ქართული ხალხური სიმღერა, სჯა-ბაასი და ჩანაწერები პარამეტრები

[Didgoreli]

ფოლკლორის ცენტრის თემაში გაოფება გამომივიდოდა და ამიტომ აქ მაქვს ერთი კითხვა თუ შავი შაშვი დათა გუგუნავამ შექმნა , ეს იმას ნიშნავს , რომ შეიქმნა XIX საუკუნის მეორე ნახევარში ანუ ეს სიმღერა სულ რაღაც საუკუნენახევრისაა და უკვე არსებობს მისი იმერული ვარიანტი თუკი გურულის დაწერილი სიმღერის გადმოიმერულების ერთი ფაქტი არსებობს , მაშინ ალბათ დიდად სავარაუდოა , რომ გარკვეული რაოდენობა სიმღერებისა რომლებიც იმერულად იწოდება ( პატარა საყვარელო , აჰა სატრფო , შავი შაშვი და ა.შ. ) არის უბრალოდ გურული სიმღერების გამარტივებული ვარიანტები ?

[ვეშაპო]

siomani
მაგდენ ლაპარაკს გირჩევნია ლექციებზე იარო.
"ვსიო", მორჩა ოფები აღარ იყოს.

[ვეშაპო]

Didgoreli

გარკვეული რაოდენობა სიმღერებისა რომლებიც იმერულად იწოდება ( პატარა საყვარელო , აჰა სატრფო , შავი შაშვი და ა.შ. ) არის უბრალოდ გურული სიმღერების გამარტივებული ვარიანტები ?

რა თქმა უნდა, ისევე როგორც გურულებს აქვთ მეგრული, აჭარული, იმერული და ა.შ. სიმღერების გართულებული ვარიანტები.

P.S. ერთი რამის თქმა შეიძლება კიდევ.
არავინ იცის გუგუნავამ რა სახით შექმნა "შავი შაშვი" და იყო თუ არა ეს სიმღერა ისეთი რთული, როგორც ეხლაა.
ცნობილია, რომ გურული სიმღერის გართულება და გამშვენება ძირითადად ჩავლეიშვილიდან იწყება.

[siomani]

siomani
მაგდენ ლაპარაკს გირჩევნია ლექციებზე იარო.
"ვსიო", მორჩა ოფები აღარ იყოს.

ბოდიში! მასწავლებელო.

[N. R.]

N. R.

კი, იმიტომაც მღერიან სურებელები სუფთა ქვემო-იმერულ ნადურს.

არსებობს საინტერესო მოსაზრებები, რომლის გარკვევასაც პირადად ვაპირებ ამ საკითხთან დაკავშირებით.

ამ ეტაპზე მხოლოდ ერთ კოზირს გავხსნი, რომელიც კონკრეტულად ნადურს არა, თუმცა ამ კუთხეთა კავშირს კი ეხება:
მოგეხსენებათ ბატონი მალხაზის მიერ გამოცემულ იმერლების კასეტაში არის ერთი სიმღერა, ბახმაროზე, ცოლი რომ გაუუზნეურდა, ბახმაროში რომ წავიდა და ცხრა თვის თავზე შავი ბავშვი გაუჩინა და მოკლედ ამ სიმღერის სტრუქტურა აგებულია სამეტყველო და კრიმანჩულიანი მონაკვეთების მონაცვლეობაზე.

წინა ზაფხულს პირადად ჩავიწერე ვაკიჯვრელებისაგან სხვა და სხვა სიმღერები, რომელთა შორისაც ზუსტად იგივე აღნაგობის სიმღერა იყო, მხოლოდ ტექსტი რამდენადმე ინტერპრეტირებული და ჰანგი ცხადია ვიცანი. რომ ვუთხარი, რომ ეს იმერულ სიმღერად მაქვს მოსმენილი-თქო ასე მითხრეს რაის იმერული, ჩვენ ჩოხატაურლებისგან ჩამოვიტანეთო.

და ამას წინათ ჩოხატაურში ვიყავი, სადაც ვნახე ვინმე კალისტო რამიშვილის ლექსი, რომელიც წორედ ეს ტექსტი იყო, ანუ სურებელი კალისტო იყო ამ ტექსტის ავტორი და როგორც ერთ-ერთმა უხუცესმა მომღერალმა განმიმარტა სურებლები ხომ ყველაფერს სიმღერას შეუსაბამებდნენო, ასე უქნეს ამ სიმღერასაცო. და იქიდან გავრცელდაო.



