საქართველოს ყველა მეფე, ბიოგრაფიები, ბრძოლები, ისტორიკოსთა შეფასებები პარამეტრები

[marine]

სტეფანოზი II

ქართლის ერისმთავარი VII ს. შუა წ. და მე-2 ნახევარში - „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს და „ქართლის ცხოვრების“ მიხედვით ადარნასეს ძე. იგი მოხსენიებულია ჯვრის ქტიტორულ წარწერაში. ტაძარზე გამოსახულია მისი ორი რელიეფური ქანდაკება: აღმოსავლეთის ფასადზე მამასთან, ადარნასესთან ერთად, ხოლო სამხრეთ ფასადზე ცალკე, სადა 10-12 წლის ჭაბუკია.

ჯუანშერი სტეფანოზ II-ს ახასიათებს ენერგიულ და გამოჩენილ სახელმწიფო მოღვაწედ. მემატიანეს სიტყვით იყო „განმწმედელი სჯულისა, მაშენებელი ეკლესიათა.“ მან ააგო ჯვრის ტაძრის ზღუდე.ჰერაკლე კეისრის ლაშქრობამ დასცა ირანის ძლიერება. ამდენად სტეფანოზ II დამოუკიდებელი მმართველი გახდა, კავშირი დაამყარა ბიზანტიასთან და მიიღო პატრიკიოსის ტიტული.

ქართული წყაროების მიხედვით სტეფანოზ II-ის დროს საქართელოში პირველად გამოჩნდნენ არაბები. ისინი აქ სომხეთში დამარცხებული ბიზ. სარდლის მავრიანოსის დევნამ მიიყვანა. სტეფანოზმა საღად შეაფასა შექმნილი ვითარება და არაბთა უზარმაზარი ძალის წინააღმდეგ ომის დაწყებას მოლაპარაკება არჩია. გადადგა დიპლომატიური ნაბიჯი და არაბათა სარდალს ჰაბიბ იბნ-მასლამას საჩუქრებით დატვირთული ელჩი გაუგზავნა. სარდალმა მირთმეული ძღვენი ერისმთავარს მომავალი ხარკის ანგარიშში ჩაუთვალა და ქართველებს შეუვალობის წიგნი უბოძა, რომელიც „დაცვის სიგელის“ სახელით არის ცნობილი.

(სტეფანოზ II-ის ზეობის წლები: ვახუშტი 639-663. გ. ჩუბინაშვილი - ერისმთავრად დაჯდა 634-635 წ., ვ. გუჩუა - მე VII ს. მე-2 ნახ., გ. აბრამიშვილი 634-635 – 681-682 წ., ნ. შოშიაშვილი, მ. სანაძე VIIს. შუა წლები).

ჯვრის ქტიტორთა წარწერების მიხედვით ქობულ-სტეფანოზი (იგივე სტეფანოზ II) ადარნასეს ძედ მიაჩნია გ. ჩუბინაშვილს, ხოლო ვ. ჯობაძე მას დაწინაურებულ სამხედრო პირად, სტრატეგოსად მიიჩნევს. ითვალისწინებს რა ჯობაძის აზრს, ატენის სიონის წარწერას (იხ. სტეფანოზ III), ა. ბოგვერაძის აზრით სტეფანოზ II მურვან ყრუს თანამედროვეა, ე. ი. VIII ს. მოღვაწეა და არა ადარნასეს ძე. ხოლო თუ რომელი ერისმთავარი იჯდა ქართლში ჰაბიბ-იბნ მასლამას შემოსვლის დროს მეცნიერი არ აზუსტებს.

მ. სანაძის აზრით, ჰერაკლე კეისრის ლაშქრობა ქართლში სტეფანოზ II-ის დროს მოხდა, შესაბამისად სტეფანოზ II-ის ერისმთავრობა VII ს. 20/30-იან წლებში გადააქვს. აღნიშნული ლაშქრობის დაკავშირება სტეფანოზ I-თან მას ანაქრონიზმად მიაჩნია.

[marine]

მირი და არჩილი*


არაბთა შემოსევების გამო ძმები დასავლეთ საქართველოში გადავიდნენ და თავი შეაფარეს აფხაზთა ერისთავს ლეონს, კავშირი დაამყარეს ბიზ. იმპერატორთან, რომელმაც სამეფო გვირგვინები გამოუგზავნა (ბიზ. იმპერატორი მირსა და არჩილს არაბთა წინააღმდეგ ბრძოლაში მოკავშირეებად თვლიდა), ჯუანშერის ცნობით ისინი მეფეებად იწოდებიან.

იმპერატორმა ლეონმა მათ მორჩილება უბრძანა. მორიგი ლაშქრობის დროს არაბთა სარდალი დასავლეთ საქართველოში გადავიდა. ბრძოლით აიღო და დაანგრია დედაქალაქი ციხე-გოჯი, გადალახა კლისურის კედელი, დაანგრია ქალაქი ცხუმი (სოხუმი) და მიადგა ანაკოფიის ციხეს, სადაც გამაგრებული იყვნენ მირი და არჩილი.

ამ ბრძოლაში ქართველებმა გაიმარჯვეს, მაგრამ მირი მძიმედ დაიჭრა და გარდაიცვალა. მისი უფლებები არჩილზე გადავიდა. მირის გარდაცვალების შემდეგ არჩილი ეგრისს განაგებდა, ხოლო შემდეგ დამკვიდრდა კახეთში (ამის გამო ზოგი მკვლევარი არჩილს მხოლოდ კახეთის გამგებლად მიიჩნევს). აქ მან თავის ტაძრეულებს მისცა მამულები და აზნაურობა უწყალობა. დაიწყო ეკლესიების და ციხე-ქალაქების მშენებლობა. არაბთა ერთ-ერთი დამსჯელი ლაშქრობის დროს არჩილი სიკვდილით დასაჯეს. „არჩილის წამება“ აღწერილი ლეონტი მროველის მიერ შევიდა „ქართლის ცხოვრებაში.“ არჩილი ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა. ხსენების დღედ დააწესა 21 ივნისი (4. VII).

ჯუანშერის მიხედვით, არჩილმა, მირის ანდერძის თანახმად ძმისწულები (მირის ქალიშვილები) მიათხოვა ერისთავებს და ამით დააკანონა მათი მემკვიდრეობითი უფლება საერისთავო ქვეყანაზე. მირის უფროსი ასული კი ლეონ აფხაზთა ერისთავზე დააქორწინა.

არჩილის მოღვაწეობის პერიოდზე მკვლევართა შორის თვალსაზრისი VII საუკუნის ბოლოდან VIII საუკუნის ბოლომდე მერყეობს. ეს გამოწვეულია „ქართლის ცხოვრების“ მიხედვით არჩილის ცხოვრების სამნაირი დათარიღებით.

1. ჯუანშერი, მისი თხზულების გვიანდელ რედაქტირებამდე, მირსა და არჩილს VII ს. შუა წლების მოღვაწის სტეფანოზ II-ის შვილებად მიიჩნევს.
2. ჯუანშერის გვიანდელ რედაქტორს მირისა და არჩილის ცხოვრება გადააქვს მურვან ყრუს (735-738) შემოსევების პერიოდში.
3. ლეონტი მროველის „არჩილის წამებაში“ კი არჩილი მურვან ყრუს შემოსევიდან 50 წლის შემდგომი ხანის (VIII ს. მიწურული) მოღვაწე ჩანს.

მეცნიერთა გარკვეულ ნაწილს (გ. აბრამაშვილი, დ. მუსხელიშვილი, მ. ჩხარტიშვილი) მიაჩნია, რომ ჯუანშერთან არაბთა შემოსევა ეხება არა მურვან იბნ მუჰამედს (მურვან ყრუ), არამედ მის მამას მუჰამედ იბნ მურვანს, რომელიც კავკასიის მხარეს განაგებდა 716-717 წ. ამდენად, ანაკოფიის აღება მოხდა 716-718 წ. (და არა 735-738 წ.). აქედან გამომდინარე, გ. აბრამიშვილის აზრით, დასავლეთ საქართველოში 718-719 წლებამდე მეფობდა მირი, ხოლო არჩილი - 719-745 წ. დ. მუსხელიშვილი არჩილის მოღვაწეობას 705-745 წ. ათარიღებს და იგი კახეთ-ჰერეთის მმართველად მიაჩნია და არა ქართლის ერისმთავრად.


* „ქართლის ცხოვრების“ (ჯუანშერი) მიხედვით ერისმთავრობა გადაეცა სტეფანოზ II-ის შვილებს მირსა და არჩილს, ხოლო „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“ სტეფანოზ II-ის შვილად გუარამს ასახელებს. აქედან გამომდინარე მეცნიერთა ერთი ნაწილი ერისმთავართა ქრონოლოგიურ რიგში სტეფანოზ II-ის შემდეგ მირსა და არჩილს ათავსებს. არსებობს სხვა მოსაზრებაც, რომლის მიხედვითაც მირი და არჩილი არიან სტეფანოზ III-ის შვილები, სტეფანოზ III კი არის ნერსე ერისმთავრის ვაჟი. ნერსე საერისმთავრო ტახტზე ავიდა გუარამ სტეფანოზ II -ის ძის კლარჯეთში გაძევების შემდეგ (მ. სანაძე). ამდენად, მირისა და არჩილის ადგილი ერისმავართა ქრონოლოგიურ რიგში დაუზუსტებელი რჩება.

[marine]

ნერსე

ქართლის ერისმთავარი - მოხსენებულია სომეხ ისტორიკოსთან იოანე დრასხანაკერტელთან (Xს.) და გერმანელი მეცნიერის ი. მარკვარტის აზრით, VII ს. 70-იან წ. დასასრულს სოკრატეს "საეკლესიო ისტორიის" სომხური თარგმანის წინასიტყვაობაში.

აღნიშნული ცნობების მიხედვით სამეცნიერო ლიტერატურაში მიაჩნიათ, რომ 686 წ. ნერსე ხელმძღვანელობდა ამიერკავკასიის ხალხების აჯანყებას არაბთა წინააღმდეგ. მან დაამარცხა და განდევნა სარდალ ბარაბას მეთაურობით სომხეთში მდგარი არაბათა ლაშქარი.

