ალექსანდრე შმემანი - XX საუკუნის ერთერთი უდიდესი თეოლოგი, ...წერილები, ქადაგებები... პარამეტრები

[ნონა]

ალექსანდრე შმემანი მე-20 საუკუნის უდიდესი თეოლოგი იყო.
წარმოშობით რუსი ემიგრანტი 1921 წელს დაიბადა ლატვიის ქალაქ ტალინში. დაამთავრა პარიზის წმინდა სერგის სახელობის სასულიერო სემინარია.
1946 წელს სასულიერო აკადემიის დამთავრების შემდეგ მღვდლად აკურთხეს. მას მინიჭებული აქვს პროტოპრეტვირის წოდება რომელიც უმაღლესია დაოჯახებული სასულიერო იერარქისათვის.
იგ სიკვდილამდე (1983წ) ეწეოდა მღვდელმსახურებას და სასულიერო-განმანათლებლობით მოღვაწეობას.

ამ თემაში მსურს წარმოგიდგინოთ მისი წერლები და ქადაგებები
ჩემთვის ნამდვილი აღმოჩენა იყო შმემანის ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ხედვის გაცნობა.
ვიმედოვნებ თქვენთვისაც საინტერესო და სასარგებლო იქნება მის ფილოსოფიასთან თანაზიარობა.



თავისუფლების ქრისტიანული გაგება

I. მთელს მსოფლიოში, მის სხვადასხვა ნაწილში, ამჟამად ბევრს საუბრობენ გათავისუფლებაზე. ეს, ალბათ, ჩვენი დროის ერთ-ერთი ყველაზე დამახასიათებელი, ყველაზე პოპულარული ცნებაა. გათავისუფლება საძულველი ტოტალიტარული რეჟიმისაგან, პარტიული მეთვალყურეობისაგან, პარტიული იდეოლოგიისაგან. გათავისუფლება კოლონიური იმპერიალიზმისაგან. გათავისუფლება საზოგადოების ფარისევლობისა და მატერიალიზმისაგან, გათავისუფლება სქესობრივი ტაბუსაგან, მორალიზმისაგან, სოციალური კონფორმიზმის ზეწოლისაგან, და ასე შემდეგ, და ასე შემდეგ.
როგორღაც თითქმის უეცრად ადამიანმა თავი იგრძნო დამონებულად, თოჯინად რაღაც იმ ძალების ხელში, რომლებზეც არ აქვს ძალაუფლება, და მას გაუჩნდა მძაფრი მოლოდინი და წყურვილი გათავისუფლებისა. დარწმუნებული ვარ, რომ ამ მისწრაფებისათვის მთავარი საფრთხე არის ის, რომ ადამიანთა უდიდეს ნაწილს გათავისუფლება ესმის უარყოფითი აზრით _ როგორც თავისუფლებისაკენ მიმავალ გზაზე ამა თუ იმ სახის დაბრკოლების ლიკვიდაცია, როგორც ბრძოლა რაღაცასთან და არა რაღაცისათვის. მოსპეთ კოლონიალიზმი და ყველაფერი აყვავდება, გაანადგურეთ მობეზრებული და საძულველი ხელისუფლება და პარტია და დაისადგურებს თავისუფლება, გადააყირავეთ სქესობრივ ცხოვრებაზე ფარისევლური აკრძალვები და გაბრწყინდება წმინდა და თავისუფალი სიყვარული. სამწუხაროდ, ადამიანთა ამ უმრავლესობამ არ იცის, რომ თავისი უარყოფითი მნიშვნელობით გათავისუფლების ცნება ვერ ამოიწურება; სხვაგვარად რომ ვთქვათ, არ არის საკმარისი, რაღაც მოიშორო და რაღაც მოსპო, რათა დამკვიდრდეს თავისუფლება.
მარქსი თვლიდა, რომ საკმარისია კერძო საკუთრების მოსპობა და წარმოების საშუალებათა განზოგადება და თითქმის ავტომატურად მოხდება `ნახტომი აუცილებლობის სამეფოდან თავისუფლების სამეფოში”. მაგრამ ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ეს ასე არაა, რომ ეს მოჩვენებითი თავისუფლება რეალურად ადამიანის გაუგონარ დაკაბალებად და დამონებად იქცა. და ამიტომ ამჟამად არ არის უფრო საჩქარო ამოცანა, უფრო მნიშვნელოვანი თემა, გავარკვიოთ, თუნდაც ყველაზე ზოგადი, მაგრამ არა უარყოფითი, არამედ სწორედ დადებითი ცნება გათავისუფლებისა, ან, შესაძლოა, უფრო მარტივად _ თავისუფლების იდუმალი, ვერშესახები (მოუხელთებელი), თვალისმომჭრელი ცნება.
ადამიანი ხომ საუკუნეების განმავლობაში მოჯადოებულივით იმეორებს ამ სიტყვას, და მაინც, იგი, ეს თავისუფლება, რჩება რაღაც მიუწვდომელ, მიუღწეველ იდეალად, და ეს იმიტომ, რა თქმა უნდა, რომ ადამიანს არ ჰყოფნის გაბედულება და ვაჟკაცობა, რეალურად ჩაიხედოს ამ უფსკრულში, თვალი გაუსწოროს თავისუფლებას. დოსტოევსკი პირდაპირ იმასაც კი ამტკიცებდა, რომ რეალურად ადამიანს ეშინია ამ თავისუფლებისა და გარბის მისგან, რადგან მეტისმეტად მძიმეა ეს უღელი ადამიანის სუსტი ძალებისათვის, და რომ ინსტიქტურად, გაუცნობიერებლად, ადამიანი ეძებს იმას, რასაც შეიძლება დაემორჩილოს და რისი სახელითაც შეძლებს, უარი თქვას თავის თავისუფლებაზე. მერმე, მართალია, იგი იწყებს ამბოხს იმის წინააღმდეგ, ვისაც დაემორჩილა, მაგრამ ამბოხი _ ჯერ კიდევ არაა თავისუფლება. ამბოხი, ესაა უარყოფა, მაგრამ არასოდეს არ არის დამკვიდრება.
და, აი, დროა, დროა შევახსენოთ საკუთარ თავსაც და სხვებსაც, საიდან წარმოიქმნა, საიდან მოვიდა ჩვენამდე ეს იდუმალი, თავისუფლების ცნება, რომლის განსაზღვრა თითქმის შეუძლებელია. მის შესახებ ხომ ათასწლეულების განმავლობაში არაფერი იცოდა ადამიანმა, არ იცოდნენ თვით დიდმა და ძველმა ცივილიზაციებმა. ანტიკური საბერძნეთი, მაგალითად, თავისუფლებაში მოიაზრებდა ქალაქის თავისუფლებას სხვა ქალაქებისაგან, მაგრამ მშვენივრად ეგუებოდა მონობასა და ყველას დაქვემდებარებას აბსოლუტური ძალაუფლებისათვის. ძველმა რომმა შექმნა სამართლის სისტემა, მაგრამ როგორც კი რომელიღაც უცნაურმა ადამიანებმა უარყვეს თვით რომის ღვთაებრიობა და აბსოლუტიზმი, მან ეს ადამიანები ლომებს მიუგდო დასაგლეჯად და ჯვარს აცვა ისინი. და იქვე ბატონობდა მონობა, მეფობდა საკრალური წყობა, რომლის მიმართ ეჭვის გამოთქმა უკვე ითვლებოდა იმ დანაშაულად, რომელიც სიკვდილით ისჯებოდა.
არა, სულაც არ არის ასე ადვილი და სულაც არ არის ასე ცხადი თავისუფლების ცნება, როგორც ამას ფიქრობენ ყოველგვარი გათავისუფლების თანამედროვე წინასწარმეტყველნი და იდეოლოგები, რადგან სწორედ ისაა მთელი საქმე, რომ თავისუფლების ეს ცნება, უპირველესად, პარადოქსულია და, შესაბამისად, თავისთავად არ გამოიყვანება ადამიანის ცხოვრებისეული გამოცდილებისაგან.
ბუნებაში ხომ _ სჭირდება კი ამას მტკიცება? _ არ არის თავისუფლება. მასში ნამდვილად მეფობს აბსოლუტური დეტერმინიზმი, მიზეზობრიობის რკინისებური კანონი, და მთელი მეცნიერება, არსებითად, მხოლოდ იმისკენაა მიმართული, რომ ეს კანონი გაიგოს და განსაზღვროს. მაგრამ მაშინ ადამიანიც, თუ ის მხოლოდ ამ ბუნების ნაწილია, თუ ის მხოლოდ ბუნებაა, არ შეიძლება პრეტენზიას აცხადებდეს რაიმე სახის თავისუფლებაზე. მაშინ ადამიანიც, თუმცა უფრო რთულად, ექვემდებარება დეტერმინიზმის, მიზეზობრიობის იგივე კანონს, რომელიც ვერ იტანს, არ უშვებს გამონაკლისებს. და მაშინ მისი ყველა მსჯელობა თავისუფლებაზე სხვა არაფერია, თუ არა ლაყბობა, რომელსაც არავითარი შინაარსი არ აქვს.
ვიცი, ბევრი აიჩეჩს მხრებს, როცა ვიტყვი, რომ ერთადერთი, ხაზს ვუსვამ, ერთადერთი შინაარსი თვით სიტყვა თავისუფლებისა არის ადამიანის რელიგიური გაგება, ესე იგი, ისეთი გაგება, რომელსაც ადამიანი არ დაჰყავს მხოლოდ ბუნებამდე. თუ გვსურს გათავისუფლების უარყოფითი ცნებიდან გადავიდეთ თავისუფლების დადებით ცნებამდე, არ შეგვიძლია ჩვენი მზერა არ არ მივაპყროთ იქით, სადაც ეს სიტყვა პირველად გაბრწყინდა ახლებურად, პირველად აღივსო მართლაც გაუგონარი შინაარსითა და ჯერარყოფილი სიმძლავრით; მაშასადამე, მზერა უნდა მივაპყროთ სახარებასა და ქრისტეს სწავლებას.
სახარებაში არის შემდეგი იდუმალი სიტყვები ქრისტესი: `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოვანე, 8:32), ან სხვაგვარად: `გაგათავისუფლებს თქვენ”. და შემდეგ, ქრისტეს იმ მოწაფეს, რომელმაც ყველაზე მეტი იღვაწა, ქრისტეს მოძღვრება მთელს მსოფლიოში რომ გავრცელებულიყო, რათა ეს მოძღვება მიეტანა სულ სხვა კულტურის, სულ სხვა ფსიქოლოგიური წანამძღვრების მქონე კულტურის მქონე ადამიანებამდე, ამ მოწაფეს _ პავლესაც _ ქრისტეს მოძღვრება ასევე დაჰყავს მხოლოდ თავისუფლების ქადაგებამდე. `აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ” (გალატელთა მიმართ, 5:1) _ აი, მისი სიტყვები.
თავისუფლება სახარებაში _ რას უნდა ნიშნავდეს იგი, რა კავშირი აქვს მას ჭეშმარიტებასთან, რა კავშირია თავისუფლებასა და, მეორე მხრივ, ადამიანის იმგვარ გაგებასთან, როცა ადამიანს ესაჭიროება ხსნა, ესაჭიროება ღმერთი, რასაც ვპოულობთ წმინდა წერილში? ამასთან ერთად კი კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ სიტყვა `თავისუფლების”, რომელსაც აქამდე მხოლოდ ნაციონალური და სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა ჰქონდა, მიკუთვნება ადამიანისათვის დაიწყო მხოლოდ წმინდა წერილში, მხოლოდ აქ, სახარებაში მიეკუთვნა იგი ადამიანის პიროვნებას.
აი, ჩვენს სამყაროში თავისუფლების ამ წყაროს შესახებ ვისაუბრებთ სწორედ ჩვენს მომდევნო საუბარში.


2. წინა საუბარში ჩვენ ვილაპარაკეთ თავისუფლებაზე. და მივედით დასკვნამდე, რომ საგანთა თავისთავად და ბუნებრივ წესრიგში თავისუფლება არ არსებობს. უფრო მეტიც, თუ ჩვენ შეგვიძლია ჩავწვდეთ ამ წესრიგს, თანდათანობით შევქმნათ მეცნიერებისა და ცოდნის დიადი შენობა, სწორედ იმიტომ, რომ ამ წესრიგში ყველაფერი წინასწარაა განსაზღვრული მიზეზობრიობით, ერთი მოვლენის მეორეზე დამოკიდებულებით, მოულოდნელის არარსებობით, ესე იგი, კვლავ და კვლავ, თავისუფლების არარსებობით. და ამიტომ დავსვათ კითხვა: საიდან გაჩნდა, სად და როგორც წარმოიშვა ეს უკვდავი ოცნება თავისუფლებაზე, რომელიც ეზმანება ადამიანს, რომლისთვისაც მზადაა გაიღოს ყველანაირი მსხვერპლი? და, შემდეგ, რაში გამოიხატება იგი, რა არის არსი ამ თავისუფლებისა, მისი სიცოცხლისა? და ამ კითხვაზე სხვა პასუხი ვერ გავეცით გარდა იმისა, რომ თავისუფლების ცნება და წყურვილი თავისუფლებისა რელიგიური ფესვების მქონე და რელიგიური წარმომავლობისაა.
და მე ვიცი, რომ ეს მტკიცება შეიძლება უცნაურად და ველურად მოეჩვენოს იმ ადამიანებს, რომლებსაც ზრდიდნენ რწმენით, რომ რელიგია არის სწორედ მონობის მთავარი სინონიმი, რომლებსაც ჩაუჭედეს თავში, რომ ნამდვილი გათავისუფლება იწყება რელიგიისაგან გათავისუფლებით. და ამიტომ მე ვიცი ისიც, რა ძნელია, ადამიანი საწინააღმდეგოში დაარწმუნო: რომ მოხდა საშინელი, ტრაგიკული აღრევა ცნებებისა, რომ თავისუფლებაზე საუბრობენ და მისი სახელით მოქმედებენ ისინი, რომლებსაც არა მხოლოდ არ სწამთ თავისუფლებისა, არამედ რომელთა მსოფლმხედველობაში არ არის თავისუფლება და არც შეიძლება იყოს თავისუფლების ადგილი. და რომ მონობას უწოდებენ იმ ერთ წყაროს, აგრეთვე სიცოცხლის, სამყაროსა და ადამიანის იმ ერთ გაგებას, რომლისგანაც მარადიულად იბადება სხივმფენი ხილვა თავისუფლებისა და წყურვილი ამ ხილვის განხორციელებისა.
მაგრამ რა ძნელიც უნდა იყოს, მაინც საჭიროა მცდელობა, და ამიტომ დავიწყოთ თავიდან, და უწინარეს ყოვლისა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ აქ საქმე ეხება არა რელიგიას საერთოდ, რადგან ზოგადად რელიგია რთული და მრავალმხრივი მოვლენაა და მას აქვს და შეიძლება ჰქონდეს განსხვავებული ძირები. საქმე ეხება იმ რელიგიურ მსოფლგანცდასა და მსოფლმხედველობას, რომელიც უკვე ბიბლიაში იყო დასაძირკვლებული, მაგრამ რომელმაც საზოგადოებაში, კულტურასა თუ ცხოვრებაში თავისი განხორციელება და გამოხატულება ჰპოვა ქრისტიანობაში.
მე ვამტკიცებ და შევეცდები დავამტკიცო, რომ ამ მსოფლგანცდისა და მსოფლმხედველობის გულისგულში დგას სწორედ თავისუფლების ხარება, თავისუფლების ცნება, თავისუფლების ქადაგება. შემდეგ, მე ვამტკიცებ, რომ ამ მსოფლმხედველობის მიღმა თავისუფლების ცნებას არათუ არ აქვს აზრი, არამედ იგი ხდება, რაოდენ უცნაურად და ტრაგიკულადაც კი ჟღერდეს, ნამდვილი მონობის ერთი წყაროთაგანი.
რა არის ადამიანის შესახებ ბიბლიური თხრობის, ადამიანის შექმნის შესახებ სიმბოლური თხრობის აზრი? ცხადია, რომ ეს არ არის ისტორია, არ არის ბიოლოგიური ან ფიზიკური ფაქტები; ეს სწორედ ადამიანის სულიერი ახსნაა, ფუძემდებლური, გადამწყვეტი გამოცხადება ამის შესახებ. და იგი გამოიხატება სწორედ იმით, რომ ადამიანი თავისუფალია, მოწოდებულია, იყოს თავისუფალი, და თავისუფლების ამ რეალიზაციაშია მისი ფუნქცია და დანიშნულება იმ სამყაროში, რომელიც ბოლომდე ექვემდებარება ბუნებით დეტერმინიზმს (წინაგანსაზღვრულობას).
დიახ, ამაშია სწორედ საქმე _ და ბიბლიური თხრობა ამას შეეხება, _ რომ თავისუფლება არ მოდის ქვემოდან, მას არ ძალუძს ამოიზარდოს ბუნებიდან, რადგან ბუნებაში არ არის თავისუფლება. თავისუფლება შეიძლება მოვიდეს მხოლოდ ზემოდან, მხოლოდ მაშინ, თუ არის თავისუფალი და შემოქმედი აბსოლუტური სული, და თუ ბუნების სამყაროსა და დეტერმინიზმზე ბატონობს ღმრთაებრივი თავისუფლება, არავის და არაფრის მიერ დეტერმინებული. და აი, რა თქმა უნდა, არსი ბიბლიური სიტყვებისა _ `ვქმნეთ კაცი ხატისაებრ ჩვენისა და მსგავსებისაებრ” (დაბადება, 1:26): ადამიანი ქვემოდან და ზემოდან ერთდროულად. ადამიანი ქვემოდან _ მიწა, მატერია, ხორცი, ბოლომდე დაქვემდებარებული მიზეზობრიობის კანონსა და დეტერმინიზმის კანონს, და რელიგიამ იცის ამის შესახებ: `მიწაი ხარ და მიწადვე მიიქცე” (დაბადება, 2:19). მაგრამ ეს სწორედ ის ერთი რამაა, რასაც ხედავს მასში, რაზედაც დაჰყავს იგი მატერიალისტსაც, რომელიც იქვე როგორღაც თავისუფლებაზეც რომ საუბრობს. მაგრამ, ვიმეორებ, შეუძლებელია თავისუფლება მოვიდეს ქვემოდან, რადგან თავისუფლება არ არის ქვემოთ. და ამიტომ, მეორე მხრივ: ადამიანი ზემოდან. იგი ხატი და მსგავსია თავისუფალი ღმრთაებრივი სულისა, იგი ბუნების სამყაროში Yთავისუფლების მატარებელია. იგი არა მხოლოდ მიწაა და მიწიერია, არამედ სულიცაა.
ამგვარად, ბიბლიური ქრისტიანული რელიგია იწყებს იმით, რომ ადამიანს აღიარებს რთულ არსებად მაშინ, როცა ყოველი ანტირელიგია მიისწრაფვის მისი გამარტივებისაკენ. დიახ, ქრისტიანობა ამბობს, რომ ადამიანი დაეცა. მაგრამ თვით ეს დაცემა, თვით დაცემის ეს შესაძლებლობა გამომდინარეობს ადამიანის არა მდაბალი, არამედ ამაღლებული ბუნებებისაგან, მისი თავისუფლებისაგან, რადგან მხოლოდ ამაღლებული შეიძლება დაეცეს და მხოლოდ ამაღლებულის დაცემა არის ტრაგედია. თუ ეცემა და ნასხვრევებად იქცევა თიხის ნაწილი, ეს არ არის ტრაგედია, მაგრამ თუ ეცემა და ტყდება ძვირფასი ჭურჭელი, ეს ტრაგედიაა.
დიახ, ადამიანი დაეცა და ყოველთვის ეცემა, და მხოლოდ მისთვის, ამ სამყაროში ერთადერთისთვის, არის ტრაგედია დაცემა, მხოლოდ მისთვის დგება ამ დაცემაში თავისუფლების საკითხი, მხოლოდ აქ ჩნდება სევდა თავისუფლების გამო და მთელი ცხოვრება ხდება წყურვილი და ძიება თავისუფლებისა. მაგრამ ახლა უნდა ვიკითხოთ, რა არის ამ თავისუფლების შინაარსი? თავისუფლება რისგან? თავისუფლება რაში? ისე მივეჩვიეთ ამ სიტყვას და ამიტომ ისე დავყრუვდით ამ სიტყვის მიმართ...
ჩემს წინა საუბარში უკვე ვთქვი, რომ სიტყვა `თავისუფლებას” თითქმის გამონაკლისის გარეშე ვაიგივებთ უარყოფით მნიშვნელობასთან, რაღაცისაგან გათავისუფლებასთან, მაგრამ ამ სიტყვის ქრისტიანული და რელიგიური გაგებით თავისუფლება არა მხოლოდ უარყოფითი ცნებაა, რომელიც (თავისუფლება) ათავისუფლებს რაღაცისაგან და ვიღაცისაგან, თავისუფლება არის თვით სიცოცხლის შინაარსი, სიცოცხლის სისრულე (სისავსე). თავისუფლება არის ადამიანის რაღაცით სისავსე, და სწორედ ეს რაღაც, რომელიც მოიცავს ნამდვილ და ჭეშმარიტ თავისუფლებას, ასევე იღვრება ჩვენზე, ასევე მოდის ჩვენთან, ადამიანის იგივე რელიგიური ბიბლიურ-ქრისტიანული გაგებისა და აღქმისაგან.
ჩვენ თავისუფლებისაკენ მოგვიწოდებენ ყველა შესაძლო იდეოლოგიის სახელით, ხოლო რეალურად _ ჩვენ შემდეგში კვლავ დავუბრუნდებით ამ საკითხს, _ თითოეული ეს იდეოლოგია ადამიანს უმონებს მკვდარ დოგმას, მკვდარ წანამძღვრებს, მკვდარ სისტემებს. ამ ქვეყანაზე, ამ სამყაროში თავისუფლება გარდაუვლად იქცევა მონობად. ამიტომ არ არის საკმარისი თავისუფლების უარყოფით და გამათავისუფლებელ გაგებაზე შეჩერება. გათავისუფლება რისთვის? რა არის ეს საბოლოო (უკანასკნელი) ჭეშმარიტება, თავისუფლების საბოლოო (უკანასკნელი) სისავსე? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას მომდევნო საუბარში შევეცდებით.



3. ჩემი წინა თხრობისას მე ვსაუბრობდი თავისუფლების რელიგიურ, უფრო ზუსტად, ქრისტიანულ ფესვებსა და წყაროებზე, იმაზე, რომ, რაც უნდა ამტკიცონ რელიგიის ნაფიცმა მტრებმა, თავისუფლებას არ აქვს არავითარი სხვა საფუძველი, გარდა ადამიანის, სამყაროსა და სიცოცხლის ქრისტიანული გაგებისა.
დღეს დავფიქრდეთ, უფრო ღრმად მივუგდოთ ყური ჩემს მტკიცებას, ჩავფიქრდეთ იმიტომ, რომ ვიცი, რა პარადოქსულად ჟღერს იგი არა მხოლოდ რელიგიის აშკარა მტრებისათვის, არამედ, რაც უფრო სამწუხაროა, საკმაოდ ხშირად თვით რელიგიური ადამიანებისთვისაც. ბევრი მათგანი ისე მიეჩვია რელიგიის დაყვანას მორჩილებამდე, ბრმა რწმენამდე, მისთვის თვით გაუგებარი გადმოცემებისა და ჩვეულებების გაუაზრებულ შენარჩუნებამდე, რომ მათ უკვე არ ესმით და არ აცნობიერებენ, რომელ მორჩილებას ეხება საქმე. არ აცნობიერებენ სახარების კეთილუწყების მთელ სიღრმეს: `აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს-იდებთ” (გალატელთა მიმართ, 5:1). მათ თავში არც კი მოსდით, რომ თვით მორჩილება, თვით ერთგულება და თავგანწირვა, ქრისტიანობის გულისგული, განუყოფელია თავისუფლების ამ კეთილუწყებისაგან.
მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, რომელ თავისუფლებაზე, რისგან თავისუფლებაზე საუბრობს სახარება და გვაუწყებს ქრისტე? აქ თავისუფლება უპირისპირდება მონობას, მონობაში კი, პირველ რიგში და უწინარესად, იგულისხმება ცოდვისა და სიკვდილისათვის ადამიანის დამონება. ისევ და ისევ, ჩვენთვის, რომლებსაც უკეთეს შემთხვევაში ცოდვა მიგვაჩნია ამა თუ იმ წესის დარღვევად, სჯულის ამ თუ იმ სახის დარღვევად, ცოდვისადმი ადამიანის დამონების ეს იდეა უბრალოდ გაუგებარია. ჩვენგან აშკარა უმრავლესობა თავს გრძნობს არცთუ ცუდ ადამიანებად _ სხვებზე არც ცუდებად და არც კარგებად, როგორც ჩვეულებისამებრ ვამბობთ ხოლმე. რაც შეეხება ნაკლოვანებებს, ამა თუ იმ პაწია ცოდვებს, სინდისთან გარიგებებს, _ მათ ნორმალურად მივიჩნევთ. ვის არ მოსდის ეს _ ყველანი ადამიანები ვართ, კაცნი ვართ, უმწეონი და ცოდვილნი. და მაინც, სულაც არ ვართ ცუდები.
საჭიროა კი საუბარი, რომ თვითკმაყოფილებისა და ზნეობრივი მინიმალიზმის ამ ატმოსფეროში, ქრისტიანობა ჭეშმარიტი ძალით ვერ ჟღერს, ვერ მოქმედებს და მას არ აქვს აზრი, და თუ აქვს, არა ის, რაც სახარებაშია, არამედ ის, რასაც ჩვენ ვაწერთ სახარებას. რადგან ცოდვაში ქრისტიანობა გულისხმობს არა ამა თუ იმ შეცოდებას, ნაკლოვანებას, და, შესაძლოა, არა თვით დაცემას _ არა, ქრისტიანობა ცოდვაში გულისხმობს სწორედ იმ შინაგან განდგომას ღმერთისაგან, მისი ჭეშმარიტებისაგან და სულიერი კანონისაგან, რომელიც, პირველ რიგში, გამოიხატება ჩვენი ამ თვითკმაყოფილებით, ზნეობრივი მინიმალიზმით. ცოდვა იმაში კი არაა, რომ ვეცემით და ვცოდავთ, არამედ იმაში, რომ უკვე ვეღარ ვამჩნევთ ნამდვილ დაცემას, ვერ ვამჩნევთ თვით ჩვენი `ნორმალური,” `ჩვეულებრივი” ცხოვრების დაცემულობას. და საკმარისია შევადაროთ ეს ჩვენი მცირე თვითკმაყოფილება და ცოდვის ეს პაწია აღიარება ცოდვის იმ განცდას, სინანულისა და შენდობის იმ ღაღადს, რომელიც ბიბლიის თითქმის ყოველი ფურცლიდან იღვრება, რათა დავრწმუნდეთ ჩვენს შორის გამაოგნებელ, ძირეულ განსხვავებაში.
მოკლედ რომ ვთქვათ, ჩვენ არ ვგრძნობთ და არ ვაცნობიერებთ ცოდვისადმი ჩვენს მონობას, ცოდვის მიერ ჩვენს დამონებას, და ამიტომ არც მისგან გათავისუფლება გვსურს. როგორც გალიაში დაბადებული ფრინველი გალიიდან არ გაფრინდება თავისუფლებაში, თუნდაც გაიღოს გალიის კარი, ასევე უკვე ვეღარ ვგრძნობთ, რომ მთელი ჩვენი ცხოვრება დაჩეხილია, მოწამლული და დამახინჯებულია ცოდვით, რომ ჩვენ არ ვართ ისინი და ისეთნი, როგორნიც შეიძლება ვყოფილიყავით და როგორნიც უნდა ვიყოთ.
და იგივე შეიძლება ითქვას სიკვდილისადმი ადამიანის დამონებაზე. როგორც უნდა გვეშინოდეს სიკვდილისა, როგორადაც უნდა ვძრწოდეთ მის წინაშე, მას ვთვლით კანონიერ და ნორმალურ მოვლენად, ბუნების ერთ-ერთ ყბადაღებულ კანონად, რომელშიც სიბრძნის ძიებას გვასწავლიან კიდეც და რომლისადმი დამორჩილებისაკენ მოგვიწოდებენ ყოველთვის.
ადამიანი მოკვდავია. მორჩა. უსიამოვნოა, მაგრამ ვერაფერს იზამ. დაემორჩილე და შეურიგდი, და, ამასთანავე, ილაპარაკე არავისთვის საჭირო სიტყვები სიმშვიდესა და დასვენებაზე. მაგრამ მაშინ როგორღა გავიგოთ სახარების კეთილუწყება იმის შესახებ, რომ `უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდული” (1 კორინთელთა, 15:26)? და რომ სწორედ ადამიანის ამ საშინელი მონობისაგან გასათავისუფლებლად მოვიდა ქრისტე?
რა ვუყოთ მონებს, რომლებიც ისე შეეჩვივნენ თავიანთ მონობას, რომ უკვე აღარც კი გრძნობენ თავიანთ მდგომარეობას, როგორც მონობას, რომ მათ არც კი იციან, რანი უნდა ყოფილიყვნენ ისინი, და რომ ისინი თავისუფალნი იყვნენ? რა ვუყოთ მონებს, რომლებმაც დაივიწყეს რა ნამდვილი თავისუფლება, სათამაშოებით თამაშობენ და ამას თავისუფლებას უწოდებენ მსგავსად იმისა, ციხის ერთი კამერიდან მეორე კამერაში გადასვლას გათავისუფლება რომ უწოდო?
მაგრამ, აი, ქრისტიანობა ამბობს: სანამ ადამიანი დამონებულია ცოდვისა და სიკვდილის მიერ, სანამ ადამიანი ურიგდება ცოდვასა და სიკვდილს და ვერც კი განიცდის მათ როგორც საშინელ და წარუვალ მონობას, ილუზორული და უშინაარსოა ყოველგვარი ადამიანური მსჯელობანი ნებელობის შესახებ. და საქმე ეხება მხოლოდ უფრო გრძელ ან მოკლე ჯაჭვს, რომლითაც მიბმულნი ვართ იგივე ბოძს, იგივე მონობას. და ამიტომ მხოლოდ ამასთან მიმართებით, ამ მონობასთან მიმართებით შეიძლება შევიმუშავოთ თავისუფლების ცნება. რადგან ქრისტიანობისათვის ეს ცნება ნიშნავს არა დროებით გათავისუფლებას ამა თუ იმ დამოკიდებულებისაგან, არამედ, უწინარესად, ადამიანის ცნობიერების ძირეულ და შინაგან შეცვლას, და ამიტომ, ადამიანის მთელი სიცოცხლის შეცვლასაც. ქრისტიანობისათვის ამ გარეგან თავისუფლებას, უფრო სწორად, იმას, რასაც ჩვენ თავისუფლებას ვეძახით და რაც ყოველთვის დროებითი და წარმავალია, უაზრობაა და არ აქვს არავითარი აზრი ადამიანის შინაგანი გათავისუფლების გარეშე, თავისუფლებისაკენ სწრაფვის მისი თანდაყოლილი თვისების დაბრუნების გარეშე. რადგან სწორედ თავისუფლების ამ უნარმა, ნამდვილი თავისუფლების წყურვილმა, ცოდვისა და სიკვდილისაგან თავისუფლებამ დაამსხვრია ადამიანში ის მონობა, რომელზედაც ეს-ესაა ვსაუბრობდით. ამიტომ სანამ თავისუფლების ამ ქრისტიანულ ცნებას გამოვიყენებთ ჩვენი მიწიერი რეალობებისა და საჭიროებების მიმართ, საჭიროა მთელი სისრულით გავიგოთ სახარების კეთილუწყება იმის შესახებ, ვინც ავლენს თავისუფლებას.



