აფხაზეთის ისტორია, XVIII - XX სს პარამეტრები

[კანონისტი]

დამფუძნებელი კრების პრეზიდიუმის სხდომის ჟურნალი

1920 წლის 31 დეკემბერი

განსახილველი საგანი

(...)

(საკონსტიტუციო მცირე კომისიის მიერ შემუშავებული პროექტი _ აფხაზეთის ავტონომიური მმართველობის დებულებისა)

ცნობა: ეს პროექტი ჯერ საკონსტიტუციო კომისიის პლენუმს არ განუხილავს და თავისი საბოლოო დასკვნა არ გამოუთქვამს.

დადგენილება:

საკონსტიტუციო მცირე კომისიის მიერ შემუშავებული პროექტი ცნობად იქნეს მიღებული.

თავმჯდომარე ალ. ლომთათიძე

მდივანი კ. ჯაფარიძე

კანცელარიის გამგე ალ. ზურაბიშვილი

(საქართველოს ცენტრალური სახელმწიფო საისტორიო არქივი, ფ. 1833, ანაწ. 1, საქ. 713, ფურც. 369)

აფხაზეთის ავტონომიური მმართველობის დებულება

რესპუბლიკის კონსტიტუციის მიღებამდე საქართველოს დამფუძნებელი კრება აქვეყნებს ქვემორე მოყვანილს დროებით დებულებას ავტონომიური აფხაზეთის მართვა-გამგეობისა.

1. აფხაზეთი _ მდინარე მეხადირიდან ენგურამდე და შავი ზღვის ნაპირებიდან კავკასიონის ქედამდე საქართველოს რესპუბლიკის განუყოფელი ნაწილია და ამ საზღვრებში ავტონომიურად უძღვება თავის შინაურ საქმეებს.

2. ავტონოიურ აფხაზეთს აქვს თავისი ადგილობრივი საკანონმდებლო ორგანო სახალხო საბჭო, არჩეული ორი წლით, საყოველთაო, პირდაპირი, თანასწორი, ფარული და პროპორციული საარჩევნო სისტემით ორი სქესის მიერ.

3. აფხაზეთის ავტონომიური მმართველობის უწყება ვრცელდება აფხაზეთის საზღვრებში ყველა მიწასა და მფლობელობაზე და ყველა იქ მცხოვრებ პირზე, თანახმად რესპუბლიკის საზოგადოდ კანონებისა.

4. აფხაზეთის ავტონომიური მმართველობის უწყებას სახელდობრ ეკუთვნის:

ა) _ ადგილობრივი ფინანსები, კასა, გადასახადები, სესხი.

ბ) _ სახალხო განათლება _ პირველდაწყებითი, საშუალო და უმაღლესი სწავლების საქმე, საზოგადოდ მთელი კულტრული შემოქმედება.

გ) _ ადგილობრივი საერობო და საქალაქო თვითმმართველობა.

დ) _ სამომრიგებლო სამოსამართლო დაწესებულება.

ე) _ პირადი და საზოგადოებრივი უზრუნველყოფის და წესიერების დაცვა.

ვ) _ ადმინისტრაცია.

ზ) _ სახალხო ჯანმრთელობა, მედიცინა, ვეტერინარია.

თ) _ მიმოსვლის საქმე _ გზები ადგილობრივი მნიშვნელობისა.

ი) _ ბიუჯეტის დამტკიცება, ადგილობრივი თანხების გასვლის ანგარიშის

განხილვა.

კ) _ საზოგადოებრივი კულტურული საჭიროებისათვის კერძო პირთა უძრავი

ქონების ჩამორთმევა რესპუბლიკის საზოგადო კანონების ძალით.

ლ) _ ყოველი საქმე, რომელიც რესპუბლიკის კანონით აფხაზეთის სახალხო საბჭოს გადაეცემა.

5. გარდა ამ საქმეთა, რომელნიც აღნიშნულნი არიან წინა /4/ მუხლში,

აფხაზეთის ავტონომიური მმართველობა დამოუკიდებლად განაგებს, რესპუბლიკის კანონების დროს, მიწის ნორმის დაწესების საქმეს, საზღვრავს აგრეთვე სახელმწიფო საადგილმამულო ფონდის ხალხისთვის გადაცემის ფორმებს.