ქართლის ერისმთავრის ნერსეს იდენტიფიცირება ხდება ატენის სიონის წარწერაში სტეფანოზ მამფალის მამასთან ნერსესთან და სუმბატ დავითი ძესთან ("ქართლის ცხოვრება") მოხსენიებულ სტეფანოზ II-ის შვითაშვილთან ნერსესთან.

ერისმთავრები არშუშა და ვარაზ-ბაკური დასახელებული არიან "მოქცევაჲ ქართლისაჲ"-ში. ამ ცნობას ადასტურებს აბასთუმნის ეკლესიის ჯვრის კვარცხლბეკის წარწერა. მ. სანაძის აზრით მათი ერისმთავრობა მოდის 687-700-711 წლებზე. ისინი ერისმთვრებად დასვა იუსტინიანე კეისარმა (685-695) და სხვა საგვარეულო (ფეროზიანთა) შტოს წარმოადგენენ.

[marine]

სტეფანოზ III

ქართლის ერისმთავარი - იხსენიება ატენის სიონის წარწერაში, როგორც „კურთხეული მამაფალი სტეფანოზ, ღმერთისა მიერ ქართველთა და მეგრელთა ერისთავთერისთავი უფალი“, რომელიც გარდაიცვალა 739 წელს. სტეფანოზ III-სთან დაკავშირებით სამეცნიერო ლიტერატურაში აზრთა სხვადასხვაობაა. გ. აბრამიშვილის მიაჩნია, რომ ნერსე და სტეფანოზ III, სტეფანოზ II-ის სახლის შვილები არ არიან. სტეფანოზ III ერისმთავარი იყო 711-730 წ. დამოუკიდებლად. ხოლო 730 წლიდან, როდესაც ქართლში არჩილი (სტეფანოზ II-ის ძე) გადავიდა, იგი გარდაცვალებამდე (739 წ.), როგორც ერისმთავარი, ემორჩილებოდა მას. მ. სანაძე თვლის, რომ სტეფანოზ III ერისმთავარია, ხოლო მისი შვილებია მირი და არჩილი. ნ. შოშიაშვილის აზრით ატენის სიონის წარწერაში მოხსენებული სტეფანოზი ერისმთავარი არ არის, ხოლო წარწერა X საუკუნისაა. არჩილის მოღვაწეობის თარიღად იგი 668-718 წ. მიიჩნევს.

ა. ბოგვერაძე „ქართლის ცხოვრების“ სტეფანოზ II-ს აიგივებს ატენის სიონის წარწერაში მოხსენიებულ სტეფანოზთან. რადგან იგი სტეფანოზ II-ს მოღვაწეობას მურვან-ყრუს ლაშქრობებს უკავშირებს. აქედან გამომდინარე არჩილის მოღვაწეობა მოდის VIII ს. 80-იან წლებამდე (ამ თარიღს იზიარებს კ. თუმანოვი, კ. კეკელიძე, მ. ლორთქიფანიძე, გ. მამულია).

[marine]

ჯუანშერი

ქართლის ერისმთავარი VIII ს. 50/60-იან წლებში - „ქართლის ცხოვრების“ (მატიანე ქართლისა) ცნობით. არჩილს ჰყავდა ორი ვაჟი და ოთხი ქალი. არჩილის წამების შემდეგ იოანე წავიდა ეგრისს და თან წაიყვანა დედა და ორი და. ჯუანშერი კი ორ დასთან ერთად ქართლ-კახეთში დამკვიდრდა.

იოანე საბანისძის (VIII ს. ავტორი) მიხედვით ამ პერიოდში არაბებმა ქართლ-კახეთის მოსახლეობას ხარკი კიდევ უფრო დაუმძიმეს, რამაც ახალ აჯანყებებს მისცა ბიძგი. არაბები ქართველი ხალხის წინააღმდეგობას დაუნდობელი სისასტიკით პასუხობდნენ. მიუხედავად უკიდურესი გასაჭირისა არაბთა მფარველობამ გამოუსწორებელი ზიანის მიყენება საქართველოსთვის მაინც ვერ შესძლო. ფეოდალური ქართლის საზოგადოებრივი ორგანიზმი მტკიცე აღმოჩნდა და განსაცდელს გაუძლო.

ჯუანშერის გამგებლობის დროს, 764 წ., ხაზარებმა ამიერკავკასიაზე ილაშქრეს. ააოხრეს ალბანეთი, ქართლი და მცირე ხნით თბილისიც აიღეს. „ქართლის ცხოვრების“ (ჯუანშერი) მიხედვით ხაზართა ხაკანმა ჯარი გამოგზავნა კახეთზე გასალაშქრებლად. ერთ-ერთი ციხის აღების დროს ხაზართა სარდალმა ჯუანშერი თავის დასთან, შუშანთან ერთად ტყვედ ჩაიგდო და ხაზარეთის გზას გაუყენა. ხაკანმა ჯუანშერი სამი წყლის შემდეგ ტყვეობიდან გაათავისუფლა და დიდძალი საჩუქრებით ქართლში გამოისტუმრა.

სამეცნიერო ლიტერატურაში, მკვლევართა გარკვეულ ნაწილს ჯუანშერი ერისმთავრად არ მიაჩნია. დ. მუსხელიშვილის აზრით, რადგან ჯუანშერის რეზიდენცია თბილისი თბილისი არ იყო, მისი მოღვაწეობის ხანაში და მომდევნო პერიოდში იოვანე საბანისძეს მიხედვით ერისმთავრები არიან ადარნასე, ნერსე და სტეფანოზი.

[marine]

ადარნასე


ქართლის ერისმთავარი VIII ს. 70-იან წ. - იოვანე საბანისძის „ჰაბოს წამებაში“ მოხსენიებულია ქართლის ერისმთავრად, რომელმაც სავარაუდოა, მოახერხა არაბებისაგან განდგომა, კავშირის დამყარება ბიზანტიასთან, რის გამოც მიიღო კურაპალატის ტიტული.



ნერსე

ქართლის ერისმთავარი VIII ს. 70/80 - იან წლებში - იოვანე საბანისძის „ჰაბოს წამების“ მიხედვით ადარნასეს ძე. იგი ანტიარაბული საქმიანობის გამო ხალიფა მანსურმა (754-785) 772-773 წ. ბაღდადში დაიბარა და საპყრობილეში ჩააგდო, სადაც სამი წელი დაჰყო.

ნერსე ხალიფა მაჰდიმ (775-785 წ.) გაათავისუფლა და პატივით ქართლში გამოაგზავნა. მაგრამ ვერც ახალი ხალიფას ნდობა მოიპოვა. „კუალად იყო განრისხებაჲ ხელმწიფეთა მათთა სარკინოზთაჲ ნერსე ერისთავისა ზედა“ - წერს იოვანე საბანის ძე. ნერსე იძულებული გახდა ოჯახით და სამასკაციანი ამალით ქართლიდან დარიალის გზით ხაზარეთში გადასულიყო. მას ალბათ არაბების მოსისხლე მტრებისაგან სამხედრო დახმარების იმედი ჰქონდა, მაგრამ უშედეგოდ, იმედგაცრუებული ნერსე დასავლეთ საქართველოში (აფხაზეთი) ჩავიდა. აქ მან შეიტყო, რომ ქართლის ერისმთავრად არაბებმა მისი დისწული სტეფანოზი დაადგინეს.

ნერსემ ამირას მოციქულები მიუგზავნა და ქართლში დაბრუნების ნებართვა და ხელშეუხებლობა ითხოვა. უფლებადაკარგული ნერსე არაბებისთვის საშიში აღარ იყო და, როგორც კერძო პირი, ამალით ქართლში დააბრუნეს. ნერსეს თან ახლდა არაბი მსახური აბო, რომელმაც ქრისტიანობა მიიღო. ამისათვის მას თბილისის ამირას ბრძანებით 786 წ. თავი მოჰკვეთეს.


სტეფანოზ IV

ქართლის ერისმთავარი VIII ს. 80-იან წლებში - იოვანე საბანისძის „ჰაბოს წამებიდან“ ვიგებთ, რომ ნერსე ერისმთავრის გაქცევის შემდეგ არაბებმა ერისმთავრის ხელისუფლება მის დისწულს გადასცეს.

[marine]

გუბაზ მეფის ვერაგული მკვლელობა და უსახელო ლაზის გმირობა

რატომ უხდიდა რომის იმპერია ლაზეთს ხარკს



მეხუთე საუკუნის მეორე ნახევარში დასავლეთ საქართველო ირანის ქვეშევრდომი იყო და მასზე თავისი ბატონობის აღდგენას ბიზანტია ცდილობდა.

მეექვსე საუკუნის დასაწყისში, ქართლის სამეფოს გაუქმების და ირანული საოლქო მმართველობის დამკვიდების შემდეგ, ქართული სახელმწიფოებრიობის პოლიტიკური ცენტრი ლაზეთში გადავიდა. ქართლის არისტოკრატიის მრავალი წარმომადგენელი დასავლეთ საქართველოში დამკვიდრდა და იქიდან ებრძოდა ირანელ მოძალადეებს.

ლაზებისთვის ერთიანად მძიმე იყო ბიზანტიელი მოხელეების მმართველობა და სპარსელების მოკავშირეობა.


გუბაზ სანიკიძე, ისტორიკოსი, ეროვნული ფორუმის წევრი:

- დავბრუნდეთ II – III საუკუნეების დასავლეთ საქართველოში, სადაც რომის იმპერიის გავლენა უფრო შესამჩნევი და მტკიცე იყო.
ადგილობრივ ქართველურ და აფხაზურ-ადიღეურ მოდგმის ტომთა შორის განსაკუთრებით დაწინაურდა ლაზთა ძლიერი და მრავალრიცხოვანი ქართველური ტომი. მათ რომისა და ირანის დაპირისპირებისას მნიშვნელოვნად გაიძლიერეს პოზიციები. რომაელები დიდად აფასებდნენ ლაზთა მეგობრობასა და მაღალხარისხოვან მეომრულ ნიჭს. ლაზმა მეომრებმა არაერთხელ გაითქვეს სახელი მსოფლიოს ორი უძლიერესი სახელმწიფოს დაპირისპირებაში. თვით რომის იმპერია, რომელიც დაჩვეული იყო სხვა ხალხებისაგან ხარკის აკრეფას, ლაზებსა და ჭანებს იქით უხდიდა ხარკს აღმოსავლეთის საზღვრების დაცხვისათვის.