4. `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოვანე, 8:32). _ ამბობს ქრისტე სახარებაში. რა ჭეშმარიტება უნდა შეიცნოს ადამიანმა, რათა გახდეს თავისუფალი და როგორ შეიძლება ამ ჭეშმარიტებამ გაათავისუფლოს იგი? აი, კითხვები, საიდანაც უნდა დავიწყოთ შეცნობა თავისუფლების ქრისტიანული გაგებისა, უფრო უკეთესი იქნება, ვთქვათ _ საერთოდ თავისუფლების გაგებისა, რადგან, როგორც ჩვენს წინა საუბრებში ვცდილობდით დამტკიცებას, თავისუფლებას არ აქვს და არც შეიძლება ჰქონდეს სხვა წყარო, სხვა ფესვები, გარდა ადამიანის, სამყაროსა და სიცოცხლის ქრისტიანული, რელიგიური აღქმისა.
სამყაროში არსებობს არცთუ ცოტა იდეა თავისუფლებისა, და თითოეული მათგანი ასე თუ ისე უკავშირდება ამა თუ იმ ჭეშმარიტებას.
აი, მაგალითად, მარქსიზმი ამტკიცებს, რომ თავისუფლების მეუფება დადგება მაშინ, როცა ადამიანი გაიგებს ეკონომიკური მოვლენების მექანიზმს, ოღონდ ამ მექანიზმების შესახებ, ამ ეკონომიკური მოვლენების შესახებ მარქსის კაპიტალის სქელტანიან ტომებში დაწერილია უსასრულოდ ბევრი თავი, ხოლო თავისუფლების მეუფებას ეხება მხოლოდ რამდენიმე სიტყვა, ყველაზე ბოლოს; ასე რომ, ბოლომდე გაურკვეველი რჩება, რითი გამოიხატება ეს თავისუფლება, რა იქნება მისი შინაარსი.
გერმანელი ფილოსოფოსი შოპენჰაუერი კი აღმოსავლურ-ინდუსურ სიბრძნეზე დაყრდნობით ამტკიცებს, რომ თავისუფლება დადგება მაშინ, როცა ადამიანი შეიცნობს საკუთარი ნების მექანიზმებს, და შეიცნობს რა მათ, უბრალოდ უარს იტყვის თავის ნებაზე, მოიკვეთს საკუთარ თავს ამ ნებისაგან; მაშინ, ამბობს შოპენჰაუერი, ბოლოს და ბოლოს ადამიანი გახდება თავისუფალი, რადგან აღარაფერს მოისურვებს _ სწორედ სურვილებში, ნებაში არის წყარო მონობისა და ტანჯვისა.
მაგრამ, აი, გასული საუკუნეების მძიმეწონიანი თეორიების სანაცვლოდ ასპარეზზე გამოდიან თანამედროვე ფილოსოფოსები _ ეგზისტენციალისტები, რომლებიც ასევე გვაუწყებენ თავისუფლების შესახებ, ასევე ამტკიცებენ თავისუფლებას. თავისუფლება, ამბობენ ისინი, დადგება მაშინ, როცა ადამიანი, უბრალოდ, უარყოფს წინასწარგანსაზღვრულ (მიკერძოებულ) ჭეშმარიტებას საკუთარი თავის შესახებ, გარედან თავსმოხვეულ ჭეშმარიტებას; მაშინ მთელი მისი ცხოვრება გახდება არაფრით განპირობებულ, არაფრით თავსმოხვეულ არჩევანთა და გადაწყვეტილებათა ჯაჭვი, და იგი ყოველთვის თითქოსდა თავის ცხოვრებას შექმნის არაფრისაგან.
მაგრამ რამდენი წიგნიც უნდა დაწერონ ფილოსოფოსმა-ეგზისტენციალისტებმა თავიანთი თეორიების დასაცავად, მაინც გაურკვეველი რჩება, როგორაა შესაძლებელი ამ სამყაროში, სადაც ყველაფერი ცხოვრობს მიზეზობრივი კანონით, მხოლოდ ადამიანს შეუძლია რაღაც იდუმალი სახით გამორიცხოს თავის თავზე ამ კანონის მოქმედება და თვითონ დაიწყოს თავისი თავის შექმნა. პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ ის მხატვრული ნაწარმოებები, მაგალითად, ჟან-პოლ სარტრის `თავისუფლების გზები”, სადაც ეგზისტენციალისტები ცდილობენ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას, ფაქტიურად ამ კითხვაზე არანაირ პასუხს არ იძლევა. ისინი გვიჩვენებენ მოამბოხე ადამიანებს, რომლებმაც მტკიცედ არ იციან, რა უყონ საკუთარ თავს, რომლებიც იღებენ ახირებულ და ურთიერთსაწინაამდეგო გადაწყვეტილებებს, და რომლებიც მუდმივად განმარტავენ რაღაც გაურკვეველი განცდების აჩრდილებს, მისწრაფებებს, განწყობებს, სურვილებს; ამგვარად გათავისუფლებული ადამიანი პარადოქსულად იქცევა ამ ცარიელი და არაფრისმომცემი თავისუფლების მონად. ამგვარი სიის გაგრძელება შეიძლება თითქმის უსასრულობამდე. თავისუფლების ყოველი რეცეპტი ნამდვილად ეყრდნობა რაღაც ჭეშმარიტებას, მაგრამ ყოველთვის ასე გამოდის, რომ ეს კავშირი _ როგორ გამომდინარეობს ამ ჭეშმარიტებისაგან თავისუფლება, აღმოჩნდება გაუგებარი, არაფრით გამართლებული, მოუხელთებელი და განუსაზღვრელი.
გარეგნულად, ფორმალურად ქრისტიანობაც თითქოს იგივეს ამბობს: `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ.” მაგრამ ეს მხოლოდ გარეგნული, ფორმალური მსგავსებაა, რადგან რეალურად ქრისტე ადამიანებს არ აუწყებს რაიმე განყენებულ ჭეშმარიტებას, არ აძლევს კიდევ ერთ თეორიას _ თავისუფლების მსახურმა თითქოსდა აუცილებლად უნდა განსაზღვროს და უზრუნველყოს თავისუფლება; რადგან საიდუმლოება, რომელზედაც ქრისტე საუბრობს, არ არის არც თეორია, არც დოქტრინა, არც ფილოსოფია და არც იდეოლოგია; რადგან ჭეშმარიტების შესახებ იგი ამბობს: `მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხორებაი” (იოვანე, 14:6). ჭეშმარიტება აქ გვევლინება არა სიტყვებისა და თეორიების სახით, არამედ ქრისტეს პიროვნებასთან ცოცხალ ერთობასა და ადამიანის _ ძე კაცის მხოლოდ ერთადერთ და განუმეორებელ სახეში. `მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხორებაი” და ამიტომ აქ თავისუფლება არ არის ახსნილი, და არ არის განსაზღვრული, არამედ მოვლენილია (გამოცხადებულია). ადამიანი, რომელიც ამბობს ამ სიტყვებს, თავადაა თავისუფალი. და Mმთელი სახარება თავისი არსით სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროსათვის ბოლომდე თავისუფალი კაცისა და, ამდენად, თავისუფლების მოვლინება (გამოცხადება). რაშია ქრისტეს თავისუფლება? იმაში ხომ არა, რომ, თავისუფლების ჩვენეული კნინი გაგების შესაბამისად, მუდმივად ვცვალოთ ჩვენი შეხედულებები, ვიცხოვროთ საკუთარი თვითნებობებით, გავხადოთ საკუთარი თავი სამყაროს ცენტრად, ვემსახუროთ საკუთარ თავს? არა, რა თქმა უნდა, არა, რადგან მთელი მისი ცხოვრება არის ერთი განუწყვეტელი მსახურება ადამიანებისა, ერთი სრული თავგანწირვა, ერთი სრულყოფილი სიყვარული. იმაში, რომ ეძიო საკუთარი ბედნიერება და კეთილდღეობა? იმაში, რომ არ იტანჯო? არა, რადგან ქრისტე ნებაყოფლობით მიეცა შეურაცხყოფასაც, ტანჯვასაც, სიკვდილსაც. მაშ, რაშია მაშინ ქრისტეს თავისუფლება? რა თქმა უნდა, უწინარეს ყოვლისა, მისი პიროვნების სრულყოფილ მთლიანობაში (სისრულეში), ბოროტებისაგან, ბოღმისაგან, შიშისაგან მის სრულ დამოუკიდებლობაში, ნათლითა და სიყვარულით მის სრულყოფილ სისავსეში. აქ თავისუფლება არის არა რაიმე ცარიელი ფორმა, რომელშიც ყოველთვის შეიძლება ახირებების შესაბამისად ჩაასხა ნ

[ნონა]

ქრისტიანული სიყვარულის შესახებ


ჩვენ ისე შევეჩვიეთ სიტყვათშეხამებას _ `ქრისტიანული სიყვარული”, იმდენი ქადაგება მოვისმინეთ მასზე და იმდენი მოწოდება ქრისტიანული სიყვარულისკენ, რომ ძნელი ხდება ჩაწვდე იმ მარადიულ სიახლეს, იმ უჩვეულოს, რასაც ეს სიტყვები შეიცავს. ამ სიახლეზე თვით უფალი მიუთითებს მოწაფეებთან თავის გამოსათხოვარ საუბარში: `მცნებასა ახალსა მიგცემ თქუენ, რაითა იყუარებოდით ურთიერთას, ვითარცა მე შეგიყუარენ თქუენ, რაითა თქუენცა იყუარებოდით ურთიერთას” (იოანე, 13:34). მაგრამ სიყვარულზე, სიყვარულის ღირებულებასა და სიმაღლეზე სამყარომ იცოდა ქრისტემდეც, და განა ძველ აღთქმაში არ ვპოულობთ ორ მცნებას _ ღმერთისადმი სიყვარულის შესახებ (მეორე სჯული, 6:5) და მოყვასისადმი სიყვარულის შესახებ (ლევიტელთა, 19:18), რომელთა შესახებ უფალმა თქვა, რომ მათ ეფუძნება სჯული და წინასწარმეტყველნი (მათე, 22:40)? მაშ, რა არის ახალი ამ მცნებაში, სხვათა შორის, სიახლე არა მხოლოდ მაცხოვრის მიერ ამ სიტყვების წარმოთქმის მომენტში, არამედ ყოველი ჟამისათვის, ყოველი ადამიანისათვის, სიახლე, რომელიც ყოველთვის რჩება სიახლედ?
ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად საკმარისია გავიხსენოთ ქრისტიანული სიყვარულის ერთი ძირითადი ნიშანთაგანი, როგორც ეს მითითებულია სახარებაში: `გიყუარდედ მტერნი თქუენნი” (მათე, 5:44). გვახსოვს კი, რომ ეს სიტყვები თავის თავში შეიცავს სხვას არაფერს, თუ არა გაუგონარ მოთხოვნას _ გვიყვარდეს ისინი, ვინც სწორედაც რომ არ გვიყვარს? და ამიტომ ეს სიტყვები მუდამ გვარყევს, გვაფრთხობს, და, რაც მთავარია, განგვსჯის. მართალია, სწორედ იმიტომ, რომ ეს მცნება გაუგონრად ახალია, მას ხშირად ვცვლით ჩვენი უკეთური, ადამიანური განმარტებებით _ ვსაუბრობთ მოთმენაზე, სხვისი აზრის პატივისცემაზე, ძვირუხსენებლობასა და მიტევებაზე. მაგრამ თავისთავად რაც უნდა დიდი იყოს თითოეული ეს სიქველე, მათი ერთობლიობაც კი ჯერ კიდევ არ არის სიყვარული. და ამიტომ ახალ მცნებას, სახარებით უწყებულს, ყოველთვის ვცვლით ძველით _ იმათ მიმართ სიყვარულით, რომლებიც ისედაც ადამიანურად გვიყვარს _ ახლობელთა, მეგობართა და თანამოაზრეთა სიყვარულით. მაგრამ, ამასთანავე, ვივიწყებთ, რომ ამის შესახებ, მხოლოდ ბუნებრივ, ადამიანურ სიყვარულზე სახარებაში ნათქვამია: `რომელსა უყუარდეს მამაი ანუ დედაი უფროის ჩემსა, არა არს იგი ჩემდა ღირს; და რომელსა უყუარდეს ძე ანუ ასული უფროის ჩემსა, იგი არა არს ჩემდა ღირს” (მათე, 10:37) და `რომელი მოვალს ჩემდა და არა მოიძულოს მამაი თვისი და დედაი თვისი და ცოლი და შვილნი და ძმანი და დანი და მერმე სულიცა თვისი, ვერ ხელეწიფების მოწაფე ყოფად ჩემდა” (ლუკა, 14:26). ხოლო თუ ქრისტესთან მისვლა მისი მცნებების აღსრულებასაც ნიშნავს, მაშინ აშკარაა, რომ ქრისტიანული სიყვარული არა მხოლოდ უბრალო ძალისხმევა, განვრცობა და `დაგვირგვინებაა” ბუნებითი სიყვარულისა, არამედ ძირეულად განსხვავდება მისგან და ეწინაღმდეგება კიდეც მას. იგი არის მართლაც ახალი სიყვარული, რომლის მსგავსი ამ სამყაროში არ არსებობს.


მაგრამ როგორღაა შესაძლებელი ამ მცნების აღსრულება? როგორ უნდა შეიყვარო ის, ვინც არ გიყვარს _ არა მხოლოდ მტრები ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, არამედ უბრალოდ უცხონი, შორეულნი, ადამიანები, რომლებსაც `ჩვენთან არ აქვთ ურთიერთობა”, ყველა ის, ვისაც ყოველწამიერად გვახვედრებს ცხოვრება?
ამ კითხვას მხოლოდ ერთი პასუხი აქვს. დიახ, ეს მცნება იქნებოდა საშინელი და აღუსრულებელი, ქრისტიანობა მხოლოდ სიყვარულის მცნებისაგან რომ შედგებოდეს. მაგრამ ქრისტიანობა არის არა მხოლოდ მცნება, არამედ გამოცხადებაცა და სიყვარულის ძღვენიც. და სიყვარულის მცნება სწორედ იმიტომ მოგვეცა მცნებად, რომ სიყვარული მცნების მოცემამდე მოგვენიჭა. ოღონდ `ღმერთი არს სიყუარული.”
მხოლოდ ღმერთს უყვარს იმ სიყვარულით, რომელზედაც საუბრობს სახარება. ადამიანს არ შეუძლია ასე უყვარდეს იმიტომ, რომ ეს სიყვარული არის თვით ღმერთი, მისი ღმრთაებრივი ბუნება. და მხოლოდ ღმერთის განხორციელებაში (განკაცებაში), ღმრთისა და ადამიანის შეერთებაში, ესე იგი იესო ქრისტეში, ღმრთის ძესა და ძე კაცისაში თვით ღმერთის ეს სიყვარული, უკეთესია ვთქვათ _ თვით ღმერთი-სიყვარულია მოვლენილი და მიძღვნილი ადამიანებისათვის. ქრისტიანული სიყვარულის სიახლე ისაა, რომ ახალ აღთქმაში ადამიანი მოწოდებულია უყვარდეს ღმრთაებრივი სიყვარულით, რომელიც გახდა ღმერთკაცობრივი სიყვარული, ქრისტეს სიყვარული. ქრისტიანული სიყვარულის მცნებაში კი არაა სიახლე, არამედ იმაში, რომ შესაძლებელი გახდა მცნების აღსრულება. ეკლესიაში ქრისტესთან შეერთება, ნათლობის საიდუმლოსა და ქრისტეს სისხლსა და ხორცთან ზიარების მეშვეობით ძღვნად ვიღებთ ქრისტეს სიყვარულს, ვეზიარებით მის სიყვარულს, და ქრისტე ცხოვრობს ჩვენში და ვუყვარვართ ჩვენ. `სიყუარული ღმრთისაი განფენილ არს გულთა შინა ჩუენთა სულითა წმიდითა, რომელი-იგი მოცემულ არს ჩუენდა” (რომაელთა მიმართ, 5:5), და ქრისტესგან მოგვეცა მცნება, ვიყოთ ქრისტეში და ქრისტეს სიყვარულში: `დაადგერით თქუენ ჩემ თანა და მე თქუენ თანა (...) რამეთუ თვინიერ ჩემსა არარაი ძალ-გიც ყოფად არცა ერთი (...) დაადგერით სიყუარულსა ჩემსა ზედა” (იოანე, 15:4-5, 9).
ქრისტეში ყოფნა ნიშნავს ყოფნას ეკლესიაში, რომელიც არის ქრისტეს სიცოცხლე, მოვლენილი და მოძღვნილი ადამიანებისათვის, და რომელიც ამიტომ ცხოვრობს ქრისტესმიერი სიყვარულით, მყოფობს მის სიყვარულში. ქრისტეს სიყვარული არის ეკლესიის ცხოვრების დასაწყისი, შინაარსი და მიზანი. იგი, არსებითად, არის ერთადერთი ნიშანი ეკლესიისა, რადგან ყველა სხვა დანარჩენი თვისება სიყვარულითაა მოცული: `ამით ცნან ყოველთა, ვითარმედ ჩემნი მოწაფენი ხართ, უკუეთუ იყუარებოდით ურთიერთას” (იოანე, 13:35). ეკლესიის სიწმინდე სიყვარულშია, რადგან იგი `...განფენილ არს გულთა შინა ჩუენთა სულითა წმიდითა” (ჰრომაელთა მიმართ, 5:5). სიყვარულში ეკლესიის მოციქულებრიობაა, რადგან იგი ყოველთვის და ყოველგან არის იგივე ერთიანი სამოციქულო კავშირი, `სიყვარულით შეკავშირებული კავშირი”. `ენასა ღათუ კაცთასა და ანგელოზთასა ვიტყოდი, ხოლო სიყუარული არა მაქუნდეს, (...) და მაქუნდეს ღათუ წინაისწარმეტყუელებაი და უწყოდი ყოველი საიდუმლოი და ყოველი მეცნიერებაი და მაქუნდეს ღათუ ყოველი სარწმუნოებაი ვიდრე მთათაცა ცვალებადმდე, და სიყუარული თუ არა მაქუნდეს, არა-ვე-რაი ვარ. და შე-ღათუ-ვაჭამო ყოველი მონაგები ჩემი და მივსცნე ხორცნი ჩემნი დასაწუველად, და სიყუარული არა მაქუნდეს, არარაივე სარგებელ არს ჩემდა” (1 კორინთელთა მიმართ, 13:1-3). და ამიტომ მხოლოდ სიყვარული ანიჭებს ნამდვილობასა და მნიშვნელობას ეკლესიის ყველა ამ ნიშანს _ სიწმინდეს, ერთიანობასა და მოციქულებრიობას.

მაგრამ ეკლესია არის სიყვარულის კავშირი არა მხოლოდ იმ მნიშვნელობით, რომ ეკლესიაში ყველას ყველა უყვარს, არამედ, უპირველესად, იმ მნიშვნელობით, რომ ყველასადმი ყველას სიყვარულით ეკლესია სამყაროს წინაშე მოავლენს ქრისტესა და მის სიყვარულს, მოწმობს ქრისტეზე, უყვარს სამყარო და იხსნის სამყაროს ქრისტეს სიყვარულით. ეკლესიას უყვარს ქრისტეში _ ეს ნიშნავს, რომ ეკლესიაში თვით ქრისტეს უყვარს სამყარო და მასში `ერთი იგი მცირეთაგანი ძმათა” (მათე, 25:40). ეკლესიაში თითოეული საიდუმლოდ იღებს ძალას, უყვარდეს ყველა `მოწყალებითა ქრისტე იესუისითა” (ფილიპელთა მიმართ, 1:8) და იყოს მატარებელი ამ მოწყალებისა სამყაროში.
სიყვარულის ეს ნიჭი გვეძლევა ლიტურგიაში, რომელიც არის სიყვარულის საიდუმლოება. უნდა ვიცოდეთ, რომ ეკლესიაში, ლიტურგიაზე ჩვენ მივდივართ სიყვარულისათვის, თვით ქრისტეს იმ ახალი ღმერთკაცობრივი სიყვარულისათვის, რომელიც გვეწყალობება, როცა შეკრებილნი ვართ მისი სახელით. ეკლესიაში მივდივართ, რათა კიდევ და კიდევ განეფინოს ღმრთაებრივი სიყვარული `გულთა შინა ჩუენთა”, რათა კვლავ და კვლავ შევიმოსოთ სიყვარულით (კოლასელთა მიმართ, 3:12-14), რათა ყოველთვის, შევადგენდეთ რა ქრისტეს სხეულს, მარადიულად ვიყოთ ქრისტეს სიყვარულში და ეს სიყვარული მოვუვლინოთ სამყაროს. ლიტურგიკული შეკრებით აღესრულება ეკლესია, ვეზიარებით ქრისტეს, მის სიცოცხლეს, მის სიყვარულს და, ჩვენ ბევრნი, ერთ სხეულს ვქმნით: `ეგრეთცა ჩუენ ყოველნი ერთ გუამ ვართ ქრისტეს მიერ, ხოლო თითოეული ურთიერთას ასოებ ვართ” (ჰრომაელთა მიმართ, 12:5).

მაგრამ ჩვენ, უძლურებსა და ცოდვილებს, მხოლოდ ამ სიყვარულის მონდომება და მის მისაღებად მომზადება შეგვიძლია. ძველად ურთიერწაკიდებულნი უნდა შერიგებოდნენ ერთმანეთს და მიეტევებინათ ერთმანეთისათვის მანამდე, სანამ ლიტურგიაში მიიღებდნენ მონაწილეობას. ყოველი ადამიანური უნდა აღსრულდეს, რათა ღმერთი დამკვიდრდეს ჩვენს სულში. მაგრამ ვკითხოთ საკუთარ თავს: მივდივართ თუ არა ლიტურგიაში მონაწილეობის მისაღებად ქრისტეს ამ სიყვარულისთვის, მივდივართ ნუგეშისცემისა და დახმარებისათვის მშიერნი და მწყურვალნი, თუ მშიერნი და მწყურვალნი ცეცხლისთვის, რომელიც წვავს ყველა ჩვენს უძლურებას, ყველა ჩვენს შეზღუდულობას, და სიღატაკეს და რომელიც გვაცისკროვნებს ახალი სიყვარულით? თუ გვეშინია, რომ ამ სიყვარულმა მართლა არ შეასუსტოს მთელი ჩვენი სიძულვილი მტრების მიმართ, მთელი ჩვენი `პრინციპული” განკითხვანი, განსხვავებანი და განყოფანი? ხომ არ გვსურს ფრიად ხშირად მშვიდობა იმათთან, ვისთანაც უკვე ვართ მშვიდობაში? მაგრამ თუ ეს ასეა, მაშინ არც ვიღებთ სივარულის ამ ნიჭს, რომელიც იძლევა საშუალებას, ნამდვილად განვაახლოთ და მარადიულად განვაახლოთ ჩვენი სიცოცხლე, მაშინ ჩვენ ვერ ვლახავთ ჩვენს შეზღუდულობას და რეალურად არ ვმონაწილეობთ ეკლესიაში.
არ დავივიწყოთ, რომ მოწოდება _ `ვიყუარებოდეთ ურთიერთას” არის მართალთა ლიტურგიის, ევქარისტიული მღვდელმსახურების საწყისი მოქმედება. რადგან ლიტურგია არის საიდუმლოება ახალი აღთქმისა, სასუფეველი სიყვარულისა და მშვიდობისა. და მხოლოდ ამ სიყვარულის მიღების საშუალებით შეგვიძლია, მოვიგონოთ ქრისტე, ვეზიაროთ ქრისტეს სისხლსა და ხორცს, მოველოდეთ ღვთის სასუფეველსა და `ცხოვრებასა მერმისა მის საუკუნისასა.”
`შეუდეგით სიყუარულსა” (1 კორინთელთა მიმართ, 14:1) _ ამბობს მოციქული. და სად უნდა შევუდგეთ, თუ არა იმ საიდუმლოებაში, რომელშიც თვით უფალი გვაერთებს ჩვენ თავის სიყვარულთან.
ალფა და ომეგა, 1995 წ. #2 (5).


