ეპისტოლე დიოგნეტესადმი პარამეტრები

[afxazi]

თხზულება, რომლის თარგმანსაც ქვემოთ ვაქვეყნებთ, ქრისტიანული ლიტერატურის ერთერთი უადრესი ძეგლია. იგი მიმართულია ვინმე დიოგნეტესადმი, რომელსაც სურს ჭეშმარიტება გაიგოს ქრისტიანული სარწმუნოების შესახებ. ავტორი ეპისტოლისა უცნობია, თუმცა თვით ძეგლიდან ცხადი ხდება, რომ საქმე გვაქვს მოციქულთა უშუალო მოწაფის შრომასთან. თხზულების ბოლო ნაწილში ავტორი ასე მიმართავს დიოგნეტეს: “არა ვქადაგებ რაიმე უცხოს, არც უგუნურად ვეძიებ რასმე, არამედ რადგანაც მოწაფე ვიქმენ მოციქულთა, ვარ მოძღვარი ხალხთა. რაც გადმომეცა, გადავცემ იმათ, რომლებიც ღირსეულად დაემოწაფნენ ჭეშმარიტებას”. მკვლევარები ნ. ბონევიჩი და რ. კონოლი მიიჩნევდნენ, რომ ეპისტოლის ავტორი არის ძველი ქართულ მწერლობაში კარგად ცნობილი წმ. იპოლიტე რომაელი, რაც თხზულებას III ს-ში შექმნილ ძეგლად წარმოაჩენს. პ. ანდრისენის აზრით, ავტორი უნდა იყოს ქრისტიანული აპოლოგეტიკის პირველი წარმომადგენელი კოდრატე (II ს-ის I ნახევარი), რომლის შესახებ ცნობებს გვაწვდის IV ს-ის ცნობილი საეკლესიო ისტორიკოსი ევსები კესარიელი (იხ. მისი “საეკლესიო ისტორია”, 4, 3, 1-2). პ. ანდრისენი ფიქრობს, რომ ხსენებული ეპისტოლე გულისხობს სწორედ კოდრატეს მიერ დაწერილ “აპოლოგიას”, რომელიც დაკარგულად ითვლება. ყურადღებას იქცევს ის, რომ კოდრატე ტრადიციულად მოციქულთა მოწაფედ არის მიჩნეული. მოგვაქვს ევსების სიტყვები: “ტრაიანეს შემდეგ აილიოს ჰადრიანემ მიიღო ხელისუფლება. სწორედ მისდამი წარმოთქვა სიტყვა კოდრატემ (ბერძნ. “კოდრატოს”; ლათ. “კვადრატუს”), რომელმაც შეთხზა აპოლოგია ჩვენეული ღვთისმსახურებისა (აპოლოგიონ სვინტაქსას ჰიუპერ ტეს კათ’ჰემას თეოსებეიას”), რადგანაც ზოგმა უკეთურმა ადამიანმა ქრისტიანთა (სიტყვ. “ჩვენიანების”) ვნება განიზრახა. ეს შრომა დღესაც გავრცელებულია მრავალ ძმათა შორის და ჩვენთანაც. შრომაში განიჭვრიტება ამ კაცის (ე.ი. ავტორის) გონებისა და მოციქულებრივი მართლმკვეთელობის (“ორთოტომია”) აშკარა ნიშნები. თვითვე ასაჩინოებს თავის სიძველეს (“არხაიოტეს”), როდესაც ამგვარი სიტყვებით გვაუწყებს იგი: “ჩვენი მაცხოვრის საქმენი ყოველთვის იყო, რადგანაც ჭეშმარიტი იყო. ისინი, რომლებიც განკურნა მან და რომლებიც აღადგინა მკვდრეთით, არა მხოლოდ მაშინ გამოჩნდნენ, როდესაც განიკურნენ და აღდგნენ, არამედ მარადის თანამყოფნი არიან, და არა მხოლოდ მაცხოვრის ამქვეყნიური ცხოვრების ჟამს, არამედ მისი გარდაცვალების შემდეგაც დიდხანს იყვნენ ისინი, ისე რომ თვით ჩვენს დრომდეც მოაღწია ზოგმა მათგანმა” (ევსები კესარიელი, საეკლესიო ისტორი, IV, III, 1-2). მართალია ევსების მიერ ციტირებული ეპისტოლის ტექსტში არ გვხვდება, მაგრამ რადგანაც ის ერთადერთი ხელნაწერი, რომელმაც “ეპისტოლე დიოგნეტესადმი” შემოგვინახა, შუა ნაწილში ნაკლულია, შესაძლოა, ზემოციტირებული სიტყვები სწორედ ამ ნაწილში ყოფილიყო (იხ. ი. კვასტენი, მიახლება ეკლესიის მამებთან, ტ. I, პარიზი 1955, გვ. 282). ძეგლის ატრიბუციის თაობაზე არის სხვა მოსაზრებაც: ჰ.ი მარუს მტკიცებით, ავტორი კლიმენტი ალექსანდრიელია (II-III სს.); ძველად, ბარატერიუსი ეპისტოლის ავტორად კლიმენტი რომაელს (I-II სს.) მიიჩნევდა (იხ. პგ. 11, სვ. 1165). საგულისხმოა გალანდის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ შესაძლოა ავტორი იყოს მოციქულთა მოწაფე აპოლონი, რომლის შესახებ ცნობებს გვაწვდის “საქმე მოციქულთა” (XVIII, 24-28): “ჰურიაი ვინმე, აპოლოი (ძველი რედაქციით “აპელეი”) სახელით, ალექსანდრიელი ნათესავით, კაცი სიტყუა-მეცნიერი, მოვიდა ეფესოდ, ძლიერ იყო წიგნთაგან. ესე იყო სწავლულ გზათა უფლისათა და მდუღარე სულითა, ეტყოდა და ასწავებდა ჭეშმარიტად იესუისთვის და იცოდა ნათლისცემაი ხოლო იოვანესი. ამან იწყო განცხადებად შესაკრებელსა შორის; ესმა მისი აკვილას და პრისკილას და მოიყვანეს იგი და უჭეშმარიტესადრე უთხრეს მას გზაი უფლისაი; და ვითარ-იგი ეგულებოდა მას აქაიად წიაღ-სლვად, უბრძანეს ძმათა და მიუწერეს მოწაფეთა მათ შეწყნარებაი მისი, რომელი მივიდა და შეეწეოდა მორწმუნეთა მათ ფრიად მადლისა მიერ” (პგ. 11, სვ. 1165). ჰ. ლიცმანის აზრით, დიოგნეტე, რომლისადმიც მიმართულია ეპისტოლე, შესაძლებელია ყოფილიყო მარკუს ავრელიუსის მასწავლებელი (ი. კვასტენი, დასახ. შრომა).
თხზულება, როგორც აღვნიშნეთ, წარმოდგენილია ერთადერთ ხელნაწერში, XIII-XIV ს-ისა, რომელიც რამდენჯერმე გამოიცა. სამწუხაროდ, თვით ხელნაწერი დღეისათვის უკვე მიუწვდომელია, რადგანაც იგი 1870 წ-ს დაიწვა ბიბლიოთეკასთან ერთად. საყურადღებოა, რომ ამ ხელნაწერში “ეპისტოლე დიოგნეტესადმი” შეტანილი იყო წმ. იუსტინე მარტვილის (II ს.) შრომათა შორის.
რამდენადაც ხსენებული ეპისტოლე ერთერთი უმნიშვნელოვანესი ძეგლია აპოსტოლურ-აპოლოგეტური პერიოდის ქრისტიანული მწერლობისა, იგი, ვფიქრობთ, ქართველი მკითხველის ჯეროვან ყურადღებასაც მიიქცევს, რაც თავისთავად იქნება გამართლება ამ ძეგლის ახალ ქართულად თარგმნისა. თარგმანი შესრულებულია ჟ. მინის გამოცემის მიხედვით (იხ. პატროლოგია გრეკა-პგ, გამოსცა ჟ. მინმა, ტ. 2, სვ. 1168-1185).

