თამარს ვაქებდეთ მეფესა..., „გარნა ლომი ბრჭყალთან საცნაურ არს და თამარ საქმეთაგან.“ პარამეტრები

[marine]

თამარ მეფის სურათი ბერთუბანში

"...პირისპირ თამარს უყურებს სარეცელზე მჯდომი ღვთისმშობელი, მაცხოვრის მტვირთველი. ყ-დ წმინდა და მაცხოვარი ჯვარსა ჰსახავენ თამარს. თამარი და გიორგი მთელის ტანით არიან დახატულნი, ხოლო ღვთისმშობელი (რომელიც მუთაქაზეა დამჯდარი) მომცრო ტანით, მხატვრობა მით უფრო შესანიშნავია, რომ ჯერ არსად გამოჩენილა ასე ძველი მხატვრობა, რომ ღვთისმშობელი ჯვარსა ჰსახავდეს თამარს, როგორც აქ..."

/მორჩილი რაჟდენ ბარამიძე

"ივერია" 1895 წ. N57/

[marine]

"ჩვენ ხელთ არსებული ინფორმაციის თანახმად, იჰლარის ხეობაში (კაპადოკია) წმინდა გიორგის რამოდენიმე მონასტერია.

ერთ-ერთი მათგანი გამორჩეულია და ბევრი წყაროს მიხედვით დადასტურებულია, რომ ამ მონასტერის კლდეში გამოკვეთილი კომპლექსი თამარ მეფის შვილიშვილის, გურჯი-ხათუნად წოდებულ თამარ ბაგრატიონის (მოღვაწეობდა XIII ს-ში რუმის სასულთნოში, კონიაში) სახელსა და ქართულ ფესვებს უკავშირდება, უშუალოდ მისი ძალისხმევით გამოიკვეთა.

მისი ფრესკაც არის გამოსახული. ამ ფრესკაზე კარგად იკითხება იმ ტაძრის მაკეტი. ამ ფრესკაზევეა გამოსახული მისი მასწავლებელი, თურქეთის ერთ-ერთი უდიდესი განმანათლებელი - მევლანა-ჯალალ-ედ-დინ-რუმი.

გურჯი-ხათუნი იყო რუმის სულთნის უსაყვარლესი ცოლი: ერთ-ერთ ვარსკვლავს იმ პერიოდში უწოდეს გურჯი-ხათუნი, იმ დროისთვის მოჭრილ მონეტაზე გურჯი-ხათუნის გამოსახულება იყო და კონიაში ერთ-ერთ პატარა ქუჩას დღემდე ჰქვია გურჯი-ხათუნის სახელი".

/თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი, გეოგრაფი გიორგი დვალაშვილი

"კრიალოსანი" N3, 2014/

[marine]

არქიმანდრიტმა ადამმა (ახალაძე) 2001 წელს ჩამოაყალიბა არასამთავრობო ორგანიზაცია "ბიოეთიკური კვლევისა და კულტურის ცენტრი". ამ ცენტრმა საფუძველი ჩაუყარა მოწყალების დების სასწავლებელს, რომლის ბაზაზეც 2006 წელს თბილისის სასულიერო აკადემიასთან დაარსდა წმინდა თამარ მეფის სახელობის მოწყალების დებისა და სოციალური მედიცინის ინსტიტუტი.

2005 წელს დააფუძნა არასამთავრობო ორგანიზაცია "სულიერი და სოციალურ-კულტურული განვითარების ფონდი "თამარის დროშა".

[marine]

***

„იყო არაბეთს“... არაბეთს
არა ყოფილა არავინ!
საქართველოში იმხანად
ხელმწიფედ გვყავდა თამარი,
მგოსანიც გვყავდა — პირველი
წარჩინებულთა სიაში,
მაგრამ ეს კაცი რატომღაც
ცხოვრობდა... პალესტინაში!
„იყო არაბეთს“... ო, ღმერთო!
რისთვის დასჭირდა ქარაგმა?
ვეფხვივით აულაგმავი,
ნეტავ რა ძალამ ალაგმა
და საქართველოს მაგიერ
(ისეთი რა შეეფეთა?)
რამ ათქმევინა ქართველ კაცს:
„ინდოეთს შვიდთა მეფეთა“?!
რამ წაიყვანა უცხოეთს?
ვინ აუბნია გზა-კვალი?
ისეთი მტერი ვინ ჰყავდა
ულმობელი და მზაკვარი,
რომ კაცი, ცამდე მართალი
ღვთისა და ერის წინაშე,
გადააგდეს და დაკარგეს
შორეულ პალესტინაში?!
„იყო არაბეთს“... არაბეთს
არა ყოფილა არავინ:
საქართველოში იმხანად
მეფობდა დ ი დ ი თ ა მ ა რ ი!

/მიხეილ ქვლივიძე/

[marine]

16:28 / 17-10-2014

როგორი იყო თამარ მეფის დროინდელი საქართველო - კარტოგრაფები ახალ რუკებზე მუშაობენ

საქართველოს ისტორიული რუკები ახალი თემატური სახით მალე გახდება ხელმისაწვდომი. მისი შემქმნელი ისტორიკოს-კარტოგრაფი მანანა შეყილაძეა.

"საქართველოში პირველად გამოიცემა საქართველოს ილუსტრირებული ისტორია. ტომეულები, რომლისთვისაც ვქმნით სხვადასხვა თემატურ რუკებს", - განაცხადა მანანა შეყილაძემ. მისი თქმით, რუკები იქნება თემატურად დასურათებული და იოლად აღსაქმელი. რუკები საქართველოს ისტორიის ყველა პერიოდს ასახავს.

"სერიის პირველი წიგნი მთლიანად თამარ მეფეს ეთმობა. რუკებზე ნაჩვენებია, როგორ წავიდა ქართული ლაშქარი შამქორისკენ. ასევე, ნაჩვენებია მარშრუტი ბასიანისკენ, თუ როგორ და რა ვითარებაში მოხდა ეს ბრძოლა, რატომ დაასწრო ქართველთა ლაშქარმა შეტევა მტერს და როგორ

დაიცვა მათგან საქართველოს ტერიტორია.

ასევე, წიგნში საუბარია საზღვარგარეთ ქართული ეკლესია-მონასტრების შესახებ. ამ რუკის ჩვენების გარეშე მკითხველი ვერ წარმოიდგენს, თუ როგორ იყო მოფენილი ქრისტიანული მიწები ქართული ეკლესია-მონასტრებით. იერუსალიმში ჯვრის მონასტერი გვქონდა, პალესტინაში, ეგვიპტეში სინას მთაზე, ბულგარეთში, მაშინდელ ბიზანტიაში, კონსტანტინოპოლში... ეს ყველაფერი ძალიან კარგად არის წარმოჩენილი რუკაზე, თუ სად მდებარეობდა უცხოეთში ქართული სავანეები, რომელსაც ქართველი მეფე-მთავრები აფინანსებდნენ და პატრონობდნენ. სადამდე მიუწვდებოდა ხელი ქართულ კულტურას", - ამბობს მანანა შეყილაძე.

უკვე დასრულებულია თამარის მეფობის ხანის რუკების ხატვა. პროექტზე კიდევ რამდენიმე მხატვარი მუშაობს. კარტოგრაფიული ნაშრომი საქართველოს გეოგრაფიულ საზღვრებსაც სცდება და იმ ტერიტორიებსაც მოიცავს, სადაც ქვეყნის ფარგლებს გარეთ, კულტურული ისტორია იქმნებოდა.