6. ავტონომიური აფხაზეთის მმართველობის სრულ განკარგულებაში გადადის ყველა ადგილობრივი მნიშვნელობის მიწა, ყველა კულტურულად მნიშვნელოვანი მამული და ტყე, ყველა სამკურნალო წყალი ზოგად სახელმწიფოებრივ მიწებზე რომ იმყოფება იმათ გარდა, აგრეთვე წყლის ენერგია, რომელიც არ აღემატება ათი ათას ცხენის ძალას. ყველა მიწა და ტყე ზოგად სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობისა, გაგრის კლიმატური სადგური და წყლის ენერგია ათი ათასი ცხენის ძალის ზევით რჩება სახელმწიფო საკუთრებად. აგრეთვე სახელმწიფოს სრულ განკარგულებაშია მიწის წიაღი თანახმად რესპუბლიკის საზოგადო კანონებისა.

7. სახელმწიფო ენა აფხაზეთში არის ქართული ენა, მაგრამ სახალხო საბჭოს შეუძლია შემოიღოს სკოლებში სახმარებლად ავტონომიურ დაწესებულებებში სალაპარაკოდ და საქმის საწარმოებლად ადგილობრივი ენა.

8. აფხაზეთის ტერიტორიაზე მოქალაქეთა უფლებ-მოვალეობანი(ბებს) და მოქალაქეობრივ თავისუფლებას უზრუნველყოფენ რესპუბლიკის კონსტიტუცია და კანონები.

9. ადგილობრივ დაწესებულებებში თანამდებობის პირთა დანიშვნის, გადაყვანის და დათხოვნის უფლება ეკუთვნის აფხაზეთის სახალხო საბჭოს და კომისარიატს. ზოგად სახელმწიფო მოსამსახურენი აფხაზეთში ინიშნებიან შეძლებისდაგვარად ადგილობრივ მკვიდრთაგან.

10. საქართველოს საკანონმდებლო ორგანოში არჩევნებისათვის აფხაზეთი შეადგენს ცალკე საარჩვენო ოლქს. იგი ამ ორგანოში წარმოდგენილ უნდა იქნეს პროპორციონალურად, რესპუბლიკის საერთო საარჩევნო მეტრის მიხედვით.

11. აფხაზეთის სახალხო საბჭოს წევრნი, მისი აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენელნი, აგრეთვე ავტონომიური აფხაზეთის დაწესებულებათა მოსამსახურენი ფიცს ან აღქმას სდებენ საქართველოს რესპუბლიკის კონსტიტუციის ერთგულებისათვის.

12. აფხაზეთის სახალხო საბჭოს დეპუტატთა რაოდენობა განსაზღვრულია 30 კაცით.

13. აფხაზეთის სახალხო საბჭო თვითონ საზღვრავს თავის პრეზიდიუმის შემადგენლობას და თავის მუშაობაში ხელმძღვანელობს მის მიერ შედგენილი რეგლამენტით.

14. აფხაზეთის სახალხო საბჭო იხილავს თავის წევრთა არჩევნების კანონიერებას და ამტკიცებს საარჩევნო წარმოებას.

15. სახალხო საბჭოს წევრი პასუხისგებაში არ მიეცემა იმ აზრისა და შეხედულებისათვის, რომელსაც გამოსთქვამს თავის მოვალეობის ასრულების დროს. სახალხო საბჭოს წევრის პიროვნება ხელშეუხებელია. იგი არ შეიძლება შეპყრობილ ან სასამართლოში მიცემულ იქნეს, ვიდრე სახალხო საბჭოს წევრად ითვლება, თუ თვით სახალხო საბჭომ ნება არ დართო. გამონაკლისია ისეთი შემთხვევა, როცა დანაშაულის ჩადენაზე მიასწრებენ.

16. სახალხო საბჭოს წევრს ეძლევა გასამჯელო, განსაზღვრული სახალხო საბჭოს დადგენილებით.

17. სახალხო საბჭოს მოწვევის და დათხოვის საკითხს, მისი სესიების ვადას, აგრეთვე დებულებას აღმასრულებელი ორგანოს შესახებ საზღვრავს და ამუშავებს თვით სახალხო საბჭო.

18. სახალხო საბჭოს წევრს არ შეუძლია მიიღოს რაიმე თანამდებობა აღმასრულებელი ორგანოდან.

19. სახალხო საბჭოს სხდომები საჯაროა. მაგრამ სახალხო საბჭოს შეუძლია ზოგიერთი კითხვებისათვის ფარულად გამოაცხადოს სხდომა.

20. ადგილობრივი საკანონმდებლო ინიციატივა ეკუვნის ამომრჩეველს, სახალხო საბჭოს და კომისარიატს. ინიციატივის აღძვრის წესებს განსაზღვრავს სახალხო საბჭო.