ედიშერ ჭელიძე

ეპისტოლე დიოგნეტესადმი

ვხედავ, რომ მეტად მოსურნე ხარ, რჩეულო დიოგნეტე, შეისწავლო ქრისტიანთა ღვთისმსახურება. გულმოდგინედ ეძიებ, რომ მთელი სისრულით გაიგო მათ შესახებ ყოველივე, თუ რომელ ღმერთს ერწმუნენ ისინი, ანდა როგორ მსახურებენ მას, რამეთუ ქრისტიანები ამ სამყაროს განეკრძალვიან, ხოლო სიკვდილს არარად რაცხენ. არც ელინთა ცრუ ღმერთებს თვლიან ისინი ღმერთებად, არც იუდეველთა ღვთისმოშიშებას (ბერძნ. “დეისიდამონია”. ხსენებული ბერძნული სიტყვა, ჩვეულებრივ განიმარტება, როგორც “შიში ღვთისა”, ხოლო უარყოფითი აზრით, “ცრურწმენა” (“დეიდო”, - მეშინია; “დაიმონიონ” _ ღვთიურობა). რამდენადაც ბერძნული სიტყვა “დაიმონ”, რომელიც ანტიკურ პერიოდში “ღმერთს” ნიშნავდა, ქრიტიანულ ხანაში “დემონის”, “ცრუ ღმერთის”, “ეშმაკის” აღმნიშვნელად გარდაიქმნა, ამდენად მოტანილი კომპოზიტიც მსგავსი შინაარსით იტვირთება. ძვ. ქართული მთარგმნელები მას, ჩვეულებრივ თარგმნიან, როგორც “მრჩობლეშმაკეული” (როგორც ჩანს კომპოზიტის პირველი წევრი “დეისი” გაუიგივეს სიტყვას “დვიოისი”, რაც “ორის” აღმნიშვნელი ბერძნული სიტყვის მიცემითი ბრუნვაა მრ. რ-ისა)) იწყნარებენ. გინდა გაიგო იმ წრფელი სიყვარულის (“ფილოსტორგია”. ხსენებული სიტყვა ჩვეულებრივ, განიმარტება როგორც ფაქიზი, სათუთი, საყვარელი, რაც მშობლიურობის განცდას შეიცავს) შესახებ, მათ შორის რომ სუფევს. იმასაც ეძიებ, თუ რა არის ეს ახალი ტომი ანდა ახალი წესი ცხოვრებისა, რომელიც ადრე არ იყო და ამჟამად გაჩნდა.