"საქართველოს ილუსტრირებული ისტორია" ნოემბრიდან გაზეთ "კვირის პალიტრასთან" ერთად თვეში ერთხელ გაიყიდება.

http://www.ambebi.ge/books/113861-rogori-i...-mushaoben.html

[marine]

"...სოფლის [გორმაღალი] განაპირას, ერთ გორასთან, რომელსაც ლაშისგორას (მლაშე წყალი გამოედინება) უწოდებენ, ცნობილი სამკურნალო აბანოა. ამასთან დაკავშირებით 1904 წლის N27 გაზეთი "ივერია" წერდა:

"ვეილს მხარეს შუა მიწის გულიდან ამოჩქეფს სამკურნალო წყალი. აბანო შემოქვითკირებულია, რომელსაც გვერდით უდგას ქვითკირასვე შენობა საბანაოდ მოსულ ხალხისათვის.

ამ აბანოდან რამდენიმე ნაბიჯის გადადგმაზე ტრიალ მინდორზედ აბურთულა წყლის მრგვალ ბუშტის მაგვარად გორაკი, რომელსაც ხალხი თამარის გორას ეძახოდა.

ერთხელ, ამბობს ძველი გადმოცემა: დიდებულმა დედოფალმა დაამარცხა ოსმალო და უკან ამ ადგილას, სადაც ეხლა ეს კვერნაკია და მაშინ კი მინდორი იყო, ჯარმა ფეხები დაიწმინდა ტალახისგან და ეს გორაკი გაკეთდაო..."

/"კარიბჭე" N7, 2015, გვ. 41/

[marine]

"თამარ მეფის გარდაცვალების საიდუმლოება"


საიტი rubrica.ge აქვეყნებს, თბილისის საკრებულოს ქონების მართვისა და საფინანსო-საბიუჯეტო კომისიის თავმჯდომარის, ისტორიკოსის, ჯაბა სამუშიას წერილს, სათაურით "თამარ მეფის გარდაცვალების საიდუმლოება", რომელსაც უცვლელად გთავაზობთ:

"რამდენიმე დღის წინ ინტერნეტსივრცეში ერთი სტატია წავიკითხე, რომელიც თამარ მეფის გარდაცვალების საიდუმლოს ეხებოდა. ავტორი ქართველთა სახელოვანი მეფის სიკვდილის მიზეზად სიმსივნურ დაავადებას მიიჩნევდა.

გამომდინარე იქიდან, რომ ამ საკითხზე ჯერ კიდევ სტუდენტობის დროს ვმუშაობდი, გადავწყვიტე, მკითხველს გავაცნო ჩემი ახალგაზრდობის პერიოდის ერთ-ერთი ნაშრომის მოკლე ვარიანტი.

1206 წლის ზაფხული იდგა. თამარი თავისი ამალით ნაჭარმაგევს ისვენებდა. იყო მხიარულება, განცხრომა, მაგრამ გარშემო მყოფნი თვალნათლივ ამჩნევდნენ, რომ მეფე შეუძლოდ იყო. დღითიდღე უძლურდებოდა თამარი, დიდხანს სიარულიც უჭირდა, ტანზეც შესამჩნევად დაიკლო. უკვე ნათელი იყო, რომ მეფე რაღაც სენით იყო დაავადებული. ბოლოს და ბოლოს, ეს თავად თამარმაც აღიარა. საუკეთესო მკურნალები მოუყვანეს მეფეს, მაგრამ ამაოდ, სენი თანდათან უფრო და უფრო ძლიერდებოდა.

იქნებ ნაჭარმაგევის ჰავამ აწყინაო და თამარი სასწრაფოდ თბილისში წამოიყვანეს. ქალაქის სანახებში, დასოდ წოდებულ ადგილას გაიყვანეს ავადმყოფი. აქ მეფეთა დასასვენებელი იყო ოდითგანვე და იფიქრეს, იქნებ აქაურმა კლიმატმა არგოსო. მაგრამ არც ამ ღონისძიებამ გამოიღო შედეგი.

ამასობაში ზამთარიც დადგა, მეფე თავის სასახლეში, აგარის ციხეში აიყვანეს.

თამარს მოძრაობის უნარი უკვე დაკარგული ჰქონდა და ამიტომ, ტახტრევანით დაჰყავდათ. მთელმა საქართველომ შეიტყო მეფის ავადმყოფობის ამბავი.

ხალხი ეკლესიებში ღამისთევით ლოცულობდა, ღმერთს შესთხოვდა თამარის კეთილდღეობას. მკურნალები კი ყველაფერს აკეთებდნენ მეფის გადასარჩენად, მაგრამ ამაოდ...

1207 წლის 27 იანვარს ქართველთა სახელოვანი მეფე გარდაიცვალა.

რა ავადმყოფობით გარდაიცვალა თამარ მეფე?

ეს კითხვა დიდი ხანია, ელოდება პასუხს. მართლაც, საინტერესოა გარკვევა იმისა, რა სენი სჭირდა ქართველთა სათაყვანებელ მეფე-ქალს.

თამარის ავადმყოფობისა და სიკვდილის შესახებ საკმაოდ საინტერესო მასალაა დაცული ბასილი ეზოსმოძღვრის თხზულებაში „ცხოვრება მეფეთა-მეფისა თამარისა“.

მემატიანის მონათხრობის მიხედვით, დაავადების კრიზისულ პერიოდში თამარის ავადმყოფობა შემდეგი სიმპტომებით ხასიათდებოდა:

ჯერ კიდევ ნაჭარმაგევში ყოფნის ჟამს მეფეს უკვე სერიოზულად უჭირდა სიარული, ცხენზე ჯდომა. ამიტომაც, ნაჭარმაგევიდან თბილისში თამარი ტახტრევნით წამოიყვანეს („წარიყვანეს კუბოთავე“).

სენის გართულებას სხეულის საერთო მოდუნება-სისუსტე გამოუწვევია.

დაავადება დღითი დღე პროგრესირდებოდა. ამის შედეგად თამარი სახეზე გაილახა. როგორც მემატიანე მიანიშნებს: „ღაწვთა მათ ვარდოვანთა იწყეს დაჭნობადა“. აქ უთუოდ სახის კანის დაჭკნობა (მობერება) უნდა იგულისხმებოდეს, რაც სიგამხდრეს უნდა გამოეწვია. მხოლოდ ქართველი მემატიანის მინიშნება, რომ თამარის ღაწვები წინათ ვარდისფერნი ყოფილან, არაპირდაპირად მიუთითებს იმაზე, რომ ავადმყოფობის დროს „ღაწვთა მათ ვარდოვანთა“ ფერმკრთალობა შეჰპარვია.

თამარს სენის გაძლიერებასთან ერთად თვალის სინათლეც დაჰკლებია. „თვალთა მათ ტბაებრ მზისთა, – დასძენს მემატიანე, – შემცხრომელთა სიმრუმედ მიმართესო“. „ხელთა მათ მსახურებისაგან გლახაკთასა არაოდეს დაცხრომილთა იწყეს მიუძლურებად და ფერხთა მათ, მარადის ღმრთისთვის მაშვრალთა, იწყეს შედრეკად“.