1 `და შეიყუარო უფალი ღმერთი შენი ყოვლითა გულითა შენითა და ყოვლითა გონებითა შენითა და ყოვლითა ძალითა შენითა.”
2 `...და შეიყუარო მოყუასი შენი, ვითარცა თავი თვისი.”
3 ახალი აღთქმის ამ წინადადებაში სიტყვა `მოწყალება” რუსულად ნათარგმნია სიტყვა `სიყვარულით” (`სიყვარულითა ქრისტე იესუისითა”). შესაბამისად, მომდევნო წინადადებაშიც მამა ალექსანდრე იყენებს სიტყვა `სიყვარულს.”
4 `შეიმოსეთ უკეუ, ვითარცა რჩეულთა ღმრთისათა, წმიდათა და საყუარელთა, მოწყალებაი, შეწყნარებაი, სიტკბოებაი, სიმდაბლე, სიმშვიდე, სულგრძელებაი, თავს-იდებდით ურთიერთარს და მიჰმადლებდით თავთა თვისთა, უკუეთუ ვისმე აქუნდეს ვისთვისმე ბრალი. ვითარცა იგი ქრისტემან მიგმადლა თქუენ, ეგრეცა თქუენ მიჰმადლეთ მათ. და ამას ყოველსა ზედა სიყუარული, რომელ-იგი არს სიმტკიცე სრულებისაი” (კოლასელთა მიმართ, 3:12-14).

[ნონა]

სიკვდილის ქრისტიანული გაგების შესახებ


I. ვიტყვით პირდაპირ და მიკიბ-მოკიბვის გარეშე: ადამიანის ცნობიერებაში რელიგიის, ღმერთისა და რწმენის შესახებ საკითხი განუყოფელია სიკვდილის შესახებ საკითხისაგან, ან, უფრო სწორად, იმ საკითხისაგან, არის თუ არა სიკვდილის შემდეგ რაიმე. ეს არის ყბადაღებული, ადამიანის დაუსრულებლად მტანჯველი საკითხი იმქვეყნიურობისა და საიქიო ცხოვრების შესახებ. და იმდენად, რამდენადაც ამ საკითხზე რაიმე მეცნიერული, ესე იგი პოზიტიური, აშკარა, შემოწმებას დაქვემდებარებული მტკიცებულებები _ არც დადებითი, არც უარყოფითი არ არსებობს არც ერთი და არც მეორე მხარის სასარგებლოდ, ეს საკითხი მარად ღია რჩება და აგერ უკვე ათასეული წლების განმავლობაში მძაფრ და მტანჯველ კამათს იწვევს.
მართალია, იმქვეყნიური სამყაროს არსებობის უარმყოფელნი პრეტენზიას აცხადებენ იმაზე, რომ მათ რაღაც დაამტკიცეს მეცნიერულად, ესე იგი, დაამტკიცეს ის, რაც სწორედ პოზიტიურად და მეცნიერულად შეიძლება უარყო სიკვდილის შემდეგ რაღაცის არსებობაცა და სულის უკვდავებაც. მაგრამ ყველა ეს მტკიცებულება შეიძლება დაამსხვრიო ისე, როგორც მათ თითქმის ერთი ხელისმოსმით ამსხვრევს ვლადიმერ ნაბოკოვი ერთ-ერთი თხრობისას (ამასთან, შევნიშნავთ, რომ თვით ნაბოკოვი ურწმუნოა).
თავის ერთ-ერთ რომანში ხანგრძლივი და მტანჯველი ავადმყოფობის შემდეგ კვდება ადამიანი; სიკვდილამდე რამდენიმე წუთით ადრე იგი გონს მოვიდა, გამოფხიზლდა ხანგრძლივი ბოდვისაგან, და მას მთელი თავისი ძალით უკანასკნელად უბრუნდება კითხვა: არის თუ არა რაიმე იქ _ სიკვდილის შემდეგ, თუ არა. ოთახში, სადაც წევს ავადმყოფი, ფარდები დაშვებულია და ფანჯრის მიღმა ისმის წყლის წანწკარი. და, აი, მომაკვდავი თავისთვის ამბობს: `რა თქმა უნდა, არაფერი არ არის, ეს ისევე ნათელი და აშკარაა, როგორც ის, რომ ფანჯრის მიღმა წვიმს.” `სხვათა შორის კი, _ შენიშნავს ნაბოკოვი, _ ფანჯრის მიღმა ანათებდა სიხარულით სავსე გაზაფხულის მზე და ზედა სართულის მობინადრე ქალბატონი ფანჯრის რაფაზე მდგარ ყვავილებს რწყავდა და წყალი წანწკარით იღვრებოდა ქვედა ფანჯარაზე.”
ასე ირონიულად უარყოფს ნაბოკოვი ყველა ეგრეთწოდებულ `მტკიცებულებას” _ დიახ, ცხადი და აშკარაა, რომ წვიმს, სინამდვილეში კი სულაც არ წვიმს _ მზეა.
ამიტომ, აშკარაა, რომ მეცნიერებას არ უნდა მიმართო კითხვებით იმქვეყნიური ცხოვრებისა და იმის შესახებ, რა ხდება სიკვდილის შემდეგ. არსებითად, მეცნიერების იმქვეყნიურობასთან არაფერი ესაქმება, რადგან საქმე ისაა, რომ მეცნიერება დაკავებულია ამქვეყნიური სამყაროთი, და მისი ყველა მეთოდი, ინსტრუმენტი, ჰიპოთეზა და დასკვნა მიმართული და მორგებულია მხოლოდ ამქვეყნიურისაკენ, მისი შეწავლისაკენ.
მაგრამ თუ არა მეცნიერებას, მაშინ _ ვის, ან რას? ფილოსოფიას? დიახ, საკაცობრიო აზრის გარიჟრაჟიდან დაწყებული ფილოსოფია ცდილობდა ამ მტანჯველი კითხვისათვის საბოლოო პასუხის გაცემას.
პლატონის სახელგანთქმული დიალოგი `ფედონი” მთლიანად ეძღვნება სულის უკვდავების მტკიცებას. ეს, დიდი ალბათობით, ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა წიგნია, რომელიც დაწერილა ამ მტანჯველ თემაზე. და, ცხადია, შემთხვევითი არაა, რომ მეორე ლიტერატურული ნაწარმოების გმირი ალდანოვის ერთ რომანში [4] სიცოცხლის თვითმკვლელობით დასრულებამდე ციებიანივით ეძებს სწორედ ამ წიგნს. `აი, ახლა გავიგებ, _ ამბობს იგი, _ არის თუ არა იქ რაიმე, თუ არ არის.” წიგნს კი იგი ვერ პოულობს.
და მაინც, როგორც ჩანს, პლატონის მტკიცებულებებიც მოქმედებს მხოლოდ იმათზე, ვისაც უკვე პლატონის გარეშეც სწამს სულის უკვდავება. რაღაც არ ისმის კაცობრიობის მთელი ისტორიის მანძილზე, რომ ვიღაცას ეთქვას პლატონის `ფედონის” წაკითხვის შემდეგ _ დიახ, მე ადრე არ მწამდა სულის უკვდავება, მაგრამ, აი, პლატონმა დაამტკიცა სულის უკვდავება და ამიტომ ახლა მჯერა ამისი.
იგივე შეიძლება ითქვას თითქმის ყველა ფილოსოფიურ მცდელობაზე, დაამტკიცოს სულის უკვდავება; ამასთანავე, პლატონისმიერი მტკიცებების მსგავსი მცდელობების დამატებითი სირთულე ან კიდევ ნაკლი ისაა, რომ სხვა სამყაროს არსებობის დამტკიცების მიზნით ისინი, არსებითად, ხრავენ რეალობას, ამქვეყნიური სამყაროს ღირებულებას.
`ბრძენის მთელი ცხოვრება, _ ამბობს პლატონი, არის ერთი დაუსრულებელი სიკვდილი.” ამ სამყაროში მხოლოდ ტანჯვაა, მხოლოდ უაზრობაა, მხოლოდ ცვლილებებია, მაშასადამე, _ ასეთია პლატონის არგუმენტი, _ უნდა არსებობდეს სხვა სამყარო, სადაც სრული ბედნიერებაა, მარადიულობაა, ნეტარებაა, უცვლელობაა. და ასე თითქმის ყოველთვის _ აქ ცუდია, ამიტომ ელოდეთ იმას, რაც იქაა.
მაგრამ სწორედ ხომ ჩვენი, ჩვენთვის ცნობილი ერთადერთი სამყაროს ამგვარი განძარცვის წინააღმდეგ, ამ სამყაროს უარყოფის, გაუფასურებისა და უაზრობადქცევის წინააღმდეგ მოხდა დიდი ამბოხი სამყაროში, სწორედ ამის წყალობით მოხდა დიდი განდგომა ადამიანისა რელიგიისაგან. რადგან შეუძლებელია იყოს ისე, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო და სიცოცხლე, და მთელი მათი სილამაზე, და მთელი მათი შესაძლებლობანი მხოლოდ იმისათვის, რომ ადამიანმა უარყოს ისინი და განუდგეს მათ რაღაც უცნობის, მხოლოდ დაპირებული სხვა სამყაროს გულისთვის? რადგანაც სწორედ ამისკენ მოგვიწოდებს რელიგია, ყველა რელიგია, ამიტომ _ შორს რელიგია, მის გარეშეც გავძლებთ, და რაც შეიძლება, უკეთ ვიცხოვრებთ აქ, დედამიწაზე.
და გამოდის ისე, რომ ფორმალურად კაცობრიობა როგორღაც ორ ბანაკად გაიყო, რომლებიც მუდმივად მტრობენ ერთმანეთს _ რის გამო? სიკვდილის გამო. სიკვდილის საზრისის გამო. ერთნი მიღმიერი, იმქვეყნიური სამყაროს სახელით მართლაც აუფასურებენ ამქვეყნიურ სამყაროს, ამ ცხოვრებას, თვლიან მას უაზრობისა და ბოროტების წილხვდომილად, რადგან მხოლოდ იქ, _ ამბობენ ისინი, _ არ არის უაზრობა და არ არის ბოროტება. მეორენი ამქვენიურობის, აქაურობის სახელით უარყოფენ ნებისმიერი სახით მარადიულობის არსებობის შესაძლებლობას, მაგრამ ამით ადამიანს შემთხვევით, წამიერ, დროით შემოზღუდულ არსებად აქცევენ.
მაგრამ შეიძლება თუ არა, ერთი ამათთაგანი ჩავთვალოთ საკითხის მისაღებ გადაწყვეტად? ნუთუ მართალია: არჩევანი, რომელიც ჩვენს წინაშე დგას, _ ესაა არჩევანი, საბოლოო ჯამში, ორ უაზრობას შორის? ერთი მხრივ, რწმენა შემოქმედი ღმერთისა და მისი ქმნილების უარყოფა, ღვთაებრივი სამყაროსაგან გაქცევის წყურვილი; მეორე მხრივ, მიღება სამყაროსი, რომელიც საშინელია თავისი უაზრობით, რადგან ერთადერთი ის, ვისაც შეუძლია ისარგებლოს და დატკბეს ამ სამყაროთი _ ადამიანი, ამ სამყაროში შემთხვევითი სტუმარია და განწირულია სრული განადგურებისათვის. და, აი, ამ უაზრობასა და საშინელ დილემას მივყავართ იმ კითხვამდე, რომელიც თითოეულმა ჩვენგანმა უნდა დაუსვას საკუთარ თავს _ ჩემი სულის სიღმეში რა დამოკიდებულება მაქვს ამ მოუშორებელი, ყველას წინაშე არსებული, სიკვდილის შესახებ მარადიული კითხვის მიმართ?
რას ამობს ამ საკითხზე ქრისტიანული რწმენა, რომელიც აგებულია სიკვდილის ძლევასა და აღდგომაზე? აი, კითხვები, რომელთაგან იწყება მტანჯველი, უსაშველოდ მტანჯველი სიკვდილის პრობლემის ნამდვილი განხილვა. და, იქნებ, მთელი საქმე ისაა, რომ დადგა დრო, გაბედულად და მორჩილებით მივუდგეთ ამ საკითხს?
`უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი“ (1 კორინთელთა, 15:26). _ ასე წერს ქრისტიანობის ადრეულ გარიჟრაჟზე მოციქული პავლე, რომელიც ქრისტესკენ მოექცა ქრისტეს მძვინვარე დევნის შემდეგ, ქრისტიანების მიმართ მძაფრი სიძულვილის შემდეგ.
ჩემს წინა საუბარში ვამბობდი, რომ სიკვდილის შესახებ საკითხი, უფრო სწორად, გაუგებრობა სიკვდილის შესახებ, დგას ადამიანის ცნობიერების, და საბოლოო ჯამში, სიცოცხლისადმი ადამიანის დამოკიდებულების გულისგულში; ის, რასაც ვუწოდებთ მსოფლაღქმას, ან მსოფლმხედველობას, სიღრმისეულად განპირობებულია ადამიანის დამოკიდებულებით სიკვდილისადმი. ასევე ვამბობდი, რომ არსებობს ძირითადად ორი ასეთი, ორი აშკარად არადამაკმაყოფილებელი დამოკიდებულება, რომელთაგან არც ერთი იძლევა ნამდვილ პასუხს და არც მეორე.
ერთი მხრივ, ეს არის ერთგვარი უარყოფა სიცოცხლისა სიკვდილის სახელით: მე დავიმოწმე ბერძენი ფილოსოფოსის _ პლატონის სიტყვები: `ბრძენის მთელი ცხოვრება, _ ამბობდა იგი, არის ერთი დაუსრულებელი სიკვდილი.” აქ, ისევე როგორც ბევრ რელიგიაში, იმარჯვებს სიკვდილის მოუშორებლობა, გარდაუვალობა, რაც აუფასურებს სიცოცხლეს, რადგან თუ სიკვდილი გარდაუვალია, მაშინ უმჯობესია, ყველა იმედი, ყველა სასოება მივმართოთ იქეთკენ, იდუმალ იმქვეყნიურ სამყაროში.
მაგრამ ამ პასუხს არადამაკმაყოფილებელს ვუწოდებ იმიტომ, რომ სწორედ ამ მიღმიერი სამყაროს შესახებ არ იცის არაფერი ადამიანმა. და როგორ შეიძლება შენი სიყვარულის საგნად აქციო ის, რაც არ იცი? აქედან იბადება კაცობრიობის ამბოხება ამ `დასაფლავებათა” და `დაკრძალვათა” რელიგიების მიმართ, იბადება ნაღველით განმსჭვალული მსოფლმხედველობის უარყოფა. მაგრამ უარყოფს რა მათ ამქვეყნიური ცხოვრებისათვის, ადამიანი მაინც ვერ თავისუფლდება სიკვდილის თავსმოხვეული შეგრძნებისა და განცდისაგან. პირიქით, მარადიულობის პერსპექტივადაკარგული, იგი ხდება კიდევ უფრო მყიფე, კიდევ უფრო ეფემერული (მოჩვენებითი) ამ ქვეყანაზე. `და ჩვენც დავივლით / ფანრებით ბინებს,/ და ასევე მოვძებნით,/ და ასევე მოვკვდებით”, _ წერდა პასტერნაკი [5].
და მთელი თანამედროვე ცივილიზაცია განმსჭვალული აღმოჩნდა მძაფრი სურვილით, ჩაახშოს სიკვდილის ეს შიში და, აქედან გამომდინარე, როგორც წვეთ-წვეთად მომდინარე შხამი, სიცოცხლის უაზრობის განცდა. რა არის ასეთი დაძაბული ბრძოლა რელიგიასთან, თუ არა უგუნური მისწრაფება, ადამიანის ცნობიერებიდან ამოიძირკვოს სიკვდილის ხსოვნა, სიკვდილის საკითხი და, შესაბამისად, კითხვა: რისთვის ვცხოვრობ ამ მოკლე მყიფე ცხოვრებით?
ამრიგად, ორი პასუხი, რომელიც საბოლოო ჯამში არანაირი ნამდვილი პასუხის მომცემი არაა. და ეს, როგორც უკვე ვთქვი, გვაიძულებს დავსვათ კითხვა, რას ამბობს სიკვდილის შესახებ ქრისტიანობა, რადგან იმ შემთხვევაშიც კი, თუ არაფერი ვიცით ქრისტიანობის შესახებ, არ შეიძლება ბუნდოვნად მაინც არ გვახსოვდეს, რომ ქრისტიანობის დამოკიდებულება სიკვდილისადმი განსხვავებულია, და ეს მიდგომა ვერ დაიყვანება იმ ორი პასუხიდან ერთ-ერთზე, რომლებზედაც ზემოთ ვისაუბრეთ.


2. `უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი.“ და, აი, თითქოს მაშინვე სხვა განზომილებაში ვხვდებით: სიკვდილი _ ესაა მტერი, რომელიც უნდა განქარდეს (გაქრეს). და, აი, ჩვენ აღმოვჩნდით ძალიან შორს პლატონისა და მისი ძალისხმევისაგან, რომლითაც იგი გვაიძულებდა არა მხოლოდ შევგუებოდით აზრს სიკვდილის შესახებ, არამედ შეგვყვარებოდა ეს აზრი, და თვით ჩვენი ცხოვრება გვექცია `სიკვდილში ვარჯიშად.”
ქრისტე ტირის თავისი გარდაცვლილი მეგობრის ლაზარეს საფლავთან _ როგორი შემძვრელი მოწმობაა! იგი არ ამბობს: `სამაგიეროდ იგი ახლა სამოთხეშია, იგი კარგადაა; იგი გათავისუფლდა ამ მძიმე და მწუხარე ცხოვრებისაგან.” ქრისტე არ ამბობს ყოველივე იმას, რასაც ჩვენ ვამბობთ ჩვენს საცოდავ, უნუგეშო სანუგეშებელ ფრაზებში.
იგი არაფერს ამბობს, იგი ტირის. და შემდეგ, სახარების მიხედვით, ქრისტე აღადგენს თავის მეგობარს, ესე იგი ქრისტე აბრუნებს ლაზარეს სწორედ იმ ცხოვრებაში, რომლისგან გათავისუფლებაც უნდა მივიღოთ ისე, თითქოს ამ ცხოვრებისაგან გათავისუფლება სიკეთე იყოს.
და შემდეგ, განა ქრისტიანობის ცენტრში პასქა არ დგას, მისი სასიხარულო უწყებით იმის შესახებ, რომ სიკვდილი დამარცხებულია? `სიკვდილითა სიკვდილი დათრგუნა” _ განა ქრისტიანობა სამყაროში არ შემოვიდა და არ გაიმარჯვა მასზე ასწლეულებით ამ გაუგონარი უწყებით იმის შესახებ, რომ `დაინთქა სიკუდილი ძლევითა?” (1 კორინთელთა მიმართ, 15:54). განა ქრისტიანული რწმენა არ არის უპირველესად რწმენა ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომისა? იმის რწმენა, რომ აღდგებიან მკვდარნი და საფლავად მყოფნი განიხარებენ?
დიახ, რა თქმა უნდა, ყველაფერი ეს ასეა, მაგრამ, ალბათ, თვით ქრისტიანობაში, და თვით ქრსიტიანებში ასევე შესუსტდა ეს ძლევამოსილი, ეს ნამდვილად ახალი და ამქვეყნიური სამყაროს თვალსაზრისით უგუნური რწმენა; და ქრისტიანებმაც ნელ-ნელა დაიწყეს დაბრუნება პლატონთან, რომლის ნაშრომეშიც დაპირისპირებულია არა სიცოცხლე და სიკვდილი, როგორც ორი მტერი, არამედ დაპირისპირებულია ორი სამყარო: `ამქვეყნიური” და `იმქვეყნიური” სამყარო, რომელშიც, თითქოსდა, ნეტარებენ ადამიანთა უკვდავი სულები.
მაგრამ ქრისტე ხომ სულაც არ საუბრობდა სულის უკვდავების შესახებ, იგი ლაპარაკობდა მკვდრის აღდგომაზე! და როგორ არ უნდა დაინახო, რომ ამ ორ მოვლენას შორის მთელი უფსკრული დევს! რადგან თუ საქმე მხოლოდ სულის უკვდავებაშია, მაშინ არანაირი სიკვდილიც არ არსებობს, და მაშინ რა საჭიროა ყველა ეს სიტყვა სიკვდილის ძლევაზე, მის რღვევაზე და მკვდართა აღდგომაზე?
`უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი.“ მაშ, ვკითხოთ საკუთარ თავს: რა აზრით არის სიკვდილი მტერი? რისი მტერია იგი? და როგორ გახდა ეს მტერი ქვეყნის თავადი და სიცოცხლის მეუფე? გახსოვთ ვლადიმერ სოლოვიოვის ლექსი: `სიკვდილი და დრო მეფობენ ქვეყანაზე, _ შენ მეუფეებად ნუ უხმობ მათ...”[6]? მაგრამ როგორ შეგვიძლია, მეუფეები არ ვუწოდოთ ყოველივე იმას, რაც გახდა არსებობის ნორმა, არსებობის კანონი, რასაც უკვე დიდიხანია შეურიგდა თვით ადამიანი, რომლის საწინააღმდეგოდ პროტესტი და აღშფოთება თვით ადამიანმა შეწყვიტა და თავის ფილოსოფიაში, თავის რელიგიასა და კულტურაშიც იგი ეძებს ამ მტერთან რაიმენაირად შერიგებისა და კომპრომისის გზებს? დიახ, გაუგონარია ქრისტიანული სწავლება სიკვდილის შესახებ და თვით ქრისტიანები არ იცავენ ამ სწავლებას, რადგან ქრისტიანობა ეხება არა სიკვდილთან შერიგებას, არამედ სიკვდილის წინააღმდეგ ამხედრებას. და როცა ამის შესახებ ამბობენ ისე, როგორც წერდა უჭკუო რუსი ფილოსოფოსი ფედოროვი, მაშინვე ისმის გონების ხმა, შერიგების ხმა, გარდაუვალობის მაუწყებელი ხმა. მაგრამ თუ ეს ასეა, ვიმეორებ, მაშინ უაზროა ქრისტიანული რწმენა, რადგან პავლე მოციქულმა თქვა: `უკუეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაი ესე ჩუენი და ცუდად არს სარწმუნოებაი ეგე თქუენი (1 კორინთელთა, 15:14)”. აი, ამ თემის, სიკვდილის ქრისტიანულ გაგების განხილვას დავიწყებთ ჩვენს შემდგომ საუბარში.