ვიწყნარებ შენს ამ სურვილს და ვითხოვ ღვთისაგან, რომელიც გვანიჭებს ყველას მეტყველებას და სმენის უნარს, მოგვმადლოს ორივეს, - მე ნიჭი იმგვარად თქმისა, რომ უმეტესად გარგოს ჩემს მსმენელს, ხოლო შენ იმგვარი გულისყური, რომ ცუდად არ დაშვრეს ჩემი ენა.

დროა, განიწმინდო თავი ყველა იმ აზრისგან, წინდაწინ რომ დაუპყრია შენი გონება: უკუაგდე მცდარი ჩვეულება და იქმენ ახალი კაცი, როგორც ეს იყო დასაბამიდან, რომ ამ გზით გახდე (როგორც თვითვე აღიარებ) მსმენელი ახალი სიტყვისა. ჯერ კი იხილე (არა მხოლოდ თვალით, არამედ გონებითაც), თუ რა არის არსება და გვარი მათი, რომლებსაც თქვენ ღმერთებად თვლით და სახელდებთ ასე. განა ქვა არ არის ზოგი მათგანი, მსგავსი იმ ქვისა, ფეხს რომ ვაბიჯებთ, სხვა კი განა სპილენძი არ არის, არაფრით უმჯობესი იმ სპილენძისა, რისგანაც ჩვენთვის გამოსადეგ ჭურჭლებს ვამზადებთ? ასევე, ზოგი მათგანი ხეა, თანაც უკვე დამპალი, ზოგი ვერცხლია, რასაც სჭირდება ვინმე მცველი, რომ არავინ მოიპაროს. ზოგი რკინაა, ჟანგისაგან შეჭმული, ზოგიც თიხაა, არაფრით უკეთესი იმ თიხისა, რისგანაც უმეტესად შეურაცხი საჭიროების ჭურჭელს ამზადებენ.

ნუთუ ყოველივე ეს ხრწნადი ნივთისაგან არ არის ქმნილი? ნუთუ რკინისა და ცეცხლისაგან არ გამოჭედეს ისინი? ნუთუ ქვისმთლელმა არ გამოაქანდაკა ერთი მათგანი, მეორე კი – სპილენძის ოსტატმა, მესამე – ვერცხლისმჭედელმა, ხოლო მეოთხე – მექოთნემ? ნუთუ ყოველი ნივთი, რომელიც ხელოსანმა ამგვარად გამოკვეთა, სხვა სახით არ იყო შექმნილი? ნუთუ იმავე ნივთისაგან დამზადებულ ჭურჭლებს ხსენებული ხელოსნები ღმერთთა მსგავსად ვერ გარდაქმნიან? ნუთუ არ ძალუძს ადამიანის ხელს, კვლავ ჭურჭლად აქციოს თქვენი სათაყვანო კერპი? განა არ არის ისინი ყრუ, ბრმა, უსულო ან უგრძნობელი, უძრავი თუ ყოვლითურთ ლპობადი და ხრწნადი? მათ თქვენ ღმერთებად უხმობთ, მათვე ემონებით და ეთაყვანებით, ემსგავსებით კიდეც სავსებით. ქრისტიანებიც იმიტომ გძაგთ, რომ ღმერთებად არ რაცხენ მათ, თუმცა თქვენ, რომლებიც ამგვარ კერპებს ღმერთებს უწოდებთ, ქრისტიანებზე მეტად შეურაცხყოფთ მათ, მეტად დასცინით და აბუჩად იგდებთ, რადგანაც ქვისა და თიხის კერპი დაუცველად გაქვთ და ისე სცემთ თაყვანს, ხოლო ვერცხლისას და ოქროსას ღამით ჩაკეტავთ, დღისით კი მცველებს დაუსვამთ წინ, რომ არავინ მოიპაროს. თუ ეს კერპები რაიმეს გრძნობენ, თქვენეული მსხვერპლშეწირვა სატანჯველია მათთვის, ხოლო თუ უგრძნობელნი არიან ისინი, მაშინ მართლაც რომ შეურაცხყოფთ მათ, როდესაც სისხლითა და ცმელით აღასრულებთ თქვენს მსახურებას. განა ვინმე თქვენგანი გაუძლებს ამას, განა აიტანს ვინმე ამგვარ მოპყრობას? ადამიანთაგან არავინ იქნება, ნებით რომ იტვირთოს მსგავსი სასჯელი, რადგანაც გრძნობა აქვს მას და გონება, ხოლო ქვა იტვირთებს, რადგანაც ვერაფერს გრძნობს იგი.

ამგვარად, თქვენვე ამხილებთ, რომ უგრძნობელნი არიან თქვენი კერპები, ქრისტიანები კი ამგვარ ღმერთებს არა ჰმონებენ; ამის შესახებ კვლავაც შემეძლო ბევრი მეთქვა, მაგრამ მათთვის, რომლებიც ზემოთქმულს არ იკმარებენ, კიდევ მეტის თქმა ფუჭი იქნება.