ამ კონტექსტში ჩამოთვლილია ის სიმპტომები, რომელიც სხეულის საერთო დასუსტებას გამოუწვევია, როგორიცაა, მაგალითად: ღონის დაკარგვა, ან არადა სიარულის უნარის წართმევა. ფიზიკური უღონობა, უძლურება ორგანიზმში განვითარებული კახექსიით უნდა ყოფილიყო გამოწვეული.

ქართულ წყაროში მოთხრობილი დეტალები ერთ ფურცელზე მოვაქციე და 1993 წელს გავაცანი სამედიცინო სფეროს სხვადასხვა მიმართულების წარმომადგენლებს. ეს იყო ჩემი თამამი ექსპერიმენტი – ისტორიისა და მედიცინის ინტერდისციპლინური კვლევა. პირადად ვიყავი მიხაილოვის საავადმყოფოს ონკოლოგიურ განყოფილებაში. ძალიან გაუკვირდათ სტუდენტის ეს ინიციატივა. დამპირდნენ, დამირეკავდნენ.

ორიოდ კვირის შემდეგ სახლში ტელეფონის ზარი გაისმა შესაბამისი განყოფილებიდან და მისვლა მთხოვეს.

სამწუხაროდ, ამ საინტერესო შეხვედრის ჩაწერა ვერ მოვახერხე, შესაბამისი აპარატურის არქონის გამო, თუმცა დასკვნების ხელნაწერი ფორმა ჩემს არქივში ინახება.

დარბაზში რამდენიმე ათეული ექიმი იყო თავშეყრილი. კიდევ ერთხელ წამაკითხეს მატიანისეული ტექსტი და ამის შემდეგ დაიწყეს საკუთარი დასკვნების გაცნობა, რასაც მოჰყვა საინტერესო დისპუტი. ამჯერად მე მხოლოდ დასკვნებს გაგაცნობთ:

პროფესორი ზაალ კახიანი - პატივცემულმა მეცნიერმა მემატიანესთან დაცული სათანადო მასალის გაანალიზების შემდეგ ამგვარი დასკვნა გააკეთა:

„შეიძლება თუ არა ვიფიქროთ, რომ საქმე გვაქვს სიმსივნურ დაავადებასთან“.

1. ფიზიკური უღონობა დამახასიათებელია სიმსივნური დაავადების ბოლო ეტაპისთვის;

2. ორგანიზმის კახექსიაც ახასიათებს უმეტესობა ონკოლოგიურ დაავადებას (გარდა ფილტვის კიბოსი);

3. დაავადების თანდათან პროგრესირება, რის შემდეგაც ავადმყოფი სახეზეც მეტად გაილახა, დაედო მიწის ფერი... უდავოდ დამახასიათებელია სიმსივნური პროცესისთვის;

4. თვალის სინათლის დაკლება შეიძლება აიხსნას მეტასტაზის არსებობით ტვინის ქსოვილში, თუმცა ის უფრო დამახასიათებელია დიაბეტური რეტინოპათიისთვის;

5. გარდაცვალება 5-6 თვის შემდეგ, ეტევა სიმსივნური პროცესის სიცოცხლის ხანგრძლივობაში (ზოგადად და არა ყველა სიმსივნის სახეობაში).

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეიძლება მხოლოდ ვივარაუდოთ, რომ აღნიშნულ შემთხვევაში საქმე გვქონდა სიმსივნურ დაავადებასთან, თუმცა - რომელი ორგანოსი, ამის დაკინკრეტება ძნელია“.

პროფესორი ბაადურ მოსიძე:

„ვითვალისწინებთ რა მემატიანესთან არსებულ შეზღუდულ ინფორმაციას, –აღნიშნავს ბაადურ მოსიძე, – შესაძლებელია, ვიფიქროთ, ნივთიერებათა ცვლის ღრმა მოშლაზე. კერძოდ, ელექტროლიტური დარღვევები, რაც ყველაზე ხშირად ახასიათებს სიმსივნეებს, პროცესის ტერმინალურ სტადიაში. აქედან გამომდინარე, სიკვდილის ყველაზე სავარაუდო მიზეზად უნდა მივიჩნიოთ ონკოპათოლოგია დაუდგენელი პირველი კერით“.

პროფესორები ლ. ჩარკვიანი და კ. მადიჩი - დასკვნაში, რომელიც მათ ეკუთვნით, ვკითხულობთ:

„აღნიშნული სიმპტომები – ფიზიკური უღონობა, კახექსია, კანისფერის ცვლილება, მხედველობის დაკარგვა - საკმაოდ ხშირად ახასიათებს სხვადასხვა ლოკალიზაციის ყველა დაგვიანებულ ავთვისებიან სიმსივნეს“.

როგორც ვხედავთ, მეცნიერთა ერთი ნაწილი შესაძლებლად მიიჩნევს თამარის სიკვდილის გამომწვევ მიზეზად სიმსივნური დაავადების აღიარებას, მაგრამ გადაჭრით პასუხის გაცემა ამ საკითხზე მაინც მომავალი კვლევა-ძიების საქმეა.

ამ ექსპერიმენტის შემდეგ კიდევ ერთხელ მინდოდა, მსგავსი კონსილიუმის მოწყობა, თუმცა ვერ მოვახერხე, მაგრამ ამ ჩანაფიქრს, ალბათ, ახლო მომავალში განვახორციელებ."

http://news.ge/ge/news/story/129701-tamar-...bis-saidumloeba

[marine]

თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში

/გრიგოლ ორბელიანი/

შენს წმინდა სახეს,
შვენებით სავსეს,
სახიერებით განსხივებულსა,
ვუმზერ კრძალვითა,
თაყვანცემითა,
ცრემლ-მორეული გემთხვევი ფერხთა!
მიხარის — გიმზერ,
ვჰსწუხვარ — და გიმზერ,
და ესრეთ მზერა მსურს სიკვდილამდე,არ გამოვფხიზლდე,
რომ აღარ ვჰგრძნობდე
ჩემი სამშობლოს სულით დაცემას!..ყვავილოვანი
წალკოტი შენი,
შენის დიდების სხივ-მოკლებული,აღარა ჰშვენის,
აღარ გვიბრწყინვის
შავ დროთა ძალით, ფერ წახდენილი!..და, ვით განვლილსა
სიზმარსა ტკბილსა,
მზეს დიდებულად ჩასვენებულსა,
ვიგონებთ შენს დროს,
გული გვიმაგროს,
სრულად არ წავჰსწყდეთ ცის შემრისხავნი!
ხნით დამაშვრალი,
დაღონებული,
შენადვე, მეფევ, მოველ ვედრებით:მოხედო ბედკრულს
შენს სატრფოს — მამულს,
და ჯვარით შენით აკურთხო კვალად.
შენი ივერი
აღსდგეს ძლიერი,
და დადგეს ერად სხვა ერთა შორის,
წმიდით საყდარით,
ენით მდიდარით,
სწავლისა შუქით განათებული!
ზნე ამაღლებით,
ძლევის დიდებით,
სამშობლო მიწის სიყვარულითა! —
და გაგვიცოცხლდეს,რომ კვლავც მოგვესმეს
სიტყვა ქართული რუსთაველისა.
რომ განვიღვიძნეთ,
სულით განვახლდეთ,
და განქრეს ბნელი უმეცრებისა!..
...მარამ ცად თვალნი
გაქვს მიქცეულნი,
და მე ვეღარ მცნობ გულ-შემუსვრილსა,
დამცირებულსა,
ხმა-მიღებულსა,
ბედ-დაკარგულის ივერიის ძეს!
ეჭვით აღვსილსა,
უსასოდ ქმნილსა,
გულ-უიმედოს, გაუხარებელს!..
ვაჰ თუ რაც წახდეს
ვეღარა აღჰსდგეს,
ვეღარ აღყვავდეს ახლის შვენებით?
და რაც დაეცა
ის წარიტაცა
შავმან ყორანმა ვით უმწე მსხვერპლი!
ჰე, ცრუ სოფელო,
დაუნდობელო,
შენში კეთილი სად არს ფერ-უცვლელ?
დიდება ჩვენი,
ცად სხივ-მიმფენი,
ნუთუ ესღა გვაქვს, ვჰხედავთ რასაცა?
დაყრუებულსა,
გზა შეუვალსა,
უდაბურს ტყეში ტაძარს დარღვეულს,
სად სახე მეფის,
დიდის თამარის,
სჩანს ძველს კედელზე გამოხატულად!..