3. ჩემს განვლილ საუბარში მე ვახსენე სახარებისეული თხრობა თავისი მეგობრის ლაზარეს საფლავთან მტირალი ქრისტეს შესახებ. საჭიროა, კიდევ ერთხელ დავფიქრდეთ ამ ცრემლების აზრის შესახებ, რადგან აქ, ამ მომენტში, აღსრულდება ერთგვარი რევოლუცია რელიგიის შიგნით, სიკვდილისადმი მარადიული რელიგიური დამოკიდებულების შიგნით.
მე უკვე ვისაუბრე ამ რევოლუციის არსზე. ამ მომენტამდე რელიგიის არსი, ისევე როგორც ფილოსოფიის არსი იყო ადამიანის სიკვდილთან შეგუება, სიკვდილის, თუ ეს შესაძლებელი იყო, სასურველად ქცევა. სიკვდილი, როგორც გათავისუფლება სხეულის ტყვეობისაგან; სიკვდილი, როგორც ტანჯვისაგან თავდაღწევა; სიკვდილი, როგორც თავდაღწევა ამ ცვალებადი, ამაო, ბოროტი სამყაროსაგან; სიკვდილი, როგორც დასაწყისი მარადიულობისა _ აი, საკუთრივ, ჯამი რელიგიური და ფილოსოფიური სწავლებისა ქრისტემდე და ქრისტეს გარეშე _ ძველი რელიგიებისა, ბერძნული ფილოსოფიისა, ბუდიზმისა და სხვა. მაგრამ ქრისტე ტირის საფლავთან და ამით გამოხატავს თავის აღშფოთებას სიკვდილის მიმართ, თავის უარყოფას, მიიღოს სიკვდილი და შეურიგდეს მას. უეცრად სიკვდილი როგორღაც აღარ არის ბუნებრივი, ნატურალური მოვლენა, სიკვდილი წარმოჩინდება როგორც მოვლენა, რომელიც არ უნდა არსებობდეს, როგორც არაბუნებრივი, საშინელი და მახინჯი მოვლენა, რომელიც ცხადდება მტრად. `უკანაისკნელ მტერი იგი განქარდეს _ სიკუდილი“.
და იმისათვის, რომ ვიგრძნოთ მთელი სიღრმე, მთელი რევოლუციურობა ამ ცვლილებისა, უნდა დავიწყოთ სულ თავიდან, სიკვდილისადმი ამ სრულიად ახალი, გაუგონარი დამოკიდებულების წყაროებით. ეს წყაროები კი ზღვრული სიმოკლით განსაზღვრული და აღწერილია წმინდა წერილის სხვა ადგილზე, სადაც ნათქვამია: `რამეთუ ღმერთმან სიკუდილი არა დაჰბადა” (სიბრძნე, 1,13), და ეს ნიშნავს, რომ სამყაროში, ბუნებაში გამეფდა და მეფობს რაღაც, რაც არ მოდის ღმერთისაგან, რაც არ ისურვა ღმერთმა, რაც არ შექმნა ღმერთმა, რაც ღმერთის წინააღმდეგ და ღმერთის გარეთაა.
ღმერთმა შექმნა სიცოცხლე. ღმერთი ყოველთვის და ყველგან იწოდება თვით სიცოცხლედ და სიცოცხლისმომნიჭებლად. ღმერთი, ბიბლიის მარად ბავშვურ, მარად ახალ თხრობაში ხარობს თავისი სამყაროთი, სამყაროს ნათლით აღვსებისა და სიცოცხლის სიხარულის გამო.
თუ გავამძაფრებთ და ბოლომდე მივიყვანთ ბიბლიურ თხრობასა და გამოცხადებას, შეიძლება ვთქვათ, რომ სიკვდილი ღმერთის უარყოფაა, და თუ სიკვდილი ნატურალურია, თუ იგი ბოლო სიმართლეა სიცოცხლისა და სამყაროს შესახებ, უმაღლესი და გარდაუვალი კანონია ყოველი არსებისა, მაშინ ღმერთი არ არსებობს, მაშინ ტყუილი ყოფილა მთელი ეს თხრობა შექმნის, სიცოცხლის სიხარულისა და ნათლის შესახებ.
მაგრამ მაშინ ძირითადი, ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყველაზე ღრმა საკითხი მთელი ქრისტიანული რწმენისა არის საკითხი იმის შესახებ, საიდან წარმოიშვა სიკვდილი, როგორ და რატომ გახდა სიცოცხლეზე ძლიერი, როგორ და რატომ გაბატონდა ისე, რომ თვით სამყარო გახდა ერთგვარი კოსმიური სასაფლაო, ადგილი, სადაც სიკვდილმისჯილ ადამიანთა ჯგუფი ან შეშინებული და შეძრწუნებულია, ან სიკვდილის დავიწყების მცდელობისას ამაოებას ეძლევა ერთ სამყაროსეულ ყოვლისმშთანთქმელ საფლავში?
ამ კითხვას ქრისტიანობა ასევე მტკიცედ, მოკლედ და დამაჯერებლად პასუხობს. აი, ეს პასუხი: `... ცოდვაი სოფლად შემოხდა და ცოდვისა ძლით _ სიკუდილი” (რომაელთა მიმართ, 5:12). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქრისტიანისათვის სიკვდილი, უპირველესად, ზნეობრივი რიგის მოვლენაა, სულიერი კატასტროფაა. რაღაცნაირი უღრმესი, გამოუთქმელი აზრით ადამიანმა ისურვა სიკვდილი, ან შეიძლება, უკეთ ვთქვათ, არ მოინდომა ის ცხოვრება, რომელიც თავისუფლად, სიყვარულსა და სიხარულში მისცა მას ღმერთმა.
სიცოცხლე, და განა ამას მტკიცება სჭირდება? _ არის ერთი მთლიანი დაქვემდებარება. ადამიანს, წმინდა წერილის სიტყვებით რომ ვთქვათ, არ აქვს სიცოცხლე თავის თავში. იგი სიცოცხლეს ყოველთვის იღებს გარედან, სხვებისგან, და იგი ყოველთვის დამოკიდებულია სხვაზე: ჰაერზე, საკვებზე, სინათლეზე, სითბოზე, წყალზე; და ამიტომაც ასეთი ძალითაა ხაზგასმული ეს დამოკიდებულება მატერიალიზმში. და მატერიალიზმი ამაში მართალია, რადგან ადამიანი ბუნებით, ბიოლოგიურად, ფიზიოლოგიურად მართლაც ექვემდებარება სამყაროს.
მაგრამ იქ, სადაც მატერიალიზმი ხედავს უმაღლესი დონის ჭეშმარიტებას სამყაროსა და ადამიანზე (მატერიალიზმი ხომ ამ დეტერმინიზმს იღებს როგორც ბუნების თავისთავად ცხად კანონს), იქ ქრისტიანობა ხედავს სამყაროსა და ადამიანის დაცემასა და შერყვნას, ხედავს იმას, რასაც პირველქმნილ ცოდვას უწოდებს.
რადგან ბიბლიურ თხრობაში ღმერთი ადამიანს აძლევს სამყაროს როგორც საკვებს, და ეს ნიშნავს, რომ საკვები, ღმერთის ძღვენი, ადამიანს მიეცა იმისათვის, რომ ადამიანმა იცოცხლოს; მაგრამ სიცოცხლე არ არის თვით საკვებში და არ არის დამოკიდებული სამყაროსაგან, არამედ სიცოცხლე ღმერთშია და ღმერთისგანაა. ადამიანი ცოცხალია ღმერთით; ესაა არსი საოცარი თხრობისა იმის შესახებ, თუ როგორ ესაუბრებოდა ღმერთი ადამიანს `მიმწუხრს” (დაბადება, 3:8-19).
სამყარო _ ეს არის ღმერთის მიერ თავისი თავის მარადიული გამოცხადება ადამიანისათვის, ეს მხოლოდ ურთიერთობის საშუალებაა, ეს არის მუდმივი, თავისუფალი და სასიხარულო შეხვედრა სიცოცხლის ერთადერთ შინაარსთან _ თვით სიცოცხლის სიცოცხლესთან _ ღმერთთან.
`თქვენთვის შეგვქმენი შენ, უფალო, და მანამ არ დამშვიდდება გული ჩვენი, სანამ არ გიპოვით თქვენ!” (ნეტარი ავგუსტინე).
მაგრამ, აი, _ და ესაა ცოდვის შესახებ ქრისტიანული სწავლების არსი _ სწორედ ღმერთთან სიცოცხლე და ღმერთისთვის სიცოცხლე არ მოინდომა ადამიანმა. მან თვით თავის თავში დაინახა სიცოცხლის მიზანიც, საზრისიცა და შინაარსიც. და საკუთარი თავის და არა ღმერთის ამ თავისუფალი არჩევანით, საკუთარი თავისათვის ღმერთთან შედარებით უპირატესობის მინიჭებით ადამიანი, ისე რომ ბოლომდე არ ჰქონდა ეს გააზრებული, გახდა სამყაროს მონა, სამყაროსაგან თავისი დაქვემდებარების მონა. იგი ჭამს, რათა იცოცხლოს, მაგრამ თავის საკვებში იგი ეზიარება მოკვდავს, რადგან საკვებში არ არის სიცოცხლე, როგორც ასეთი.
`ადამიანი არის ის, რასაც ჭამს”, _ თქვა ფოიერბახმა. დიახ, ეს მართალია, მაგრამ ადამიანი ჭამს მხოლოდ-ღა იმას, რაც მოკვდა; ის ჭამს, რათა იცოცხლოს, და დაიწყო ცხოვრება იმისათვის, რომ ჭამოს, და ამ უგუნურ და მანკიერ წრეშია დამარხული ადამიანული ცხოვრების საშინელი დეტერმინიზმი.
ამგვარად, სიკვდილი არის მოწამლული და მუდმივად რღვევადი სიცოცხლის ნაყოფი, იმ სიცოცხლის რღვევის ნაყოფი, რომელშიც ადამიანი თავისუფალი ნებით დაემორჩილა მოკვდავს, სამყაროს, რომელსაც საკუთარ თავში არ აქვს სიცოცხლე.
`...ღმერთმან სიკუდილი არა დაჰბადა.” სამყაროში სიკვდილი შემოიყვანა ადამიანმა, რომელმაც თავისუფალი ნებით მოინდომა სიცოცხლე თავისთვის და თავის თავში, რომელმაც თავი განაშორა სიცოცხლის წყაროს, მიზნისა და შინაარსისაგან _ ღმერთისაგან, და ამიტომ სიკვდილი გახდა ცხოვრების უზენაესი კანონი. სიკვდილი, როგორც რღვევა, სიკვდილი, როგორც განშორება, სიკვდილი როგორც დროებითობა, წარმავლობა, ქვეყნიერებაზე არსებული ყოველივეს მოჩვენებითობა.
თავის დასამშვიდებლად ადამიანმა ააგო ოცნება სხვა სამყაროს შესახებ, სადაც არ არის სიკვდილი, და ამიტომ ამქვეყნიურობა სიკვდილის კერძად აქცია და ბოლომდე დაუქვემდებარა იგი სიკვდილს. და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი გავიგებთ ამ ქრისტიანულ სწავლებას სიკვდილის, როგორც თვით ადამიანის მიერ სიცოცხლის საკუთრივ არსის ცნების შეცვლის ნაყოფის შესახებ, შეიძლება კიდევ, როგორც ახალი, გავიგოთ ქრისტიანული ხარება აღდგომით სიკვდილის განადგურების შესახებ.


4. ყველაფერი ის, რაც ჩვენს წინა საუბრებში ვთქვით სიკვდილის შესახებ, ახლა მჭიდროდ გვაახლოვებს ქრისტიანობის მთავარ, გულისგულის თემასთან _ აღდგომის ხარებასთან. განსაკუთრებულად აღვნიშნავ _ არა უბრალოდ სულის უკვდავებასთან სულის ხორცთან გაყრის შემდეგ, არა უბრალოდ რაღაცნაირ იდუმალ უხორცო არსებობასთან რომელიღაც ეთერულ იმქვეყნიურ სამყაროში, არამედ სწორედ აღდგომასთან.
`აღდგებიან მკვდარნი, და საფლავად მყოფნი განიხარებენ!” როგორ გრგვინავს ეს სიტყვები. რა საზეიმოდ და სასიხარულოდ, როგორც დაპირება, როგორც უკვე ხედვა მომავლისა, გარდამოევლინება იგი დიდი პარასკევის გვიან ღამეს, როცა უკვე საფლავის წყვდიადისა და მწუხარების, ჯვრისა და სუდარის განწონვით აღმონათებას იწყებს მოახლოებული, უფრო და უფრო მძლავრი პასქის ნათელი. და ყველაზე ძველი ქრისტიანული მრწამსი, ეგრეთ წოდებული მოციქულთა სიმბოლო, სწორედ ასე მარტივად ამტკიცებს: `მწამს სხეულთა აღდგომა.”
ქრისტეს აღდგომის შემდეგ, როცა იგი გამოეცხადა შეშინებულ, დაბნეულ მოწაფეებს, მოწაფეეები, სახარების მიხედვით, ფიქრობდნენ, რომ მოჩვენებას ხედავენ. მაგრამ ქრისტემ მათ უთხრა: ნუ გეშინიათ, ეს მე ვარ. შემეხეთ, დარწმუნდით ამაში, იმიტომ რომ მოჩვენებას არ აქვს სხეული. ხოლო შემდეგ მან აიღო საკვები _ თევზი და პური და ჭამა მათი თანდასწრებით (ლუკა, 24, 36-43).
აღდგომის შესახებ ქადაგებით გავიდნენ იერუსალიმიდან მოციქულები, სამყაროს დასასრულის ჟამს მკვდრეთით აღდგომის შესახებ გადაგებდნენ ისინი. და ამ რწმენას, ამ სასიხარულო სიახლეს, ამ კეთილუწყებას იღებდნენ, ამის გამო ხარობდნენ, ამით ცხოვრობდნენ ისინი, ვინც მოციქულთა ხარება თავისად აქცია.
მაგრამ იმჟამინდელი სამყაროსათვის ეს იყო გაუგონარი, აბსურდული ქადაგება. იმ სამყაროს როგორღაც შეეძლო, დაეშვა ცოდვა და სანახევროდ, უხალისოდ, ერწმუნა სულის უკვდავება, მაგრამ მისთვის აბსურდი იყო სხეულის აღდგომა. როცა ათენში, ბერძნული სიბრძნისა და განათლების გულისგულში, ამის შესახებ პავლე მოციქულმა დაიწყო საუბარი, ფილოსოფოსებმა, რომლებიც უსმენდნენ მას, გაიცინეს და პავლეს უთხრეს: `ვისმინოთ შენი ამისთვის კუალადცა“ და წავიდნენ (საქმე მოციქულთა, 17:32).
მაგრამ არ შემეშინდება ვთქვა, რომ ახლაც, ქრისტიანობის დაფუძნებიდან ორი ათასი წლის შემდეგ, ძნელია, თითქმის შეუძლებელია ადამიანისათვის ამ ქადაგების გაგება და მიღება, გაგება იმისა, რატომ ეყრდნობა თვით ქრისტიანობა სწორედ ამ ქადაგებას და რატომ ეცემა ქრისტიანობა მასთან ერთად. დიახ, ჩვენ ვზეიმოთ აღდგომას; დიახ, უდავოდ, რაღაც ხდება ჩვენში და რაღაც გვემართება, როცა ყოველ წელს გვესმის, როგორ ირღვევა ღამის სიჩუმე ამ ერთადერთი შეძახილით: `ქრისტე აღდგა!”, ამ ერთადერთი პასუხით: `ჭეშმარიტად აღდგა!”
მაგრამ, თუ მაშინ მაინც ვიწყებთ ფიქრს ყოველივე ამის არსზე, იმის შესახებ, ბოლოს და ბოლოს, რას ვზეიმობთ აღდგომის ღამეს, რა და რისთვის გვიხარია და რას ნიშნავს ეს სიხარული ჩვენთვის, ჩემთვის, უფრო ბუნდოვანი და გაუგებარი ხდება ზემოთ დასმული კითხვის პასუხი.
სხეულის აღდგომა _ რას ნიშნავს ეს? სად არის იგი, ეს სხეული, მიწადქცეული, ბუნების იდუმალ წრებრუნვაში დაბრუნებული? რა, ეს ძვლები აღდგება? მაგრამ რისთვის გვჭირდება სხეული ამ, ჩვენთვის იდუმალ, იმქვეყნიურ სულიერ ცხოვრებაში? განა ყველა დროის ფილოსოფოსებმა და მისტიკოსებმა არ გვასწავლეს, რომ სიკვდილის დადებითი აზრი სწორედ ისაა, რომ სიკვდილი გვათავისუფლებს ამ, როგორც ისინი ამბობენ, სხეულის საპყრობილესაგან, მატერიალურის, ფიზიკურის, სხეულებრივის ამ მარადიული დაქვემდებარებისაგან, ბოლოს და ბოლოს, ჩვენს სულს ხდის მსუბუქს, უწონოს, თავისუფალს, სულიერს?
თუმცა, შესაძლოა, ყველა ეს კითხვა ჩვენს წინაშე სხვა კუთხით წარმოსდგება, თუკი ჩვენ ღრმად ჩავწვდებით სხეულის ცნებას. ამასთან, არა აბსტრაქტულად, არა ფილოსოფიურად განყენებულად, არამედ, ასე ვთქვათ, ცდისეულად, თუ დავფიქრდებით, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენს, ჩემს ცხოვრებაში სხეულის მონაწილეობის შესახებ, სხეულის მნიშვნელობის შესახებ.
ერთი მხრივ, რა თქმა უნდა, სრულიად აშკარაა, რომ თითოეული ჩვენგანის სხეული არის ცვალებადი და არამყარი. სწავლულმა ბიოლოგებმა დაითვალეს, რომ გამონაკლისის გარეშე ყველა უჯრედი, რომელიც შეადგენს ჩვენს სხეულს, იცვლება ყოველ შვიდ წელიწადში, და რომ, ამგვარად, ფიზიოლოგიურად ყოველ შვიდ წელიწადში ჩვენ ახალი სხეული გვაქვს. ამრიგად, ის სხეული, რომელიც სიცოცხლის ბოლოს საფლავისთვისაა განწესებული, _ რომელსაც ასაფლავებენ ან წვავენ, ისევე აღარ არის ჩემი სხეული, როგორც ყველა წინა სხეული, რადგან, საბოლო ჯამში, თითოეულის სხეული _ ეს სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროში თითოეულის განხორციელება, როგორც სახე სამყაროზე ჩემი დაქვემდებარებისა, ერთი მხრივ, და ჩემი სიცოცხლისა, სამყაროში ჩემი მოქმედებისა, მეორე მხრივ.
სხეული _ არსებითად ეს არის ჩემი მიმართება სამყაროსადმი, სხვისადმი, ესაა ჩემი ცხოვრება როგორც ურთიერთობა და როგორც ურთიერთკავშირი. ყველაფერი, უთუმცაოდ ყველაფერი სხეულში, ადამიანის ორგანიზმში შექმნილია ამ კავშირისათვის, ამ ურთიერთობისათვის, თითქოსდა საკუთარი თავიდან გამოსასვლელად. რა თქმა უნდა, შემთხვევით არ არის ის, რომ სწორედ სხეულში პოულობს განხორციელებას სიყვარული, ურთიერთობის უმაღლესი ფორმა; სხეული, ესაა ის, რაც ხედავს, რასაც ესმის, გრძნობს და, ამგვარად, გამოვყავარ ჩემი `მე”-ს მარტოობისაგან.
მაგრამ მაშინ, იქნებ, პირიქით უნდა ვთქვათ: სხეული სულის დილეგი კი არა, არამედ სხეული სულის თავისუფლებაა, რადგან სხეული არის სული, როგორც სიყვარული, სული, როგორც ურთიერთობა, სული, როგორც სიცოცხლე, სული, როგორც მოძრაობა. ამიტომ სხეულის დაკარგვით, სხეულისაგან განცალკევებით სული, არსებითად, კარგავს სიცოცხლეს, კვდება, თუნდაც სულის ეს სიკვდილი არ იყოს სრული გაქრობა, არამედ იყოს მიძინება, ან სიზმარი.
და, აი, მართლაც, ყოველი სიზმარი, და არა მხოლოდ სიკვდილის სიზმარი, არის ორგანიზმის ერთგვარი კვდომა, რადგან სიზმარში ძინავს და უმოქმედობს სწორედ სხეული, და მაშინ არ არსებობს სიცოცხლე, გარდა მოჩვენებითისა, არარეალურისა, არ არის არაფერი გარდა სიზმრისა. ხოლო თუ ასეა, მაშინ, როცა ქრისტიანობა საუბრობს სხეულის გაცოცხლე

[ნონა]

შეიძლება თუ არა გწამდეს და იყო ცივილიზებული?


დღევანდელ თემად თქვენ აირჩიეთ შემდეგი საკითხი: `შეიძლება თუ არა გწამდეს ღმერთი და იყო ცივილიზებული ადამიანი?” და ეს არ გაგიკეთებიათ ირონიის გარეშე. მესმის, რომ გქონდათ დოსტოევსკის ტექსტი, მაგრამ ეს საკითხი თუნდაც დოსტოევსკის ჩამოყალიბებული იყოს, ჩვენს პერიოდში იგი მაინც ირონიულად ჟღერს, ყოველ შემთხვევაში, ჩემთვის მაინც, რადგან არის რაღაც სასაცილო, გულუბრყვილო სავაჭრო მოედნის ბაყაყთა მიერ დასმულ კითხვაში, რომელიც ამდენი წლის მანძილზე ზედაპირზე ტივტივებს: `შეიძლება გწამდეს ღმერთი?” და კიდევ, შესაძლოა, უფრო სასაცილო და საცოდაობაც კი არის მცდელობა, სერიოზულად და ობიექტურად უპასუხო ამ კითხვას.


ცოტა ხნის წინ წავიკითხე წიგნი, რომელშიც ოცამდე ფრიად ცივილიზებული მეცნიერი _ ბიოლოგი, გენეტიკოსი, ფსიქოლოგი, სოციოლოგი და ასე შემდეგ, რომელთა შორის ბევრი ნობელის პრემიის ლაურეატია, ხსნის თავის ათეიზმს: `არის თუ არა ღმერთი? _ `არა!” _ პასუხობენ ისინი და ამას ფრიად ცივილიზებულად განმარტავენ. სავსებით ცხადია, რომ თუნდაც რაღაც შემთხვევის გამო ეს ადამიანები დღეს აქ ისხდნენ, ძნელი სავარაუდოა, ეს ცივილიზებული ადამიანები მაშინვე დანებებულიყვნენ და ეთქვათ: `დიდება უფალს, შეიძლება გწამდეს ღმერთი, და გმადლობთ ამისათვის; საკითხი გადაწყვეტილია.”


ჩვეულებრივად მორწმუნეები უმტკიცებენ მორწმუნეებს, რომ შეიძლება გწამდეს ღმერთი და იყო ცივილიზებული, ხოლო ურწმუნონი უმტკიცებენ ურწმუნოებს, რომ შეუძლებელია ცივილიზებულ ადამიანს სწამდეს ღმერთი. ასეთია ბედი ჩვენი ეგრეთწოდებული დიალოგებისა. თუმცა, შეიძლებოდა ამ თემაზე გამოცემულიყო წიგნი, და, როგორც ჩანს, გამოიცემა კიდეც იგი, რომელშიც იგივე რაოდენობის ფიზიკოსი, ბიოლოგი, გენეტიკოსი, ფსიქოლოგი, სოციოლოგი დადებითად უპასუხებს ამ კითხვას: `შეიძლება გწამდეს ღმერთი?” ასე რომ, თითოეული დარჩება თავის პოზიციაზე; ამასთანავე, არ დაგავიწყდეთ, რომ თითოეულმა მხარემ იცის მეორე მხარის არგუმენტაცია და მას არ მიიჩნევს სარწმუნოდ. ამიტომ, მეჩვენება, რომ საქმე ეხება სხვა რამეს, უფრო ღრმას. რას კონკრეტულად? ვფიქრობ, რომ საქმე ეხება, ან, შესაძლოა, უნდა ეხებოდეს არა რელიგიისა და ცივილიზაციის დაპირისპირებულობას (ეს იყო არსებითი თემა მე-19 საუკუნეში), არამედ ჩვენი ცივილიზაციის შიგნით რწმენისა და ურწმუნოების ურთიერთდაპირისპირებულობას, რაც, ჩემი შეხედულებით, არის ამ ცივილიზაციის სპეციფიკური და, შესაძლოა, ყველაზე ღრმა, ყველაზე ნიშანდობლივი თვისება. საქმე სწორედ ისაა, რომ ნობელის პრემიის ლაურეატები, თუ შეიძლება ასე ითქვას, თანაბრად იყოფიან _ ერთი ურწმუნო გენეტიკოსის სანაცვლოდ ყოველთვის შეიძლება მორწმუნე გენეტიკოსის პოვნა. საერთოდ, ყველაფერი რესპექტაბელურია. რწმენაც რესპექტაბელურია. ხოლო ჩვენი ძველი ბანაკები და საფარები _ მეცნიერება, ერთი მხრივ, და რწმენა და რელიგია, მეორე მხრივ, მეჩვენება, რომ წმინდა სახით აღარ არსებობს ისე, როგორც ისინი არსებობდა სულ რაღაც ათეული წლის წინ.


უფრო მეტსაც კი ვიტყოდი, თუმცა ყველამ ვიცით ჩვენი მსოფლიოს ზოგიერთ ნაწილში საშინელი დევნის შესახებ, არსებითად ნამდვილი ბრძოლაც კი აღარ არის; რელიგიის წინააღმდეგ ბრძოლა ისე, მაგალითად, როგორც საბჭოთა კავშირში, არ შეიძლება ჩავთვალოთ მეცნიერულად სერიოზულად, ეს პოლიციური ღონისძიებებია და ამ ტიპის ბრძოლისაგან თვით ცივილიზებულ დასავლელ კომუნისტებსაც კი გულს ურევს. პირიქით, თუ ჩვენი ცივილიზაცია ამ კუთხით რაიმეთი ხასიათდება, ესაა, მე ვფიქრობ, ერთგვარი მეტისმეტი თავაზიანობა. ყველას გვახსოვს, თითქმის ხელით როგორ ატარებდნენ ტეიიარ დე შარდენს ყოველი ჯურის ურწმუნო მეცნიერები, ხოლო ვატიკანმა ურწმუნოებთან დიალოგისთვის განსაკუთრებული სამდივნოც კი დააფუძნა. და ფრიად დამახასიათებელია, რომ ათეიზმის თითქმის არცერთ კორიფეს ჩემს მიერ ნახსენები წიგნიდან თავისი ურწმუნოება, თავისი ათეიზმი პირდაპირ არ გამოჰყავს მეცნიერებიდან, _ არა, ყველა მათგანი ძალიან შორსაა ცოტახნისწინანდელი ტრიუმფალური მტკიცებისაგან: `მეცნიერებამ დაამტკიცა, რომ ღმერთი არ არის!” ამას ჯერ კიდევ საბჭოთა პროპაგანდა ამტკიცებს, ხოლო დასავლეთში არ არის მიღებული ასე უხეშად საუბარი; და ამ მეცნიერთაგან ბევრი აღიარებს მათთვის რაღაც გაუგებარი `კოსმოსური საიდუმლოებების” არსებობის შესაძლებლობას.


უფრო ნიშანდობლივად მეჩვენება ის, რომ დღევანდელ დღეს თითქმის ამგვარივე მდაბალ-დაზეთილ-თავაზიანი ტონით საუბრობენ მორწმუნეებიც. თუ ცივილიზებული ათეისტი თითქმის ნანობს თავის ურწმუნოებას, ასევე მორწმუნეც თითქოსდა ბოდიშობს თავისი რწმენის გამო, და არ აქვს მას უფრო მძაფრი სურვილი თუ მისწრაფება, ვიდრე გახადოს ეს რწმენა უფრო უწყინარი და მისაღები თავისი ურწმუნო კოლეგისათვის. არ იქნება დიდი გადაჭარბება ვთქვათ, რომ ჩვენს ცივილიზაციაში, და ამას მივიჩნევ უკიდურესად აღსანიშნავ გარემოებად, ურწმუნოება და რწმენა უფრო და უფრო ნაკლებად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ჩვენი ცივილიზაციის სიმაღლეებზე ისინი უკვე, არსებითად, შეთანხმდნენ, რომ მათ ერთი და იგივე მიზანი აქვთ, რაოდენ უცნაურიც უნდა იყოს ეს, და ასევე აქვთ ერთი და იგივე საშუალებები ამ მიზნის მისაღწევად.


თქვენ, რა თქმა უნდა, ყველამ იცით, რა მიზანია მისაღწევი... ეს მიზანია დედამიწაზე კაცობრიობის ბედნიერება, როგორც არ უნდა გვესმოდეს ეს ბედნიერება. მეთოდებზე კი დაობენ. ამ დავაში ერთნაირი ხალისითა და აღტაცებით მონაწილეობენ მორწმუნეებიცა და ურწმუნოებიც. ამიტომ, როგორც ახლა ამბობენ, ყველა `კეთილი ნების ადამიანს”, მორწმუნესა და ურწმუნოს, შეუძლიათ ერთ მეგობრულ და ბედნიერ ოჯახად მუშაობა.


ასეთია ჩვენი ცივილიზაცის კონსენსუსი. მაგრამ სწორედ ეს კონსენსუსი უნდა იყოს, ჩემი ღრმა რწმენით, შეფასებისა და განხილვის საგანი ჩვენი _ მორწმუნეების მხრიდან, თუ ვბედავთ თავს მორწმუნე ვუწოდოთ. რადგან საკითხი ის კი არაა და სულაც არაა ის, შეიძლება თუ არა გწამდეს ღმერთი და იყო ცივილიზებული, რადგან ჩვენი ცივილიზაცია პასუხობს: `შეიძლება, რამდენადაც გნებავთ, შეიძლება, იწამეთ როგორც გენებოთ,” _ არამედ საკითხი ისაა, საკუთრივ, რად იქცევა, რად იქცა უკვე ეს რწმენა ჩვენი ცივილიზაციის შიგნით; საკითხავი ისიცაა, რა ფასი გადავიხადეთ იმაში (ისე, რომ ეს არც კი გაგვიცნობიერებია), რომ გვწამდეს ღმერთი და ვიყოთ ცივილიზებულნი?


აღმასვლები, წარმატებები, ცივილიზაციის გამაოგნებელი მიღწევები დავას არ იწვევს. და მე დარწმუნებული ვარ, რომ თითქმის არავინ აქ მსხდომთა შორის, თუ მას ჯანსაღი გონება და მყარი მეხსიერება აქვს, არ მოისურვებს დაბრუნებას თვით ყველაზე რომანტიზებულ შუასაუკუნეებშიც კი. მაგრამ თუკი ვისაუბრებთ რელიგიური თვალთახედვით, ძნელად თუ შეიძლება სადავო გახდეს ის, რომ ჩვენი თანამედროვე ცივილიზაციის მუდმივი დიმინანტი, მისი განმასხვავებელი თვისება თავიდანვე იყო ადამიანის სისტემატური განდიდება, _ პარადოქსულია, სისტემატური დაკნინების, თვით ადამიანის გაგების, მისი ბუნების ინტუიციის, მოწოდებისა და დანიშნულების დამცრობის გზით. ამაშია ჩვენი ცივილიზაციის სპეციფიური პარადოქსი. ერთი მხრივ, ჩვენი ეპოქა უფრო მეტად, ვიდრე რომელიმე სხვა, რომელიც წინ უსწრებდა ჩვენსას, შეიძლება წოდებულ იქნას ანთროპოცენტრულად. მეორე მხრივ, საბოლოოდ ცენტრში აღმოჩენილი ადამიანი მეტად მცირე კალიბრის მოვლენაა. შევეცდები ამ მოსაზრების ახსნას.