ვფიქრობ, უფრო მეტად ის გსურს გაიგო, რატომ არ არის ქრისტიანული ღვთისმსახურება ისეთივე, როგორიც იუდაური: თუმცა ზემოთქმულ მეკერპეობას უარყოფენ, თუმცა ერთ ღმერთსა სცემენ თაყვანს და თვლიან, რომ ყოველთა უფალს გულისხმობენ, მაინც ისინიც მეკერპეთა მსგავსად აღასრულებენ ღვთისადმი მსახურებას და ცთომილებაში ვარდებიან. თუკი უგრძნობელთა და ყრუთა მიმართ ელინური მსხვერპლშეწირვა უგუნურების მაგალითია, იუდეველთა თაყვანება სისულელე უფროა, ვიდრე ღვთისმსახურება, რადგანაც იმგვარად მიაქვთ შესაწირავი, თითქოს ღმერთს ეჭირებოდეს. ვინც შექმნა ცა და მიწა და ყოველივე მათ შორის, ვინც გვანიჭებს ყოველივეს, რასაც ვითხოვთ, ცხადია, მას არაფერი ეჭირვება იმდაგვარი, რასაც თავად უბოძებს მათვე, რომლებიც თვლიან, რომ თვით უძღვნიან!

იუდეველნიც ფიქრობენ, რომ სისხლით, ცმელით და ყოვლადდასაწველთა მიერ აღსრულდება მსხვერპლშეწირვა და რომ ამგვარი ძღვენი თაყვანისცემაა უფლისა; ამიტომაც, ვგონებ, არაფრით განირჩევიან მათგან, რომლებიც ყრუ კერპთა მიმართ აღავლენენ მსგავს პატივდებას; თუკი, ერთი მხრივ, კერპებს სწირავენ, რომლებსაც არ ძალუძთ ამგვარ პატივთან ზიარება, მეორე მხრივ, მას უძღვნიან, ვისაც არაფერი არ ეჭირვება.

იუდეველთა სიფრთხილე საჭმელთა გამო, აგრეთვე შაბათისადმი მათი რწმენა, წინადაცვეთის ნიშნით ქადილი, მარხვისა და ახალმთავრის შესახებ მათეული წარმოსახვანი სასაცილოა მხოლოდ და სათქმელად არ ღირს. როგორ არ არის ურჯულოება, ქმნილებათა შორის, რაც კი ადამიანებს შეუქმნა ღმერთმა, რომ ერგო მათგან, ერთნი მიიღო, ვითარცა კეთილად ქმნილნი, სხვა კი უარყო, როგორც ზედმეტი და უსარგებლო? როგორ არ არის უღვთოება ფიქრი იმისა, რომ კრძალავს ღმერთი კეთილის ქმნას შაბათისათვის? როგორ არ არის დაცინვის ღირსი, ვინც სხეულის დაკლებულ ნაწილს რჩეულობის ნიშნად მიიჩნევს (იგულისხმება წინადაცვეთა, რასაც ებრაელები გამორჩეულობის ნიშნად თვლიდნენ), ისე თითქოს ამგვარნი პირნი გამორჩევით უყვარდეს უფალს? ნუთუ ვინმე ღვთისმსახურებად ჩათვლის (თუ არა უმალ უგუნურების სახედ) მათ მცდელობას, რომ ვარსკვლავებსა და მთვარეზე თვალის დევნებით თვეთა და დღეთა შესახებ დაკვირვებანი აწარმოონ, შემდეგ კი ღვთის განგებანი და ჟამთა ცვლანი სურვილისამებრ განაწესონ დღესასწაულებად და გლოვის დღეებად.

ვფიქრობ საკმაოდ გაუწყე იმის შესახებ, რომ მართებულად უარყოფენ ქრისტიანები როგორც საერთოდ ყოველგვარ ფუჭ საქმესა და ცთომილებას, ასევე იუდეველთა ცნობისმოყვარეობასა და ამპარტავნებას. თვით ქრისტიანთა ღვთისმსახურების საიდუმლო კი კაცთაგან არ ისწავლება; ნურც შენ მოელი.

ქრისტიანები არც საცხოვრებელი ადგილით, არც მეტყველებით, არც ჩვეულებებით არ განირჩევიან სხვათაგან. ისინი არც სადმე კერძო ქალაქებში სახლობენ, არც სხვა ენაზე მეტყველებენ, არც რაღაც უჩვეულო ცხოვრების წესს მისდევენ, თუმცა მათი მოძღვრება ცნობისმოყვარე კაცთა გონებისა და გულმოდგინების ნაყოფად როდია! არცთუ ადამიანურ სწავლებებს იმარხავენ ისინი ზოგთა მსგავსად.

ქრისტიანები ელინთა ქალაქებშიც მკვიდრობენ და ბარბაროსთა შორისაც, შესაბამისად თითოეულის წილხვედრისა. ადგილობრივ ჩვეულებებსაც იცავენ ისინი ტანსაცმლით, ყოფით, მთელი დანარჩენი ცხოვრებით, თუმცა, ამასთან ერთად, მოქალაქეობის საკვირველ და ჭეშმარიტად უჩვეულო წესსაც ავლენენ: თითქოს საკუთარ მამულებში მკვიდრობენ, მაგრამ მკვიდრობენ, როგორც უცხონი. მოქალაქეთა მსგავსად ერთვებიან ყოველ საქმეში, მაგრამ დაითმენენ ყოველივეს, როგორც სტუმარნი. ყოველგვარი უბედურება მამულია მათი და ყოველი მამული – უბედურება. იქორწინებენ, როგორც სხვები, შვილებსაც შობენ, თუმცა შობილთ უპატრონოდ როდი ტოვებენ. ტრაპეზს ზიარად დააგებენ, მაგრამ არათუ-სარეცელსაც. ხორციელნი არიან, თუმცა ხორცის მიხედვით არ ცხოვრობენ. მიწაზე მკვიდრობენ, მაგრამ ცასა შინა მოქალაქეობენ. არ ეურჩებიან დადგენილ კანონებს, მაგრამ მათივე ცხოვრების წესით იმარჯვებენ კანონებზე. უყვართ ყველანი და ყველასგან იდევნებიან; შეურაცხყოფენ მათ, სჯიან და კლავენ, ისინი კი ცხოველდებიან; გლახაკნი არიან და მრავალს განამდიდრებენ. ყველაფერი აკლიათ და უხვად აქვთ ყოველივე; უპატიო-ყოფენ მათ და უპატიობათა წიაღ იდიდებიან; ბრალს დებენ მათ და ისინი მართლდებიან; აძაგებენ, ისინი კი აკურთხებენ; შეურაცხყოფენ, ისინი კი პატივს მიაგებენ; კეთილს იქმან და ისჯებიან, როგორც ბოროტნი, დასჯილნი კი იხარებენ, ვით ცხოველქმნილნი. უცხოტომელთა მსგავსად ებრძვიან მათ იუდეველნი, ელინები კი დევნიან, თუმცა მიზეზად მტრობისა მოძულენი ვერსა ამბობენ.