1877 წ.

[marine]

დიდი თამარი

ქალო, ქართველთა სულის დგმავ,

ქალო, ქართველთა დედაო!

ტყუილად ვამბობთ შენს სიკვდილს,

თამარს ცოცხალსა გხედაო.



რუსთველის ქებას ჩვეულო,

მეც ქებას გაგიბედაო.

როს ვგრძნობ, იმისებრ ვერ ვმღერი,

რად არ ვჩუმდები ნეტაო?!



არ მოგეწონოს, იქნება,

სთქვა: “რისთვის ითავხედაო,

მონად აღზრდილმა მოლექსემ

სალამი გამიბედაო?!”



შენ თვალთ სხივებმა ამაგზნო,

დამათრო, ამაყბედაო.

საუნჯევ სათნოებისა,

ჩემიც მიიღე ქებაო,



ვინმე საწყალის ფშავლისა!

ცრემლი აღარა მშრებაო.

თამარის სალოცავშია

მოსჩანს ფშავლების კრებაო,



შენთვის მსხვერპლისა შეწირვით

ქალ-ვაჟი ვერა ძღებაო,

შენთვის დაკლულის ცხვარ-ძროხის

დიდი ჩახტები დგებაო.



გულში გვინთიხარ ლამპრადა,

ნათობს და არა ჰქრებაო.

შენს და შოთაის მარჯვენას

ვემთხვიე ზედი-ზედაო.



შენა ხარ ერის სიცოცხლე,

თავი არ მომიკვდებაო!

მოწყალედ გვექმენ ქართველთა,

ჩვენო ლამაზო დედაო!

/ვაჟა-ფშაველა/

[marine]

თამარის ვერცხლის მონეტას, რომელიც 1200 წლით თარიღდება აქვს ასეთი წარწერა, “დედოფალი დედოფალთა, მშვენება ქვეყნისა და სარწმუნოებისა თამარ ასული გიორგისა, მესიის თაყვანისმცემელი”

[marine]

"ზოგადქართულ სინამდვილეში მანდილით, ლეჩაქით, გამოიხატებოდა არ მხოლოდ სოციალური, არამედ ქალთა საზოგადოებრივი მდგომარეობაც.

ძველად საქართველოში გასათხოვარი ქალები ლეჩაქით ყელს არ იხვევდნენ, რასაც "ყელჩენით დაბურვა" ეწოდებოდა;

მაგ.: ვარძიის ფრესკაზე თამარი ყელჩენითაა ე.ი. მეფე-ქალი გასათხოვარია, რასაც ვერ ვიტყვით ბეთანიის, ყინწვისის, ბერთუბნის ტაძრის ფრესკებზე. აქ მეფე-ქალი უკვე გათხოვილია"


/ქართული სამოსელი
"გვარიშვილობა" N3, 2012,გვ.31/

[marine]

"რაკი საქართველოში დამკვიდრებული წესის მიხედვით, მეფე იმავდროულად ლაშქრის უმაღლესი მთავარსარდალიც ბრძანდებოდა, ქართველებმა არც ეს წესი დაარღვიეს და, მიუხედავად იმისა, რომ ქალი იყო, ნიშნად სამხედრო ძლიერებისა და ლაშქარზე მეუფებისა, თამარს წელზე ხმალი შემოარტყეს".

/"ქრისტიანული ეკლესიის ისტორია" გვ. 508/

[marine]

„მეფე ქალის გონიერებამ, საფრთხისთვის თვალის გასწორებისა და შექმნილი ვითარების მშვიდად განსჯის უნარმა და, რაც მთავარია, ქრისტიანულმა კაცთმოყვარეობამ და მიმტევებლობამ, მისთა თანამდგომთა და ერთგულთა რიცხვი კიდევ უფრო გაზარდა და ქვეყნის თვალში აამაღლა.

ერმა იგრძნო, რომ მას საიმედო პატრონი ჰყავდა, რომელიც სიმშვიდით დავით წინასწარმეტყველს ჰგავდა, სიბრძნით სოლომონ მეფეს, ხოლო მხნეობითა და დღევანდელ საქმეთა ხვალისათვის არ გადადებით - ალექსანდრე მაკედონელს.

სწორედ ამ თვისებებმა განაპირობა ის, რომ თამარმა „იპყრნა ზღვით პონტოსით ზღუადმდე გურგანისად და სპერითგან დარუბანდამდის და ყოველნი კავკასიისა იმერელნი და ამერელნი ხაზარეთამდის და სკვითამდის“.

/"ქრისტიანული ეკლესიის ისტორია" გვ. 510/

[marine]

„მთელმა საქართველომ გაიხარა, როცა „თამარს ძე მიეცა, გიორგი-ლაშა“, რომელიც ტაბახმელაში იშვა (1192-1193). ქართველებმა „ბედსა და სუეს ზედა ლაშასა“ ბარდავად გაილაშქრეს, დიდი გამარჯვებაც მოიპოვეს და ურიცხვი ნაალაფევითაც დაბრუნდნენ.

მართალია, მათ ტახტის მემკვიდრის დაბადებით გამოწვეული სიხარულის გამოსახატავად არც მაინცდამაინც მოსაწონი გზა აირჩიეს, მაგრამ რაინდული კეთილშობილებაც გამოიჩინეს, როცა 30 000 ტყვეს თავისუფლება აჩუქეს.

ამავე ხანებში აიღო ქართულმა ლაშქარმა კარნუ ქალაქი და რახსი პირი და გელაქუნი მოარბია“.

/"ქრისტიანული ეკლესიის ისტორია" გვ. 511/

[marine]

"სასწაული ყოფილა თამარის ლოცვის ძალა. მისი ლოცვა ციხესიმაგრის კედლებივით იცავდა თურმე საქართველოს საზღვრებს"

/ლევან სანიკიძე
"კარიბჭე" N10, 2015, გვ. 20/

[marine]

მეფევ–დედოფალო თამარო

მე რომ ქართველი ვარ, მე რომ თამამი ვარ,
ფეხზე ამაყად რომ ვდგავარო,
უღმერთოებისგან, რომ ვერ გავთელილვარ,
შენით, დედოფალო თამარო.

რომ ვერ წაგვიშალეს რწმენა ნაბოძები,
მრავალჟამიერის ქუხილი,
მომხვდურ მტერს და დუშმანს ქალი აოცებდი,
გულზე გაწვა ქვეყნის წუხილი.