თითქმის ყველა იმ ცივილიზაციის ხედვა, რომელიც წინ უსწრებდა ჩვენსას, არსებითად, მიმართული იყო ზემოთ _ უმაღლესის, ამაღლებულისა და იდეალურისაკენ. ამ უმაღლესში, ამაღლებულსა და იდეალურში ხედავდნენ ყველაფრის _ სამყაროს, ადამიანის, სიცოცხლის საზომსა და ახსნას. დავა ყოველთვის ეხებოდა იმას, როგორ უნდა გაგებულიყო ეს ამაღლებული და როგორ უნდა გვეცხოვრა ამ ამაღლებულით. ეს შეიძლება ყოფილიყო ძალიან მძაფრი კამათი, მაგრამ ეს იყო დავა თვით ზემოთმიმართული ხედვის შიგნით. ამიტომ, მიუხედავად უღრმესი განსხვავებისა ათენსა და იერუსალიმს შორის, ბიბლიასა და ელადას შორის, ქრისტიანობამ მაინც შეძლო ე. წ. `მამების საუკუნეში”, წმინდა მამათა საუკუნეში, თავისი თავი განეხორციელებინა და გამოეხატა ელინიზმის ენაზე, კატეგორიებსა და ფორმებში, შეექმნა ქრისტიანული ელინიზმი. ამიტომ წარმართობისა და წარმართული სიწმინდის რადიკალური უარყოფის მიუხედავად ეკლესიამ შეძლო გამარჯვების თავისი ჟამს გამოხატა საკუთარი რწმენა, საკუთარი იმედი და საკუთარი სიყვარული ქრისტიანობამდელი სიწმინდეების სიმბოლოებში. და სწორედ ამ ნიადაგზე, მაღლა მისწრაფების საფუძველზე გაიზარდა ის ქრისტიანული ცივილიზაცია, რომლის განძარცვა და ყველა მომაკვდინებელ ცოდვაში ბრალდება დღეს მიღებული ამბავია, ის ქრისტიანული ცივილიზაცია, რომლის უარყოფაც ასევე მიღებულია, როგორც რაღაც სამარცხვინო და დრომოჭმული მოვლენისა, და რომელიც, დიდი ალბათობით, დღეს ასე სძულთ იმის გამო, რომ მის გულში, როგორც უნდა გავაანალიზოთ იგი, როგორც უნდა დავიყვანოთ იგი ამა თუ პრინციპამდე, მაინც ანათებს მაღალი, ასეთი გამოუთქმელი სილამაზისა და სიღრმის ადამიანის სახე ღმრთაებრივი ნათლით განმსჭვალული ადამიანისა.


ჩემთვის უდავოა ის, რომ გამოუთქმელი დიდების ხატის ამ უარყოფით დაიწყო ჩვენი, ანგარიშით ჯერჯერობით ბოლო ცივილიზაცია. დაიწყო იმით, რასაც ღვთისმეტყველების ანალოგიით მეორე ცოდვითდაცემა შეიძლება ვუწოდოთ. ქრისტიანულმა ღვთისმეტყველებამ გვასწავლა, რომ ადამიანი დაეცა იმიტომ, რომ მოინდომა გამხდარიყო ღმერთი, მაგრამ ღმერთის გარეშე, რომ მას სურდა დაკმაყოფილებულიყო თავისი ადამიანურობით, ხოლო ეს ნიშნავს, დაამცრო და შეზღუდო თავის თავში აბსოლუტურისაკენ სწრაფვის წყურვილი. უკვე მაშინ, სამოთხეში, გველმა ადამიანს უჩურჩულა: `ადამიანი არის საზომი ყველაფრისა”. უკვე მაშინ, სამოთხეში, გველმა შთააგონა ადამიანს, რომ სიმდაბლე (რომელშიც ყველაზე მეტად, ვიდრე ნებისმიერ სხვა რამეში, ვლინდება ადამიანის ღმრთაებრიობა) არის მონობა, პატარა ადამიანის სიამაყე კი _ თავისუფლება და სასუფეველი. და ამ პირველი ცოდვითდაცემის ანალოგიით მე ვსაუბრობ მეორე ცოდვითდაცემაზე, უფრო საშინელზე, რადგან ეს მეორე ცოდვითდაცემა, გამოუთქმელი დიდების ხატის უარყოფა, მოხდა მას შემდეგ, რაც ქრისტე გაბრწყინდა ქვეყანაზე, უკვე მას შემდეგ, რაც გაისმა ყველა სიტყვა, ყველა ლოცვა, ყველა ჰიმნი ადამიანის ჭეშმარიტი ზეციური დანიშნულების (მოწოდების) შესახებ.


პოლ აზარმა თავის `ევროპული აზროვნების ისტორიაში” კარგად აჩვენა, რომ სწორედ ადამიანის ხატის, მოწოდების, წყურვილის დაკნინებითა და დამცრობით დაიწყო ახალი სამყაროს ჩამოყალიბება. მას აქვს შესანიშნავი თავი, რომელსაც `ქრისტიანობის პროცესი” ჰქვია. თურმე ეს პროცესი დაკავშირებული იყო არა იმასთან, რომ მეცნიერება რაღაცას ამტკიცებს, არამედ ქრისტიანული მაქსიმალიზმის უარყოფასთან, `უბრალო ბედნიერებამდე”, `უბრალო გონიერებამდე” მის დაყვანასთან, ქრისტიანული კულტურისათვის დამახასიათებელი თვისების _ ყველაფრის ტრანსცენდირების წყურვილის უარყოფასთან.


`ნუ ვეძებთ იმას, რისი ძებნაც შეუძლებელია; შორს იმისგან, რაც სამყაროში ისმოდა იუდეველებისათვის როგორც ცთუნება, ხოლო ელინებისათვის _ როგორც უგუნურება. მთავარია მოიკვეთოს ყველაფერი ის, რაც აწუხებს ადამიანს, რაც ეძახის ზემოთY _ იქ, სადაც მას სულაც არ სურს წასვლა”, რადგან მატერიას არ სურს ზემოთ წასვლა. ზევით წასასვლელად საჭიროა, ადამიანში გაცისკროვნდეს ზე-მატერიალური და მან ადამიანი აღიტაცოს ზევით. ასეთია ჩვენი ცივილიზაციის თვისება მიუხედავად მისი ყველა გამაოგნებელი წარმატებისა: ჩვენი ცივილიზაცია თანახმაა თავიდანვე არ იყუროს დადგენილ ზღვარზე ზემოთ, ხოლო შესაძლებლობის კვალობაზე იყუროს ქვემოთ. მიაქციეთ ყურადღება, რომ ამას ასე არავინ უწოდებს, ყველა ფიქრობს, რომ ზევით იყურება, მთვარე ხომ ზევითაა. ამიტომ ბევრს ეჩვენება, რომ მთვარეზე წასვლით მაღლა მივდივართ, მაგრამ ჯერ კიდევ მოითხოვს დამტკიცებას ის, რომ მთვარე ზევითაა, და ის, რასაც ადამიანი იქ პოულობს, აუცილებლად უმაღლესია, და არა იგივე, რასაც ჩვენ ფსკერზე ვპოულობთ. მაგრამ, რა თქმა უნდა, დარჩა და ჩვენი ცივილიზაციის განვითარების მთელ მანძილზე ისმოდა უდიდესი სევდა. არ შეიძლება ასე უბრალოდ უარყო ის მოწოდება (დანიშნულება), რაც მიეცა ადამიანს. შეიძლება, მთელი სიღრმე, მთელი სიმძაფრე და მთელი ერთადერთობა მე-19 საუკუნის ამ უნიკალური კულტურისა ისაა, რომ იგი განმსჭვალულია სევდითა და ნათლით, რაც დარჩა ამ კულტურაში. ამაშია მისი ერთადერთობა, იგი უკვე არ არის ქრისტიანული კულტურა, მაგრამ ჯერ კიდევ არ არის არაქრისტიანული, მას ჯერ კიდევ ახსოვს ჯერარნახული ხილვა, რომელიც მოევლინა სამყაროს, რომლის განძარცვა მიმდინარეობს, რადგან იგი ილუზორული აღმოჩნდა, მაგრამ რომლის გარეშე ამქვეყნად ცხოვრება საშინლად მოსაწყენი გახდა. ვიმეორებ, შეიძლება ეს არის ერთადერთი მნიშვნელობა მე-19 საუკუნის დიდი კულტურისა, რომელიც ჩვენს თვალწინ ირღვევა და ირყვნება. თუ არ იყო მისწრაფება, სამაგიეროდ იყო სევდის მთლიანობა, ხსოვნის სისრულე, ამ ცოდნის მთლიანობა სასწაულის შესახებ ისე, რომ არ სწამდა ეს სასწაული.


ახლა შეგვიძლია დავუბრუნდეთ კითხვას: `შეუძლია თუ არა სწამდეს ცივილიზებულ ადამიანს?” დიახ, შეუძლია, და ძალიან ხშირად სწამს. არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ჩვენს ეპოქაში იზრდება ურწმუნოება, შესაძლოა, ეს უფრო ადვილი იქნებოდა. ბევრად უფრო სახიფათოა ცივილიზაციის შიგნით, ვერ ვიტყვი _ ფსევდორწმენის, უფრო _ მცირერწმენის განვითარება. ცივილიზებულ ადამიანს სწამს, მაგრამ მას უნდა ჰკითხო, რა სწამს? ვისი სწამს? რისთვის სწამს? რითი განსხვავდება მისი ქრისტიანობა იმისგან, რასაც ადამიანი ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე ყველა რელიგიაში პოულობდა? იმისათვის, რომ ეს იპოვო, სულაც არ არის საჭირო ქრისტიანობა. ყოველგვარი პატივსაცემი წარმართობა სავსებით კარგად დააკმაყოფილებდა ადამიანის მოთხოვნილებას, ილოცოს ვიღაცის მიმართ, გაუზიაროს ვიღაცას თავისი ნაღველი, ვიღაცისაგან მიიღოს რწმენა, რომ სიცოცხლეს სადღაც რაღაც საყრდენი აქვს. ბოლოს და ბოლოს, რომელიღაც სოფელში, სადაც ქრისტიანი ეპისკოპოსი მიდიოდა მე-4 საუკუნეში, ხალხს უკვე დიდი ხანია სწამდა ღმერთი. მაგრამ საჭირო იყო ამ რწმენის აღვსება ახალი შინაარსით. და, აი, ორი ათასი წლის შემდეგ, ჩვენ ვეკითხებით საკუთარ თავს: `აღივსო თუ არა ეს რწმენა ახალი შინაარსით?” ამ ცივილიზაციის, მეტად ამპარტავანი ცივილიზაციის ჟამს ჩვენ, მორწმუნეები, ხომ არ დავუბრუნდით პრინციპულ მინიმალიზმს? ჩვენ გვინდოდა, რომ მოეცათ უფლება, გვწამდეს; და ჩვენ გვაძლევენ ამ უფლებას, არა ყველგან, მაგრამ აქა-იქ გვაძლევენ უფლებას, ავაშენოთ ეკლესიები და გავაგრძელოთ ჩვენი მცირე რელიგიური ცხოვრება; ჩვენ კი ვერ ვამჩნევთ ვერანაირ ქარიშხლებსა და მღელვარებებს, რაც მსოფლიოში ბობოქრობს.


ჩვენ, მართლმადიდებლებს, ხშირად გვიყვარს ეკუმენისტურ ყრილობებზე თქმა: `მართლმადიდებლობა _ ეს არის სამყაროსა და ცხოვრების გარდაქმნა”, ხოლო სინამდვილეში ყველაფერი იფარგლება მრევლის ჩაით. ცხოვრების გარდაქმნა გამოიყენება საექსპორტოდ, ამით გარდაუქმნელ პროტესტანტს თავში კარგად ჩაუტყაპუნებ. მაგრამ ქრისტე მოვიდა იმისათვის, რომ ამ სამყაროს შიგნით, ამ ეონში, ამ მიწაზე შეექმნა კერა, რომელშიც ქრისტეს ცეცხლი არასოდეს ჩაქრებოდა, არამედ ყოველთვის ენთებოდა. როგორც ზიარების წინ ლოცვაში ვკითხულობთ: `არამედ დასწუენ ცეცხლითა უნივთოითა ცოდვანი ჩემნი და შენმიერითა საშუებელითა აღვსებასა ღირს-მყავ, რაითა ხლდომით ვადიდებდე, სახიერ, ორსა მოსვლასა შენსა.”


ლამაზად ვლოცულობთ, მაგრამ დავფიქრდეთ _ რის შესახებ! `რაითა ხლდომით ვადიდებდე, სახიერ, ორსა მოსვლასა შენსა,” რათა ეს სამყარო გავხადოთ არა მშვიდი და ბედნიერი ცხოვრების კუთხედ, არამედ ბრძოლის არენად, უკანასკნელ თეატრად, რომელშიც იწვის ეს ნივთიერი `არაფერი”, და ადამიანი ივსება ღვთაებრივი ნათლით და აღიწევა ცათა სასუფეველში. თუ ღვთისმეტყველები ამაზე საუბრობენ კიდეც ძალიან `დავარცხნილ” წიგნებში, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის საეკლესიო წიგნებში იგი თითქმის განქარდა, იგი არ არის საეკლესიო ცხოვრების მამოძრავებელი. ცოტა ხნის წინ კონფლიქტში, რომელიც მოხდა რუსეთში ერთ-ერთი წერილის გამო, მაშინვე ყველამ ერთხმად შეჰღაღადა, რომ ეკლესია უნდა დავიცვათ ყველაფრისაგან. და ეკლესია შეიძლება გახდეს კერპი, და ეკლესიის დასაცავად შეიძლება უღალატო ქრისტიანულ ცეცხლს.


როცა იწყებენ ცხოვრებას მიწიერი იდეალებით და მათ უწოდებენ ზეციურსა და ქრისტიანულს, მაშინ ზეცა, რომლის ხილულად მოვლინება ჩვენს მიწიერ ცივილიზაციებში ჩვენ უნდა უზრუნველგვეყო, ძალიან პატარად და არც თუ ძალიან საჭიროდ გვეჩვენება. მაშინ გესმის ამ ცივილიზებული ადამიანისა, რომელსაც ასეთი რწმენა არც კი უნდა. იგი მას სულაც არ სჭირდება. ცივილიზაცია დაეშვა დაბლა და რწმენა და ურწმუნოება ერთმანეთს ხვდება რომელიღაც დაბალ დონეზე, და იქ მზადაც კი არიან შერიგდნენ და ერთმანეთს ხელი აღარ შეუშალონ, დაადგინონ ერთიანი კალენდარი, ერთიანი წესრიგი. რა უნდა გავაკეთოთ? ჩვენ გავაკეთებთ ამას და ამას... ჩვენ გავათავისუფლებთ რომელიღაც ქვეყანას სადღაც... შემდეგ ჩვენ მოვაღწევთ იმას, რომ დედამიწაზე ყველა მაძღარი იქნება. ოღონდ ნურასოდეს იკითხავთ, საბოლოო ჯამში რისთვისაა ეს საჭირო, საითკენ მივყავართ ყოველივე ამას, სად არის ყოველივე ამის დასასრული. აქ ჩვენ `ეკუმენურად” შევთანხმდით, არ შევაწუხოთ ერთმანეთი. არ შევაწუხოთ ურწმუნო რაღაც `არაამქვეყნიური” ცათა სასუფევლით, ნუ შევაწუხებთ მორწმუნეს იგივე ცათა სასუფევლით, საერთოდ ნურავის შევაწუხებთ. ჩვენ კი ვკითხულობთ: `შეიძლება სწამდეს ცივილიზებულ ადამიანს?” მაგრამ, იქნებ, არ უღირს, რომ სწამდეს? რატომ უნდა ვურჩიოთ მას რაღაც-რაღაცეები? და, პირიქით, ამ ცივილიზაციაში, საბოლოო ჯამში, ჩვენ ვხედავთ ადამიანურობის ისეთ გახრწნას, რომ, იქნებ, არ ღირს ისწრაფოდე, მორწმუნე ცივილიზებული გახდეს?


ჩემი მოხსენების ამ დესტრუქციულ ნაწილში მინდოდა მეჩვენებინა, რომ ეს ძველი, მე-19 საუკუნისაგან ნამემკვიდრევი კატეგორიები საერთოდ არ გამოდგება ჩვენი ამჟამინდელი სიტუაციის მიმართ გამოსაყენებლად. საქმე ისაა, რომ, პირველი _ წაიკითხო ცივილიზაცია შიგნიდან, გაიგო, რა ხდება მასში, მეორე _ იგრძნო ხელახლა, გაიგო ხელახლა, თუ გულით არა, გონებით მაინც, რას ნიშნავს, ან რას უნდა ნიშნავდეს ბოლო ორი ათასი წელიწადია, გწამდეს, რადგან არა ყოველგვარი რწმენა არის კარგი, სულაც არა ყველაფერი, რაც რელიგიურია, აუცილებლად კარგია. უნდა იგრძნო, რა წარმოშვა ქრისტიანობამ, რა მიზანი მისცა ცივილიზაციას იმით, რომ სიღრმისეულად შინაგანად გაანახლა რწმენის გაგება. და ამიტომ დღეს კითხვა უნდა დავსვათ: როგორ გწამს, რა გწამს? ღვთის გულისათვის, ნუ გამიგებთ არასწორად _ ნამდვილი რწმენის შინაარსად მე დავასახელებდი მართლმადიდებლობას. მე მხედველობაში მაქვს არა ის ემპირიული მოვლენები, მახასიათებლები, რომლებიც შეადგენს მართლმადიდებლობას. პირადად მე ვთვლი, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია ძალიან ღრმად ავადაა თავისი ცხოვრების ყველა დონეზე. ყოველგვარი მართლმადიდებლური ტრიუმფალიზმი ჩემთვის აბსოლუტურად უცხოა. სულ ახლახანს ჩვენ განვიცადეთ ვნების კვირა და პასქა, როცა იგალობება: "Да молчит всякая плоть человеческая, и да стоит со страхом и трепетом, и ничтоже земное в себе да помышляет". ამ დღეებში თვით ღმერთი და ადამიანი ქრისტეში, თვით მატერია, განხორციელების (განკაცების), აღდგომისა და სულთმოფენობის საიდუმლოში განდიდებული, შემოდის ჩვენში.


საჭიროა, რომ ეს მაღალი მიზანი კვლავ გაცისკროვნდეს, რათა ადამიანმა არა წიგნით, არამედ მთელი თავისი ცხოვრებით, მთელი თავისი სიხარულით თქვას: `აი, ადამიანის მოწოდება სამყაროში _ ღმერთთან ურთიერთობა, სიხარული, მშვიდობა და მართლადმყოფობა სულიწმინდაში.” ეს და მხოლოდ ეს შეადგენს ადამიანური ცხოვრების საზრისსა და სიღრმეს.


არსებითად, თანამედროვე ადამიანი სწორედ ასეთ რწმენას ეძებს. ამ ცივილიზაციამ ვერ დაივიწყა, რა წყაროდან ამოიზარდა იგი. რწმენისაგან მის განდგომაშიც კი არის ერთგვარი მსჯავრი ჩვენს იმ სანახევრო რწმენაზე, რომელსაც ჩვენ, მორწმუნეები ვავლენთ სამყაროში.


ნუ მოვუსმენთ იმ შავბნელ ქრისტიანულ აპოკალიპტიკოსებს, რომლებიც მოგვიწოდებენ არარსებულ უდაბნოებში და ქრისტეს მეორედ მოსვლის თარიღს ანგარიშობენ.


ნუ ვიქნებით მიმდევარნი იმათი, რომლებიც გვთავაზობენ ეკლესიის გადაღებვას ამქვეყნიური ფერებით. რა ფერია დღეს, მწვანე? _ მწვანედ შეღებე! წითელი? წითლად შევღებოთ!


სულაც ადვილი შესაძლებელია, რომ მოდერნიზმის ამ ტალღის შემდეგ (რაც ამჟამად იღვრება მსოფლიოში) ძალიან მალე დადგება ახალი მოდა, კონსერვატიზმის მოდა. ამიტომ უნდა ვიაროთ არა მომავლისაკენ და არა წარსულისაკენ, რადგან იმაში, რაც იყო, საინტერესოა მხოლოდ ერთი რამ: `და სიტყუაი იგი ხორციელ იქმნა,” ხოლო იმაში, რაც იქნება, საინტერესოა მხოლოდ ერთი რამ: `და კუალად მომავალ არს დიდებით განსჯად ცხოველთა და მკუდართა”. სხვა ყველაფერი დანარჩენი ამ წარსულსა და მომავალს შორის, არსებითად რომ ვთქვათ, ამქვეყნის ის სახეა, რომელიც წარმავალია. მაგრამ თუ გავაღრმავებთ ჩვენს რწმენას, ნებსით თუ უნებლიეთ კვლავ გავწევთ იმ სამსახურს, რისი (და მხოლოდ მისი) გაწევაც შეუძლია რწმენას ცივილიზაციისათვის _ დააშენოს ის სართული, რომელიც აკლია ცივილიზაციას _ `ზე გვაქვნდინ გულნი,” რაც დღეს ასე გვაკლია. კაცობრიობას ქრისტიანობის შემდეგ უკვე არ შეუძლია დაკმაყოფილდეს არანაირი დასრულებული ცივილიზაციით, არანაირი `ღირებულებათა სისტემით,”, რადგან ამჟამად იგი ირყვნება არა ქვემოდან, არამედ ზემოდან. და ჩვენ, ქრისტიანები, უნდა ვმდგარიყავით ზეცის შესასვლელთან, რადგან სწორედ ასე მოგვიწodebs მოციქული: `... ძმანო წმიდანო, ჩინებისა მის ზეცათაისა ზიარნო” (ებრაელთა მიმართ, 3:1). აი, მორწმუნე ადამიანის განმარტება: `მონაწილე (მოზიარე) ზეცად მიწვეულთა (წოდებულთა)“.


კითხვა:


როგორ მოვეკიდოთ საეკლესიო სიძველეს?


პასუხი:


თუმცა ძალიან მიყვარს სიძველე, არასოდეს შემეძლო მიმეღო სიძველის კატეგორია, როგორც რელიგიის აბსოლუტური კუთვნილება. რელიგიაში მნიშვნელოვანია არა სიძველე, არამედ ჭეშმარიტება. ის, რაც იყო ჭეშმარიტება გუშინ, ჭეშმარიტებაა დღესაც და იქნება ჭეშმარიტება ხვალაც. ჩვენ არასოდეს უნდა ვიყოთ ივანეები, რომლებსაც არ ახსოვთ თავიანთი წარმომავლობა; ტრადიციის ყოველგვარი რღვევა, მისგან ყოველგვარი მსუბუქი გადახვევა და ყოველგვარი განდგომა მუდამ ერისა და ადამიანის სულიერი ავადმყოფობის ნიშანია. ჩვენთან, ამერიკაში, დაიბეჭდა წიგნი `ჩვენი მამების რწმენა”, სადაც გვთავაზობენ ჩვენი მამების რწმენის დაცვას. მაგრამ თუ მამების რწმენა მართალი არ იყო? მაინც დავიცვათ იგი? დაიცავით იუდაიზმი, თუ იუდეველი ხართ; დაიცავით ათეიზმი, თუ უღმერთო ხართ. სიძველის მიმართ ასევე მიმართულია რწმენა განმსჯელი, რომელიც `გამოსცდის სულებს.” ნაქცევ-ნანგრევების კულტი ახლახანს გაჩნდა _ რომანტიზმისაგან, რომელიც ქრისტიანული თვალსაზრისით, ერეტიკული მოვლენაა. კაცობრიობა ადრე არ ცხოვრობდა ნანგრევებით. ყოველთვის, როცა ადამიანები იწყებენ ცხოვრებას ნანგრევებით, ეს არის ნიშანი თვით ამ ადამიანების ნგრევისა. ამიტომ გთავაზობთ, ნუ მოვნათლავთ რაიმეს სიახლედ, არამედ ჩავწვდეთ, კარგია ეს თუ არა, მართალია თუ არა იგი, შეესაბამება თუ არა იგი ჭეშმარიტებას, გვჭირდება თუ არა იგი ჩვენ, და ასევე მოვეკიდოთ სიძველეს. ქრისტიანობა ყოველთვის მიმართულია არა ქრონოლოგიაზე, არამედ საგანთა არსზე. ზოგჯერ რაღაცის შესახებ ვფიქრობთ, რომ ეს ძველი საეკლესიო გარდამოცემაა, არადა იგი წარმოიშვა მე-19 საუკუნეში, ხოლო რომელიღაც მოდერნიზმი შეიძლება აღმოჩნდეს მოციქულთა გარდამოცემა. ამიტომ ჩვენ დღეს გვჭირდება არა ასეთი უკიდურესი პოზიციები, არამედ ეკლესიის საყოველთაობა, მთლიანობა, სისავსე (სისრულე).


შემდეგ მამა ალექსანდრეს უსაყვედურეს, რომ მან არასაკმარისად განმარტა, რა არის `ერთისაი არს სახმარ” (ლუკა, 10:42) და სთხოვეს მასზე პასუხის გაცემა.


პასუხი:


რატომ არ მოვიწვიეთ სხდომა ამ თემაზე, მთელ მოხსენებას წავიკითხავდი? ვიმედოვნებდი, რომ ეს ყველამ იცის, ხოლო თუ არ იცის, ყველაფერი თავიდან უნდა დავიწყოთ. ამაზე სახარება აბსოლუტურად ზუსტ პასუხს იძლევა:


`ხოლო თქუენ ეძიებდით პირველად სასუფეველსა ღმრთისასა და სიმართლესა მისსა, და ესე ყოველი შეგეძინოს თქუენ” (მათე, 6:33) აი, რა არის `ერთისაი არს სახმარ.” შეიძლება გაჩნდეს კითხვა, რა არის სასუფეველი ღვთისა, და მე ყოველთვის მაოცებს, რამდენად ცოტას ვფიქრობთ ამ თემაზე. ღვთის სასუფეველი, რა თქმა უნდა, არის ის, რისთვისაც შექმნილია სამყარო, ის, რისთვისაც შექმნილია თითოეული ადამიანი, ის, რისთვისაც არსებობს ყველა კულტურა, ყველა ცივილიზაცია. ეს არის ის სისავსე, რომლითაც ღმერთი აღავსებს `ყოველივეს ყოველსა შინა”, როცა ღმერთი საბოლოოდ ნამდვილად გამეფდება თავის ქმნილებაში. ესაა `ერთისაი არს სახმარ.” ახლა კი შეიძლება ყურადღების გამახვილება ხსნაზე. ადამიანს აქვს მაღალი დანიშნულება. ჩვენი თანამედროვე ქრისტიანობა ძალიან ცოტას ფიქრობს ხსნაზე, ძალიან ბევრს _ საზოგადოებრივ დახმარებაზე. ღვთის სასუფეველი სწორედ იმიტომ მოდის ჩვენთან, როგორც ხსნა, რომ ადამიანმა უარი თქვა ღვთის სასუფეველზე, წავიდა ღმერთისგან, უარყო ღმერთი, დაივიწყა ღმერთი, და ამიტომ ხსნა გვევლინება იესო ქრისტეთი; იესო ქრისტე გვასწავლის, რომ ღვთის სასუფეველი უპირველესად თვით მასშია. იგი სრული ღმერთია ადამიანში, სრული ადამიანია ღმერთში და `აღვსებაი იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა შინა აღავსო” (ეფესელთა მიმართ, 1:23). ღვთის სასუფეველი არის ცოდნა ღმრთისა, ცოდნა ჭეშმარიტებისა, ურთიერთობა ღმერთთან, სიხარული ღმერთის გამო, სრულყოფილი აღსრულება ყოველივე იმისი, რაც ჩვენში სიცოცხლის ნიჭის სახით ღმერთისგანაა მოცემული. აი, რა არის `ერთისაი არს სახმარ.”