- როცა ვახტანგ გორგასლის მეფობის დროს დასავლეთ საქართველო ერთიანი სამეფოს შემადგენლობაში შევიდა, ლაზეთმა თავისი მნიშნველობა შეინარჩუნა?


- ვახტანგ გორგასლის მეფობისას დასავლეთ საქართველო ერთიანი სამეფოს შემადგენლობაში შევიდა, მაგრამ VI საუკუნის 20-იანი წლებიდან, ქართლში სამეფოს გაუქმებისა და სამარზპანოს (ირანული საოლქო მმართველობა) დამკვიდრების შემდეგ, ქართული სახელმწიფოებრიობის პოლიტიკური ცენტრი ლაზეთში გადავიდა. ქართლის არისტოკრატიის მრავალი წარმომადგენელი დასავლეთ საქართველოში დამკვიდრდა და იქიდან ებრძოდა ირანელთა მოძალებას. საგულისხმოა ის, რომ მთელი სამიათასწლოვანი სახელმწიფოებრიობის განმავლობაში ვერც ერთმა დამპყრობელმა საქართველოს სრული დამორჩილება ვერ შეძლო. ჩვენი ქვეყნის გარკვეული ნაწილი ყოველთვის ინარჩუნებდა დამოუკიდებლობასა და ეროვნულ მმართველობას. სწორედ ასე მოხდა VI საუკუნის დასაწყისშიც.

523 წელს ქართლის დევნილმა მეფემ გურგენმა ოჯახთან ერთად ლაზეთის მეფეს, წათეს შეაფარა თავი. ორივე ქართველი გვირგვინოსანი კონსტანტინოპოლში გაემგზავრა კეისარ იუსტინესთან. მათმა სტუმრობამ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ბიზანტიის სამეფოს კარზე. იმავე წელს კონსტანტინოპოლში ქრისტიანად მოინათლა ლაზთა მეფე წათე.


- ლაზთა მეფის გაქრისტიანებას ირანის შაჰი როგორ შეხვდა?

- კავად-შაჰისათვის, რომელმაც თითქმის მთელი კავკასია დაიპყრო და შავ ზღვაზე გასვლაში მხოლოდ ლაზთა სამეფო ეღობებოდა წინ, წათეს მონათვლა ყოვლად მიუღებელი იყო. ორივე მხარე ახალი დაპირისპირებისათვის შეუდგა მზადებას. სწორედ ამ დროს, 527 წელს, გარდაიცვალა 87 წლის კეისარი იუსტინე და ტახტზე ბიზანტიის ისტორიაში ყველაზე დიდი იმპერატორი იუსტინიანე (527-565 წწ.) ავიდა.

- ამ მოვლენამ დასავლეთ საქართველოზე კერძოდ ლაზეთზე რაიმე გავლენა მოახდინა?

- 528 წელს ირანსა და ბიზანტიას შორის ლაზეთისათვის ომი დაიწყო. ლაზებმა და ბიზანტიელებმა წარმატებას მიაღწიეს და სპარსელთა ჯარის განდევნა მოახერხეს. 531 წელს მოკვდა კავად-შაჰი და ტახტი მისმა ძემ, ხოსრო I ანუშირვანმა (531-579) დაიკავა. დაახლოებით ამ დროისათვის ლაზეთის ტახტზე წათეს ძე გუბაზი ავიდა.

ხოსრო შაჰმა თავიდან „მარადიული ზავი“ შესთავაზა კეისარს. სამაგიეროდ ლაზეთის ორი ძლიერი ციხესიმაგრის, შორაპნისა და სკანდის დათმობა მოითხოვა. იუსტინიანემ უარი შეუთვალა, რადგან ორივე ციხე სტრატეგიული მნიშვნელობისა იყო და ლაზეთს ლიხის ქედიდან კეტავდა. საბოლოოდ მაინც შეთანხმდნენ და „მარადიული ზავი“ დაიდო.

- რა მოგვიტანა ამ ზავმა?

- ეს „მშვიდობა“ ლაზებისათვის მეტად მძიმე აღმოჩნდა. ბიზანტიელი მოხელეები დიდად ავიწროვებდნენ ხალხს. კეისარმა ლაზეთის საქმეთა გამგებლად გამოგზავნა იოანე ციბე, რომელმაც აჭარაში, სოფელ ციხისძირთან, კლდოვან სანაპიროზე ძლიერი ციხესიმაგრე პეტრა ააშენა და ქვეყანაში შემავალ-გამავალ საქონელს მძიმე ხარკი დაადო. საზღვარი არ ჰქონდა ბიზანტიელთა თავხედობასა და თავგასულობას.

გუბაზ მეფე იძულებული გახდა, ირანში ხოსრო შაჰთან ელჩობა გაეგზავნა და მოკავშირეობა შესთავაზა. გახარებულმა შაჰმა „მარადიულ ზავზე“ უარი თქვა და 542 წელს ჯარები შეიყვანა ლაზეთში. ლაზებიც შეუერთდნენ სპარსელებს.

ომი მოკავშირეთა უპირატესობით დაიწყო, ბიზანტიელებმა პეტრა, სებასტოპოლისი (სოხუმი) და პიტიუნტი დაკარგეს, მაგრამ სპარსელთა მეგობრობა უფრო მძიმე და აუტანელი აღმოჩნდა. საქმე ერთმა შემთხვევამაც გაამწვავა.

- რა იყო ის ერთი შემთხვევა?

- შაჰმა გუბაზ მეფის ღალატით მოკვლა გადაწყვიტა და მეფის მიერ შერისხულ ლაზ დიდებულს, ფარსანსს დაუკავშირდა. მაგრამ ფარსანსი დიდი მამულიშვილი აღმოჩნდა და, პირადი წყენის მიუხედავად, ყოველივე გუბაზ მეფეს შეატყობინა. ლაზებმა ისევ ერთმორწმუნე ბიზანტიისაკენ აიღეს გეზი.

- ერთხელ სპარსეთისკენ პირნაქცევი ლაზები ბიზანტიამ მაინც მიიღო?

- მიიღო კი არა, დიდად გახარებულმა კეისარმა იუსტინიანემ ახალი ჯარი გაგზავნა დაგისთესის მეთაურობით მისთვის უკვე დაკარგულ ლაზეთში. ხოსრომაც დამატებითი სამხედრო კონტიგენტი შეიყვანა ლაზეთში გამოცდილი და ნიჭიერი სარდლის, მერმეროეს მეთაურობით.

ომი გარდამავალი უპირატესობით წარიმართა. ბოლოს სპარსელებმა იძალეს. 554 წელს ღრმად მოხუცებული მერმეროე ხანგრძლივი ლაშქრობის შემდეგ ქუთაისის ციხესიმაგრეში დასნეულდა, მცხეთაში გადავიდა და იქ გარდაიცვალა. ხოსრომ მის ნაცვლად გამოცდილი სარდალი ნახორაგანი დანიშნა.

- რა იყო სპარსელების წარმატების მიზეზი?

- სპარსელთა წარმატების მიზეზი უნიჭო ბიზანტიელი სარდლები იყვნენ, რომელთა ხშირმა ცვლამ არმიაში სრული დეზორგანიზაცია გამოიწვია. ცხადია, გუბაზ მეფე ამას ვერ შეეგუებოდა და კეისარს საჩივარს საჩივარზე უგზავნიდა. ბიზანტიელი სარდლებიც ამოქმედდნენ და იმპერატორი ლაზთა მეფის ღალატში დაარწმუნეს. გადაწყდა - გუბაზი უნდა მოეკლათ.

საზარელი მკვლელობა 554 წელს ხობისწყლის პირას მოხდა. მთელი ლაზეთი დადგა ფეხზე. აუწერელი იყო გლოვა და სინანული მამაცი მეფის სიკვდილის გამო. ლაზი დიდებულები შეიყარნენ და ქვეყნის სამომავლო ბედზე დაიწყეს ბჭობა. ერთნი, ბიზანტიელთა მუხანათობით გამძვინვარებულნი, სპარსელთა მხარეზე გადასვლას მოითხოვდნენ. ამ პოზიციას წარჩინებული ლაზი აიეტი ასაბუთებდა. ჩვენთვის ცნობიალია კრებაზე წარმოთქმული მისი სეფე სიტყვა, რომელიც ლაზთა საზოგადოების განსწავლულობასა და მაღალ კულტურაზე მეტყველებს. დიდებულთა შორის იყვენენ ბიზანტიაზე ორიენტაციის მომხრენიც, რომელთა წარმომადგენელმაც, ფარტაზმა უფრო შთამბეჭდავი სიტყვა თქვა და საბოლოოდ ლაზებმა ბიზანტიის ერთგულება, მაგრამ მეფის მკვლელთა სამაგალითო დასჯა დაადგინეს.

- გუბაზ მეფის მკვლელები დაისაჯნენ?

- კონსტანტინოპოლში წარმომადგენლობითი დელეგაცია გაიზარდა, რომელმაც კეისარი იუსტინიანე მოკლული მეფის უდანაშაულობაში დაარწმუნა. განრისხებულმა მიმპერატორმა მკვლელები სიკვდილით დასაჯა, ხოლო ლაზეთის მეფედ გუბაზის უმცროსი ძმა, წათე დაადგინა.

555 წლის გაზაფხულზე სპარსელი სარდალი ნახორაგანი 60 ათასიანი არმიით ლაზეთში შეიჭრა და 3 ათასი რჩეული მეომარი დასაზვერად გაგზავნა მოკავშირეთა ბანაკის აღმოსაჩენად. გზად სპარსელებმა უსახელო ლაზი გლეხი დააკავეს და მეგზურად დაიყენეს. ისიც „დათანხმდა“, მაგრამ როცა ლაზებისა და ბიზანტიელების ბანაკს მიუახლოვდნენ, მეგზურმა ხმამაღალი ყვირილით, საკუთარი სიცოცხლის ფასად გასცა მომხდურები.

სპარსელები დამარცხდნენ. გენერალური ბრძოლა ქალაქ ფაზისთან (ფოთი) შედგა, სადაც ლაზებმა და ბიზანტიელებმა გაიმარჯვეს. დამარცხებული ნახორაგანი ჯერ ქუთაისში უკუიქცა, ხოლო შემდეგ ქართლში გადავიდა.