არადა ერთ დროს მალხაზს სიამაყით განვუცხადე როგორ ვიპოვე ,,იმერული" სიმღერა ოზურგეთში ასე რომ ყველაფერი სერიოზულად გადასახედია



და კიდევ ერთი რამე მახსენდება, ერთხელ ქალბატონმა ნატო ზუმბაძემ მოგვიყვა, რომ კავკასიონის ქედს იქითა სოფლები დაუვლიათ ექსპედიციებით, და რაც უფრო მეტად უახლოვდებოდნენ საქართველოს, ბუნება მრავალფეროვნდებოდა და სიმღერა მრავალხმიანდებოდაო. ალბათ მეც ასეთი შეგრძნება დამეუფლება ამ ზაფხულში, როცა იმერეთის კიდურა (უწინდელი გურიის ტერიტორიების) სოფლებიდან სურების გზას რომ დავადგები

[ვეშაპო]

N. R.

ზუსტად იგივე აღნაგობის სიმღერა იყო, მხოლოდ ტექსტი რამდენადმე ინტერპრეტირებული და ჰანგი ცხადია ვიცანი.

ეს ხომ არა?:

ბრევალჟამიერს ვეძებდი

და ამას წინათ ჩოხატაურში ვიყავი, სადაც ვნახე ვინმე კალისტო რამიშვილის ლექსი, რომელიც წორედ ეს ტექსტი იყო, ანუ სურებელი კალისტო იყო ამ ტექსტის ავტორი და როგორც ერთ-ერთმა უხუცესმა მომღერალმა განმიმარტა სურებლები ხომ ყველაფერს სიმღერას შეუსაბამებდნენო, ასე უქნეს ამ სიმღერასაცო. და იქიდან გავრცელდაო.

ცნობილი ამბავია

ალბათ მეც ასეთი შეგრძნება დამეუფლება ამ ზაფხულში, როცა იმერეთის კიდურა (უწინდელი გურიის ტერიტორიების) სოფლებიდან სურების გზას რომ დავადგები

ხო, მაგრამ ქვემო იმერეთში, სამტრედიას და ვანს რომ თავი დავანებოთ, ქუთაისისკენ, ბაღდათისკენ, ხონისკენ იმავე ტიპის ნადურებია, რაც ვანში და სამტრედიაში.
გურულ და ქვემო-გურულ (ქობულეთურ) ნადურებს აბსოლუტურად სხვა მიხრილობა და წყობა აქვთ.

სხვათაშორის შენს მიერ დასახელებული ვაკიჯვარის გუნდიც ფრიად მარტივ სიმღერებს მღერის, გურულს, მაგრამ ძალიან მარტივს.

[siomani]

მე იმერულ სიმღერებში (გურულთან სიმღერებთან შედარებით) აკორდულად მარტივი (მაგრამ არც მთლად მასეა საქმე) ფიქსირებული მელოდია მხიბლავს. მეტი კანონზომიერება ჩანს ტექსტისა და მუსიკის ურთიერთობაში ანუ ორივეზე თანაბრადაა ყურადღება გამახვილებული. რაც შეეხება გურულს, ჩემთვის გურული სიმღერა ყველაზე საყვარელი "სფეროა" იმერულთან ერთად.

[N. R.]

ხო, მაგრამ ქვემო იმერეთში, სამტრედიას და ვანს რომ თავი დავანებოთ, ქუთაისისკენ, ბაღდათისკენ, ხონისკენ იმავე ტიპის ნადურებია, რაც ვანში და სამტრედიაში.
გურულ და ქვემო-გურულ (ქობულეთურ) ნადურებს აბსოლუტურად სხვა მიხრილობა და წყობა აქვთ.

სხვათაშორის შენს მიერ დასახელებული ვაკიჯვარის გუნდიც ფრიად მარტივ სიმღერებს მღერის, გურულს, მაგრამ ძალიან მარტივს.

ეგ ნადურების საკითხი ძალიან საინტერესოა. ერთი ფაქტია, რომ სურები ძალიან ორიგინალურია, ზოგად-გურულ ფოლკლორში განსხვავებული მიმართულებაა, როგორც ჩოხატაურული განსხვავდება ოზურგეთულისგან კიდევ იმაზე მეტად ორიგინალურია. სურების საკითხით სრიოზულად ვარ დაინტერესბული, და ყველა მაგ ნადურის შესახებ მაინტერესებს ინფორმაცია, ვის მიერაა ჩაწერილი, რომელ სოფელში და ა.შ. ასევე იმ გვარების შთამომავლობაა დასაძებნი, რომლებიც სუირებიდან იმერეთში გადავიდნენ. საერთოდ ამა თუ იმ კუთხის კვლევის დროს ვგონებ არაა ურიგო კარგად გაარკვიო თუ თავად რა შეხედულება აქვთ შესაბამისი კუთხის მომღერლებს და ზოგადად იქაურ მცხოვრებთ.
ეს საკითხი მართლა მაინტერესებს, და ისე არ ვარ რომ წინასწარ მქონდეს გადაწყვეტილი რომელ კუთხეს რას მივაკუთვნებ, მართლა მაინტერესებს, შეგიძლია მაგ ნადურების მუსიკალური მასალები მომაწოდო და მიმითითო ლიტერატურა სადაც არის განხილული?