ახლა იმის შესახებ, თუ რატომ ეწოდება `ერთისაი არს სახმარ?” ამ სამყაროში ღმრთის სასუფეველი ჩახერგილია ათასობით სხვადასხვა კერპით, სხვადასხვა მეორეხარისხოვანი ღირებულებით, ნაირნაირი ცთუნებით, ხოლო ქრისტე მოვიდა სწორედ იმიტომ, რომ განგვიცხადოს მთავარი, რომლის ირგვლივ სხვა ყველაფერი თავის ადგილზე დგება. ამიტომ ნამდვილად არ შეიძლება ჩვენს ცხოვრებაში მივმართოთ ამ `ერთისაი არს სახმარ”-ს, თუ არ უარვყოფთ მისკენ მიმავალი გზის ჩამხერგავ ბევრ რაიმეს, როგორც უარყოფითს, ისე (ძალიან ხშირად) დადებითსაც, რომელიც კერპად იქცა.


შეუძლებელია ამ ცხოვრებაში რაიმეს გაკეთება ასკეზის გარეშე. ღვთის სასუფეველი `იიძულების”. იმიტომაც ეძნელება იგი ადამიანს, რომ ადამიანი დაეცა. უფრო ადვილია ვიწვეთ, ვიდრე ვიდგეთ, ვისხდეთ, ვიდრე ვიდგეთ. გასულ წელს ამავე ადგილზე ვსაუბრობდი იმაზე, რომ ჯვარი არის არა მხოლოდ გოლგოთის ჯვრის რწმენა, არამედ ის, რაც ჩვენს ცხოვრებაში შემოვიდა როგორც მუდმივი, ყოველწუთიერი ჯვარცმა ჩვენი ბუნებრივი სურვილებისა, ბუნებრივი შეფასებებისა, ეს ის ზღვარია, რომლის წინაშეც ჩვენ ყველანი ვდგავართ.

[ნონა]

რელიგია თუ იდეოლოგია?
1.

ჩვენ ვცხოვრობთ იდეოლოგიების ზეობის ეპოქაში. საშინელი სიტყვა _ `იდეოლოგია” არსებითად სულ ახლახანს წარმოიშვა და მან უკვე თითქმის გამოუსწორებლად მოწამლა ჩვენი სამყარო, ჩვენი სიცოცხლე.


რა არის იდეოლოგია? ეს არის სწავლება, ან თეორია, რომელიც არა მხოლოდ აბსოლუტურ და ყოვლისმომცველ ჭეშმარიტებად ასაღებს თავს, არამედ ადამიანს უდგენს კიდეც განსაზღვრული ქცევისა და მოქმედების წესს. სიღრმისეულად იდეოლოგია, რა თქმა უნდა, რელიგიის ერზაცია, რელიგიის ჩანაცვლებაა. მაგრამ განსხვავება, და უდიდესი განსხვავება რელიგიასა და იდეოლოგიას შორის ისაა, რომ რელიგია, რწმენა ყოველთვის რაღაც ძალიან პირადულია, იგი (რელიგია, რწმენა) შეუძლებელია ღრმა პირადი და შინაგანი განცდის გარეშე მაშინ, როცა იდეოლოგია, ყოველგვარი იდეოლოგია იწყებს იქედან, რომ უარყოფს ყოველგვარ პიროვნულს და უარყოფს როგორც არასაჭიროს.


რელიგია _ რწმენისაკენ მოწოდება _ ყოველთვის მიმართულია ადამიანისაკენ. იდეოლოგია ყოველთვის მიმართულია მასისაკენ, კოლექტივისაკენ, კაცობრიობისაკენ. მიზანი, არსი რელიგიისა ისაა, რომ ღმერთის პოვნით ადამიანმა იპოვოს საკუთარი თავი, გახდეს ის, რაც უნდა იყოს. მიზანი და არსი იდეოლოგიისა ისაა, რომ ყოვლისმომცველად დაიმორჩილოს ადამიანი, რათა ადამიანი გახდეს იდეოლოგიის აღმსრულებელი და მსახური. რელიგია ამბობს: `...რაი სარგებელ ეყოს კაცსა, უკუეთუ სოფელი ყოველი შეიძინოს და სული თვისი იზღვიოს”? (მათე, 16:26). იდეოლოგია ამბობს: საჭიროა მთელი სამყაროს მოპოვება იდეოლოგიის განსახორციელებლად. რელიგია მოგვიწოდებს, სხვა ადამიანში დავინახოთ მოყვასი; იდეოლოგია ყოველთვის მიმართულია შორიელი, უპიროვნო, განყენებული ადამიანებისაკენ.


ვიმეორებ: ჩვენ ვცხოვრობთ იდეოლოგიათა ზეობის ეპოქაში, ადამიანებზე იდეოლოგიათა საშინელი ბატონობის ჟამს. მხოლოდ ჩვენს საუკუნეში _ ხოლო იგი ჯერ მხოლოდ სამოცდაათ წელს ითვლის, _ მილიონობით, მილიარდობით ადამიანი დაიღუპა განყენებულ და ილუზორულ იდეოლოგიათა სახელით. და დღეს ადამიანს არ აქვს უფრო სასწრაფო და საარსებო ამოცანა, ვიდრე სწორედ ამ იდეოლოგიური ძალადობის, ადამიანზე იდეოლოგიის ტირანიის უარყოფა და მხილება.


მაგრამ ამ ამოცანის შესრულება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ შევძლებთ ყველა იდეოლოგიაზე მაღლა დავაყენოთ პიროვნების იდეა, როგორც ყველა იდეოლოგიაზე აღმატებული და მათი შემზღუდავი, ეს კი ნიშნავს _ დავაყენოთ ცოცხალი, კონკრეტული, ერთადერთი და განუმეორებელი ადამიანი. რელიგიის დაისმა და იდეოლოგიის ზეიმმა მიგვიყვანა პიროვნების იდეისა და პიროვნებასთან დაკავშირებული გამოცდილების თითქმის სრულ გაქრობამდე. ეს გამოცდილება კი, რა თქმა, უნდა, თავის პირველსაწყისში რელიგიურია. მხოლოდ რელიგიაში, მხოლოდ რელიგიისაგან არის შესაძლებელი პიროვნების იდეა, _ აი, რა არ ესმით, არ შეუძლიათ, არ სურთ გაიგონ თანამედროვე ადამიანებს, რომელთაც სწყურიათ ხსნა ამა თუ იმ იდეოლოგიისაგან.



მეტყვიან, რომ თვით რელიგია ისტორიაში მისი ზეობის დროს ხშირად ხელყოფდა ადამიანის იდეას, რომ თვით ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების პრინციპი და ა. შ. დაიბადა რელიგიასთან ბრძოლაში. ნაწილობრივ ეს მართალია. მაგრამ ეს სიმართლე უნდა გავიგოთ მთელი მისი სირთულით.


დიახ, რა თქმა უნდა, ქრისტე ჯვარს აცვეს რელიგიურმა ადამიანებმა. მაგრამ ჯვარს აცვეს იგი სწორედ იმის გამო, რომ ქრისტემ ამხილა მათი რელიგიურობა, როგორც ცრუ რელიგიურობა, ან, თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, ამხილა ისინი რელიგიის იდეოლოგიად გადაქცევის გამო. რადგან ქრისტეს მთელი კონფლიქტი იმათთან, ვინც ჯვარს აცვა იგი, დაიყვანება ერთ გარემოებამდე. მან, ქრისტემ, ადამიანი დააყენა ყველაზე მაღლა და იგი, მხოლოდ იგი, გახადა სიყვარულის საგანი, ერთგვარად აბსოლუტური ყურადღების საგანი. ხოლო ქრისტეს მტრებს რელიგიისაგან უნდოდათ წესრიგი, სამშობლოს ხსნა, თვითკმაყოფილება _ რაც გნებავთ ის, და საამისოდ მოითხოვდნენ უსახო კანონებისადმი ბრმა მორჩილებას.


ყოველივე ამის შესახებ ქრისტეს არ უთქვამს ერთი სიტყვაც კი. ისევე როგორც არ თქვა ერთი სიტყვა სახელმწიფოზე, საზოგადოებაზე, ისტორიაზე, კულტურაზე _ ყოველივე იმაზე, რაც ოდითგანვე შეადგენს ყველა იდეოლოგიის საგანს. ქრისტეს ყურადღება ყოველთვის მიპყრობილი იყო ცოცხალი ადამიანებისაკენ, რომლებიც გარს ერტყა მას. მან მათზე მხოლოდ თავისი სიყვარული, თანამონაწილეობა, თანაგრძნობა, ინტერესი მიაქცია. და, აი, ამისათვის, იმისათვის, რომ ქრისტემ ცოცხალი ადამიანი დააყენა ყველაზე მაღლა ამ სამყაროში, დასაჯეს იგი. მაგრამ ამ დასჯაში, _ და დროა, ეს გავიგოთ, _ თვით რელიგია გარდაიქმნა. იდეოლოგიიდან ის იქცა ცოცხალ ძალად, და სამყაროში სამუდამოდ გამეფდა პიროვნების იდეა.


შემდეგ, ისტორიაში, თვით ქრისტიანობაც, _ ეს უნდა ვაღიაროთ, ფრიად ხშირად გადაგვარდებოდა ხოლმე იდეოლოგიაში, მოითხოვდა ბრმა მორჩილებას, ემსახურებოდა არაძირითად მიზნებს... მაგრამ მაინც მისი არსი ეს არ არის. მისი არსი არის ქრისტეს სახარებისეულ სახეში, ადამიანის სახეში, რომელიც მიმართულია მეორე ადამიანისაკენ და რომელიც მასში ხედავს მოყვასს, და მასში ხედავს ცხოვრების მიზანსა და საზრისს. კაცობრიობის ისტორიაში არ არის პიროვნების სხვაგვარი დასაბუთება. ეს დასაბუთება არ არის დიდ და ღრმა ბერძნულ ფილოსოფიაში, იგი არ არის არც რომში, რომელმაც შექმნა სამართლის იდეა, მაგრამ მონას ადამიანად არ თვლიდა. და, რა თქმა უნდა, ადამიანის იდეა არ არის არცერთ თანამედროვე იდეოლოგიაში, რომელიც ყოველთვის დაკავებულია კაცობრიობით, მაგრამ კაცობრიობისათვის ფრიად მშვიდად ანადგურებს მილიონობით ადამიანს.


მე ვამტკიცებ, რომ პიროვნების იდეა რელიგიურია იმიტომ, რომ აშკარაა: თუ არ არის ადამიანში უმაღლესი ფესვები, თუ იგი არის არა `ზემოდან”, არამედ `ქვემოდან”, თუ ის მხოლოდ წამიერი მოვლენაა, მაშინ, მართლაც, არ ღირს რაიმე განსაკუთრებული ღელვა ადამიანის გამო, და მაშინ სამყაროზე ბატონობს დიდი რიცხვების კანონი. მაშინ _ და აქამდე ჩვენ მალე მივალთ, _ ხეიბრები, და ავადმყოფები, და მოხუცები უნდა მოისპონ, მაშინ უნდა იზრუნო მხოლოდ ბუნებრივ შერჩევაზე. მაშინ დოსტოევსკის საყოველთაოდ ცნობილი `ბავშვის ცრემლიც” უაზრო სენტიმენტალობაა. ძალიან მარტივად ეს შეიძლება ასე ითქვას: თუ არ არის ღმერთი, მაშინ არსებითად, არ არის ადამიანიც. არის მხოლოდ ხალხი _ უსახო მასა, რომლის ცხოველურ კეთილდღეობაზეც ზრუნავს იდეოლოგია, გაღებული საფასურის (სასყიდელის) გათვალისწინების გარეშე. აი, ასეთ საშინელ იდეოლოგიურ სამყაროში, მასების, კლასების, კოლექტივების სამყაროში ვცხოვრობთ ჩვენ დღეს.


და ამაზე უნდა ვიფიქროთ, ამით უნდა შევძრწუნდეთ, სანამ გვიან არ არის. სანამ ცოცხალი პიროვნება ჯერ კიდევ არ შეცვლილა უბრალო რიგითი ნომრით. სანამ ადამიანი მართლა არ გამხდარა უფრო და უფრო რთული, მეტად და მეტად უშველებელი მანქანის მხოლოდ `ჭანჭიკი”. ამჟამად რელიგიის საკითხი არის, უპირველესად, საკითხი სწორედ პიროვნების შესახებ; ამიტომ ყველა თანამედროვე საკითხთა შორის ამ უმნიშვნელოვანეს საკითხს კვლავ დავუბრუნდებით ჩვენს შემდგომ საუბრებში.


2.


მე ვამბობდი, რომ პიროვნების ცნება შეიძლება დასაბუთდეს მხოლოდ რელიგიურ მსოფლმხედველობაში. ასევე ვამბობდი, რომ, პიროვნების ამ ცნების, აღიარებისა და ინტუიციის მიღმა კაცობრიობაზე ყველა თანამედროვე ზრუნვა მთლიანობაში აღმოჩნდება მოჩვენებითი და წარუმატებლობისათვისაა განწირული.


ამასთანავე, თვით იმათაც კი, რომლებიც, სამწუხაროდ, უფრო და უფრო ნაკლებნი არიან და რომლებიც იცავენ ადამიანის პიროვნებას და იბრძვიან მისი უფლებებისათვის, თითქოსდა, უკვე აღარ შეუძლიათ ან არ სურთ დაინახონ პიროვნების კავშირი რელიგიურ სწავლებასთან და ხშირად რელიგიისგან როგორღაც გამიჯვნასაც კი ცდილობენ.


აი, ბოლო წლებში ბევრს საუბრობდნენ, სანამ უხეში ძალადობით არ დამყარდა დუმილი, `ადამიანური სახის მქონე სოციალიზმზე”, და საუბრობდნენ, სავარაუდოდ, სავსებით გულწრფელად. მაგრამ შეიძლება სულაც არა რიტორიკულად, სულაც არა მზაკვრულად დაისვას კითხვა: `მაგრამ, საკუთრივ, რატომ უნდა ჰქონდეს სოციალიზმს ადამიანური სახე”? და, საკუთრივ რა იფარება გარეგნულად ლამაზი სიტყვათშეხამების მიღმა?


მე მგონია, რომ ისინი, ვინც ამ სიტყვათშეხამებას იყენებენ, ვერც კი გრძნობენ მთელ მის (სიტყვათშეხამების) პარადოქსულობას; სახე ხომ უკიდურესად სწორედ პირადული, ინდივიდუალურია, ესაა პირი, პიროვნება. არ არსებობს სახე ზოგადად, არის ჩემი, შენი, მისი სახე. სოციალიზმი კი ყოველთვის სწორედ პრინციპულად, მეცნიერულად აყენებს საერთოს კერძოზე, პიროვნულსა და ინდივიდუალურზე მაღლა. იგი არა მარტო ამტკიცებს, რომ ადამიანი ცხოვრობს საზოგადოებაში სხვა ადამიანებთან ერთად, რაც თავისთავად ცხადია, არამედ ადამიანი სწორედაც რომ დაჰყავს ამ საერთომდე, სწირავს მას კლასის, ერის, რასისა და საზოგადოებისაგან და ა. შ. თითქმის სრული დამოკიდებულებისათვის; და მეც ვიმეორებ, ნებისმიერ პერსპექტივაში, გარდა რელიგიურისა, საერთომდე ადამიანის ამგვარი დაყვანა გარდაუვალია, რადგან მატერიალისტური, ათეისტური მსოფლმხედველობის ფარგლებში სრულებით შეუძლებელია დამტკიცება, საკუთრივ პიროვნებას, როგორც ასეთს, პირს, ცალკეულ ადამიანს, საერთოდ რატომ აქვს რაღაც განსაკუთრებული ღირებულება და რაღაც თანდაყოლილი უფლებები. ათეისტურ მსოფლმხედველობაში ყველა ამ უფლებას ადამიანი იღებს საზოგადოებისაგან, რომელიც ამ მსოფლმხედველობაში აპრიორი უმაღლესი ღირებულებაა, _ ნუთუ ამას კიდევ მტკიცება სჭირდება? _ არა საზოგადოება არსებობს ადამიანისათვის, არამედ ადამიანი _ საზოგადოებისათვის.


ამჟამად ზოგიერთი კეთილშობილი, კეთილგანწყობილი და თავისებურად გმირი ადამიანი ცდილობს დაამტკიცოს, მაგალითად, რომ თვით საზოგადოებისა და მისი მიზნებისათვის სასარგებლოა თავისუფლება და პიროვნებისადმი უფრო მეტი პატივისცემა. თავისუფლების პირობებში წარმოებაც უკეთესი გახდება, მეცნიერებაც სწრაფად განვითარდება, და ყოველგვარი ოპოზიციაც უფრო ნაკლები გახდება. მაგრამ აქაც, აშკარაა, თავისუფლებაცა და პიროვნებაც მხოლოდ საზოგადოების სარგებლობიანობის თვალსაზრისით მოიაზრება. მაგრამ ამ მიდგომიდანაც, რა კეთილშობილური ზრახვებითაც უნდა იყოს ნაკარნახევი იგი, საბოლოოდ არაფერი გამოვა. ნებისმიერმა გლეხმა იცის, რომ თუ ცხენს არ გამოკვებავ და არ მისცემ დასვენების საშუალებას, იგი შეწყვეტს მუშაობას.


თავისუფლებისა და პიროვნების უტილიტარული დასაბუთება არა მხოლოდ არ არის საკმარისი, არამედ იგი უბრალოდ ადამიანს არ ეკადრება, რადგან ამ შემთხვევაში ადამიანის საბოლოო ღირებულება განისაზღვრება მხოლოდ მისი სარგებლიანობით კოლექტივისათვის, მისი ერთგვარი პროდუქტიულობით: მიეცით ცოტაოდენი თავისუფლება, რათა მან უკეთ აწარმოოს, მიეცით ნაკლები შიშის საფუძველი _ და იგი გახდება სასარგებლო, _ აქ ჯერ კიდევ ისევ რჩება ეს კოშმარული მითი იმ საზოგადოების სასარგებლო წევრის შესახებ, რომლისთვისაც მილიონობით ადამიანი იმყოფებოდა და იმყოფება შრომა-გასწორების ბანაკებში. სარგებლისაგან, საზოგადოებისაგან, კოლექტივისაგან არავითარი პიროვნება, არავითარი ნამდვილი უფლება ვერ გამოიყვანება. ეს უფლებები მოიაზრება, თუ პიროვნება აღიარებულია აბსოლუტურ ღირებულებად, ხოლო აბსოლუტი ლათინურად არის ის, რაც არ არის დამოკიდებული სხვა რაიმესაგან და რაც არ დაიყვანება სხვა რაიმემდე.


თითოეული ადამიანის აბსოლუტურ ღირებულებად აღიარება ნიშნავს არა მხოლოდ მისთვის საზოგადოებისაგან დამოუკიდებლად არსებული უფლებების მინიჭებას, არამედ _ და ეს განუზომლად მნიშვნელოვანია _ ნიშნავს იმასაც, რომ სამყაროში ყოველივე დანარჩენს, და უწინარესად, სწორედ საზოგადოებას, წაართვა აბსოლუტური ღირებულება. ეს ნიშნავს ჩვენი ჩვეული წარმოდგენების თავდაყირა დაყენებას, და ბოლოს, ეს ნიშნავს ადამიანის გამოცალკევებას უბრალო ბუნებითი წესრიგისაგან, ადამიანის აღიარებას უმაღლეს ქმნილებად. ამას კი ადამიანის შესახებ ამბობს მხოლოდ რელიგია, მეცნიერულად ამგვარი დასკვნის გაკეთება შეუძლებელია. ეს შეიძლება მხოლოდ იწამო.


რა თქმა უნდა, არ არის შემთხვევითი, რომ ქრისტიანობის მძვინვარე მოძულემ ნიცშემ წამოიძახა: `მოყვასისადმი სიყვარულს ჩვენ შევცვლით შორიელისადმი სიყვარულით!” შორიელი _ ეს არის არავინ, შორიელი _ ესაა ის, ვისაც ვერ ხედავ, ეს რაღაც კრებითი, ჯერ კიდევ არარსებული ადამიანია. მოყვასი კი, სახარების მიხედვით, ეს არის ის, ვინც ჩემს გვერდითაა, ესაა ერთადერთი პირი, ეს ყოველთვის ცოცხალი, კონკრეტული და ერთეული პირია. ასევე, ცხადია, არ არის შემთხვევითი, რომ ყველაფერს სამყაროში, ყველა ფილოსოფიას, იდეოლოგიასა და პროგრამას, რომლებიც მიმართულია შორიელისადმი, საერთოსადმი, კოლექტიურისადმი, ასე მძვინვარედ სძულს რელიგია და ყოველთვის, რაღაც ურყევი კანონზომიერებით ებრძვის მას. მათ, რა თქმა უნდა, იციან, რომ რელიგიის ამოძირკვა პიროვნების მეტნაკლებად განადგურებასაც ნიშნავს. ამიტომ მათთვის საშიშია არა ის, რასაც აცხადებენ თავისუფლებისა და უფლებების შესახებ, არამედ საშიშნი არიან ისინი, ვისაც სწამთ ღმრთაებრივი სული და სულის უკვდავება, რასაც ამიტომ ვერ დაიყვან ვერანაირ მიწიერ სარგებლამდე.


`... რაი სარგებელ ეყოს კაცსა, უკუეთუ სოფელი ყოველი შეიძინოს და სული თვისი იზღვიოს?” (მათე, 16:26). სანამ დედამიწაზე ეს სიტყვები ისმის, სანამ ადამიანებს ახსოვთ სახარებისეული ის პარადოქსული არითმეტიკა, რომლის შესაბამისად ერთი ყოველთვის ძვირფასია ოთხმოცდაცხრამეტზე, შეუძლებელი იქნება ადამიანის პიროვნების განადგურება, შესაბამისად, შეუძლებელი იქნება ბოლომდე უკვე კოლექტივიზებული იმ კაცობრიობის შექმნა, რომელიც თავის მონობას თავისუფლებას უწოდებს, უსახო სარგებელზე თავის დაქვემდებარებას უფლებებს დაარქმევს, ხოლო თავის ციხეს მიწიერ სამოთხედ მონათლავს.


რა საშიშია: ასე ბევრს ჯერ კიდევ არ ესმის, რომ ტოტალიტარიზმს მის ყველა გამოვლინებაში დედამიწაზე ეწინააღმდეგება მხოლოდ ერთი, ეს და სხვა არაფერი _ რწმენა ღმრთისა, რომელმაც ადამიანი შექმნა თავის ხატად და მსგავსად, რომელმაც ადამიანს მოუწოდა თავისუფლებისა და მარადიულობისაკენ. ჩვენი ეპოქის დავა რელიგიური დავაა და დავაა რელიგიის შესახებ; არ გაიგო ეს, არ დაინახო თანამედროვეობის ყველა საშინელი პრობლემის კავშირები რელიგიური მსოფლმხედველობის სიღრმეებთან _ ეს იგივეა, რომ სირაქლემასავით დამალო თავი. შორიელი თუ მოყვასი? ადამიანი თუ კაცობრიობა? რითი დავიწყოთ, რისთვის შევქმნათ? _ აი, საკითხები, რომლებზედაც ადრე თუ გვიან, მაგრამ მაინც მოუწევს მთელს კაცობრიობას პასუხის გაცემა.

[ნონა]

ქრისტეს საუბარი სამარიელ დედაკაცთან
აღდგომიდან ოთხი კვირის შემდეგ ყველა ეკლესიაში იკითხება იოანეს სახარების ის თავი, რომელშიც მოთხრობილია ქრისტეს უჩვეულო საუბარი სამარიელ დედაკაცთან. სახარების მიხედვით, ქრისტე ქალაქ სუქარის მახლობლად წყაროსთან შეჩერდა. `მოწაფენი მისნი წარსრულ იყვნეს ქალაქად, რაითა საზრდელი იყიდონ” (იოვანე, 4:8). და, აი, წყაროსთან წყლის ასავსებად მივიდა სამარიელი დედაკაცი. ქრისტემ მას უთხრა: `მასუ მე წყალი” (იოვანე, 4:7). იწყება საუბარი, რომლის დროსაც დედაკაცი ქრისტეს ეკითხება: `მამანი ჩუენნი მთასა ამას თაყუანის-სცემდეს და თქუენ იტყვით ვითარმედ: იერუსალეიმს არს ადგილი, სადა ჯერ-არს თაყუანის-ცემაი” (იოვანე, 4:20).
ეს კითხვა ეხებოდა ებრაელებსა და სამარიელებს (რომლებიც განდგომილნი იყვნენ მართლმორწმუნე იუდეველებისაგან) შორის მრავალსაუკუნოვან დავას. ებრაელებს რელიგიის ცენტრად იერუსალიმი ჰქონდათ, სამარიელებს _ მთა სამარიაში. დავა, როგორც ვხედავთ, ეხებოდა რელიგიის გარეგან, რიტუალურ წესებს. და ამ კითხვის პასუხად ქრისტე ეუბნება დედაკაცს: `... მოვალს ჟამი, და აწვე არს, ოდეს ჭეშმარიტნი თაყვანის-მცემელნი თაყუანის-სცემდენ მამასა სულითა და ჭეშმარიტებითა, რამეთუ მამაიცა ეგევითართა ეძიებს თაყუანის-მცემელთა მისთა. სული არს ღმერთი, და თაყუანის-მცემელთა მისთა სულითა და ჭეშმარიტებითა თანა-აც თაყუანის-ცემაი” (იოვანე, 4:23-24).

უეჭველია, რომ ქრისტიანობის გასაგებად იოანეს სახარების ამ სტრიქონებს გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, რადგან მათში დასაძირკვლებულია, გამოხატულია და უკუნისამდე უწყებულია ნამდვილი რელიგიური რევოლუცია, რევოლუცია რელიგიური გაგებით; ქრისტიანობა ნამდვილად ამ სიტყვებით იწყება. ჭეშმარიტებითა და სულით! ამ ჟამამდე და საუკუნეთა განმავლობაში რელიგია, უწინარეს ყოვლისა, იყო წესები, კანონები, ტიპიკონები; ამასთანავე, რელიგიის მთელი ქმედითობა მდგომარეობდა ამ განწესებათა ბრმა, უსიტყვო მორჩილებაში. ამ მთაზე, იერუსალიმში, არა აქ, არამედ იქ, არა ასე, არამედ ისე, _ ღმერთამდე აღმართული ათასობით ამგვარი განწესებით ადამიანი გარემოიზღუდავდა თავს შეშფოთებისაგან, შიშისაგან, მტანჯველი ძიებისაგან, თავადვე იშენებდა გალიას, რომელშიც ყველაფერი ცხადი და ზუსტად განსაზღვრული იყო და არ მოითხოვდა არაფერს, ზუსტი აღსრულების გარდა. და, აი, ერთი სიტყვით ეს ყველაფერი წაიშალა და უარყოფილ იქნა. არა ამ მთაზე და არა იერუსალიმში, არამედ სულითა და ჭეშმარიტებით. და ეს ნიშნავს _ არა შიშსა და სიბრმავეში, არა შიშნეულებისა და ტანჯვისაგან, არამედ ცოდნასა და თავისუფლებაში, თავისუფალ არჩევანში, ძეობრივ სიყვარულში. ცენტრში, თვით რელიგიის გულში დაყენებულია ჭეშმარიტება. არა კანონი, არა დაქვემდებარება, არა განწესება, არამედ ჭეშმარიტება. `და სცნათ ჭეშმარიტი, და ჭეშმარიტებამან განგათავისუფლნეს თქუენ” (იოვანე, 8:32), _ ამბობს ქრისტე. რელიგიის ცენტრში, მის გულისგულში, შთათესილია ძიება: `ეძიებდით და ჰპოოთ” (მათე, 7:7). არა დაწყნარება, არამედ წყურვილი: `ნეტარ იყვნენ, რომელთა ჰშიოდის და სწყუროდის სიმართლისათვის” (მათე, 5:6). არა მონობა, არამედ თავისუფლება: `არღარა გეტყვი თქუენ მონად, რამეთუ მონამან არა იცინ, რასა იქმნ უფალი მისი” (იოვანე, 15:15). არა განწესებათა აღსრულება, არამედ სიყვარული: `წყალობაი მნებავს და არა მსხუერპლი” (მათე, 12:7). `მცნებასა ახალსა მიგცემ თქუენ, რაითა იყუარებოდით ურთიერთას...” (იოანე, 13, 34).