მარტივად რომ ვთქვათ, რაც არის სული სხეულში, ქრისტიანებიც იგივე არიან ამ სამყაროში და როგორც სული განეფინება სხეულის ნაწილთა შორის, ასევე ქრისტიანებიც – ქვეყნიერების ქალაქებში. სული თუმცა ხორცში მკვიდრობს, არ არის ხორცისაგან, ქრისტიანებიც თუმცა ამქვეყნად სახლობენ, ამქვეყნისანი არ არიან. უხილავია სული, ხილულ სხეულში შეკრძალული; ქრისტიანებიც თუმცა ამქვეყნად იმყოფებიან, უხილავად ჰგიეს მათმიერი ღვთისმსახურება, სძაგს სული ხორცს და ებრძვის მას, თუმცა ვერაფერს აკლებს, რადგანაც სული სიამეთაგან განაკრძალებს თავს. ქრისტიანებიც სძაგს ქვეყნიერებას, მაგრამ ვნებას ვერ მოაწევს მათზე, რადგანაც ისინიც განუდგებიან სიამეებს. უყვარს სულს მისი მოძულე სხეული და სხეულის ნაწილები. ქრისტიანებსაც უყვართ მათი მოძულეები; დახშულია სული სხეულში, მაგრამ სწორედ სული შეამტკიცებს იმავე სხეულს; ქრისტიანებიც პყრობილნი არიან ამ სამყაროში, როგორც ციხეში, მაგრამ სწორედ მათ უპყრიათ ეს სამყარო. უკვდავი სული მოკვდავ კარავში მკვიდრობს; ქრისტიანებიც მოკვდავთა შორის სახლობენ, მაგრამ ცათა შინა უკვდავებას მოელიან. საჭმელ-სასმელს მოკლებული სული აღორძინდება, ქრისტიანებიც, რომლებიც დღემუდამ იგვემებიან, მეტად და მეტად მრავლდებიან. ასეთი ხვედრი განიწესა მათთვის უფალმა, რისგან განდგომაც არ ეგების.
როგორც უკვე ვთქვი, არათუ ამქვეყნიური რამ მოძღვრება გადაეცათ მათ, არათუ იმას იღვწიან ისინი, რომ კვდომადი აზრები დაიმარხონ, არათუ კაცობრივ საიდუმლოთა განგებულებას ერწმუნებიან; თავად ყოვლისმპყრობელმა, ყოვლის შემოქმედმა და უხილავმა ღმერთმა, თავად მან, ცათაგან დააფუძნა კაცთა შორის ჭეშმარიტება – წმიდა და გონებით აღუქმელი სიტყვა; მათ გულებში დაამტკიცა მან იგი. არა ისე, როგორც შეიძლება იფიქროს ზოგმა, თითქოს კაცთათვის მოავლინა მან ვინმე მსახური, ან ანგელოზი ან არქონტი ანთუ ერთერთი გამგებელი ქვეყნიერებისა ანდა თუნდაც ვინმე ისეთი, ვისაც ერწმუნა ცათა შინა განმგებლობა, არამედ ის მოავლინა, ვინც თავად არის ყოველივეს შემოქმედი და დამბადებელი, რომლის მიერაც ცანი შექმნა მან, რომლის მიერაც ზღვა მოაქცია თავის საზღვრებში; ის მოავლინა, ვისი საიდუმლონიც საიმედოდ დამარხულია ყველა სტიქიონში, ვისი ძალითაც იცავს მზე საზომს დღეთა ხანგრძლივობისა, ვინც უბრძანა მთვარეს ღამით ამოსვლა, ვისაც ჰმორჩილებენ ვარსკვლავნი, მთვარის სრბოლას მიდევნებულნი, ვინც განაწესებს, განსაზღვრავს და განაგებს ყოველივეს: ცას და ცის წიაღს, მიწას და იმას, რაც მიწაშია, ზღვას და ზღვის სიღრმეს, ცეცხლს, ჰაერს, უფსკრულს, - ყოველივეს მაღალთა შინა, სიღრმეებში და მათ შორისაც.