რაც სეეხბა ვაკიჯვრელებს, არც თუ მარტივი სიმღერები აქვთ, რატომ ფიქრობ ეგრე?

[ვეშაპო]

როცა იმერეთის კიდურა (უწინდელი გურიის ტერიტორიების) სოფლებიდან სურების გზას რომ დავადგები

იმერეთის კიდურა სოფლები, რომელიც უწინ გურიას ეკუთვნოდა სამტრედიის რაიონის სოფლები, საჯავახო და ნოღაა.
ყუმური, დუცხუნი და ვანის რაიონის ზემო სოფლები იმერეთის სამეფოს ეკუთვნოდა.

სხვათაშორის აღსანიშნავია ისიც, რომ სურებელებს ზამთარში მიმოსვლა სწორედ ვანთან ქონდათ, ვინაიდან გზა არ იყო გურიისკენ დიდთოვლობის გამო.

შეგიძლია მაგ ნადურების მუსიკალური მასალები მომაწოდო

მუსიკალუირი მასალა მაქვს, სამტრედიის ნადური არ მაქვს მხოლოდ, თუმცა ყველა აკადემიური ანსამბლი მაგ ნადურს მღერის და შეგიძლია შეადარო მაინც.
ბაღდათის უნდა მქონდეს და ვნახავ.

მიმითითო ლიტერატურა სადაც არის განხილული?

განხილული რომ იყოს სადმე, არ ვიცი, უფრო პირადი დაკვირვების საფუძველზე ვამბობ.

რაც სეეხბა ვაკიჯვრელებს, არც თუ მარტივი სიმღერები აქვთ, რატომ ფიქრობ ეგრე?

მაქვს კაცო მაგათი ჩანაწერები, თანაც კაი ბლომად და მაგიზა ვიძახი.

[N. R.]

იმერეთის კიდურა სოფლები, რომელიც უწინ გურიას ეკუთვნოდა სამტრედიის რაიონის სოფლები, საჯავახო და ნოღაა.
ყუმური, დუცხუნი და ვანის რაიონის ზემო სოფლები იმერეთის სამეფოს ეკუთვნოდა.

სხვათაშორის აღსანიშნავია ისიც, რომ სურებელებს ზამთარში მიმოსვლა სწორედ ვანთან ქონდათ, ვინაიდან გზა არ იყო გურიისკენ დიდთოვლობის გამო.

აი ეს საინტერესოა. კონკრეტული რა მასალები არსებობს მათ ურთიერთობაზე?

მუსიკალუირი მასალა მაქვს, სამტრედიის ნადური არ მაქვს მხოლოდ, თუმცა ყველა აკადემიური ანსამბლი მაგ ნადურს მღერის და შეგიძლია შეადარო მაინც.
ბაღდათის უნდა მქონდეს და ვნახავ.
განხილული რომ იყოს სადმე, არ ვიცი, უფრო პირადი დაკვირვების საფუძველზე ვამბობ.

იქნებ მომაწოდო რა რასაც ნახავ, მაინტერესებს შედარება

დაწერილი არ მახსოვს რომ სადმე იყოს თუმცა გადახედვა უნდა, ნადურებზე საკმაოდ ბევრს დაუწერია, და იქნებ სადმე რამე იყოს მაგათ შედარებაზე

[ვეშაპო]

N. R.

კონკრეტული რა მასალები არსებობს მათ ურთიერთობაზე?

ზეპირსიტყვიერი.

გეორგიკაში როცა ვიყავი მაშინაც ყვებოდნენ სურებელები.

თან ერთერთი გეორგიკელი, რატი ჯულაყიძე ყუმურიდან იყო, ბიძამისები სწორედ იმ ცნობილი ნადურის შემსრულებლები იყვნენ (სამწუხაროდ ერთერთი გარდაცვლილა) ისინიც გვეუბნებოდნენ ჩვენთან აქვთ ხშირი ურთიერთობაო.
ფაქტიურად გორის გადაღმა სურებია.