დიახ, რა თქმა უნდა, ქრისტიანობის ისტორიაში ადამიანები ხშირად ივიწყებდნენ ქრისტეს ამ სიტყვებს სულსა და ჭეშმარიტებაზე და უბრუნდებოდნენ შიშისა და მოწესეობის რელიგიას, დავას მთისა და იერუსალიმის შესახებ. და გარედან ქრისტიანობა ფრიად ხშირად შეიძლება წარმოჩენილიყო მხოლოდ კანონთა, მხოლოდ განწესებათა რელიგიად. მაგრამ უნდა განვსაჯოთ არა გარეგნულით, არა დაცემებითა და დამახინჯებებით, არამედ შინაგანი შთაგონებით. უნდა განვსაჯოთ იმ ადამიანებით, რომლებმაც სერიოზულად და ბოლომდე მიიღეს ქრისტეს ეს სიტყვები სულისა და ჭეშმარიტების შესახებ და თავიანთი ცხოვრება აქციეს სიყვარულისა და თავისუფლების, სიხარულისა და განსულიერების ერთ მთლიან აღმაფრენად. რამდენი დაცემაც უნდა იყოს მის ისტორიაში, ქრისტიანობამ არ ამოშალა სახარებიდან ეს სიტყვები და, შესაბამისად, ამ სიტყვებით განსჯის საკუთარ თავსაც.
უფრო ტრაგიკულია ის, რომ რელიგიისადმი თავის ბრმა სიძულვილში ანტირელიგიური პროპაგანდა დუმს ამ სიტყვებზე, თითქოსდა იგი არასოდეს წარმოთქმულა, და, რელიგიასთან ანგარიშსწორების გაადვილების მიზნით რელიგიას აიგივებს რაღაც გარეგნულთან, ცრურწმენასთან, შიშთან. მაგრამ ქრისტიანობაზე საუბარი ყოველთვის ნიშნავს საუბარს ქრისტეზე, მის სწავლებაზე, სახარებაზე. სახარება მოგვითხრობს იმაზე, როგორ ამჯობინეს ადამიანებმა `სულსა და ჭეშმარიტებას” თავიანთი _ თავიანთი შეხედულებები, იდეოლოგია, კანონი, როგორ ვერ დაიტიეს მოწოდება გათავისუფლებისაკენ. სახარების ნამდვილი არსი არის თხრობა იმის შესახებ, როგორ უარყვეს ადამიანებმა ის, ვინც ადამიანებს მოუწოდა სულსა და ჭეშმარიტებაში ცხოვრებისაკენ. და ამიტომ სახარებაში არის ახსნა ქრისტესადმი იმ სიძულვილისა, რომელიც დღემდე გრძელდება და რომელიც ადამიანებს აიძულებს, იცრუონ, ცილი დასწამონ, პირში წყალი ჩაიგუბონ. რადგან ქრისტიანობა დღესაც საშიშია ყოველი იდეოლოგიისათვის თუნდაც მხოლოდ ამ `სულითა და ჭეშმარიტებით.” ეს სიტყვები მარადიული გამოწვევაა ყოველი კერპისა, რელიგიური თუ იდეოლოგიური კერპისა. და მანამ, სანამ არ არის ამოშანთული ეს სიტყვები ადამიანური ცნობიერების სიღრმეებიდან, ადამიანი ბოლომდე არ მიიღებს სწავლებას, რომელიც ადამიანს აქცევს მატერიის მონად, უსახო პროცესის ჭანჭიკად, უსახო კოლექტივის მსახურად და მუშად. და ამიტომაც ამ იდეოლოგიის ყოველი მიმდევარი თავს ისე წარმოაჩენს, თითქოს ებრძვის რელიგიას, როგორც ცრურწმენას. არა, რელიგია როგორც ცრურწმენა, როგორც კანონი, როგორც მონობა მათ სჭირდებათ კიდეც, რადგან იგი ემსახურება იდეოლოგიის მსახურთა სწავლების დამტკიცებას. ქვეყნიერებაზე ყველაზე მეტად მათ ეშინიათ იმისი, რომ არავინ გაიგოს რელიგიის ნამდვილი არსი, ქრისტეს ამ შემძვრელი, განმათავისუფლებელი სიტყვების შესახებ: `სულითა და ჭეშმარიტებით!”

ახლა ძალა მებრძოლი უღმერთობის მხარესაა. რელიგიას, აი უკვე თითქმის სამოცი წელია, წართმეული აქვს ხმა. მაგრამ ეს სწორედაც ამტკიცებს რელიგიის ძალას. მას სწორედ იმიტომ აქვს წართმეული ხმის ამოღების საშუალება, რომ იგი ინახავს სწავლებას სულსა და ჭეშმარიტებაზე, იმაზე, რომ სულისა და ჭეშმარიტების გარეშე ადამიანს არ შეუძლია ცხოვრება, იმაზე, რომ ამქვეყნად ყოველივეზე ძლიერი სული და ჭეშმარიტებაა. საუბარი, დაწყებული მაშინ, წყაროსთან, მცხუნვარე დღეს, გრძელდება, რადგან ადამიანი არასოდეს შეწყვეტს კითხვების დასმას, არ მოეშვება ძიებას, არ გაუქრება წყურვილი, და კვლავ და კვლავ შეიმეცნებს, რომ ამ წყურვილს, ამ ძიებას, ამ სულიერ შიმშილს ვერაფრით დაიკმაყოფილებს, თუ არა ღმერთით, რომელიც არის სული და თავისუფლება, სიყვარული და თავისუფლება, ცხოვრება მარადიული და სისრულე ყოველივესი.

[abo]

ნონა
ძალიან საინტერესო სტატიებია. თუ უკეთ გაგვაცნობთ აღნიშნული თეოლოგის შრომებს, მადლიერი დაგრჩებით.
პატივისცემით აბო.

[ნონა]

ნონა
ძალიან საინტერესო სტატიებია. თუ უკეთ გაგვაცნობთ აღნიშნული თეოლოგის შრომებს, მადლიერი დაგრჩებით.
პატივისცემით აბო.

abo
მიხარია რომ კითხულობთ
სტატიების უკეთ გაცნობაში რას გულისხმობთ?
მათი რაოდენობის გაზრდას?
აუცილებდად გავაგრძელებ..
თუ ბიოგრაფიული დეტალების განვრცობა იგულისხმეთ (ნამდვილად ძალიან მოკლე ცნობა დავდე) ავკრეფ დღეს და დავამატებ...

[ნონა]

მენელსაცხებლე დედები


ეკლესიაში ქრისტეს აღდგომიდან მეორე კვირა ეძღვნება მენელსაცხებლე დედებს, ესე იგი ქალებს, რომლებიც, სახარების თხრობის მიხედვით, ადრე დილით მივიდნენ ქრისტეს საფლავთან, რათა მისი სხეული დასასაფლავებლად მოემზადებინათ და ისინი გახდნენ ქრისტეს აღდგომის პირველი მოწმენი. სახარების მიხედვით, ქრისტე პირველად მათ ევლინება, მათ ეუბნება: `გიხაროდენ”, და მათ გზავნის, მოციქულებს შეატყობინონ აღდგომის შესახებ. და, აი, ამასთან დაკავშირებით, სასურველია, დავინახოთ ქალის სახე, როგორ ხატავს ქალს სახარება, დავფიქრდეთ ქალის შესახებ ქრისტიანულ სწავლებაზე, ან იქნებ უკეთესი იქნება, ვთქვათ, ქალის ქრისტიანული განცდის შესახებ, რადგან ქალის განცდა ყველაზე უკეთ დასაძირკვლებული და ნაჩვენებია სწორედ სახარებაში, და იმის შესახებ, რა ადგილი უკავია ქალს ქრისტეს შესახებ სახარებისეულ თხრობაში. უპირველესად, სახარების კითხვისას შეუძლებელია მაშინვე არ შევამჩნიოთ, რომ ქალი და ქალები ნაჩვენებია ქრისტეს ცხოვრების დასაწყისში და სულ ბოლოს. დასაწყისში ეს არის მისი დედა. ესაა თხრობა გამოქვაბულში შობის შესახებ, ესაა დედის მიერ ყრმის ღვთის სამსახურად ტაძრად მიყვანება; შემდეგ დედა თითქოსდა ქრება, თუმცა ყოველთვის ვგრძნობთ, რომ იგი გვერდითაა, ახლოსაა, მაგრამ უსიტყვოდ, დუმილით, როგორღაც თავისი შვილის ცხოვრებისა და ქადაგების ფონზე. აი, მოულოდნელი და ასეთი გასაოცარი თხრობა იოანე მახარებლისა გალილეის კანაში საქორწილო ზეიმისას იესოს დედის თხოვნის შესახებ; გათავდა ღვინო; თითქოს, ერთი შეხედვით, ბანალური დეტალი, ყოფითი წვრილმანია, მაგრამ ზეიმი წახდა, სიხარული განელდა; და, აი, თხოვნა და თავდებობა დედისა და ამ თხოვნით პირველი სასწაული _ წყლის ღვინოდ გადაქცევა. შემდეგ კი კვლავ დუმილი. ქრისტე ასწავლის და მოძღვრავს მოწაფეებს, მაგრამ მათ გვერდით ყოველთვის ჩანან ქალები, რომლებიც თან სდევენ მას და ემსახურებიან მას. ბოლოს, ვდგავართ ჯვართან. ყველამ მიატოვა, ყველა გაიქცა, ყველამ უღალატა და არა მხოლოდ ბრბომ, რომელიც დაჰყვებოდა იესოს და ელოდა მისგან სასწაულს, დახმარებას, კურნებას, არამედ ყველაზე ახლობელმა მეგობრებმა, მოწაფეებმა და მოციქულებმაც. და აი, ახლა კი დადგა ჟამი ქალებისა.


როცა ვნების კვირას ვისმენთ თხრობას ქრისტეს ვნების, მისი ჯვარცმისა და სიკვდილის შესახებ, ჩვენ მარად გვატყვევებს ამ თხრობის ერთი დეტალი: ბოლომდე მისი ერთგულები დარჩნენ მხოლოდ მცირენი, ძირითადად _ ქალები, რომელთა შესახებ სახარებაში თითქმის სხვა არც არაფერია ნათქვამი. ქრისტეს მოწაფეებზე ნათქვამია, რომ ყველა მათგანმა დატოვა იგი და გაიქცა. პეტრემ სამჯერ უარყო ქრისტე. იუდამ გაყიდა იგი.


ქრისტეს, მისი ქადაგების ჟამს, უკან დასდევდა გუნდი ხალხისა. და მისგან ყველა რაღაცას ელოდა: ელოდა დახმარებას, სასწაულს, განკურნებას, ელოდა გათავისუფლებას საძულველი რომაული უღლისაგან, ელოდა თავისი მიწიერი ცხოვრების საქმეთა მოწყობას. ქრისტეს სწავლების არსი კი _ თავგანწირვისა და სიყვარულის ქადაგება, სრული თავდადების ქადაგება _ ყველა ამ ურიცხვ ადამიანს ცუდად ესმოდა, და ალბათ არც კი ისმენდნენ მას. ქრისტეს შეეძლო შეწევნა და ამისთვის მიდიოდნენ მასთან. მაგრამ, აი, დაიწყო ხალხის ბელადებისა და ძალაუფლების მქონეთა სიძულვილის ზრდა ქრისტესადმი. სიყვარულის ქრისტესეულ ქადაგებაში გაისმა წინასწარმეტყველება იმის შესახებ, რომ ახლა იგი თავად შესწირავს საკუთარ თავს ამ სიყვარულს. და ხალხის გუნდმა დაიწყო შეთხელება, დნობა. უკანასკნელად ქრისტეს მიწიერმა დიდებამ, ადამიანურმა წარმატებამ იფეთქა იერუსალიმში მისი შესვლის დროს, როცა, სახარების სიტყვით, `შეიძრა ქალაქი იგი ყოველი...” (მათე, 21:10). მაგრამ ეს იყო წამიერად. და ასეთი სიხარულითა და აღტყინებით იმიტომ ხომ არ ხვდებოდნენ ქრისტეს, რომ კვლავ, კვლავ ელოდნენ მისგან და სურდათ მიეღოთ მიწიერი სამეფო, მიწიერი გამარჯვება, ძალა და დიდება?


და ყველაფერი მაშინვე დასრულდა. ნათელი ჩაქრა. და ბზობის კვირას მოჰყვა სიბნელე, მარტოობა და გამოუვალი ნაღველი ვნების კვირისა. და ხომ არ იყო ყველაზე საშინელი რამ ამ უკანასკნელ დღეებში _ ღალატი ახლობელთაგან, მოწაფეთაგან, იმათგან, ვისთვისაც ქრისტემ მართლაც სრულად გაიღო საკუთარი თავი? გეთსიმანიის ბაღში თვით ყველაზე სამმა ახლობელმა მოწაფემ ვერ გაუძლო და დაიძინა, როცა ქრისტე უმაღლესი დაძაბულობით, სისხლიანი ოფლით საშინელი სიკვდილისათვის ემზადებოდა. ჩვენ ვიცით, რომ პეტრე, რომელიც ასე ხმამაღლა პირდებოდა მომკვდარიყო ქრისტესთან ერთად, უკანასკნელ მომენტში შედრკა და განუდგა, მან უარყო და უღალატა... `და მაშინ მოწაფეთა ყოველთა დაუტევეს იგი და ივლტოდეს” (მათე, 26:56). _ წერს მახარებელი.


მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, ეს არ იყო ყველაფერი. ჯვართან დგება ჟამი მიწიერი ერთგულებისა და მიწიერი სიყვარულისა. ისინი, ვინც `წარმატებისას,” როგორც ჩანს, იყვნენ შორს, რომელთაც ჩვენ თითქმის ვერ ვხედავდით სახარების ფურცლებზე, ისინი, რომლებსაც, მახარებლის სიტყვებით, ქრისტეს არაფერს ეუბნებოდა აღდგომის შესახებ და, ამგვარად, რომლებისთვისაც იმ ღამეს ჯვართან ყველაფერი დასრულდა, ყველაფერი დაიღუპა _ ისინი აღმოჩნდნენ ერთგულნი და ჯვართან მტკიცე მიწიერი სიყვარულით მივიდნენ. იოანე მახარებელი წერს: `ხოლო დგეს ჯუარსა მას თანა იესუისსა დედაი მისი და დაი დედისა მისისაი, მარიამ კლეოპაისი და მარიამ მაგდალინელი” (იოვანე, 19:25).


ხოლო შემდეგ, იესოს სიკვდილის შემდეგ, `და ვითარცა შემწუხრდა, მოვიდა კაცი მდიდარი არიმათიაითით, სახელით იოსებ, რომელ იგიცა მოწაფე ყოფილ იყო იესუისა. და მოვიდა პილატესა და გამოითხოვა გუამი იესუისი. მაშინ პილატე უბრძანა მიცემად გუამი იგი მისი. და მოიღო გუამი იგი მისი იოსებ და წარგრაგნა იგი ამრენაკსა წმიდასა და დადგა იგი ახალსა მისსა საფლავსა, რომელი გამოეკუეთა კლდისაგან, და მიაგორვა ლოდი დიდი კარსა მას საფლავისასა და წარვიდა...” (მათე, 27:57_60). ერთი დღის შემდეგ, შაბათის გასვლისთანავე, მესამე დღის განთიადს იგივე ქალები მივიდნენ საფლავთან, რათა იმ დროის ჩვეულების შესაბამისად გარდაცვლილის გვამისთვის ნელსაცხებელი ეცხოთ. და სწორედ ამ ქალებს გამოეცხადა პირველად აღმდგარი ქრისტე, სწორდ მათ გაიგეს ქრისტესაგან პირველად `გიხაროდენ”, რომელიც სამარადჟამოდ გახდა ქრისტიანული ძალის არსი.


ამ ადამიანებს, ამ ქალებს ქრისტემ არ განუცხადა მომავლის საიდუმლო, ისევე როგორც ეს განუცხადა მის მიერ ამორჩეულ თორმეტ მოციქულს; ამ ქალებმა არ იცოდნენ ქრისტეს სიკვდილის არც არსი, არც საიდუმლო მომავალი ძლევამოსილებისა, მომავალი აღდგომისა. მათთვის მოძღვრისა და მეგობრის სიკვდილი იყო სიკვდილი, დასასრული, და, ამასთანავე, საშინელი და სამარცხვინო სიკვდილი, საშინელი დასასრული და რღვევა. ისინი იდგნენ ჯვართან მხოლოდ იმიტომ, რომ მათ უყვარდათ იესო, და, რაკი უყვარდათ, განიცდიდნენ მის ტანჯვას. მათ არ მიატოვეს ეს საწყალი, ნაწამები სხეული, არამედ გააკეთეს ყველაფერი, რასაც ოდითგანვე აკეთებს სიყვარული განშორებისას. იმათ, ვისაც ქრისტემ სთხოვა მასთან ერთად ყოფნა საშინელი ბრძოლის ჟამს, როცა, სახარების სიტყვით, `იწყო მწუხარებად და ურვად” (მათე, 26:37), მიატოვეს იგი, გაიქცნენ, უარყვეს. ისინი კი, ვისაც ქრისტემ არაფერი სთხოვა, დარჩნენ თავიანთი უბრალო ადამიანური სიყვარულის ერთგულნი. `ხოლო მარიამ დგა გარეშე საფლავსა მას თანა და ტიროდა” (იოვანე, 20.11). ასე საუკუნეთა განმავლობაში ტირის სიყვარული, როგორც თვით ქრისტე ტიროდა თავისი მეგობრის ლაზარეს საფლავთან. და აი, ამ სიყვარულმა პირველმა გაიგო გამარჯვების შესახებ; ამ სიყვარულს, ამ ერთგულებას მიეცა შესაძლებლობა, პირველს გაეგო, რომ აღარ იყო საჭირო ტირილი, რომ `დაინთქა სიკუდილი ძლევითა” (1 კორინთელთა მიმართ, 15:54) და რომ არ არის და უკვე აღარასოდეს იქნება ეს უიმედო განშორება.


აი, არსი მენელსაცხებლე დედათა კვირისა. იგი გვახსენებს იმის შესახებ, რომ სიყვარული და ერთგულება ანათებდა მაშინ, იმ უიმედო ბნელში. იგი მოგვიწოდებს იმისკენ, რომ სამყაროში არ მოკვდეს და არ გაქრეს არც ერთგულება და არც სიყვარული. იგი განსჯის ჩვენს სულმოკლეობას, ჩვენს შიშს, ჩვენს მარადიულ და მონურ თავისმართლებას. იდუმალ იოსებ არიმათიელსა და ნიკიდიმოსს, ან ამ ქალებს, განთიადისას საფლავისაკენ მიმავალთ, _ ასე მცირე ადგილი უკავიათ სახარებაში. თუმცა სწორედ აქ წყდება მარადიული ბედი თითოეული ჩვენგანისა.


მე ვფიქრობ, რომ სწორედ ჩვენს დღეებში განსაკუთრებულად გვესაჭიროება ამ სიყვარულისა და უბრალო ადამიანური ერთგულების გახსენება. რადგან დადგა ჟამი, როცა მათ განძარცვავს მსოფლიოში გამეფებული ბოროტი მოძღვრება ადამიანისა და ადამიანის სიცოცხლის შესახებ. საუკუნეების განმავლობაში სუსტად, მაგრამ მაინც ანათებდა და ციმციმებდა სამყაროში ანარეკლი ერთგულებისა, სიყვარულისა, თანალმობისა, რაც მდუმარედ იმყოფებოდა ყველასაგან მიტოვებული ადამიანის ჯვარცმისას. და ჩვენ, როგორც ხავსს, ისე უნდა მოვეჭიდოთ ყოველივე ამას ჩვენს სამყაროში, რომელიც ჯერ კიდევ ცოცხლობს უბრალო მიწიერი ადამიანური სიყვარულის სითბოთი, სინათლით. სიყვარული არ ეკითხება ადამიანს თეორიებისა და იდეოლოგიების შესახებ; იგი მიმართულია მისი გულისა და სულისაკენ.


გრგვინავდა კაცობრიობის ისტორია, იქმნებოდა და ემხობოდა სამეფოები, იბადებოდა კულტურა, ბობოქრობდა სისხლისმღვრელი ომები, მაგრამ ყოველთვის, უცვლელად დედამიწას, ამ მღვრიე და ტრაგიკულ ისტორიას ანათებდა სახე ქალისა. სახე ზრუნვისა, თავდადებისა, სიყვარულისა, თანალმობისა. და ამ მყოფობის, ამ ნათლის გარეშე ჩვენი სამყარო, მიუხედავად მისი წარმატებისა და მიღწევებისა, მხოლოდ საშინელი სამყარო იქნებოდა. შეიძლება გადაუჭარბებლად ითქვას, რომ ადამიანის ადამიანურობა გადაარჩინა და ახლაც იხსნის ხოლმე ქალი, და იხსნის არა სიტყვებით, არა იდეებით, არამედ ამ თავისი მდუმარე, მზრუნველი, მოსიყვარულე მყოფობით. და თუ, მიუხედავად სამყაროში გამეფებული ყველა ბოროტებისა, არ წყდება იდუმალი ზეიმი სიცოცხლისა, თუ იგი იზეიმება ღარიბ ოთახში, ღატაკ სუფრასთან ისეთივე სიხარულით, როგორც სასახლეში, სიხარული და ნათელი ამ ზეიმისა არის მასში, ქალში, მის მარადიულ სიყვარულსა და ერთგულებაში. `მოაკლდა ღვინოი.“ და სანამ იგი _ დედა, ცოლი, რძალი, _ იქაა, ყველას ეყოფა ღვინო, ეყოფა სიყვარული, ეყოფა ნათელი.

[კანუდოსელი]

ლიტურგიკის ისტორიაში აქვს შეცდომები, მაგრამ ეს მაინც უმნიშვნელოა მისი მოღვაწეობის გადასახედიდან...

უდაოდ სერიოზული თეოლოგი იყო

მის ნაშრომებს შორის ითვლება, რომ "ევქარისტია" არის შედევრი (სწორეედ მანდაა უზუსტობები რომელიც ეხება ნათლობისა და ევქარისტიის მიბმას ერთმანეთზე)

[ნონა]

მის ნაშრომებს შორის ითვლება, რომ "ევქარისტია" არის შედევრი (სწორეედ მანდაა უზუსტობები რომელიც ეხება ნათლობისა და ევქარისტიის მიბმას ერთმანეთზე)

მაგ ნაშრომს ჯერ არ გავცნობივარ, ქართულად ნათარგმნია?
ვეცდები მოვიძიო და ვთარგმნო ამ დღეებში

[კანუდოსელი]

მაგ ნაშრომს ჯერ არ გავცნობივარ, ქართულად ნათარგმნია?
ვეცდები მოვიძიო და ვთარგმნო ამ დღეებში

ამ დღეებში ვერ მოასწრებთ

პ.ს.
თვითონ 10 წელზე მეტი ხანი წერდა მაგ წიგნს...ბოლო თავები საერთოდ მისი ცოლის დაწერილია კარნახით, როდესაც უკვე სიკვდილის პირას იყო

[ნონა]

ამ დღეებში ვერ მოასწრებთ
პ.ს.
თვითონ 10 წელზე მეტი ხანი წერდა მაგ წიგნს...

გასაგებია, არ ვიცოდი ეგ ნაშრომი და არც მის მოცულობაზე მქონდა წარმოდგენა

ამ დღეებში დავიწყებ მაშინ

პირველად ეს თეოლოგი 4 დღის წინ აღმოვაჩინე და ნელნელა ვეცნობი

[INFORMATION]

დღიურები

(ნაწყვეტი)

ხუთშაბათი, 2 ოქტომბერი,1980

გასულ საღამოს წავიკითხე ლექცია თემაზე “ეკლესია და გარეგნული ღვთისმოსაობა” ამ თემამ მართლმადიდებლობის ხვედრზე ჩამაფიქრა. დღესდღეობით მონასტრული ცხოვრების ტრიუმფია ღვთისმეტყველებაშიც და საეკლესიო ცხოვრების წესშიც. სერბეთში, ყოველგვარი აღორძინება ეკლესიაში მონასტრულ გამოცდილებასთან, მიმართულებასთან ან სწავლებასთანაა დაკავშირებული. მე მადარდებს ის, რომ უკვე ხდება ამ მიმართულების მართლმადიდებლობასთან გაიგივება. ამერიკაში ხშირად მართლმადიდებლობის გაგება დაყავთ ხატებამდე, ძველებურ გალობამდე და ათონის მთის წიგნებამდე, რომლებიც სულიერ ცხოვრებას შეეხება. ეს ბიზანტიის ტრიუმფია და ვფიქრობ, ასეთი სახის მართლმადიდებლობის სიყვარული რაღაც რომანტიზმის მაგვარია, რადგან ის რადიკალურად განსხვავდება თანამედროვე მსოფლიოსაგან. ეს არის გაქცევა, დაცილება მართლმადიდებლობისაგან.
ჩემთვის მნიშვნელოვანია ის, რომ სადაც ამ მიმართულების ტრიუმფია, იქ ევქარისტია, ზიარება, ეკლესიის აზრი და გამოცდილება დაკარგულია. ეს აზრი და გამოცდილება კი საჭიროა ახლა ისე, როგორც არასდროს. ევქარისტიული ეკლესია თავის თავს უწოდებს “ამ სოფელში მყოფს, მაგრამ არაამსოფლიურს.” ეკლესიის მონასტრული მიმართულება კი მრევლის, კრებულის და ა.შ. ამა სოფელში ყოფნაში წინააღმდეგობას ხედავს, ხოლო სოფლიდან გარიდება ჭეშმარიტი მართლმადიდებლურ გზადაა მიჩნეული. მონასტრული მიმართულება, რაც არ უნდა უცნაური ჩანდეს ეს, მიიჩნევს ეკლესიას, როგორც ამა სოფლის ნაწილს ისე, რომ ადამიანმა უნდა დატოვოს არა მხოლოდ სოფელი, არამედ ეკლესიაც.
ჩემმა პროფესორმა ინსტიტუტში, პარიზში ერთხელ დაწერა, “...სად არის ქრისტე, სად არიან მოციქულები, სად არის ეკლესია? ყველაფერი დაბნელებულია სტარეცის უზარმაზარი ჩრდილით...“
საკმაოდ ლოგიკურად, ეს მიმართულება ბუნებრივადაა დაკავშირებული რომანტიულ, ნაციონალისტურ წმინდა რუსეთთან, ე.ი. წარსულთან და მის სტილთან.
ერთხელ, გულახდილ საუბარში მამა იოანე მეიენდორფმა მითხრა, რომ მას არ ესმის თუ რატომ არიან ადამიანები ასე ძალიან შეპყრობილები ეკლესიის მამებით. რამდენი ადამიანი ავრცელებს ასეთ სტილს, რომელიც ხელს უშლის მათ გაიგონ რაიმე რეალურ სამყაროში და ამავე დროს დარწმუნებულნი არიან, რომ ემსახურებიან ეკლესიასა და მართლმადიდებლობას. ვშიშობ, რომ ამ ხალხს იზიდავს არა მამების ნააზრევი ან მათი ნაწერების შინაარსი, არამედ მათი სტილი. ეს საკმაოდ ახლოსაა ლიტურგიკული მსახურებების მართლმადიდებლურ გაგებასთან: გიყვარდეს ისინი ისე, რომ არ გესმოდეს; და რამდენადაც ისინი არ ესმით, დასკვნაც ვერ გამოაქვთ მათგან. ჩვენ ვსხედვართ ჩვენს ნაჭუჭში, მელოდიით მოხიბლულები და ვერ ვამჩნევთ, რომ ეკლესია ზარალდება და მან უკვე დიდი ხანია დატოვა ბრძოლის ველი.