ეს მოავლინა მან კაცთა შორის, თუმცა არა იმიტომ (შეიძლება ასეც იფიქრონ) თითქოს მძლავრებას ანდა ვინმესთვის შიშისა თუ ძრწოლის მოგვრას განიზრახავდა, არამედ – მხოლოდ მოწყალებისა და სიმდაბლის გამო. მან, თვით მეუფემ, მოავლინა ძე თვისი, როგორც მეუფე: მოავლინა, როგორც ღმერთი, როგორც კაცი კაცთა შორის; მოავლინა როგორც მხსნელი; გვარწმუნებს მისგან მოვლენილი, არათუ გვმძლავრობს, რადგანაც მძლავრება უცხოა ღვთისათვის; მოგვივლინა თავისი ძე, რომ გვიწოდოს მან, არათუ გვდევნოს; მოგვივლინა, რომ გვიყვაროს, არათუ გვსაჯოს; ხოლო მოავლენს მას მსაჯულად და ვინ იქნება, რომ იტვირთოს მისი ამგვარი მოვლინება?... (აქ ტექსი აკლია. მომდევნო ნაწილიდან ჩანს, რომ ავტორი ქადაგებს მარტვილთათვის).

[afxazi]

მხეცებს მიუგდეს ისინი, რომ უარეყოთ უფალი, მაგრამ ვერ სძლიეს. ნუთუ ვერ ამჩნევ, რაც უფრო მეტად ტანჯავენ მათ, უფრო და უფრო მრავლდებიან? ამგვარი საქმენი კაცთაგან როდი ხდება. ღვთის ძლიერებაა ყოველივე ეს და ნიშნებია მისი მოვლინებისა.

განა საერთოდ იცოდა ვინმემ, რა არის ღმერთი, ვიდრე მის მოსვლამდე? ან იქნებ ღირსადსარწმუნო ფილოსოფოსთა ცარიელი და ფუჭი სიტყვები გესათნოება, რომელთაგან ზოგი ცეცხლს ამბობს ღმერთად (სწორედ იმას უწოდებენ ღმერთს, რაშიც მოელით მათ შესვლა), ზოგი წყალს, სხვა კიდევ სხვა სტიქიონს, თუმცა ესენი თავად არიან ღვთისგან ქმნილნი. თუ სარწმუნოა რომელიმე ამ სიტყვათაგან, შეიძლებოდა მსგავსადვე ღმერთად დაგვესახა ყველა ქმნილება. მაგრამ ეს ყოველივე ზმანებაა და ცთომილება მსახვრალთა. კაცთაგან არავის უხილავს ღმერთი, არცთუ შეუცვნია იგი. თვით გააცხადა თავისი თავი და გააცხადა სარწმუნოების წიაღ, რადგანაც მხოლოდ ამ გზით შეიძლება მისი ხილვა. უფალი ღმერთი, შემოქმედი ყოველთა, რომელმაც შექმნა ყოველივე და მწყობრად შეაწყო, არა მარტოოდენ კაცთმოყვარე გვექმნა ჩვენ, არამედ სულგრძელიც. ამგვარი იყო იგი მარადჟამს; არის და იქნება კიდეც ყოველთვის კეთილი და ქველი, ურისხველი და ჭეშმარიტი. მხოლოდ იგია ჭეშმარიტად სახიერი; ამიტომაც განიზრახა მან ზრახვა დიდი, ენით უთქმელი, რაც მარტოოდენ ძეს გაანდო და ვიდრე იგი საიდუმლოდ იცავდა და იმარხავდა თავის ბრძნულ ზრახვას, ისე ჩანდა, თითქოს არად მივაჩნდით, თითქოს არას ზრუნავდა ჩვენთვის, მაგრამ როდესაც საყვარელი ძის მიერ გაგვიცხადა და საჩინო-გვიყო დასაბამიდან განზრახული, ერთობლივად მოგვმადლა ყოველივე: ვეზიარეთ მის ქველ საქმეებს, ვიხილეთ კიდეც და შევიმეცნეთ. ვინ ელოდა ამას ჩვენგანი? Mან კი უწყოდა განგებულად ყოველივე მის ძესთან ერთად.