შენს წინ თავდახრილი იდგა იბერია,
სულზე გერწეოდა ვარძია,
შენი მეფობის ჟამს როგორ გვიბევრია,
მტერმა ვერაფრით ვერ დაგძლია.

აზრით გამჭრიახი, ფიქრით შორსმჭვრეტელი,
ღმერთმა აგირჩია დედოფლად,
შენი ნაშენები ტაძრის ჭერ–კედელი,
რამდენ საუკუნეს გვეყოფა.

დედავ იბერიის, მცველო მადლიანო,
ლოცვით ქედმოხრილი ვდგავარო,
ჩვენი საქართველოს, დარდით დარდიანო,
მეფევ– დედოფალო თამარო.

გზები გაგვიკვალე, ქალო საოცარო,
თავად საქართველოს ასულო,
სულით უწმინდესო, ხატო სალოცავო,
ჩვენო საამაყო წარსულო.

შენ რომ ამიშენე, იმ ტაძრებში გლოცავ,
აგალობებული ხმა ვარო,
ქართლის ისტორიას გადავფურცლავ როცა,
მხრებში გავიშლები თამარო.

ქალო უწმიდესო, ქალო სანატრელო,
ჩვენო ანგელოზო ფრთამალო,
ისევ შენეული მოგვეც საქართველო,
მეფევ–დედოფალო თამარო.

(ნანა მეფარიშვილი)

გილოცავთ თამარობას

ქართული ეკლესია მაისის პირველ დღეს (ძველი სტილით) თამარ მეფეს შემთხვევით არ იხსენიებს. როგორც საეკლესიო წყაროებშია მოხსენიებული, “რაც მაისის ნაზი და მაცოცხლებელი მზეა ბუნებისათვის, ის იყო საქართველოსთვის თამარ მეფე”.

თამარობა, როგორც ეროვნული დღესასწაული, საქართველოში 1917 წლიდან აღინიშნება.

/FB/

[marine]

წმიდა თამარის ფრესკა კიევში, ერთ-ერთ ტაძარში

(ფოტო თეა ცაგურიშვილის)

/FB/

[marine]

https://burusi.wordpress.com/2009/05/30/grigol-robakidze-15/

გრიგოლ რობაქიძე – Grigol Robakidze (1882 – 1962)

საქართველოს ისტორიაში დიდი თამარ ლეგენდარული ფენომენია უცილოდ – არა იმ აზრით, თითქოს იგი ოცნებით იყო შექმნილი, არამედ იმ ფიქრით, რომ მისი სინამდვილე უმძაფრესი იყო ფრიად. ჩვენს ისტორიაში არ მოიპოვება მეორე ისტორიული პირი, რომელიც თავის დამტკიცებაში პიროვნულ სინამდვილეს გასცილებოდეს და ერის ისტორიულ ათვისებაში ქცეულიყოს ცოცხალ ლეგენდად. დიდი იყო დავით აღმაშენებელი და იყო მნიშვნელოვანი გიორგი მესამე: საქართველოს თამარის დროს განდიდება, ისტორიკოსის ივ. ჯავახიშვილის აზრით, მათი სამხედრო მოქმედების ნაყოფი უფრო იყო, ვიდრე თვითონ თამარის პირადი ღვაწლი, – მაგრამ მიუხედავად ამისა, ქართველი ერის ისტორიულ შეცნობაში თამარის გვერდით ისინი დაჩრდილულნი გამოდიან შესამჩნევად. საქართველოს მკერდს ახლაც ახსოვს სიყვარულით ჩარჭობილი და მრისხანებით გადამტვრეული ხმალი გიორგი სააკაძისა, – და მაინც პიროვნება მისი ლეგენდად არ გადაშლილა. დიდია რუსთველის გენია: მზით მოკვეთილ სიტყვაში განასხეულა მან საქართველოს ქმედითი სული, – ხოლო “მითი” მისი პიროვნების არ ჩამოსხმულა სავსებით. საქართველოს ცოცხალი ლეგენდა თამარია მხოლოდ. გადაავლეთ თვალი საქართველოს ისტორიას: ყველგან, საცა კი ინაკვთება სახსარი საქართველოს ისტორიის, რომელიმე ხაზტეხილი ეპოქათა მდინარების, ყვავილობს ყველგან სურნელოვანი სახელი თამარის. მიზეზი? – დიდი თამარ სათუთი ნერვია, საქართველოს სულის: აი პასუხი: – მრავალგზის დასტეხია სასტიკი ბედი საქართველოს ჯეჯილად აყრილ ტანს, მაგრამ მისი დაფერფლილი სხეულიდან ახეთქილა კიდევ ახალი ყანა, საქართველოს სულის მხურვალე სუნთქვით აბიბინებული. და თუ ძველი ეგვიპტელი (პლატოს თხრობით) ქვაზე ასახული ჰიეროგლიფით სცნობდა ატლანტიდის თავგადასავალს და ფესვგამდგარი ხსოვნით გასულ საუკუნეებს და დაღუპულ ხალხებს უახლოვდება, – აქ, საქართველოში თამარის საოცარი სახელით მთელდებოდა გაწყვეტილი ზოლი ერის სხეულის. დიახ: თამარი სახელი ჰიეროგლიფია ნამდვილი, – ხოლო არა ქვაზე აკვეთილი, არამედ სულის ნერვით ახაზული; ჰიეროგლიფი – ნერვი, რომლის სათუთი ცახცახი აცოცხლებს გადასულს ჟამთა და განცდათა. რომელიმე რჩეული ქართველი ამ ჰიეროგლიფის გამოცნობით (და მაშასადამე, თანაზიარებით) რომელიმე საუკუნის ქართველის გულის ფართქალს ჰგრძნობდა (და გრძნობს დღესაც). და ერთი-მეორე უხილავად გადართული, ქართველები ამ უცნაური სახელით ჰქმნიდნენ საქართველოს ისტორიის მთლიან ცხოვრებას.
“როცა ბავშვი მოკვეთილია დედას, როგორც ნაყოფი ხეს (გვამცნობს ერთი მგოსანი) განვითარებული ადამიანი ემსგავსება ახალს ლანდს, მსუბუქ სტუმარს ჰაიდისას, რომელმაც ეს არის დალია ჩქერნი ლეტის, წყალნი დავიწყებისა”, მაგრამ – განვაგრძოთ თქმა: განვითარებული ადამიანი, ჩასძირავს რა თავის თავს ყოფის ოკეანეში, იგრძნობს უთუოდ წინაყოფას თავისას “სხვაში” და “სხვებში”. ეს არის წინა – მარადი ხსოვნა (მნემოსინა პლატოსი), რომელიც როგორც წყარო – დედა წარმოშობს ცხრა მუზას, ცხრა ნაკადულს; ამ ხსოვნაში იმალება ყოველი შეუცნობელი… ან კიდევ: რომელიმე დიდი ხე აიყრის მრავალს ფშანს; ყოველი ფშანი იმა ხის შვილია; და აი: მოსთხარეს რომელიმე ფშანი და გადარგეს იგი სხვაგან, რა დაემართვის? იგი გაიზრდება თავის-თავად; და ამასთანავე: სადღაც შორს – შორს მისი ფესვები იგრძნობენ მოწყვეტილობას და დაინაღვლებენ მშობლისათვის. ეს ნაღველი უცილო სახეა წინა – მარადი ხსოვნის. და ასე ყველგან მსოფლიო სხეულთა ნამდვილი განცდა რომელიმე მისი ნაწილის განცდაა მთელი სხეულის. ტყუილად კი არ გალობს ინდოეთის მგოსანი რაბინდრანათ თაბორი: შეყვარებულს მოუკვდა სატრფო; დაეძებს მას ყველგან. ძებნაში მიადგება იგი უზენაესის ბჭეს და მიჰმართავს: შენ ხარ სათავე და ბოლო ყოვლისა; და შენთან მოესვენებოდა იგი უთუოდ ვისაც მე დავეძებ: ჰოი, ჩამძრე უფალო მსოფლიოს ყოველ-შემცველობის ოკეანეში, რომ იქ ვიგრძნო ერთხელაც არის ნაზი – ხელშეხება მისი… დიაღ, მართალია თაბორი. სატრფოც ხომ ტალღაა ნამდვილი, – და შეერთვის ოდეს ოკეანეს შეყვარებული, იგი უთუოდ იგრძნობს მრავალს ტალღებში დაკარგული ტალღის სათუთს კოცნას, ასეთია საიდუმლო მსოფლიო ცნაურების. არ არის საკვირველი, თუ სახელი თამარის ამ საიდუმლოთია მოცული: ქართველი მისი სახელით ეზიარების საქართველოს სხეულს მის ისტორიულს დენაში.
თავისთავად ცხადია: საგულისხმოა ჩემთვის თამარ არა როგორც წმინდა – ისტორიული პიროვნება, არამედ როგორც ესთეტიური ფენომენი. ხოლო “ისტორია” აქ “მასალად” უნდა გამოვიდეს. აი რამოდენიმე ხაზიც. რუმის სულთანი რუქნადინი კარის აღების შემდეგ თამარს ასეთს ბარათს უგზავნის: “აწ მე წარმომივლენია ყოველი მხედრობა ჩემი (და) აღვხოცო ყოველი მამაკაცი მაგა ქვეყნისა და ცოცხალი იგი ოდენ დარჩეს, რომელი წინა მომეგებოს, თაყუანი სცეს ჩადრსა ჩემსა… ჯუარი წინაშე ჩემსა დალეწოს და მაჰმადი აღიაროს”… ამ უკმეხი წერილის პასუხად თამარ წერს რუქნადინს: “ძალს ღმერთისა ყოვლისა მპყრობელისა მინდობილმან, მარადის ქალწულისა მარიამისა სასოებით მოსავმან და პატიოსნისა ჯვარისა მვედრებელმან წავიკითხე ღმერთისა განმრისხებელი წიგნი შენი რუქნადინო და ვცან სიცთუენნი შენნი, რამე თუ ბჭე ღმერთი იყო! შენ ოქროსა მევირეთა სიმრავლისად მინდობილხარ, ხოლო მე არცა სიმდიდრესა და არცა ძალთა სპათა ჩემთასა, არამედ ძალსა ღმრთისა ყოველისა მპყრობელისა და ჯუარის წმიდისა, რომელი შენ ჰგმე!… აწ წარმომივლენია ყოველი მხედრობა ჩემი წინად მოგებებად შენდა…”