შაბათი, 1 ნოემბერი, 1980

დენვერი, კოლორადო

მთელი ეს დღეები, რაც შეკრებაზე ვარ და ვმუშაობ საეკლესიო საკითხებზე, ვფიქრობ იმის შესახებ, რასაც გონებაში ვუწოდებ “რომანტიულ მართლმადიდებლობას”. მე მგონია, რომ ეს შესაფერისი წოდებაა, რადგან მოიცავს თანამედროვე მართლმადიდებლობაში არსებულ ბევრ ერთმანეთთან კავშირის არმქონე გამოვლინებებსა და ტენდენციებს, რომლებიცაა:
_ ბრმა ლიტურგიკული კონსერვატიზმი
_ წარსულის კულტი
_ საღვთისმეტყველო დაინტერესება მხოლოდ და მხოლოდ საეკლესიო მამებით
_ “აპოკალიპტიზმი”
_ თანამედროვე მსოფლიოს სიძულვილი (და არა ზოგადად ამა სოფლისა)
_ ემოციონალიზმი
_ გარეგნული ნიშნების კულტი (წვერი, სამღვდელო კაბა, სკვნილი, კალენდარული სტილი)
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს მოიცავს ყველაფერ იმას, რაც ასუსტებს მართლმადიდებლობას და მისგან ქმნის ჩაკეტილი გეტოს (და არა მოწოდებას, ბრძოლას, სიცოცხლეს)
რომანტიზმი ცხოვრებაში და კულტურაში უპირველეს ყოვლისა ოცნებაა, გულის უპირატესობაა განსჯასა და ჭეშმარიტებაზე. ილუზიების რწმენაა და რეალობას წარმოსახვითი რეალობით ჩაანაცვლებს.

ოთხშაბათი, 19 ნოემბერი, 1980

გასული კვირა დეტროიტში, სრულიად ამერიკის საეკლესიო კრებაზე გავატარე. ჩვენი ოთახი 28-ე სართულზე იყო და გადაჰყურებდა მდინარეს, ცათამბჯენებს, მანქანებით დატვირთულ ქუჩებს. ყველაფერი მზის სხივებით იყო სავსე. კრებაზე კი ჩვეული ფუსფუსი და მღელვარება, შეკრებები, საუბრები, შეხვედრები სცენის მიღმა და ინტერვიუები. მაგრამ ამავე დროს ყოველ დილით წირვა, რომელზეც უზარმაზარი გუნდი გალობს და ყოველ საღამოს მწუხრის ლოცვა. მიუხედავად სასტუმროს ატმოსფეროსა, მღელვარებისა და ფუსფუსისა, სულ მუდმივად ეკლესიის განცდაა. ყველაფერმა კარგად ჩაიარა. მხოლოდ ცოტათი შემაშფოთების გრძნობა მაქვს ფანატიკოსების მცირე, მაგრამ აგრესიული ჯგუფის, მათი მიკროფონში ყვირილისა და სულელური მაქსიმალიზმის გამო. რელიგიის მარადიულად საშინელი პოლუსი: ფანატიზმი, შიში, სიბრმავე, საკუთარი თავით აღფრთოვანება. ამას ემატება ღრმა უგუნურება და ტვინშეზღუდულობა. მაგრამ ეს მხოლოდ მცირე ჯგუფია, კრების უმრავლესობა ჯანსაღია.

პარასკევი, 12 დეკემბერი, 1980

ქრისტიანობა ბედნიერებაა და ქმნის, შობს ბედნიერ ადამიანს. ამ ბედნიერების განსაზღვრებაა: “სიხარული, რომელიც ვერავინ მიგიღოს თქვენგან”; ღმერთის ცოდნა ქრისტეში; ქრისტესა და სულიწმიდის ცოდნა; “ცხოვრების აზრის” ცოდნა; ქრისტეს გამარჯვების ცოდნა; მარადიული ცხოვრების ცოდნა: სიკვდილი შთანთქმული გამარჯვებით. . . “

ვნების სამშაბათი, 21 აპრილი, 1981

რა დაკარგა ქრისტიანობამ ისეთი, რომ მსოფლიო, რომელიც ქრისტიანობითაა ნაკვები, უფრთხის მას და აკრიტიკებს ქრისტიანულ რწმენას? ქრისტიანობამ დაკარგა სიხარული, არა ბუნებრივი სიხარული, არა ოპტიმისტური სიხარული, არა მიწიერი ბედნიერებისაგან მომდინარე სიხარული, არამედ ღვთაებრივი სიხარული, რომლის შესახებაც ქრისტემ გვითხრა, რომ “სიხარული თქუენი ვერავინ მიგიღოს თქვენგან” (იოანე 16:22). მხოლოდ ამ სიხარულმა იცის, რომ ღმერთის სიყვარული ადამიანისადმი და სამყაროსადმი არ არის სასტიკი; იცის ეს, რადგან სიყვარული ნაწილია აბსოლუტური ბედნიერებისა, რომლისთვისაც ჩვენ ყველანი ვართ შექმნილნი. ქრისტიანობამ (და არა ეკლესიამ თავისი მისტიკური სიღრმით) დაკარგა თავისი ესქატოლოგიური განზომილება, მოუბრუნდა სამყაროს როგორც კანონი, სამსჯავრო, სამაგიეროს მიგება, როგორც მომავალი ცხოვრების რელიგია და ბოლოს აკრძალა სიხარული და დაგმო ბედნიერება. აქ არ არის სხვაობა რომსა და კალვინს შორის; მსოფლიო აუჯანყდა ქრისტიანობას მიწიერი “ბედნიერების” სახელით.
მთელი ამსოფლიური ოცნებები, უტოპიები და იდეოლოგიები ძირითადად მიწიერი ესქატოლოგიაა. ქრისტიანობის ისტორიის პარადოქსია ის, რომ მას შემდეგ რაც ის აღარ არის ესქატოლოგიური, მან მსოფლიო გახადა ესქატოლოგიური.
სამყარო შექმნილია ბედნიერებისათვის და მასში ყველაფერი წინასწარმეტყველებს ამ ბედნიერებას; ყველაფერი მისკენ მოუწოდებს. დაცემული სამყაროსათვის, რომელმაც დაკარგა ეს ბედნიერება, მაგრამ მისსწრაფის მისი მოპოვებისაკენ და მისით ცხოვრობს, ქრისტიანობამ მისაწვდომი გახადა ბედნიერება, განახორციელა ის ქრისტეში, როგორც სიხარული და შემდეგ მოიშორა ის. ასე რომ, მსოფლიომ დაიწყო ქრისტიანობის (ქრისტიანული სამყაროს) სიძულვილი და დაუბრუნდა მიწიერ ბედნიერებას. მაგრამ მოწამლულმა აბსოლუტური ბედნიერების დაუჯერებელი დაპირებით, მსოფლიომ დაიწყო მისი აშენება, მისკენ სვლა, აწმყოს დაქვემდებარება ამ მომავალი ბედნიერებისათვის.
ახლა, ქრისტიანობა, იმისათვის, რომ დაიბრუნოს თავისი ადგილი მსოფლიოში და მის ისტორიაში იღებს ამ მიწიერ ესქატოლოგიას და იწყებს თავისი თავისა და სხვების დარწმუნებას, რომ ყოველთვის ისწრაფოდა ამ მიწიერი ბედნიერებისაკენ და რომ არც ქრისტეს და არც ეკლესიას უსწავლებია ოდესმე რაიმე სხვა.
ქრისტიანობა დაყოფილია კონსერვატიულად განწყობილებსა (რომელთაც სურთ კანონისა და სამაგიეროს მიგების რელიგია) და პროგრესულად განწყობილებს შორის (რომლებიც დედამიწაზე მომავალ ბედნიერებას ემსახურებიან) საინტერესო ისაა, რომ ორივე ჯგუფს არაფერი სძულს იმაზე მეტად, ვიდრე მოწოდება სიხარულისაკენ, როგორც შეხსენება იმ უდიდესი სიხარულისა, რომელიც გამოცხადებულია სახარების დასაწყისში, (“გიხაროდენ და კვალად გიხაროდენ”) რითაც ცოცხალია ქრისტიანობა და რისკენაც ის მიისწრაფის,. ზოგიერთები ამბობენ, “როგორ შეუძლია ადამიანს უხაროდეს, როდესაც მილიონობით ადამიანი იტანჯება? ადამიანი უნდა ემსახუროს მსოფლიოს.” სხვები ამბობენ “როგორ შეუძლია ადამიანს უხაროდეს მსოფლიოში, რომელიც ბოროტებაშია ჩაფლული?” მათ არ ესმით, რომ თუკი მხოლოდ ერთი წუთით (რომელიც გრძელდება საიდუმლოდ და ფარულად წმინდანებში) ეკლესიამ სძლია სოფელს, გამარჯვება მოპოვებული იქნა ღვთიური სიხარულისა და ბედნიერების საშუალებით.

ვნების ხუთშაბათი, 23 აპრილი, 1981

ქრისტიანობა მშვენიერია. მაგრამ სწორედ იმიტომ, რომ ის შესანიშნავია, სრულყოფილი, სრული და ჭეშმარიტი, მისი მიღება უპირველესად მისი მშვენიერების, სისრულისა და ღვთაებრივი სრულყოფილების მიღებაა; მაშინ, როდესაც ისტორიაში, ქრისტიანებმა თვითონ დაანაწევრეს ქრისტიანობა, დაიწყეს მისი აღქმა და სხვებისათვის მიწოდება “ნაწილებად” და ხშირად ისეთ ნაწილებად, რომლებიც მთლიანთან არ არიან კავშირში. როგორც სწავლება რაღაც საკითხებზე, ზოგიერთ დოგმატებზე. მაგრამ ამ დანაწევრებულ მდგომარეობაში ქრისტიანობა კარგავს იმას, რაც მასში არსებითია, რადგან ყოველი ცალკეული ნაწილის მნიშვნელობა ისაა, რომ გაგვხადოს ჩვენ მთლიანის მონაწილეები.

ოთხშაბათი, 4 ნოემბერი, 1981

გუშინ თითქმის მთელი დღე ჩემი წიგნების დალაგებაში გავატარე. ვალაგებდი მათ თაროებზე და ვფიქრობდი: რამდენი რამ არის დაწერილი! რამდენი ძალისხმევა, განცდა, დროა ჩადებული თითოეულ ამ წიგნში და როგორ სწრაფად ქრებიან ან რჩებიან ისინი თაროებზე, როგორც წიგნების სასაფლაოზე. რამდენიმე ასეული, ან შეიძლება რამდენიმე ათასი მათგანი ცოცხალი რჩება, მაგრამ ასეულობით მათგანი უიმედოდ დავიწყებულია. ყველა ამ წიგნმა ერთად კი შექმნა კულტურა. თითოეულმა მათგანმა რაღაცის შესახებ, რაღაცაში, რაღაცნაერად ნათელი ან ბნელი შემატა სამყაროს. რა იშვიათად ვკითხულობ ბლოკს ან თუნდაც პუშკინს. მაგრამ ვიქნებოდი კი მე ასეთივე, როგორიც ვარ, რომ ისინი როდესღაც არ წამეკითხა? პუშკინი და ბლოკი გასაგებია, მაგრამ მეგრეც (სიმენონის საიდუმლოებების დეტექტივი) კი თავისი წვიმიანი პარიზით ჩემი ნაწილი, ცხოვრების ჩემეული ხედვის ნაწილი გახდა.
მე მეშინია ჩვენი ახალგაზრდობის გამო, რომლებიც იშვიათად კითხულობენ წიგნებს და ცხოვრობენ ხსოვნის გარეშე, მაგრამ “დაინტერესებული არიან ეკლესიით”. რა შეიძლება იყოს მათთვის “საინტერესო” ეკლესიაში, რომ იყვნენ ჩაძირულები კლერიკალიზმში, ეპისკოპოსების შესახებ ჭორაობაში და ა.შ.? ქრისტეს არაფერი ესაქმებოდა კულტურასთან? არ არის მართალი! თითოეული მისი სიტყვა ღმერთის სასუფევლის, დავითის, უხუცესების შესახებ მიუთითებს იმის ცოდნის, გაგებისა და ხსოვნის არსებობას, რაზეც ის საუბრობდა, საითაც მოგვიწოდებდა, რასაც გმობდა.

ორშაბათი, 1 თებერვალი, 1982

უცებ ნათელი გახდა ჩემთვის, რომ უკიდურესად და ღრმად, ჩვენს ეკლესიაში დემონური ბრძოლაა ევქარისტიასთან და ეს არ არის შემთხვევითი! თუ ევქარისტია არ იქნება ყველაზე მთავარი ეკლესიაში, მაშინ ის გახდება “რელიგიური ფენომენი” მაგრამ არა ქრისტეს ეკლესია, . . . (1 ტიმოთე 3:15). ეკლესიის მთელი ისტორია აღსანიშნავია ღვთისმოსავი მცდელობებით, რომ შეამცირონ ევქარისტიის მნიშვნელობა, გახადონ ის “უსაფრთხო”, გააზავონ ის ღვთისმოსაობაში, დაიყვანონ მარხვაზე და ზიარებისათვის მზადებაზე, მოგლიჯონ ის ეკლესიას (ეკლესიოლოგიას), სამყაროს (კოსმოლოგია, ისტორია) სასუფეველს (ესქატოლოგია). და ჩემთვის ნათელი გახდა, რომ ჩემი მოწოდება სწორედ ესაა, ევქარისტიისათვის ბრძოლა, მისი დამცრობის წინააღმდეგ, ეკლესიის განეკლესიურობის წინააღმდეგ, რაც მოხდა ერთის მხრივ კლერიკალიზაციით და მეორე მხრივ გააამსოფლიურებით.

სამშაბათი, 2 თებერვალი, 1982

კლერიკალიზმი მაღრჩობელაა, ის ისაკუთრებს ეკლესიის მთელ საკრალურ ხასიათს, ის გადააქცევს თავის ძალას საკრალურ ძალად გაკონტროლებისა, წინ წაძღოლისა, მართვისა, საეკლესიო საიდუმლოებების შესრულებისა და ზოგადად ნებისმიერ ძალაუფლებას ის გადააქცევს “ძალაუფლებად რომელიც მე მომეცა”! კლერიკალიზმი ერისკაცებს ართმევს ყოველგვარ “საკრალურობას”: კანკელი, ზიარება (მხოლოდ ნებართვით), ღვთისმეტყველება. მოკლედ, კლერიკალიზმი დე ფაქტო უარყოფაა ეკლესიისა როგორც ქრისტეს სხეულისა, რადგან სხეულში ყველა ორგანო ერთმანეთთან კავშირშია. მათ განსხვავებული მხოლოდ ფუნქციები აქვთ და არა არსი. რაც უფრო ძლიერია კლერიკალიზმი (ეპისკოპოსის ან მღვდლის ტრადიციული სახე ხაზგასმული მისი ტანსაცმლით, თმით და ა.შ, ეპისკოპოსი თავის სრულ რეგალიებში!), მით უფრო ამასოფლიური ხდება ეკლესია, სულიერად ექვემდებარება ამა სოფელს. ახალ აღთქმაში მღვდელი წარმოდგენილია როგორც იდეალური ერისკაცი. მაგრამ თითქმის დაუყოვნებლივ იწყება მისი სულ უფრო რადიკალური გამორჩევა ერისკაცებისაგან და არა მარტო დაცილება, არამედ დაპირისპირება მათთან, კონტრასტი მათთან.
ყველაზე აშკარა ფორმა ასეთი გამორჩევისა არის ერისკაცებისათვის ზიარებაზე ანუ ეკლესიის სხეულში მათი წევრობის განხორციელებაზე უარის თქმა “. . . “(1 ტიმოთე 4:12) მაგივრად ჩნდება სასულიერო პირის სახე, როგორც “ყოველგვარი საკრალურის ბატონ-პატრონისა”, რომელიც განსხვავებულია მორწმუნეებისაგან და არიგებს მადლს ისე, როგორც თვითონ თვლის საჭიროდ.
ამას ეფუძნება ზოგიერთი სასულიერო პირის მიერ წინააღმდეგობა ხშირი ზიარებისადმი, ზიარების დაცვა აღსარებით, ცოდვებისაგან გახსნით, “ჩემთვის მოცემული ავტორიტეტით. . . “ და ა.შ ეს ბრძოლა აშკარად ძლიერდება ახლა, თავისი ძალითა და “საკრალურობით” შეპყრობილი ზოგიერთი სასულიერო პირის გავლენით. არაფერი ისე არ ემუქრება მათ ძალაუფლებას, როგორც ეკლესიისათვის ევქარისტიის დაბრუნება, მისი აღორძინება, როგორც “საეკლესიო საიდუმლოებისა” და არა როგორც “განწმენდის ერთ-ერთი საშუალებისა. . . “
დღევანდელი საღვთისმეტყველო განათლების ტრაგედია მდგომარეობს იმაში, რომ ახალგაზრდები, რომელთაც სასულიერო პირად გახდომა სურთ, ცნობიერად თუ არაცნობიერად ამ განცალკავების, ძალის, ერისკაცებზე მაღლა დადგომისაკენ მიისწრაფიან. მათ წყურვილს აძლიერებს და წარმოშობს საღვთისმეტყველო განათლების, კლერიკალიზმის მთელი სისტემა. როგორ უნდა აიძულო ისინი გაიგონ არა მხოლოდ გონებით, არამედ მთელი არსებით, რომ ადამიანი უნდა გაურბოდეს ნებისმიერ ძალაუფლებას, რომელიც ყოველთვის საცდურია, ყოველთვის ბოროტისაგანაა? ქრისტემ გაგვათავისუფლა ჩვენ ამ ძალაუფლებისაგან _ “მომეცა მე ყოველი ხელმწიფება ზეცაში და დედამიწაზე. . . (მათე 28:18) _ იმით, რომ ამ ხელმწიფების ნათელი ვლინდება როგორც სიყვარულისა და საკუთარი თავის მსხვერპლად შეწირვის ხელმწიფებაში. ქრისტემ ეკლესიას მისცა არა “ძალაუფლება”, არამედ სულიწმიდა: “მიიღეთ სულიწმიდა. . . “ ქრისტეში ხელმწიფება დაუბრუნდა ღმერთს და ადამიანი განიკურნა მმართველობისა და მბრძანებლობისაგან.
ჩემი ცხოვრების სამოცდამეერთე წელს ვეკითხები ჩემს თავს: როგორ გაუკუღმართდა ეს ყველაფერი ასე ძალიან? და შიში მიპყრობს.

ვნების პარასკევი, 16 აპრილი, 1982

გუშინ იყო თორმეტი სახარების კითხვა, გუშინწინ საიდუმლო სერობის წირვა _ “რაითა არა მტერთა შენთა უთხრა საიდუმლო შენი.” დღეს დატირების მსახურება. . . რამდენჯერ იყო ეს ყველაფერი ჩემს ცხოვრებაში? ყოველთვის, ამ დღეებში, ჩემი მეხსიერება აღადგენს იმ დროს, იმ მომენტს? იმ წელს? არ ვიცი როდის იყო ეს როდესაც ყველაფერი ეს განცხადდა ჩემს ცხოვრებაში, როდესაც ეს ყველაფერი ასეთი ძვირფასი, ასეთი “აბსოლუტურად სასურველი” გახდა და თუმცა ფარულად მოხდა გულში, ასე ძალიან გადამწყვეტი მოვლენაა: ალექსანდრე ნეველის საკათედრო ტაძარი პარიზში, გაზაფხული, სახლი, ახალგაზრდობა, ბედნიერება. შემდეგ ყველაფრის გასაღები მომეცა როგორც მღვდელს, როგორც ღვთისმეტყველს, როგორც წიგნების ავტორს, როგორც მასწავლებელს. მე ძირითადად დავამოწმებ მხოლოდ “იმ მომენტს”. ჩემი სულიერი ცხოვრება, როგორც გმირული ღვაწლი, წესი, სულიერი სახელმძღვანელო, ნულის ტოლია და თუ ის არსებობს, არსებობს როგორც მუდმივი გაცნობიერება, ქვეშეცნეული გრძნობა, რომ ყველაფერი ყველგანაა. მეორე მხრივ, გულის სიღრმეში, მე მხოლოდ იმით ვცხოვრობ, ან უფრო სწორად ის ცხოვრობს ჩემში.
მარტივი კითხვები:
რა უნდა ღმერთს ჩვენგან?
რომ ჩვენ გვიყვარდეს ის, მივიღოთ ის როგორც სიცოცხლის წყარო, აზრი და მიზანი.
როგორ უნდა მივიდეს ადამიანი ღმერთის სიყვარულამდე? სად არის . . . ?
ღმერთის თვითგამოცხადებაში ჩვენს მიმართ სამყაროსა და ცხოვრებაში.
ამ თვითგამოცხადების მწვერვალი და განხორციელებაა ქრისტე.
ყველაფერი მასთანაა კავშირში. განკაცება, ბუნების სამყაროში, დროსა და ისტორიაში შესვლა მისთვისაა.
აქედან გამომდინარეობს, რომ ღმერთის სიყვარული ქრისტეა.
სიხარული მასში.
მისი სიყვარული.
ყველაფრის მისდამი მიმართვა.
ყველაფრის მასში შეკრება.
მასში სიცოცხლე, სულიწმიდით მისი ყველაფერში ცნობით.
ეკლესია არის ამ სიყვარულისა და სიცოცხლის შესაძლებლობა.
ამინ.

თარგმნა ნანა ბაღათურიამ

[Iona]

ჩემმა პროფესორმა ინსტიტუტში, პარიზში ერთხელ დაწერა, “...სად არის ქრისტე, სად არიან მოციქულები, სად არის ეკლესია? ყველაფერი დაბნელებულია სტარეცის უზარმაზარი ჩრდილით...“

გაუმარჯოს პროტესტანტიზმს ძირს მღვდელი

ამერიკაში ხშირად მართლმადიდებლობის გაგება დაყავთ ხატებამდე, ძველებურ გალობამდე და ათონის მთის წიგნებამდე, რომლებიც სულიერ ცხოვრებას შეეხება. ეს ბიზანტიის ტრიუმფია და ვფიქრობ, ასეთი სახის მართლმადიდებლობის სიყვარული რაღაც რომანტიზმის მაგვარია, რადგან ის რადიკალურად განსხვავდება თანამედროვე მსოფლიოსაგან. ეს არის გაქცევა, დაცილება მართლმადიდებლობისაგან.
ჩემთვის მნიშვნელოვანია ის, რომ სადაც ამ მიმართულების ტრიუმფია, იქ ევქარისტია, ზიარება, ეკლესიის აზრი და გამოცდილება დაკარგულია

რეებს არ წაიკითხავს კაცი ...
ესე იგი გამოდის რომ ხატები ძველებური გალობა და ათონის მთის წმინდა წიგნები სულიერ ცხოვრებაზე დაცილებაა მართმადიდებლობისგან - თითქოსდა ამი გამო ხალხი არ ეზიარებაოო?

[KAIROS]

გაგება დაყავთ

იონა, ეს ტერმინი როგორ გესმის
თუ ამას გაიგებ, მერე იქნებ მიხვდე რასაც ამბობს შმემანი.

[A.V.M]

,,თანამედროვე საეკლესიო ფსიქოლოგიის ნაკლი ისაა , რომ მთელი საეკლესიო ცხოვრება გააზრებულია სამღვდელოებისა და საეროების ურთიერთობის თვალსაზრისით . ''
(ევქარისტია)

[A.V.M]

,, ბევრ მართლმადიდებელ ეკლესიაში ეს ლოცვა , რომელიც გახდა საიდუმლო , იკითხება უკვე აღსავლის კარების დახურვის შემდეგ , არ იქნება გადაჭარბება თუ ვიტყვით , რომ მადლიერების ლოცვა ფაქტობრივად ამოვარდა საეკლესიო მსახურებიდან . ვიმეორებ , იგი ერისკაცებმა , უბრალოდ , არ იციან , ღვთისმეტყველებს არ აინტერესებთ , ხოლო მღვდელს რომელიც იძულებულია ეს ლოცვა იკითხოს თვალებით , გალობის ფონზე ,ხშირად კი ,,საკონცერტო'' გუნდის თანხმლებით .''
(პროტოპრესვიტერი გულისხმობს , მღვდლის საიდუმლო ლოცვას : ,, ღირს არს და მართალ , შენდა ქებად...''
(ევქარისტია)

[A.V.M]

ხსენებული საიდუმლო ლოცვაა :
,,ღირს არს და მართალ შენდა ქებად, შენდა კურთხევად, შენდა გალობად, შენდა მადლობად, შენდა თაყვანის–ცემად, ყოველსა ადგილსა მეუფებისა შენისასა, რამეთუ შენ ხარ ღმერთი გამოუთარგმანებელი, მოუგონებელი, უხილავი, მიუწვდომელი, მარადის ხარ ვითარცა იგი ხარ შენ, და მხოლოდშობილი ძე შენი, და სული შენი წმინდა, რამეთუ შენ არა არსისაგან ყოფად მომიყვანენ ჩვენ, და დაცემულნი კვალად აღმადგინენ ჩვენ, და არა განეყენე ყოვლისა ქმნად,ვიდრემდის ზეცად აღმიყვანენ ჩვენ, და მოგვმადლე ჩვენ სასუფეველი მერმისა: ამათ ყოველთათვის გმადლობთ შენ და მხოლოდ შობილსა ძესა შენსა, და სულსა შენსა წმინდასა, ყოველთათვის რომელი უწყით, და რომელი არა უწყით, საჩინოთა და უჩინოთა ქუველის–მოქმედებათა ჩვენდა მომართ ქმნილთა,გმადლობთ შენ შეწირვისაცა ამისთვის,რომლისა ხელთაგან ჩვენთა შეწირვა ღირს იჩინე, დაღათუ შენსა გარემოს სდგანან,ათასეულნი მთავარ–ანგელოსთანი და ბევრეული ანგელოზთანი, ქერუბიმნი და სერააფიმნი,ექუს–ექუს ფრთენი, მრავალთვალნი,აღპყრობილნი ფრთეებითა. ''