ბოლო ჟამამდე გვადროვა ღმერთმა, რომ ნებისამებრ მივყოლოდით უწესო ვნებებს, გულისთქმასა და სიტკბოებას მივცემოდით, თუმცა არათუ იხარებდა ჩვენი ცოდვებით, არამედ დაითმენდა, არათუ სათნო-უჩნდა ჩვენეული უსამართლობა, არამედ ჰბადებდა სიმართლის გონებას, რომ იმჟამინდელ საქმეთა გამო მხილებულნი და არაღირსნი აქ ღვთის წყალობით ვღირსებოდით იმავ ცხოვრებას, რომ ჩვენ, რომლებსაც თვით ჩვენივე უძლურება მოგვაკლებდა ღვთის სასუფეველს, აწ ღვთის შეწევნით ძალმოსილება შეგვძინა. რაჟამს ბოლომდე აღვასრულეთ უსამართლობა, რაჟამს სრულიად ცხადი გახდა, რომ დავისჯებით და მოგვეგება ცოდვის გამო, რომ სიკვდილია ჩვენს წინაშე, მაშინ დრო დადგა, ის დრო, რომელიც წინდაწინვე განსაზღვრა ღმერთმა, რომ ამიერიდან გამოევლინა მას წყალობა და ძალა თვისი.
ზეჭარბი კაცთმოყვარებისა და სიყვარულის გამო არ მოგვიძაგა, არ განგვაგდო უფალმა ჩვენ, არ მოიხსენა უკეთურება ჩვენი, არამედ სულგრძელებით დაითმინა ყოველივე და ჩვენი ხსნისათვის განსცა ძე თვისი, ურჯულოთათვის – წმიდა, ბოროტთათვის – უბოროტო, უსამართლოთათვის – სამართლიანი, ხრწნადთათვის – უხრწნელი, მოკვდავთათვის – უკვდავი. სხვას რას შეეძლო დაეფარა ჩვენი ცოდვები, თუ არა მის სიმართლეს? ვისგან შეგვეძლო ჩვენ, უღვთოებსა და ურჯულოებს, შეგვეძინა განმართლება, თუ არა ოდენ ძე ღვთისას მიერ? ჰოი უტკბესო ნაცვალგებავ! ჰოი მიუწვდომელო დაბადებავ! ჰოი, უჩვეულო ქველისსაქმენო! რამეთუ მრავალთა ურჯულოება ერთმა მართალმა დაფარა და იმ ერთის სიმართლემ მრავალი ურჯულო განამართლა. წინარე დროში ის ცხადყო ღმერთმა, რომ უძლურია ჩვენი ბუნება, თვით მიწვდეს ცხოვრებას, აწ კი მანვე მაცხოვარი გამოგვიჩინა, რომელსაც ძალუძს იხსნას უძლურნი. ორივე მხრივ ის სურდა უფალს, რომ გვერწმუნა მისი სიკეთე და შეგვერაცხა იგი მზრდელად, მამად და მოძღვრად, თანამზრახველად და მკურნალად ჩვენდა, აგრეთვე, გონებად, სინათლედ, პატივად, დიდებად, ძალად, ცხოვრებად, რომ არ გვეზრუნა სამოსისა თუ საზრდელისათვის.

თუ ამგვარ რწმენას დაეშურები და შეიწყნარებ, უპირველესად შეიცნობ მამას; რადგანაც ღმერთმა შეიყვარა კაცნი და შეუქმნა მათ სამყარო, მათვე დაუმორჩილა ყოველივე ამქვეყნიური, მიანიჭა მათ მეტყველება და გონიერება, მხოლოდ ისინი ღირს-ყო მისდა საჭვრეტად, შექმნა ისინი საკუთარი ხატისგან, მოუვლინა მათ ძე თვისი მხოლოდშობილი და აღუთქვა ცათა შინა სასუფეველი, რასაც მიმადლებს მის მოყვარულებს.

შეიცან რაოდენი სიხარულით უნდა აღივსო, რაოდენ უნდა შეიყვარო უფალი შენი, ვინც უწინარეს აგრერიგად შეგიყვარა შენ. თუ შეიყვარებ, მის სიკეთესაც უნდა ჰბაძო. თუ გაიკვირვებ, ვით ძალუძს კაცს ღვთისადმი ბაძვა. თუკი ინებებს ძალუძს კიდეც! არათუ ის არის სიკეთე, რომ მოყვასს მძლავრობდე, ანდა გსურდეს, ჰმეტობდე უძლურს, ან სიმდიდრეს ეშურებოდე ანდა გლახაკთ აჭირვებდე. ამ გზით ვერავინ გახდება მბაძველი ღვთისა. ეს ყოველივე ვერ ეთვისება მის სიდიადეს.
როდესაც ვინმე მოყვასის ტვირთსაც თვით იტვირთებს და შეეცდება, რომ მასზე უძლურს თვისი ძალით კეთილი უქმნას, როდესაც იგი ღვთისგან ბოძებულ გლახაკთ განუყოფს და მათთვის ღმერთად გამოჩნდება, ასეთი ვინმე მართლაც არის მბაძველი ღვთისა. და შენც, როდესაც ჭეშმარიტად შეიმეცნებ ციურ ცხოვრებას, ზმანებულ სიკვდილს არად შერაცხავ, ხოლო შიში გექნება ჭეშმარიტისა, რაც დაეწინდათ საუკუნო ცეცხლში დასჯილებს (ცეცხლი კი ყველას სრულიად დასჯის, ვინც მასში შევა), მაშინ იხილავ მიწაზე მყოფი, რომ ღმერთი მოქალაქეობს ცათა შინა, მაშინ შენც იწყებ ღვთის საიდუმლოთა გამოთქმას, შეიყვარებ და თაყვანსცემ ყველას, ვინც არ ინება სასჯელის შიშით ღვთის უარყოფა, მაშინ შენც დაგმობ საწუთროს მზაკვრობასა და ცთომილებას და გაგაოცებს იმათი სიმხნე, ვინც დაითმინა ცეცხლში დაწვა სიმართლისათვის; ნეტარყოფ მათ, რაჟამს შეიცნობ სხვა ცეცხლის ძალას.