საოცარია რუქნადინის უკმეხობას თამარი ასე მშვიდი სიბრძნით მიუგებს: იგი არ მიენდობა არც ფულს და არცა ხმალსა: მისი სანდო ღვთაებაა მხოლოდ მისი ლოცვის საგანი მარადი ქალწული მარიამ. ამ პასუხში ერთი ხაზმოჭრით ასახულია სრულებით თამარის ნათელი პროფილი. თამარ გრძნობს თავის ბუნებითს ძალასაც, მაგრამ მისი ლმობიერი და სათნო ბუნება არ აჰყვება აღტაცებულს თავმოყვარეობას. ამას თამარის ისტორიკოსიც ამოწმებს: “ვერ შეიტყუა საშუალებამან ამის საწუთროისმან, არცა მეფობამან გვირგვინისამან და სკიპტრამან, არცა ქვათა პატიოსანთა უხვად ქონებამან, არცა სპათა სიმრავლემან და ესოდენ სიმხნემან”… თამარ მდიდარი იყო ყოვლად, მაგრამ ისტორიკოსის სიტყვით “არ მიდრკა, ვერცა წარიპარა სიმდიდრემან”… გიორგი მესამის დროს განწესდა სიკვდილით დასჯა მეკობრეთა და ავაზაკთა, – თამარ კი, მისი ქალიშვილი, “მშვიდი მშვიდობისა მყოფელი იყო”; მეფობის ხანაში “არცა თუ ტანჯვანაგი უბრძანა ვისადმს დაკვრად”. თუ ვინმეს მიესაჯებოდა კანონით სიკვდილი ან ასოთამოღება თამარ არ დაამტკიცებდა სასამართლოს განაჩენს და ამ გზით ნელინელ სპობდა სასტიკ სასჯელსა.

მრავალი მხარეა საგულისხმო თამარის პიროვნებაში, მაგრამ მათ შორის არის ერთი მხარე, რომელიც ნამდვილს ჯადოს აცხადებს თამარის ქცევაში. ისტორიკოსის სიტყვით, თამარმა იცოდა “კაცთა უნებლობასა შინა უნებლად და მშვიდობით დააჭირვა (და) მოწურთა კაცთა ქედფიცხელობისა და გონებაურჩობისა”. საქართველოს ისტორიის პირველყოფილ ცოდოს სწორედ ეს “ქედფიცხელობა” და “გონება ურჩობა” შეადგენს, – სწორედ აქედან წარმომდგარი უნდობლობა და შუღლი ღუპავდა ისტორიულად საქართველოს, – და თუ თამარის პიროვნება “კაცთა უნდობლობას” “უვნებლად და მშვიდად იჭერდა”, თუ კი იგი ჯადო – გავლენით სპობდა “ქედფიცხელობასა” და “გონებაურჩობას”, საკვირველი აღრაა მაშინ თუ რათ იქცა საქართველო თამარის დროს მთლიან სხეულად, საცა მისი შემადგენელი წევრები ერთი მეორეს კი არ ეცილებიან პირადი სიცოცხლისათვის, არამედ ერთი-მეორეს შერთულნი, ჰქმნიან ერთი მთელის ცხოვრებას. მართალს იტყვის ისტორიკოსი ივ. ჯავახიშვილი: “თამარის მეფობის პირველ ხანაში რამდენიმე მეტად სახიფათო მოძრაობა და განდგომა იყო და ყოველთვის თამარმა თავის თავის წინდახედულობით და ფრთხილის მოქმედებით განსაცდელს კეთილად სძლია და საქართველოში მშვიდობიანობა დაამყარა”. და მოწმობს ხომ ამ მოვლენას სავსებით ლაშა-გიორგის დროის მემატიანე: თამარმა “სამეფო განუხეთქლად დაიცვა, ყოველივე შეიტკბნა და იყო მშვიდობა ყოველთათვის”.