ბიზანტია-სპარსეთის ომი ორი ათეული წელი გაგრძელდა და ბიზანტიის გამარჯვებით დასრულდა. განრისხებულმა ხოსრო შაჰმა ნახორაგანი ქართლიდან გაიხმო და ძველი სპარსული წესით ცოცხლად გაატყავა.

ზავი 562 წელს ქალაქ დარაში (ჩრდილოეთ მესოპოტამია) დაიდო. მეტოქეები ერთი საკითხის გარდა, ყველაფერზე შეთანხმდნენ.

- რა იყო ის საკითხი, რაზეც შეთანხმება ვერ შედგა?

- ეს იყო სვანეთი. საქმე ისაა, რომ სვანთა მთავარი ლაზთა მეფის ვასალი იყო, მაგრამ ომის დროს ბიზანტიელთა სისასტიკის გამო სპარსელების მხარეზე გადავიდა. დროებით ლაზეთი ბიზანტიელებს დარჩათ, ხოლო სვანეთი - სპარსელებს.

[sable]

ისე თემა აუცილებლად უნდა გაგრძელდეს, მოდი მე გავაგრძელებ სტეფანოზ IV

ერისმთავარის შემდეგ შემდეგ. მოკლედ სტეფანოზის შემდეგ უკანასკნელი

ერისმთავარი ქართლისა იყო აშოტი I კურაპალატი (786-826) რომელიც შეიქნმნა

ქართველთა სამეფოს დამაარსებელი და პირველი ქართველთა მეფე

ტაო-კლარჯეთში. თუმცა აშოტ I გარდა იმ დოინდელ საქართველოში კიდევ

რამოდენიმე მეფე-მთავარი იყო გახელმწიფებული, რომლებიც დამოუკიდებელი

პოლიტიკური ერთეულების სათავეში იყვნენ მოქცეული. მოდით დავახასიათოთ

ისინი სათითაოდ:

1) პირველი იყო ქართველთა სამეფო რომელიც თავიდან ქართლის საერისმთავროს

დიდ ნაწილს მოიცავდა, მაგრამ მას შემდეგ რაც აშოტი ანტიარაბულ კამპანიას

შეუერთდა არაბებმა ის აიძულეს დაეტოვებინა ქართლი და მის მამისეულ

მამულებში წასულიყო. აშოტი სამხრეთში ფლობდა მიწებს კლარჯეთში,

ნიგალში, შავშეთში, ერუშეთში, არტაანში, კოლაში, ჯავახეთში, და მათ

მიმდებარე ტერიტორიაზე. მან რეზიდენციად არტანუჯი აირჩია და ბიზანტიიდან

მიიღო კურაპალატის ტიტული და ფორმალური აღიარება მისი ხელმწიფებისა

ტაო-კლარჯეთის რეგიონში რომლის სუვერენიც აშოტ ბაგრატიონი ხდება

ბიზანტიის პატრონაჟის ქვეშ.

2) იყო აფხაზეთის სამეფო რომელსაც სათავეში მეფე ლეონ II ედგა მეფე ლეონ

I ძმის წული. ლეონი თავიდან ფლობდა მოლოდ აფხაზეთს, ხოლო მას შემდეგ

რაც ეგრისში მეფე იოანე ჯუანშერის ძე გარდაიცვალა, ეგრისის დიდებულებმა

ტახტზე იოანეს ბიძაშვილისა და ლეონ I მემკვიდრე მეფე ლეონ II მოიყვანეს.

რომელიც ეკურთხა კიდეც ქუთაისში ერთიანი ეგრისს-აფხაზრეთის მეფედ.

ხაზარების დახმარებით ლეონმა ბიზანტიის აგრესია აიცილა თავიდან და ტახტი

განიმტკიცა. ლეონის (გარდ. 798 წელს) მიყოლებით მისი სამი ვაჟი მეფობდა.

3) კიდევ ერთი პოლიტიკური ერთეული რომელიც ამ დროს ჩამოყალიბდა იყო

კახეთის საქორეპისკოპოსო. ეს სამთავრო წანარების მებრძოლმა ტომმა

გააერთიანა , რომლების მთიულეთში მოსახლეობდნენ და მის მთავრად მათი

ქორეპისკოპოსი გრიგოლი (787-827)[/color] დააყენეს. გრიგოლი თიანეთის ერთ-ერთი მთავარი იყო

რომელსაც წანარებიც ემორჩილებოდნენ, მან მიიღო ქორეპისკოპოსის ტიტული

რომელიც მას უფლებას აძლევდა მსგავსად ხევისბერებისა ყოფილიყო კახეთის

საერო დასასულიერო ხელისუფალი ერთდროულად სწორედ ის განაგებდა

როგორც საეროასე სასულიერო საქმეებს ერთდროულად ქართლის კათალიკოსს

ნაკლებად მიუწვდებოდა ხელი ამ მხარისკენ.

პირველი მთავარი გრიგოლი გახდა (787-827). ვახუტშის მიხედვით ის მტავრად

787 წელს აირჩიეს სტეფანოზის გარდ. მერე.

4) კი იყო ჰერეთის სამთავრო რომელიც მოგვიანებით სამეფოდ იქნა ცნობილი

მას ამ დროს საჰაკ (საჰლ) სუმბახტის ძე განაგებდა ბაგრატიონთა გვარიდან.

ეს ბაგრატიონები გუარამის ერთ-ერთი ძმის შთამომავლები იყვნენ რომლებიც

კამბეჩოვანში - ქიზიყში მთავრობდნენ და შემდეგ მთელი ჰერეთის მაშტაბით

განიმტკიცეს მმართველობა. რეზიდენცია ქ. შაქი იყო.

[mapalu]

k@the

საქართველოს პირველი მეფე. ფარნავაზიანთა დინასტიის ფუძემდებელი. იყო ”მცხეთის მამასახლისთა” შთამომავალი. ძვ.წ.329 წელს აუჯანყდა იბერიის სპარსელ სატრაპ მითრანეს და იბერიას დამოუკიდებლობა მოუპოვა. 328 წელს იგი ესტუმრა შუა აზიაში მყოფ ალექსანდრე მაკედონელს და თავისი მეფობის ლეგიტიმაცია მოახერხა. დაახლ. ძვ.წ.320 წლისთვის ფარნავაზმა დაიმორჩილა კოლხეთის სამეფო და პირველად ისტორიაში გააერთიანა საქართველო. ფარნავაზს მიეწერება რიგი უმნიშვნელოვანესი ღონისძიებებისა, კერძოდ: მან დაჰყო საქართველო სამთავროებად (ეგრისის, არგვეთის, ოძრხის, კლარჯეთის, წუნდის, სამშვილდის, ხუნანის, კახეთის და ქართლის სასპასპეტო); ჩაატარა რელიგიური რეფორმა (არმაზის კერპის აღმართვა) და ქართული ენა სახელმწიფო ენად გამოაცხადა. ფარნავაზსვე მიეწერება ქართული დამწერლობის შექმნაც. ფარნავაზმა 65 წელი იმეფა და დაახლ. ძვ.წ.264 წელს 92 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მის შემდეგ გამეფდა მისი ძე საურმაგი.
(http://www.people.istoria.ge/show.php?id=135)

ძალიან დიდი ბოდიში, მაგრამ ამ პოსტთან დაკავშირებით ერთი შენიშვნა მაქვს: აქ დაწერილი ბევრი ფაქტი ჭორის დონეზეა და მეცნიერულად არაა დადასტურებული . . . ასე შეიძლება საკმაოდ მნიშვნელოვანი შეცდმები გაიპაროს .

[marisha 92]

