩოხელი, "ღმერთის შვილები"/

[marine]

"თუმცა ჯერ არ გამოფოთლებულიყვნენ ხეები, მაგრამ მაინც ჩაებურა ხშირ წიფლნარს"

/გოდერძი ჩოხელი, "მართა"/

[marine]

„არის ადგილები, სადაც ადამიანები არ ცხოვრობენ, მაგრამ თავად ღმერთი ზრუნავს ბუნებაზე, სადაც მხეცები ბინადრობენ თავიანთ სოროებში, სადაც გლეხი ზის ვირზე ან ჯორზე, ბილიკს მიყვება და ჩუმად, ცხვირში ღიღინებს თავის დარდზე. ადგილები, სადაც შეგიძლიათ დატკბეთ ხეების მარჩდილოებელი ფოთლებით და ჩიტების ჭიკჭიკით. და როცა ასეთ ადგილებში საავტომობილო გზები იგება, ტირის და ქვითინებს ადამიანი, მოყვარული თავისი დედისა - დედამიწისა. ჩვენს მამებს შესაწუხებლად ენანებოდათ ის მტვერიც კი, რომელზეც დადიოდნენ, ხოლო ჩვენ დაუნდობლად მოვასწორებთ ბულდოზერებით იმ ადგილებს, სადაც ღმერთი თავის ზვინივით მიმოაბნევდა მიწას და ააგებდა ბორცებსა და მთებს.

როცა ვხედავ მთაწმინდაზე ჩვენი კომფორტისთვის დაგებულ ფართო გზებს, ასე მგონია, რომ ბებერი ათონის ხერხემალი დავასახიჩრეთ. ასე ხდება ყოველი ახალი გზის გაყვანისას: ჯერ მას ბუჩქების კაფვით ვიწყებთ, ხოლო შემდეგ უძველესი ხეებიც კი იჭრება. ძველად ხეებს ცულით ჭრიდნენ და ჭრის ეს მეთოდი მტკივნეული იყო როგორც ხის, ისე ხის მჭრელისთვის. ნაჯახს მეტი თანაგრძნობით ასწევდა და დასწევდა. დღეს კი სასტიკი ბენზინის ხერხი თითქოს ქიმიურ ომს აწარმოებს ტყის სამეფოს წინააღმდეგ: ხედავ, როგორ ლერწამივით ქანაობენ მაღალი მუხები და მანქანების ხმაური ნებას არ გვაძლევს, ბუნების კვნესა გავიგოთ.

გზის ერთ-ერთი გაყვანის დროს წინ ძველი ჭადარი გადაგვეღობა. იღუმენმა თქვა:

-ბიჭებო, არ შეგიძლიათ, გარშემო რომ შემოვუაროთ? შეხედეთ, მიუხედავად იმისა, რომ ბებერია, მაინც ყვავის.

-არანაირად არ შეიძლება, - უთხრეს ხიმ მჭრელებმა.

წინამძღვრის თხოვნას პატივი არ სცეს, სენტიმენტალურობის გამოვლინებად მიიჩნიეს. ბენზინის ხერხმა უზარმარზარი ხის გადაჭრა დაიწყო. შუაში რომ მიაღწია, ხიდან რომელიღაც პატარა ცხოველის ტკივილიანი ყვირილი გაისმა. მალევე, ჭადარი ხმაურით მიწაზე დაეცა, შემდეგ კი ყველამ დაინახა ტყის პატარა ცხოველის შვილებისადმი სიყვარულის და სიკვდილამდე თავგანწირვის სცენა. მას სორო მოეწყო ახლადგადაჭრილი ხის ფუღუროში. მიუხედავად საშინელი მანქანის ხმაურისა, საკუთარი სიცოცხლის გადასარჩენად კი არ გაიქცა, არამედ შვილებს ზემოდან არწივივით გადაეფარა, რათა დაეფარა და დაეცვა ისინი, სრულიად დაუცველნი ხერხის კბილების წინაშე. უბედური დედა მუცელში სასიკვდილოდ იყო დაჭრილი და გამოსამშვიდობებელი ამბორის ნაცვლად შვილებს თავის სისხლს აპკურებდა.

ყველა ღრმად შეგვძრა პატარა ცხოველის თავგანწირვამ, მაგრამ უშედეგო იყო ჩვენი მცდელობა, მას დავხმარებოდით. ეს დედა იყო ტყის თაგვი“.