ძლიერია ფრიად თამარ თავისი გადმოუცემელი და “გადაუთარგმნელი” ძალით. არსებობს პირადი ძალა, რომელიც უშუალოდ მოქმედობს: მას არ სჭირდება არც მაგარი სიტყვა, არც ლაამზი სახე, არც მათრობელი მუსიკა: იგი თავის თავადია და მოქმედობს თავისთავად. თამარის პიროვნება სწორედ უშრეტი ნაკადულია ამ უშუალო ჯადოსნური ძალის. თამარზე შეიძლება ითქვას იმგვარი სიტყვა, რომელიც ქრისტეს შესახებ წარმოთქვა ოსკარ უაილდმა რედინგის ციხეში: “სასწაულნი მისნი ისეთივე მშვენიერია ჩემთვის, ვით გაზაფხულის მოახლოება, და ისეთივე ბუნებითი… და მე სრულიად არ მიძნელდება ვიწამო, რომ მისი პიროვნების მხიბლაობა ისე ძლიერი იყო, რომ მარტოდ-მარტო მის თანაყოფას შეეძლო მშვიდობა დაესადგურებინა ტანჯულს სულში, და რომ ადამიანნი, რომელნიც შეეხებოდნენ მის ტანსაცმელს ან მის ხელებს, ივიწყებდნენ თავიანთ მწუხარებას; ანდა: როცა იგი გაივლიდა ცხოვრების დიდი გზის გვერდით, ადამიანი, რომელთათვის დახშული იყო საიდუმლო სიცოცხლისა, უეცრად დაინახავდნენ მას, და სხვები, რომელთა სმენა ყრუ იყო ყოველი ხმის მიმართ, ახლა პირველად ისმენდნენ სიყვარულის ხმას და ცნობდნენ მას “ისეთივე ტკბილხმოვნად, როგორიცაა ლირა აპოლლოისა”; ანდა: წამხდარნი ვნებანნი ჰქრებოდნენ მის მოახლოების ჟამს, და ადამიანნი, რომელთა გახუნებულ აზრს მოკლებული სიცოცხლე მხოლოდ სიკვდილის ჩვენებას წარმოადგენდა, – თითქო დგებოდნენ საფლავიდან, როცა იგი მოუწოდებდა მათ; ანდა: როცა ქადაგობდა სერის დაქანებაზე, ბრბო ივიწყებდა თავისს შიმშილსა და წყურვილს, – და მის მეგობრებს, რომელნიც უსმენდნენ მას სუფრაზე დამსხდარნი, ტლანქი საჭმელი რჩეულად ეჩვენებოდათ, და წყალი – ლამაზ ღვინოდ, – და მთელი სახლი ივსებოდა მათთვის ნარდის სიტკბო-სურნელებითა”… ასე ლაპარაკობს ოსკარ უაილდი ქრისტეს შესახებ… ესევე შეგვიძლია მოვაფრქვიოთ თამარის სხივოსან სახეს, – რადგან ღვთიურობა, რომელსაც ასხეულებდა დიდი ნაზარეველი, რამოდენიმედ მაინც სჩქეფდა თამარის ქალწულ ბუნებაში. დიახ: თამარ ქალწული იყო ბუნებით და მთელი მისი არსი ნათელ ჭურჭელს წარმოადგენდა ღვთიურობის ნაკადისათვის, – და ავსილი იმა ნაკადით, თამარი თავისს სიცოცხლით ასხეულებდა მარადი ქალწულობის იდეას. იდეა მარადის ქალწულობისა – აი დიადი მოვლენა, რომელიც ჯერ კიდევ ჰელლინელთა მზეგრძელმა გენიამ გადმოგვიშალა წინ… ვაჟი ვერ წვდება ქალის ბუნებას სავსებით: მას უყვარს ქალში მხოლოდ ლამაზი მოჩვენება, მაიის ზეწარში გახვეული: და ამისათვის, რაც უნდა ავხორცი იყოს ქალი, იგი არსებითად უვნებელი რჩება მაინც; აი ძველ ბერძენთა ინტიუცია; ამას შესანიშნავად ამოწმებს არტემიდას კულტი და საიდუმლო წარწერა, აკვეთილი საისის ქალღმერთის, სამოსელში გახვეულის საფეხურზე: “მე ვარ რაცა ვარ, რაც იყო და რაც იქნება, და არც მომაკვდავს, და არცა ღმერთს არ აუხდია ჩემი სახურავი”. საისის ქალღმერთი იგივე ეგვიპტის ნეიფია, რომელიც მზეჭაბუკისაგან ელის დატყვევებას, ასეთია იდუმალი სწავლა ძველთა… და თუ ამ სახისაა საერთოდ ქალის ბუნება, – მით უმეტეს უნდა ყოფილიყო ასეთი დიდი თამარის დიდი ბუნება. და მართლაც: გიორგი რუსი, როგორც ქმარი, მისთვის სრულიად არ არსებობდა; დავით სოსლანი, როგორც არათანასწორი ვაჟი, ასეთივე შემთხვევითი იყო მისთვის; და თავიდათავი: ერის რწმენა, რომლის ცნაურებით თამარის ქალობას ქალწულობა აცისკროვნებდა ყოველთვის… და თვითონ რუსთაველის ქნარი განა ამ ქალური ქალწულობით არ არის აჟღერებული?! პლატონური სიყვარული რა საკვირველია ეროტიულია უმძაფრესად, – ასეთს სიყვარულს ახმაურებდა რუსთაველი მზით ნაკვეთ სიტყვებში, – მაგრამ ნუ დაივიწყებთ ამ სიყვარულის ეროტიზმი მხოლოდ მზეჭაბუკის მზიურობისთვისაა ატეხილი და მკერდგადაშლილი. ეს უარის-ყოფა კი არ არის მარადის ქალწულობისა, არამედ ნაღვლიანი ვნებაა უკანასკნელის… დიახ: დიდი თამარ ქალწული იყო ბუნებით და მთელი თავისი სიცოცხლით ამ ქალწულობას ყვავილოვან ჩქერად ანაკადულებდა: …ეს არის ძალა მისი პიროვნების, ეს არის მისი ჯადოსნობა, ეს არის მისი სულიერი ენერგია, ეს არის მისი მზეოსნობა… აქ მარხია საიდუმლო “თამარის ფენომენის” გამოცნობის: თუ რა სხივით იქცა იგი თვალის მომჭრელ ლეგენდად.
მარადი ქალწულობა ვნებაა მზის ვაჟ-შვილობის მოლოდინში. თვითონ სული ქვეყანასა მოელის სახსენებლად ღმერთს, როგორც ძლევამოსილ საქმროს. და ფრიად საგულისხმოა ის მოვლენა, რომ ქართველმა ერმა (ერთი ქართველის სიტყვით) “ქალის ცხელი თმებით შეკრული ჯვარით მიიღო ქრისტე”. დიდი თამარ თავის ქალწულობით შეუცნობელ ელოდა ასეთს მზიურს სატრფოს (ამ სიტყვის საიდუმლო აზრით), – მაგრამ მის მოკლე სიცოცხლეში ეს ლოდინი შესაძლოებას არ გასცილებია. იგი მოსცილდა ხილულ ყოფას, – ხოლო მის ბუნებაში ჩამარხული შესაძლოება განაგრძობდა სიცოცხლეს: საუკუნეთა სვლაში იგი ისახავდა სხვადასხვა სახეს, ერთიმეორეზე ლამაზსა და მატყვევებელსა. აი სად არის სათავე თამარის ლეგენდარობის: ქართველთა ისტორიულ შეცნობაში თამარი ცოცხლობდა ყოველთვის, – და რადგან სიცოცხლე წარმოუდგენელია ზრდის გარეშე. ამისათვის იგიც იზრდებოდა თანდათან, იზრდებოდა, ვით თვალის მომჭრელი ნაყოფი შემოქმედი გენიისა. თამარი სხეულდებოდა ისეთს პლასტიურ ფიგურად, რომლის ზმანება მხოლოდ ჰელლენთა გენიას თუ შეეძლო. და თუ ჰელლენთა გენია იამაყებს მენადით, რომელიც ხან ჭურჭელია ღვთიურობის ნაკადულისა და მით ავსილი თავდავიწყებასაა მიცემული, ხან კი აშლილია ვნება ატეხილი და ილტვის გიჟი; დიონისოსაკენ, – ჩვენ შეგვიძლია ვიამაყოთ თამარის პლასტიური სახით; როცა მზემ პირველი იხილა ნილოსი, ცეცხლის რგოლებით ეამბორა მისს ათრთოლებულ ტანსაც; ნილოსის ტალღამ მზის კოცნა დაიჭირა და გაიშალა იგი კოცნა თეთრგულა ლოტოსად, თეთრგულა ლოტოსი – აი ვინ არის თამარ: თამარ ცოცხლობდა, როგორც ხორცშესხმული ლეგენდა, – და ცოცხლობს კიდეც. ყოველი ნატეხი საქართველოისა თამარის ლეგენდის ნატეხია უთუოდ. როცა ჩამავალი მზე საქართველოს რომელიმე ნანგრევს უკანასკნელ ამბორს უგზავნის, – ქართველი იმა ამბორში თამარის ღიმილს ჰკითხულობს: როცა შავს უღრან ტყეში უცხო ფრინველი გადაიფრენს. – ქართველი მისი ფრთების ფრთქიალში თამარის ზღაპარს დაინახავს. ქართველი თამარის სახით ჰქმნის უთვალავ ლეგენდას: ესა თუ ის ადგილი წმინდაა: – იქ ფრინველს თუ ცხოველს ვერავინ ხელს ვერ ახლებს; რისთვის? მისთვის, რომ იქ ერთხელ თამარ მეფეს გაუვლია. როცა დედას რძე გაუშრება იგი იდუმალ წყაროს მიმართავს მოსარჩენად, – და მოარჩენს კიდეც: ვისი ძალით? რასაკვირველია თამარის ძალით: იმ წყაროთი თამარს ოდესმე წყურვილი მოუკლავს. რომელი ერთი ჩამოვთვალო?! საქართველოში ყოველი ფეხის გადადგმა განა თამარის ლეგენდით არ არის აყვავებული?! ყველგან – თამარ, და მარტო თამარ! განა ოდესმე ქართველის გულის ფართქალში გაქრება თამარ, როგორც ნუგეში და იმედი?! არაოდეს! ვინ იცის, ჩვენს უმსგავსო ცხოვრებაში, საცა შურისა და შუღლის მეტი არა ისმის რა, მრავალი ქართველისათვის მხოლოდ თამარია ერთადერთი ნავთსაყუდარი. ვინ იცის, ჩვენს უგვანო ცხოვრებაში, საცა აღფრთოვანებას ფრთები ეჭრება “მეშჩანური” მორალისაგან, მრავალი ქართველისათვის მხოლოდ თამარია ერთადერთი ამაფრთოვანებელი მესაიდუმლე. და რამდენია ისეთი, რომლისთვის ამ საშინელ ქვეყანაში საკუთარი სულიც ციხედ გარდაქმნილა! ვინ მისცემს მათ ახსნას? თვალის მომჭრელი ლანდი თამარის! დიახ, ქართველის გული თამარის სიყვარულით ფართქალებს. და საგულისხმოა ფრიად, რომ თამარის საფლავი დღემდე არავინ იცის. იგი ყველას ეკუთვნის და არავის: – მისი საფლავი ქართველის გულია, – ხოლო ქართველის გრძნობაში ეს “საფლავი” კი არ არის, არამედ ლამაზი საყვავილე სურა, საცა ყვავილობს უჭკნობი ყვავილი – დიდი თამარ.
ასეთია დიდი თამარ, და ამ სიყვარულის ღალატი იქნებოდა, თუ შვიდასი წლისთავზე არ ითქვა უკანასკნელი სიმართლე… თამარ პლასტიური ლეგენდაა საქართველოს ისტორიისა, თვალის მომჭრელი და სმენამათრობელი, – მაგრამ იგი მაინც ქალურს მხარეს ასხეულებდა საქართველოს ისტორიაში. ჩვენს ისტორიას კი ვაჟიც ეჭირვება, – ტყუილად კი არ ნაღვლობდა ქალწული თამარი მზიური ვაჟის მიმართ! და ამ წამს, როცა მსოფლიოს ბედი ცეცხლით და მახვილით იჭრება, ნდობა იბადება რკინეული: – რომ საქართველოს მოვლინებოდეს ძლევამოსილი მზე-ვაჟი, რომელიც ისეთს ვაჟურს ლეგენდას შეჰქმნის ჩვენს ისტორიაში, როგორც ქალური შეჰქმნა დიდმა თამარმა. ასეთი ლეგენდა ყველაზე უფრო უკეთესი პასუხი იქნება თამარის ლეგენდისა.