დემეტრე II თავდადებული

1259 - 12.03.1289

აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე 1271-1289 წლებში. დავით VII ულუს ძე (გვანცა კახაბერისძის ასულისაგან), მამის გარდაცვალების დროს იყო 11 წლისა. დედ-მამით ობოლს ზრდიდა ტარსაიჭ ორბელი. 1271 წელს ყმაწვილი დემეტრე საქართველოს მეფედ დაამტკიცა მონღოლმა ყაენმა აბაღამ. 1277 წელს, იგივე მონღოლი ყაენის მიწვევით, დემეტრემ 300 ქართველი მეომრით მონაწილეობა მიიღო და დიდად თავიც ისახელა ეგვიპტის სულთანის, ბეიბარსის წინააღმდეგ ბრძოლაში. 1278 წელს დემეტრე გილანის დალაშქვრაში ახლდა მონღოლთა ყაენს. 1280 წელს აბაღა ყაენმა ისევ გაიწვია ქართველები საომრად, ამჯერად ეგვიპტის ახალი სულტანის, მელიქ მანსურის წინააღმდეგ. ქალაქ დარბუზაკთან (სირიაში) გამართულ ბრძოლაში თავი ისახელა ბექა ჯაყელმა და მისმა მესხებმა. ხოლო, შემდგომ, ქალაქ ამასიასთან, 1281 წლის 30 ოქტომბრის სისხლისმღვრელ ბრძოლაში, კვლავ საარაკო გმირობა გადაიხადა დემეტრე მეფემ 200 თანამებრძოლი ქართველით. 1282 წელს მოკვდა აბაღა ყაენი და მონღოლ-ილხანური (ირანის) ტახტისათვის ერთმანეთს დაეძგერნენ აბაღას უფროსი ძე არღუნი და აბაღას ძმა აჰმადი. ბიძა-ძმისწულის ბრძოლა იმჯერად ბიძის გამარჯვებით გათავდა. ქართველი მეფეც ახალ ყაენს ურდოში ეახლა და ეთაყვანა; აჰმადმაც დემეტრე დიდი პატივით მიიღო და მაშინვე ყაენის კარმა კიდევაც დაიმოყვრა ქართველი მეფე: აჰმადის უერთგულესი და უახლოესი კაცის, “დიდი ნოინი” ბუღას ვაჟს ცოლად შერთეს დემეტრეს ასული რუსუდანი. 1284 წელს დემეტრეს მძახალის, თვითონ ბუღა ნოინის მეთაურობით, აჰმად ყაენი შეთქმულებმა მოჰკლეს და ყაენის ტახტზე არღუნ აბაღას ძე აიყვანეს. ახალმა ყაენმაც დემეტრე დიდის “სიყვარულით” მიიღო და თავის მხრივაც აღიარა იგი საქართველოს მეფედ, მით უფრო, რომ ახლად აღზევებული ყაენი მთლიანად ბუღა ნოინის, ანუ დემეტრეს მძაღხლის “ხელთა შინა იყო”. 1288 წელს დარუბანდელებია უჯანყდნენ არღუნ ყაენს. დარუბანდელებს ჩრდილოეთიდან ძლიერი ნოინი, ნოყაი უჭერდა მხარს. არღუნ ყაენმა დემეტრე მეფე აწვია და დარუბანდს სალაშქროდ წავიდა დემეტრეც, აიღო ანიყი – დარუბანდის მთავარი ციხე-სიმაგრე და მიართვა არღუნს მისი გასაღებნი. იმავე 1288 წელს გამჟღავნდა არღუნ ყაენის დასამხობად გათვლილი შეთქმულება, რომლის სათავეში ამჯერადაც ბუღა ნოინი აღმოჩნდა. ყაენის ბრძანებით თავი გააგდებინეს არა მარტო ბუღას, არამედ ყველა მის ახლობელს, ნათესავს, მისგან დაწინაურებულ ყველა მოხელეს, მათგან ისეთებსაც, შეთქმულებაზე ბაიბურიც რომ არა სმენოდა. დემეტრე მეფეც იხმეს ურდოში. სიკვდილი გარდაუვალი უნდა ყოფილიყო შეთქმულების მოთავის ეგზომ ახლობელი ადამიანისთვის. ამიტომ საგანგებო სათათბიროდ შეყრილმა დარბაზმა ერთხმად თხოვა და მოითხოვა, არ წასულიყო მეფე ურდოში, არამედ გახიზნულიყო მთიულეთს, ან ქუთათისს, მეფე კი ბრძანებდა: – მე რომ არ წავიდე, ქვეყანა უნდა დამიქციონ მონღოლებმა, ხალხი ამომიწყვიტონ, ამიტომ – “აწ მნებავს, რათა წარვიდე ყაენის წინაშე და იყოს ნება ღვთისა: უკეთუ მე მომკლან, დაე, ქვეყანა ჩვენი უვნებლად დარჩეს!” – და მეფე ურყევი ნებით გაეშურა სამხრეთისაკენ. 1289 წლის 12 მარტს, დილით მოვაკანში, არღუნ ყაენის ბრძანებით, ქართველ მეფეს თავი გააგდებინეს. მეფის ცხედარი, მისი პირადი მღვდლის, მოსეს და აბრაჰამ კათალისკოსის მზრუნველობით, მცხეთას ჩამოასვენეს და დაკრძალეს. ნაქორწინევი იყო სამჯერ. 13 წლისამ ცოლად შეირთო ტრაპიზონის კეისრის ასული, რომლისგანაც შეეძინა ხუთი შვილი. მეორე ცოლად შეირთო მონღოლი ქალი სახელად სოლღარ, რომლისგანაც სამი შვილი ჰყავდა. მესამე ცოლად კი მოიტვანა ნათელა, ბექა ჯაყელის ასული, რომლისგანაც დემეტრეს სიკვდილის წელს (1289წ.) იშვა უფლისწული გიორგი (მომავალი გიორგი V ბრწყინვალე). ხალხმა მისთვის თავადადებულ გმირს დაარქვა “თავდადებული”. ერისთვის წამებული მეფე ქართულმა ეკლესიამ წმიდანთა პანთეონში შერაცხა. მისი მოსახსენებელი დღეა 25 მარტი (ახ.სტ.).


დავით III დიდი კურაპალატი

გარდ. 1001

ტაოს მთავარი 961-1001 წლებში. 978 წელს მიიღო კურაპალატის ტიტული, 994 წელს კი - ”ქართუელთა მეფის” ტიტული. დავით III წყაროებში იხსენიება ტიტულებით: ”ტაოს მეფე”, ”მაგისტროსი”, ”კურაპალატი”, ”აღმოსალეთის დიდი კურაპალატი”, ”მეფეთა მეფე”, ”ერისთავთ-ერისთავი”, ”ქართულთა მეფე”. ფლობდა სამხრეთ ანუ იმიერტაოს, ბასიანს და მომიჯნავე სომხურ თემებს. X ს. შუა წლებში ტაოს სამეფოს საზღვარი მდ. არაქსზე გადიოდა. დავით III-ის დროს ტაოს სამეფომ მნიშვნელოვანი ეკონომიკური კავშირები დამყარა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ქვეყნებთან, აღსდგა საქართველოში არაბთა ბატონობის დროს შეწყვეტილი ქართული მონეტის მოჭრა. დავით III მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ფიგურა იყო იმდროინდელ ახლო აღმოსავლეთში. მისი ჩარევით დამყარდა მშვიდობა სომეხთა სამეფოში, ერთმანეთის წინააღმდეგ მებძროლ სმბატ ბაგრატუნსა და კარის მფლობელ მუშელს შორის. 979 წ. იგი დაეხმარა ბიზანტიის იმპერიას ბარდა სკლიაროსის აჯანყების ჩახშობაში. აჯანყებულებმა ბარდა სკლიაროსის ხელმძღვანელობით საფრთხე შეუქმნეს ბასილი II მაკედონელის (976-1025) ხელისუფლებას. სამეფო ლაშქარი ზედიზედ სასტიკ მარცხს განიცდიდა. ომი მთელ იმპერიას მოედო. ბასილის დედამ (შვილის მცირეწლოვანების გამო ფაქტობრივად იგი მართავდა იმპერიას) დავით III-თან ყოფილი მხედართმთავარი. უკვე ბერად აღკვეცილი, თორნიკე ერისთავი გამოგზავნა და ”წიგნები ვედრებისა” გამოატანა, სადაც მას სთხოვდნენ სკლიაროსის წინააღმდეგ ბრძოლაში დახმარებას. დავითის ლაშქარმა თორნიკე ერისთავის სარდლობით სკლიაროსი დაამარცხა, რისთვისაც დავითმა საიმპერატორო კარისგან მიიღო სამმართველოდ ”ზემონი ქვეყანანი საბერძნეთისანი” მისი სიცოცხლის მანძილზე. XI ს. ისტორიკოსის ასოღიკის ცნობით ეს ქვეყნები მდებარეობდნენ მდ. ჭოროხის სათავეებთან, მარდალიის კანტონში. დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევფრატის ხეობაში. ნაბოძები ტერიტორიები დავითმა მაჰმადიანებისაგან გაათავისუფლა. იქ ქართველები და სომხები დაასახლა. ჩანს, დავითს იმედი ჰქონდა, რომ შემოერთებულ ქვეყნებს ერთიან საქართველოს სამეფოს უანდერძებდა. ძირითადად ამ სურვილით უნდა იყოს გამოწვეული 988 წელს მისი ლაშქრობა ბასილი II-ის წინააღმდეგ აჯანყებულ ბარდა ფოკას მხარეს. 989 წელს აბიდოსთან ბრძოლაში ფოკა დამარცხდა. 990 წ. იმპერატორმა ბასილიმ დავითის დასასჯელად გამოილაშქრა. დავით III იძულებული გახდა მორჩილება გამოეცხადებინა და პირობა დაედო, რომ გარდაცვალების შემდეგ თავის სამფლობელოს ბიზანტიას გადასცემდა, თუმცა ქართლის აზნაურთა წინაშე მას ბაგრატ III ტაოს მემკვიდრედ ჰყავდა გამოცხადებული. შემდგომში ბიზანტიამ ტაოს ტერიტორიაზე ”იბერიის თემი” შექმნა. მიუხედავად პოლიტიკური მარცხისა დავითი განაგრძობდა მოკავშირეებთან (ქართველთა მეფე ბაგრატ II, სომეხთა მეფები გაგიკ I და აბასი) ერთად ბრძოლას ქართული და სომხური მიწების მაჰმადიან მფლობელთაგან განთავისუფლებისათვის. 990 წ. დავით III-მ ქ. მანასკერტი აიღო და თავის საბრძანებელს შემოუერთა. ამ ფაქტმა სამხრეთ კავკასიის მაჰმადიანი მბრძანებლები აღაშფოთა და მათ ქალაქის დაბრუნება მოითხოვეს. როდესაც მოთხოვნაზე უარი მიიღეს, ადარბადაგანის ამირა მამლანი და სხვა ამირები გაერთიანებული ლაშქრით მის წინააღმდეგ წამოვიდნენ. დავითმა დასახმარებლად მოუხმო ბაგრატ II ქართველთა ემფეს, გაგიკ სომეხთა მეფეს და აბასს, ლაშქარი ქ. ვალაშკერტში დაბანაკდა. მოწინააღმდეგეებმა შებმა ვერ გაბედეს და უკან გაბრუნდნენ. დავით III-მ 997 ალყა შემოარტყა ხლათს. 998 წ. მის წინააღმდეგ ისეთ მაჰმადიანთა კოალიციური ლაშქრობა მოეწყო. დავითმა გაიმარჯვა. დავით დიდის დროს აიგო ოშკის ტაძარი და ორი მცირე ეკლესია, ხახულის მთავარი ტაძარი, პარხალის ტაძარი და ორი მცირე ეკლესია. ტაოს კულტურულ ცენტრებში მწერლობის არაერთი ძეგლი ითარგმნა და გადაიწერა. დავით III დიდის მონაწილეობით განხორციელდა მისი შვილობილის ბაგრატ III-ის გამეფებისა და ერთიანი ქართული სახელმწიფოს შექმნის გეგმა.

[korinteli]

თუ წაიკითხეთ სტატია ერთ-ერთ ჟურნალში სათაურით ""რა დავაშავეთ ქართველებმა"" ანდაც იმედის დილის გადაცემაში თამუნა გომართელის რეპორტაჟით "ჩვენი ბაგრატიონები"" ალბათ დაგებადებათ კითხვა :: ვინარიან ეს დიდგვაროვნები რომელნიც სულ ეხლახან გამოჩდნენ მედიის არენაზე სასაცილო ისარის რომ ეს ახალგამოჩეკილი "ბაგრატიონები" ნამდვილად ცხოვრობდნენ ამერიკაში მაგრამ სამწუხაროდ ისინი "ტიტანიძეები" იყვნენ. მერაბ ტიტანიძეს ანუ ეგრეთწოდებულ "სოლომონ ბაგრატიონს" ყავს მეუღლე თამარა გულედანი და შვილები: კახა ტიტანიძე "კახაბერ ბაგრატიონი" და ლაშა ტიტანიძე "ლაშაბერ ბაგრატიონი". ერთადერთი რაც მაგათ ქართველობასთან აკავშირებთ ეს დედის სვანური სისხლია. მე ვწუხვარ იმ ფაკტზე თუ როგორ თავისუფლად შეუძლია ვიღაც ვიგინდარა "ტიტანიანს" ( ეს მისი ნამდვილი პირველადი გვარია) გაერიოს ქართული ისტორიის იმ მოსაფრთხილებელ ნაწილში რასაც სამეფო გვარი ჰქვია. საინტერესო ის არის თუ როგორ მოტყუვდნენ გელათში ჩვენი მამაოები???????