21. ავტონომიური აფხაზეთის აღმასრულებელი ორგანო არის აფხაზეთის კომისარიატი, რომლის წევრებს ირჩევს სახალხო საბჭო.

22. კომისარიატის წევრები სახალხო საბჭოს ანგარიშს აძლევენ თავის მოქმედებისათვის და პასუხს აგებენ მის წინაშე.

23. სახალხო საბჭოს მიერ მიღებულ კანონებს აქვეყნებს საქართველოს რესპუბლიკის სენატი.

24. ბიუჯეტის შესავსებად აფხაზეთის ავტონომიურ მმართველობას ეძლევა აფხაზეთის ტერიტორიაზე აკრეფილი ზოგად სახელმწიფოებრივ გადასახადთა განსაზღვრული ნაწილი. მას ეძლევა აგრეთვე ნაწილი აფხაზეთის ტერიტორიაზე რესპუბლიკის მიერ გაცემულ სახელმწიფო კონცესიების შემოსავლისა.

25. აფხაზეთის ავტონომიური დებულების საზოგადო თუ ნაწილობრივი გადასინჯვის ინიციატივის უფლება ეკუთვნის როგორც საქართველოს პარლამენტს, ისე აფხაზეთის სახალხო საბჭოს. თვით დებულების გადასინჯვის და მისი დამტკიცების უფლებას კი ახორციელებს საქართველოს პარლამენტი კანონით განსაზღვრული წესისამებრ.

(1920 წლის 31 დეკემბერი)

(თამაზ ნადარეიშვილი, დავით ჩიტაია, პაატა დავითაია, სეპარატიზმის პრობლემა საქართველოში, (ისტორია და თანამედროვეობა), წიგნი I. თბ. 2003, გვ. 224-227; საქართველოს ცენტრალური სახელმწიფო საისტორიო არქივი, ფ. 1833, აღწ. 1, საქ. 863, ფურც. 93-95; იქვე, საქ. 827, ფურც. 1-3)

[Lenus]

..............

[Sotiris]

ერეკლეს დროინდელ ივერიის მეფე-მთავართა ტრაქტატზე ხელი არ აქვთ მოწერილი, რუსეთის ქვეშევრდომობა დამოუკიდებლად მიიღო, რითი იყო აფხაზეთი ჩვენი ბოლობოლო?

სამურზაყანო სამეგრელოს ვასალი იყო და რუსეთის მფარველობის ქვეშ სამეგრელოს გავლით შევიდა. ის აფხაზეთი დღევანდელი აფხაზეთის ექვივალენტი არ იყო ტერიტორიულად.

[ნაინა]

კანონისტი

შენ გაიხარე, ზუსტად ის მასალებია, რომელსაც ამდენი ხანი უშედეგოდ ვეძებდი ინტერნეტში.

საკმაოდ ამომწურავი პასუხია.

დიიიდი მადლობა.

[Sotiris]

აფხაზეთის განუყოფლობას ადასტურებს ისიც, რომ როდესაც თურქული უღლისაგან გაათავისუფლა რუსეთის იმპერიამ აფხაზეთი და დღის წესრიგში დადგა მისი მოწყობის საკითხი, განიხილებოდა სოხუმის ოლქის კრასნოდარის გუბერნიაში შეყვანა, რასაც კატეგორიულად შეეწინააღმდეგა აფხაზი ინტელიგენცია, რის გამოც კავკასიის მეფისნაცვალს მიმართეს საგანგებო წერილით, რომელიც ცნობილია "აფხაზეთისა და სამურზაყანოს თავად-აზნაურთა მიმართვის" სახელით, სადაც ისტორიულად დაასაბუთეს აფხაზეთის საქართველოსგან განუყოფლობა და მოითხოვეს მისი ქუთაისი გუბერნიაში შეყვანა. თუ მოვძებნე, ამ დოკუმენტს აუცილებლად დავდებ.

ამაზე გაქვს საუბარი? დამოკლებული ჩანს.

[Lenus]

..............

[marine]

“რაც მზე არის დედამიწისთვის, ის არის მთავარი აფხაზეთისთვის.”

„საბრალო აფხაზეთო! თავად მიმართე ღმერთს მოწოდებით! რომ მან შეგიწყალოს შენ და გიბოძოს თაყვანისცემისთვის თავისი მხსნელი, ცხოველსმყოფელი ჯვარი, რომელშიც შეგეძლო დაგენახა გადარჩენის საიდუმლო“.

/წმინდა ალექსანდრე ოქროპირიძის ჩანაწერებიდან/