გაზეთი “საქართველო”, 1918, N90-91, 13-15 მაისი.

[marine]

„მე ვარ მამა ობოლთა და მსაჯული ქურივთა“, - ამბობდა თურმე თამარ მეფე.

მისი მოწყალების წყარო იყო „ღამე-ყოველივე ხესაქმარი, რომელი გლახაკთა მიეცემოდა“.

მეფე მსახურებს გასაყიდად ატანდა საკუთარ ნახელავს და აღებული ფულიდან ყოველდღიურად იმდენს გასცემდა, რამდენიც მისი დღიური სმა-ჭამა ჯდებოდა".

/“საქართველოს იმედი II“ წიგნი 16, გვ.195/

[marine]

"დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ მემატიანეს არა მხოლოდ სახელმწიფოს ცხოვრებაში მოხდარი ფაქტებისა და მოვლენების საინტერესოდ და ობიექტურად აღწერა ხელეწიფება, არამედ სარწმუნოებრივ საკითხებშიც გარკვეული და ღრმად ჩახედული ჩანს.

მით უფრო გაოცებას იწვევს ის ფაქტი, რომ თამარის ქებით გატაცებულმა ემოციები ვერ მოთოკა და სრულიად გაუმართლებლად გადააჭარბა, როცა "სამებისაგან ოთხად თანააღზევებული" უწოდა და ამით ფაქტობრივად ყოველთა შემოქმედს გაუთანასწორა.

იგივე გაიმეორა მან სხვაგანაც, რითაც დაადასტურა, რომ შესაქები პირის სამებასთან თანასწორობისა მტკიცედ სჯეროდა:

"თუ მაშინ ნაბუქოდონოსორ სამთა ყრმათა თანა ოთხებად იხილა ერთი სამებისაგანი, აქა კულა სამებისა თანა იხილვების ოთხებად თამარ, მისწორებული და აღმატებული".

რა გამართლება შეიძლება მოეძებნოს ამ ამპარტავნულ თვალსაზრისს? მორწმუნისათვის - არავითარი. მორწმუნე სრულიად სჯერდება იმ პატივს, რომელიც ქართველი ხალხის ნებით ეკლესიამ დიდ მეფეს მისი წმინდანად შერაცხვით მიაგო, რადგან ამქვეყნიური მოღვაწისათვის უფრო დიდი პატივი არ არსებობს".

/"ქრისტიანული ეკლესიის ისტორია I - XV ს. შუა წლები", გვ. 520/