[Belief]

ვინმეს თუ სმენია ამ ორი ტომების : გუთების და ჰუნების შესახებ?

[ქევანა]

Belief
დავუშვათ და მემრე რა შუაშია ორივე საქართველოს ისტორიასთან?

არ თქვა გორგასალი ჰუნების მეგობარი იყოო (გამიგია ერთისგან და ამიტომ ვამოწმებ, შენც მაგას ხო არ გულისხმობ)

[Belief]

არა მაგას არ ვიტყვი

ეს ისე ვიკითხე . ისტორიაა ეს ტომები საკმაოდ აქტიურ ურთიერთობებს ეწეოდნენ საქართველოსთან ( გორგასალს არ ვგულისხმობ )

[dilaadriano]

ეზეკიელ წინასწარმეტყველზე არაფერი ვიცი, მისი წინასწარმეტყველების გარდა.


1
ლუდის ქვეყანა

ცნობები ეზეკიელ წინასწარმეტყველის მიერ მოხსენიებული ლუდის ქვეყნის შესახებ, რომელსაც თანამედროვე ისტორიკოსები, ძველი ბერძნების მსგავსად ლიდიას უწოდებენ, პირველად ასურბანიფალის (ძვ.წ. 668–626წწ) დროინდელ წერილობით წყაროებში მოიპოვება .
ამ სახელწოდებას საკმაოდ დამაჯერებელი ინდოევროპული ეტიმოლოგია აქვს და იკითხება, როგორც „ხალხის“ ადამიანების ქვეყანა. (შეადარეთ რუსული люди, გერმანული ლეუტე და სხვა).
ჰეროდოტესა და სტრაბონის გადმოცემით, ლიდიელებს ადრე „მეონები“ ან „მაინოები“ “მონები”M (უკეთ „მავნეები“) ერქვათ, თუმცა, თანამედროვე ენათმეცნიერული კველებით დასტურდება, რომ ტერმინი „მავნეები“ ლიდიელების სახელი კი არ იყო, არამედ მათი უახლოესი მეზობელი ტომის – კარიელების.აქვე შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ კარიული ენის საშუალებით ხერხდება ლიდიური ენის ხეთურ –ინდოევროპულთან დაკავშირება.
ლიდიის სახელმწოფოს აღზევება პირდაპირ კავშირშია ლიდიური პოეზიის აყვავებასთან. Lლიდიელებს მთელს მცირე აზიასა და საბერძნეთში სახელი გაუთქვა პოეტმა გარეტემ.
ბერძენი ავტორების მტკიცებით, სწორედ გარეტემ, ჰომეროსზე თითქმის საუკუნით ადრე დაწერა ე.წ. „ფრიგიული ილიადა.“
(იმ დროისვთის ლიდიის სამთვრო ჯერ კიდევ დიდი ფრიგიის სამეფოს ნაწილი იყო.)
გარეტე თავის პოემაში აღწერს, რომ ტროა– საბერძნეთის ათწლიანი ომის ზავით დამათვრების შემდეგ, საქმეში ბრიგი მეომრები ერთვებიან. მათი მხედართმთვარი მითა ქუსლში სასიკვდილოდ ჭრის ბერძნების გმირს (საგულისხმოა აქილევსს), რის შემდეგაც ბერძნები უკან იხევენ. და ბრიგთა მითიური მეფე გორდიოსი თავისი ლაშქრით ტროას ციხის გარშემო ცნობილ „გორდიოსის კვანძს“ კრავს. ტროა ბრიგების ხელში გადადის
სტრაბონის სქოლიასტი შენიშნავს, რომ გარეტსავე ეკუთვნის პირველი პოემა არგონავტების შესახებ, სადაც დამარცხებულ ბერძნულ ფლოტს კოლხები აფსირტეს კუნძულებამდე (დღევანდელი ხორვატია) სდევენ, სძლევენ და იქვე სახლდებიან.



მერმნადების საგვარეულოს უფლისწული, გიგესი, (ასურული წყაროების მიხედვით „გუგუ“ ან „გუგა“) სანადიროდ იყო, როდესაც ჭექა–ქუხილიმა აიძულა თავი ახლომახლო გამოქვაბულისათვის შეეფარებინა სადაც მან იპოვნა ასურეთის მეფის, ტიგლათფილესერ III-ის დაკარგული განძი.
ნინევიაში აღმოჩენილი თიხის ფირფიტა გვამცნობს:
„ჰპოვა გუგუმ ქვაბულში ოქრო და განძი ყოველი ასურთა მეფისა,
მოისყიდა მით ლაშქარი კარიელთა და მუშქთა (ფრიგიელები)
და შევიდა ქალაქ სარდეს“
გიგესმა თავი- ლიდიელთა მეფედ,
სარდე – დედაქალაქად,
ხოლო ლიდია - ფრიგიელთგან დამოუკიდებელ სამეფოდ გამოაცხადა.
და ბოლოს
იმავე წელს გიგესმა დაიწყო ბრძოლა ლიდიელთა ისტორიული მიწების შემოსაერთებლად, რაც თავის თავში გულისხმობდა მცირე აზიის მთელს ეგეოსის ზღვის სანაპიროს და მთელს ანატოლიას, ფრიგიისა და ლიკია – კილიკიის ჩათვლით.



11
გეოგრაფიული ადგილმდებარეობა და სიმდიდრე


ლიდია -მცირე აზიის დასავლეთ სექტორში, მდინარე ჰერმოსის (დღევანდელი გედისის) ნაყოფიერ დაბლობში მდებარეობდა.
ჩრდილოეთით მას მისია ესაზღვრებოდა,
აღმოსავლეთით – დიდი ფრიგია,
ხოლო სამხრეთით კი კარია.
ლიდიის დედაქალაქს ბერძნები სარდეს ეძახდნენ. სახელწოდება სარდე, რაც ლიდიურად თბილს“ აღნიშნავს, ქსანთოს ლიდიელის მოსაზრებით,დაკავშირებულია თბილ წყაროებთან, რომელიც ქალაქის აკროპოლისთან კლდიდან გადმოედინება. აქვეა მდინარე პაქტოლუსი, რომელიც ქალაქზე ჩაივლის და ოქრონარევი ქვიშითაა ცნობილი.
ამერიკელმა არქეოლოგებმა სარდეს ნანგრევებთნ აღმოაჩინეს ოქროსაგან ქვიშის განმაცალკევებელი დანადგარი .
ლიდიელები ოქრონარევ ლამს მდინარიდან ცხვრის ბეწვის საშუალებით იღებდნენ. აღსანიშნავია რომ ლიდიას საკმაოდ ხელსაყრელი კლიმატური პირობები ჰქონდა. მდინარე ჰერმოსის დაბლობი ცნობილია თბილი და ნოტიო, ხმელთაშუა ზღვისთის დამახასიათებელი ჰავით, რაც თავის მხრივ მიწათმოქმედებისა და მებაღეობა – მევენახეობის განვითარებას უწყობდა ხელს
.ლიდიაში განსაკუთრებულად მევენახეობა იყო პოპულარული.და არა მარტო ეს-

არამედ იქაური ღვინო და ღვინის სმის ადათ–წესები ფართოდ იყო გავრცელებული მთელს წინა აზიაში.
მსოფლიოში პირველი ოქროს მონეტა ლიდიაში მოჭრეს
მონეტის ერთ მხარეს ლომის თავის გამოსახურება ამშვენებდა, ხოლო მეორეს – ისრით და მუზარადით შემკული მეფის, ხელშის სასმისით.
წარწერა მონეტაზე კი იკითხება, როგორც “ვალველ” , რაც მეცნიერთა აზრით ნიშნავს „ადღეგრძელე“.
ლიდიელი მეფეების სიმდიდრეზე ბევრს წერენ ბერძენი ისტორიკოსები, კერძოდ, ჰეროდოტეს გადმოცემით, ლიდიის მეფე კროისოსმა დელფოსის ღვთაებას 3000 სამსხვერპლო ნივთი შეწირა. მან გადაადნობინა უამრავი ოქრო და გამოაჭედინა ნახევარფილები,
მათი სიგრძე იყო 6 ციდა,
სიგანე – 3 ციდა,
სისქე – 1 ციდა.
ასეთი ნახევარფილა შეადგენდა117 ცალს, აქედან 4 წმინდა ოქროსას,
თითეული მატგანი იწონიდა2,5 ტალანტს
, დანარჩენი მონეტები იყო– თეთრი ოქროსი,და თითეული 2 ტალანტს უდრიდა.
სამსხვერპლო ნივთებს წარმოადგენდნენ აგრეტვე: ლომის ოქროს გამოსახულებები, რომლებიც 10 ტალანტს იწონიდნენ აქვე იყო
ოქროს ფარები,
ოქროს სამფეხები,
ოქროს შუბისპირები,
ძროხების ოქროს ქანდაკებები,
ოქროს სვეტები და სამკაულები.