არ ვქადაგებ რაიმე უცხოს, არც უგუნურად ვეძიებ რასმე, არამედ რადგანაც მოწაფე ვიქმენ მოციქულთა, ვარ მოძღვარი ხალხთა. რაც გადმომეცა, გადავცემ იმათ, რომლებიც ღირსეულად დაემოწაფნენ ჭეშმარიტებას. ვინც მართლსწავლება მიიღო და სათაყვანო სიტყვისგან იშვა, იმას ეძიებს, რომ ცხადად შეიცნოს ყოველივე, რაც თავად სიტყვამ გაუმჟღავნა მის მოწაფეებს. დაუფარავად ეტყოდა მათ და აუწყებდა ყოველივეს ცხადქმნილი სიტყვა, რაც ვერ შეიცნეს ურწმუნოებმა, მოწაფეებს კი განემარტათ. ვინც ის ირწმუნა, შეიცნო კიდეც საიდუმლონი მამისა; მოგვივლინა მამამ სიტყვა, რომ სოფელს გაცხადებოდა იგი. ეს სიტყვა ხალხმა შეურაცხყო, მაგრამ მოციქულებმა იქადაგეს მის შესახებ და წარმართებმა ირწმუნეს იგი. დასაბამიდან იყო სიტყვა, აწ კი გამოჩნდა, როგორც ახალი; ჟამიერ-იქმნა... მარად ახალი იშვება წმიდათა გულებში, ვინც მუდამ იყო, დღეს კი ძედ შეირაცხა, ვინც განამდიდრებს ეკლესიას.

მადლი ივრცობა და მრავლდება წმიდათა შორის, რომლებსაც მისგან ენიჭებათ გონება და უმჟღავნდებათ საიდუმლონი. იგივე მადლი აუწყებს მათ ჟამთა შესახებ, განიხარებს მორწმუნეთათვის, მიემადლება მაძიებლებს, თუ არ გადავლენ ისინი რწმენის საზღვრებს და თუ მამათა განჩინებებს არ დაარღვევენ.

შემდეგ (იგულისხმება ქრისტიანობაში წვდომის მომდევნო საფხური), მოშიშება რჯულისა იგალობება, წინასწარმეტყველთა მადლი ცნაურდება, სახარებათა სარწმუნოება მკვიდრდება, მოციქულთა გადმოცემა კანონდება და ეკლესიათა მადლი იხარებს. თუ ამ მადლს არ შეაურვებ, შეიცნობ იმას, რასაც სიტყვა გვიქადაგებს, ვისგანაც ნებავს, როდესაც ნებავს. ამავე სიტყვის ნებითა და ბრძანებით გემეტყველებით და რაც გვეუწყა, სიყვარულით თქვენც გაზიარებთ. წადიერად ისმინეთ და შეიწყნარეთ, და შეიცანით, თუ რაოდენს მიმადლებს ღმერთი, რომლებსაც წრფელად უყვართ იგი. სწორედ ისინი არიან “სამოთხის ფუფუნებისა”, რამეთუ ყოვლადნაყოფიერ, კეთილყვავილოვან ხეს აღმოაცენებენ თავის თავში და მრავალფერი ხილით გამშვენდებიან. ასეთ ადგილზე იზრდება ხე ცნობადისა კეთილისა და ბოროტისა და ხე ცხოვრებისა (შდრ. შესაქმე, 11, 17). ხოლო არათუ “ცნობადობა” ანუ “ცოდნა” წარწყმედს, არამედ ურჩება. ნათლად ამბობს წერილი, რომ ღმერთმა დასაბამიდან სამოთხის შუაში დანერგა ხე ცნობადისა და ხე ცხოვრებისა; ამით “ცოდნისმიერი” “ცხოვრება” ცხადყო მან, რაც არაწმინდად იგემეს პირველმშობლებმა. ამიტომაც, გველისაგან ცთუნებულნი, გაშიშვლდნენ; არ არსებობს “ცხოვრება” “ცოდნის” გარეშე და არ არსებობს უცთომელი “ცოდნა” ჭეშმარიტი “ცხოვრების” გარეშე. სწორედ ამ მიზეზით იყო ორივე ხე გვერდიგვერდ დანერგილი. ყოველივე ეს განჭვრიტა მოციქულმა, როდესაც გაკიცხა იმგვარი “ცოდნა”, რომელიც ჭეშმარიტების მცნები გარეშე ესწრაფვის “ცხოვრებას”. ასე თქვა მან: “ცოდნა განალაღებს, სიყვარული კი აღაშენებს” (I კორ. 8,1). ვინც თვლის, რომ ჭეშმარიტი და ცხოვრებით შეწამებული ცოდნის გარეშე იცის რამე, ვერ შეუცვნია, რომ გველისაგან არის ცთუნებული, რადგანაც არ უყვარს მას “ცხოვრება”. ხოლო თუკი ვინმე მოშიშებით ეძიებს “ცოდნას” და ცხოვრებას ესწრაფვის, სასოებაზე ემყნობა იგი და ნაყოფს მოელის. დაე შენი გული იყოს შენივე “ცოდნა”, ხოლო სიტყვა ჭეშმარიტი, რომელიც უნდა შეიწყნარო, “ცხოვრებად” გექმნეს. იტვირთე ძელი მისი და ეტრფიალე მის ნაყოფს; დღემუდამ მოისთვალე ის, რაც საღვთოდ სასურველია, რასაც გველი ვერ შეეხება, რის ფერსაც ცოდვა ვერ მიიღებს, რისგანაც ევა არ გაიხრწნება, რაც მოგვანიჭებს რწმენას ქალწულისადმი და გაგვიცხადებს მაცხოვარებას, რაც განაბრძნობს მოციქულებს, რაც უწინამძღვრებს უფლის აღდგომას, შემოკრებს ქოროს და განამშვენებს მას სამკაულთ. რაც მოძღვრავს წმინდანთ და იხარებს თვითვე, რომლის მიერ ვადიდებთ მამას. დიდება მისდა, უკუნისამდე, ამინ!

[agmsarebeli]

ჩემი საყვარელი აპოლოგეტური ეპისტოლეა