111
წყაროები ლიდიის შესახებ

ლიდიის შესახებ ყველაზე ადრეულ ცნობებს ასურეთის მეფე ასურბანიფალის დროინდელ წერილობით ძეგლებში ვხვდებით.
სწორედ ამ ტექსტებიდან ვგებულობთ პირველად ლიდიის მეფე გიგესის (ასურ. გუგა) სახელს. აღნიშნულ წყაროებშვე ვპოულობთ საყურადღებო ცნობებს ლიდიის ადრეული პოლიტიკური ისტორიის, კერძოდ, ლიდიაში კიმერიელთა შემოსევის შესახებ.
ლურსმნული წარწერის მიხედვით კიმერიელები ლიდიას პირველად ძვ.წ 680 წელს დაესხნენ თავს. ასურელთა დახმარებით მეფემ შეძლო მომთბარეების ქვეყნიდან განდევნა. ასურბანიფალი იკვეხნის, რომ აქამდე უცნობმა ლუდის მეფე გუგამ მას მფარველობა სთხოვა და დიდძალი ძღვენიც გაუგზავნა.
ამავე წყაროს მიხედვით კიმერიელთა მეორე ლაშქრობა ლიდიაში ქვეყნისთვის დამანგრეველი შედეგებით დასრულდა. იმ დროისთვის გუგა ანტიასურული კოალიციის ლიდერს, ეგვიპტის ფარაონ ქსამეტიქ I- ს დაუმეგობრდა.და მეფის ამგვარმა ქმედებამ ასურბანიფალის მხრიდან მოსალოდნელი ნაბიჯის გადადგმა გამოიწვია. (თალეს მილეთელი ამ ნაბიჯს ”ლიდიელთა ჭკუის სასწავლებელ სვლას“ უწოდებს ). ასურეთმა წააქეზა კიმერიელები და მათ მეორე ლაშქრობა მოაწყეს ლიდიაში.რის შედეგადაც მთელი ქვეყანა მტერმა დაიპყრო, მათ შორის დედაქალქი სარდე, მხოლოდ ქალაქის აკროპოლისი დარჩა აუღებელი.
მნიშვნელოვან ცნობებს ლიდიის სახელმწიფოს შესახებ გვაწვდის ჰეროდოტეს თნამედროვე ავტორი ქსანთოს ლიდიელი. მისი მრავალგვერდიანი ნაშრომი, რომლის მიზანი ლიდიის ისტორიის დაწერა იყო,ჩვენდა სამწუხაროდ, მხოლოდ ბერძენი ავტორების მიერ ციტირებულ ფრაგმენტებადაა შემორჩენილი.
ასე ვთქვათ, დიონისე ჰელიკარნასელი ქსანთოს ლიდიელის შრომებზე დაყრდნობით განმარტავს, რომ სარდეს აკროპოლისისათვის ბრძოლის დღეებში- „მოუხმო გიგესმა ფრიგიიდან კოლხი დედოფლის- მედეას შთამომავალს,
გორდიონის ქურუმს, გუდუს და კიმერიელთაგან აკროპოლისის დაცვის ნაცვლად დაუმტკიცა 200 ტალანტი ოქრო“.
გუდუმ გუგას აკროპოლისის გარშემო თხრილის გაყვანა და თხრილში იქვე ამომავალი თბილი წყლის ჩაშვება ურჩია. შემდეგ მან ე.წ .ცარუმ ცოპტიცუმ– ისაგან (ინდური კვლიავი) დააყენა ძლიერმოქმედი შხამი .რამდენიმე წვეთი და თხრილის წყალი მთლიანად მოწამლა.
ათიათასობით მოწამლული კიმერიელი დაეცა სარდეს აკროპოლისის კედლებთან,
ამავე ბრძოლაში გმირულად დაიღუპა მეფე გუგაც.
საყურადღებოა, აგრეთვე იონური წარმოშობის ბერძენი ავტორების, ჰეროდოტესა და თალეს მილეთელის შრომები, თუმცა ისინი, რიგი მიზეზების გამო ხშირად ირონიით აღწერენ ლიდიელთა ისტორიის მნიშვნელოვან დეტალებს. ამ კუხით გამოირჩევა თალესი, რომელიც მოგვიტხრობს:
: „ ლიდიელები სკვითებივით იქცევიან და ღვინოს წყლით არასოდეს აზავებენ.
ყოველ ახალ მთვარეზე მამაკაცები ღვინის დასალევად იკრიბებიან.
ღვინოსთნ არასოდეს არაფერს ჭამენ, რადგან არ შეურაცხყონ სასმელი,
ლიდიელებს ჰგონიათ, რომ ღვინოში მათ ხალხის მფარველი ღმერთია.
. ღვინის სმას ასაკით უფროსი იწყებს. მას ხელში ღვინით სავსე თხის რქა უჭირავს
და საკუთარი სიმართლის შესახებ ამბობს სიტყვას,
სვამს და რქას მასზე უმცროსს გადასცემს.
- ასე გრძელდება სუფრის უმრწემესამდე.
შემდეგ კი ყველაფერი თვიდან იწყება მანამ, სანამ მთვრალები კამათს არ წამოიწყებენ. “
ამ ადათის შესახებ ჰეროდოტეც წერს და უმატებს, რომ
ლიდიელთა შორის სუფრაზე ადამიანის მოკვლა მიღებულია

ბოლოს
ლიდიელთა შესახებ არაერთ საგულისხმო ცნობას შეიცავს ძველებრაული წერილობითი ძეგლი „ბიბლია.“ ამ წყაროში საინტერესო ცნობებია დაცული მიდია – ლიდიის ბრძოლის ისტორიიდან (იხ. „დაბადება“, „ეზეკიელი“) .

პოლიტიკური ისტორიის საკითხები

ძვ.წ VII-VI საუკუნეების ლიდიის პოლიტიკური ისტორია საკმაოდ კარგადაა ცნობილი. ძვ.წ. VII საუკუნის დამდეგს ლიდიაში სამეფო დინასტიები შეიცვალა. ჰერაკლიდების სამეფო საგვარეულოს ადგილი მერმნადებმა დაიკავეს. ამ დინასტიის წარმომადგენელთაგან პირველი გიგესი (გუგა) გამეფდა. (692–654წწ) გამეფების წლიდანვე მან, ლიდიის ტერიტორიული მთლიანობის აღსადგენად დაუნდობელი ბრძოლა წამოიწყო მეზობელ სამეფოებთან.
ლიდიელებმა გადაწვეს, გაძარცვეს და დაიმორჩილეს ტროა, ფრიგიის, კარიის, მისიის ქალაქები, შეუტიეს (თუმცა უშედეგოდ) ბერძნულ პოლისებს მილეთსა და სმირნას. გიგესის მეფობისას ლიდიამ კიმერიელთა ორი შემოსევა განიცადა. მეფის სიკვდილის შემდეგ მისი პოლიტიკა მემკვიდრემ, არდისმა გააგრძელა, რომელმაც კიმერიელები ქვეყნიდან საბოლოოდ განდევნა, ამისათვის იგი იძულებული იყო დახმარება ისევ ასურელებისთვის ეთხოვა..
არდისის მეფობისას ლიდიელები იწყებენ მრავალწლიან ომს დასავლეთ მცირე აზიის ზღვისპირა ზოლში დმებარე იონური ქალაქების დასამორჩილებალდ. მათ დაიკავეს მილეთის მეზობელი პოლისი პრიენე, მაგრამ თავად მილეთის აღება ვერ შეძლეს. ამ ბერძნული ქალაქის დასაპყრობად არც არდისის მემკვიდრეები სადიატე და ალიატე იშურებდნენ ძალღონეს. ალიატემ თვისი 57 წლიანი მეფობის 27 წელი მილეთთან ბრძოლას შეალია.
ლიდიელები სისტემატურად ანადგურებდნენ მილეთელთა სანახებს და ქალაქის მოსახლეობას სურსათის გარეშე ტოვებდნენ, ასეთი მკაცრი ქმედებების მიუხედავად მეფე ალიატე იძულებული გახდა დაედო ზავი და მილეთი მოკავშირე მეგობრად ეცნო. ალიატეს მეფობისასვე მოუხდათ ლიდიელებს მიდიელებთან ომი. მიდიის მეფე კაიქსარმა, რომელმაც ქერქემიშის ბრძოლაში საბოლოოდ გაანადგურა ასურეთის იმპერია, 590 წელს ურარტუს შეუტია და დაიმორჩილა. შედეგად მიდიამ სამყაროში ყველაზე დიდი და ძლევამოსილი სამეფოს სახელი მოიხვეჭა. ძვ.წ 591 წელს კაიქსარის ლაშქარი მდინარე ჰალისს მოადგა, სადაც მას ლიდიელთა ჯარმა გადაუღობა გზა.
ლიდია–მიდიის 6 წლიანი ომის შესახებ, თითქმის ყველა იმდროინდელი წერილობითი ძეგლი მოგვითხრობს. ჰეროდოტეს მიხედვით 6 წლის მანძილზე 1 დღითაც არ შეწყვეტილა ბრძოლა, „ხან მიდიელები ძლევდნენ ლიდიელებს ხან კი პირიქით “. და აი 585 წლის 28 მაისს დადგა გადამწყვეტი დღე, რომელიც თალეს მილეთელმა ვარსკვლავებზე დაკვირვების შედეგად რამდენიმე წლისთ ადრე იწინასწარმეტყველა . „მეექვსე წელს, როდესაც შეეჯახნენ ერთმანეთს და ბრძოლა დაიწყო, მოხდა ისე, რომ უეცრად დღე ღამედ იქცა. მიდიელები მზეს აღმერთებდნენ და მზის სრულმა დაბნელებამ კაიქსარის ლაშქარში პანიკა გამოიწვია. მიდიელთა მეფემ ეს მოვლენა ღვთიურ ნიშნად მიიღო და ჯარს სასწრაფოდ იარაღის დაყრა უბრძანა , იგივე გააკეთეს არანაკლებ დაშინებულმა ლიდიელებმაც
ბრძოლა ლიდიელთათვის საპატიო ზავითდ ასრულდა და ქვეყვებმა მეგობრული ხელშეკრულება დინასტიური ქორწინებით გაამყარეს. ალიატეს ასული არიენისი კაიქსარეს ვაჟს ასტიაგს მიათხოვეს.
მიდიელებთან დადებული ზავით გადიდგულებული ლიდიელები ისევ ბერძნულ ქალაქებსა და მცირეაზიურ სამეფოებს შეესიენ. ეს წლები ლიდიური საგარეო პოლიტიკის აღზევების ხანად ითვლება და ალიატეს მემკვიდრის კროისოსის (ლიდ. კრავასოსი) მეფობას ემთხვევა.
მეფე კროისოსმა (კრავასოსმა) სულ რამდენიმე წელიწადში მთელი მცირე აზია შემოიმტკიცა. მან ერთნაირი წარმატებით დაიმორჩილა ეოლიელებიც და იონიელებიც (მათ შორის მილეთიც) ფრიგიელებიც და მიზიელებიც პაფლაგონიელებიც და ბითვინიელებიც კარიელებიც და პაფლიელებიც, ერთი სიტყვით, ლიკიელების და კილიკიელების გარდა მთელი მცირე აზია ლიდიელთა ხელში აღმოჩნდა.
დაპყრობილ ქალაქებში ლიდიელები ავრცელებდნენ საკუთრ ადათებს, კერძოდ ღვინის სმის ტრადიციულ წესს. ბრუნვაში იყო სარდეში მოჭრილი ოქროს მონეტები. მეფე კროისოსს მიზნად ქონდა ეგეოსის ზღვის ბერნული კუნძულების დაპყრობაც, თუმცა მას წინ დიდი, გადამწყვეტი ბრძოლები ელოდა.
მიდიის დამარცხებით შეგულიანებული სპარსეთის მეფე კიროსი მცირე აზიის..
: დასაპყრობად ემზადებოდა. კროისოსმა დასწრება არჩია. ძვ.წ 550 წელს მან სასაზღვრო მდინარე ჰალისი გადალახა და კაბადოკიაში შეიჭრა. კიროსის ლაშქართან ბრძოლა 4 წელი გაგრძელდა. თალესი წერს: „4 წელი ებრძოდნენ უგუნური ლიდიელები კიროსს მზის დაბნელების იმედით“, მაგრამ მზე არ დაბნელებულა და 546 წელს კროისოსი იძულებული შეიქნა დედაქალაქისკენ დაეხია, სადაც ის ბაბილონელების ეგვიპტელებისა და ლაკედემონელების ხარჯზე ჯარის შევსებას გეგმავდა, მაგრამ კიროსი მიუხვდა ჩანაფიქრს და სულ მოკლე ხანში სარდე ალყაში მოაქცია. კროსიოსს და ლიდიელებს ვერც ძველმა ხერხმა, თხრილში გაშვებული თბილი წყლის მოწამვლამ უშველა. (კიროსი კარიელებმა წინასწარ გააფრთხილეს). ვერ უშველა ქალაქს ვერც სამასმა ლიდიელმა ცხენოსანმა გადამწყვეტ ბრძოლაში სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე რომ იბრძოლა. სპარსელებმა სარდე აიღეს, დაუმარცხებელი მეფე კროისოსი კი დაატყვევეს და მოკლეს.
550–546წწ მსოფლიო ისტორიაში უმნიშვნელოვანესი წლებია ამ დროს სამუდამოდ შეწყვიტეს არსებობა მაშნდელი სამყაროს უძლიერესმა სახელმწიფოებმა: მიდიამ, ფრიგიამ, და ლიდიამ. მათთან ერთად ყველა იმ ერმა, რომელიც ამ ტერიტორიებზე ცხოვრობდა.
ყველა, ვინც თავს ლიდიელი უწოდა, სპარსებმა ქვეყნიდან გაასახლეს. მათი ძირითადი ნაწილი აპენინის ნახევარკუნძულზე გადასახლდა, სადაც მონაწილეობა მიიღო რომის რესპუბლიკის შექმნაში. თავად ლიდიამ კი სამუდამოდ შეწყვიტა არსებობა და იგი აქამემიანთა სპარსეთის ერთერთ პროვინციად იქცა.
ბოლო
446 წელს დამოუკიდებელი არსებობის 150–ე წლისთვი ლიდიისა და ლიდიელების ისტორია გაქრობით დასრულდა.

რელიგია და ტექსტები

ძველბერძენი ისტორიკოსი ნიკოლოზ დამასკოელი თავის „მსოფლიო ისტორიაში“ (შედგებოდა 144 წიგნისაგან) წერს:
„ლიდიელები ერთბაშად ყველა ღმერთს ცემდნენ თაყვანს,
ისინი ეთაყვანებოდნენ ასურელებისა და ეგვიპტელების ღმერთებს,
ხეთებისა და ტროელების,
კილიკიელებისა და ბერძნების,
იერუსალიმისა და ტვიროსის ღმერთებს“.
ლიდიელთა რწმენით ღმერთი იყო ერთი და ის სვამდა ღვინოს.
უძველესი ლიდიური წარწერები ბუსტროფედონებს წარმოადგენდნენ, თუმცა ზოგიერთი წარწერა მარჯვნიდან მარცხნივ იკითხება. შინაარსობრივად ეს წარწერები რამდენიმე ჯგუფად იყოფა, პირველ ჯგუფს ეკუთვნის საფლავის ქვებზე ამოკვეთილი ეპიტაფიები
მეორე ჯგუფის წარწერები იურიდიული ხასიათისაა
, ხოლო მესამე ჯგუფს შეადგენენ პოეტური ტექსტები.
სადღეისოდ სულ რამდენიმე პოეტური ტექსტია ნაპოვნი. ისინი იტალიის ლაციუმის პროვინციაში- ლიდიის განადგურების 30 წლის შემდეგაა დაწერილი. . გთავაზობთ მათ ავტორისეულ თარგმანს:
1 „ღმერთმა ასე ინება
დღეს შენ ხარ ჩემს სახლში მასპინძელი
ნუ დაგავიწყდება ვახშამზე ჩემი სადღეგრძელოს დალევა.“

2. „ღმერთმა ასე ინება
დღეს შენ ბარავ ჩემს ეზოს
ფრთხილად ბარე ჩემი გული სადღაც იქ მარხია“

3.„ღმერთმა ასე ინება
დღეს შენ უვლი ჩემს მკვდრებს
მოუარე მათ ჩემს დაბრუნებამდე.“

ბოლოთქმა
ეზეკიელ წინასწარმეტყველზე არაფერი ვიცი, მისი წინასწარმეტყველების გარდა.

[dilaadriano]

ტექსტს კარგად თუ წაიკითხავთ
ბევრ საგულისხმო დამთხვევას იპოვნით დღევანდელ საქართველოსთან

[ქევანა]

dilaadriano
ლუდის ქვეყანა ჩვენ ვართ?
რა კალამბურია არდა ლუდ–ად არ უნდა იწერებოდეს..

შეცდომაა,
ლიდია ხეთურ–ლუვიურ ოჯახში შედის (მაგათ ენათესავება) ა ხეთურ–ლუვიური ენა კიდე არ ჩამოჰგავს ქართულს
ტაკ შტო, ეს ყველაფერი ბლა ბლა ლეგენდაა, ჭორი

ანდა დაიცა, ლიდიის მითებს გადავამოწმებ გელოვანთან

[dilaadriano]

dilaadriano
ლუდის ქვეყანა ჩვენ ვართ?
რა კალამბურია არდა ლუდ–ად არ უნდა იწერებოდეს..

შეცდომაა,
ლიდია ხეთურ–ლუვიურ ოჯახში შედის (მაგათ ენათესავება) ა ხეთურ–ლუვიური ენა კიდე არ ჩამოჰგავს ქართულს
ტაკ შტო, ეს ყველაფერი ბლა ბლა ლეგენდაა, ჭორი

ანდა დაიცა, ლიდიის მითებს გადავამოწმებ გელოვანთან

აკი დავწერე დაკვირვებით წაიკითხეთ მეთქი.

ლიდიას ასურულად ლუდი ეწოდება
მათი ენა ხეთურ-ლუვიურ (ინდოევროპულ) ენებში შედის
"ქართული" ტექსტში არაა ნახსენები
და ვერც იქნებოდა ნახსენები
2500 წლისწინანდელ ამბებზე ვსაუბრობთ

აი გელოვანზე ხუმრობა კი მომეწონა

[ქევანა]

dilaadriano
კაი, მაშინ მითხარი რას გულისხმობ "საქართველოსთან ბევრ საგულისხმო დამთხვევა"-ში?

მერე რა თუ რაღაც ემთხვევა? თემა საქართველოს მეფეებზეა და სად ლიდია და სად ლიდიასთან მსგავსება? ან სად საქართველოსა და მის მეზობლებთან ურთიერთობაზე?

მე კი ვაღიარებ თუ რამე შემეშალა ან არ დავუკვირდი, მაგრამ ამხელა ცნობები რომ მოგყავს, ერთი კარგად მაინც ახსენი თემასთან რა შუაშია ჩემნაირი დაბნეულისთვის

[dilaadriano]

dilaadriano
კაი, მაშინ მითხარი რას გულისხმობ "საქართველოსთან ბევრ საგულისხმო დამთხვევა"-ში?

მერე რა თუ რაღაც ემთხვევა? თემა საქართველოს მეფეებზეა და სად ლიდია და სად ლიდიასთან მსგავსება? ან სად საქართველოსა და მის მეზობლებთან ურთიერთობაზე?

მე კი ვაღიარებ თუ რამე შემეშალა ან არ დავუკვირდი, მაგრამ ამხელა ცნობები რომ მოგყავს, ერთი კარგად მაინც ახსენი თემასთან რა შუაშია ჩემნაირი დაბნეულისთვის

ვგულისხმობ იმას
რომ
თემის სატაურია:
"საქართველოს ყველა მეფე"
არადა მეფეების ჩამონათვალი დიაოხის მეფეებიდან იწყება
ვერავინ დაადასტურებ მეცნიერულად რომ დიაოხი ქრთული სახელმწიფოი წარმონაქმნი იყო
თუ მაინცდამაინც იმაზე გავაკეთებთ აქცენტს
რომ
იქ ქართველთა წინაპარი ტომები ცხოვრობდნენ
რა დააშავა ურარტუმ
ტრაპიზონის იმპერიამ
ან ფრიგიამ (რომელსაც ასურელები მუშქების ქვეყანას უწოდებენ)?
(მუშქები - იგივე მესხები)
დიდი ფრიგიის შემადგენლობაში შედიოდა ლიდია
შემდეგ უკვე - პირიქით
ქართლის პირველი დედაქალაქი "მცხეთა" მესხების - იგივე ფრიგიელების დაარსებულია

ასე რომ
თუ დიაოხის მეფეები იყვნენ საქართველოს მეფეები
ამავე ლოგიკით ფრიგია-ლიდიის მეფეებიც ჩვენი ყოფილან
თან იმასაც თუ გავითვალისწინებთ
რომ კოლხები მცირე აზიის მთელ შავიზღვისპირეთში იყვნენ განსახლებულები....

ეს ნარკვევიც სწორედ იმათ ეძღვნება
ვინც საქართველოს ინდოეთიდან დაწყებული და აცტეკებით დამთავრებული
ყველგან ეძებს
უბრალოდ მათ ძველი სამშობლოს ძიებაში დავეხმარე