ერთი შემთხვევა მახსენდება კიდევ, ერთხელ მეგობართან ვიყავი დაბლაციხეში (ჩოხატაურის რაიონი) ხოდა ვზივართ და ვუყურებ მოდის თხა და ბაწარს გავაყოლე თვალი მოყვება კაცი, რომელსაც ეს თხა ფეხზე ყავს გამობმული.
ეგეთი რამე პირველად ვნახე.
ხოდა ეს, ჩემი მეგობრის ბაბუა ეკითხება, საიდან მოდიხარო, იმანაც სურებიდანო და ამას ენა ჩაუვარდა, შარშან გამოდი სახლიდანო?
თხა უნდა გავყიდო ჩოხატაურშიო, ამანაც ვანისკენ ვერ გადაიყვანე კაცო, ამ სიშორეზე რომ მოდიოდიო?
ეს ისე, არაფრის დამამტკიცებელია, თუმცა მაინც საგულისხმოა.

N. R.

იქნებ მომაწოდო რა რასაც ნახავ, მაინტერესებს შედარება

მაიაკოვსკის (ბაღდათის) ნადური

სამტრედიის და ხონის ნადური - ასრ. სამტრედიის რაიონის თვითმოქმედი ანსამბლი სერგო მუქერიას ხელმძღვანელობით

[ზარნაშო]

ბუნებას დიდი როლი აქვს, მაგრამ მარტო ეს არაა. აქ სარწმუნოება, გენეტიკა, სოცილაური ყოფა, ისტორია და ბევრი რამე თამაშობს როლს. ვეშაპოს ტიბეტელების არ იყოს
მიხეილ ქავთარაძემ თქვა, ლილეო ალილუიას სვანური ვარიანტიაო. ჯერ ერთი, ალილუიას ბუდისტები თუ ლამაისტები არ იმღერებდნენ; მეორეც, სვანი უნდა იყო ეგრე რომ იმღერო.

ფუ, შემეშალა! მიხეილ ქავთარაძე ღმერთმა აცხონოს, მისი გასვენებიდან რომ გამომაბუნძულეს, იმიტომ გამახსენდა ალბათ მიხეილ ქურდიანი უნდა მეთქვა.

ართი ვარდი

არა.
მარტო ხმა არის.
მაგას რუსულად "გორლოვოე პენიე" ქვია და მონღოლოიდების ფოლკლორისთვის დამახასიათებელია.
ერთდროულად 2 ხმას უშვებენ.

ეგრე Didgoreliც უშვებს ორ ხმას. ვურჩიეთ, ცოტა იმუშავე, ერთი-ორი ხმა კიდევ დაამატე და ანსამბლი ჩამოაყალიბეო

ეს ეტყობა შორი-შორ რო აქვთ სახლები და ყანები, გადაუძახებდნენ ხოლმე არა? კახეტში ისე ახლო მახლოა სახლები, ჩურჩულიც კი ისმის. ათანო უუუ და ასე შემდეგ.

გაიხარე საინტერესოა.

არ გამახსენო, რომ დავაცემინებ, მეზობელი სიცოცხლეს მეუბნება

[გიორგუნა_1888]

რაჭული სიმღერები არ შეიძლება რომ დადოთ რაც შეიძლება ბევრიი??

[qarcivadze]

მოკლედ, გურულებს მაგრად პარავენ სიმღერებს

[ვეშაპო]

qarcivadze

მოკლედ, გურულებს მაგრად პარავენ სიმღერებს

ანზორს აღარ მოაყოლოთ, როგორ მოიპარეს გიგომ და მისმა ძმაკაცებმა ალიფაშა აჭარიდან.

[qarcivadze]

ვეშაპო

ანზორს აღარ მოაყოლოთ, როგორ მოიპარეს გიგომ და მისმა ძმაკაცებმა ალიფაშა აჭარიდან.

ეგ ვიცით,მარა იმ აჭარლებმა გურულ მელოდიაზე(ხელხვავის) დაწერეს ეს სიმღერა(აჭარიდან კი წამოიღეს,მარა აჭარლები იყვნენ თუ არა ეგ საკითხავია)

რაც შეეხება მითვისებას, იმერლები ბევრ გურულ სიმღერას იბრალებენ

[ვეშაპო]

qarcivadze

აჭარლებმა გურულ მელოდიაზე(ხელხვავის) დაწერეს ეს სიმღერა

აჭარლებსაც აქვთ ეგ ხელხვავი.
შენ გგონია სიმინდის ფურჩქვნა, მარტო გურულებმა იცოდნენ?

რაც შეეხება მითვისებას, იმერლები ბევრ გურულ სიმღერას იბრალებენ

მაგალითად? (ოღონდ ბევრი უნდა დაწერო )

გურულებს ბევრი სიმღერები აქვთ წაღებული სხვა კუთხეებიდან და გადამუშავებული.

ხასანბეგურა, ხელხვავი, ოისა, მაყრული (თუმცა ამ უკანასკნელს ზრდილობისთვის, მაინც მიუთითეს, რომ აჭარულია ), ჩემო ნათლიდედაო (იგივე ლალე), კუჩხი ბედინერი და ა.შ.

იმერლები რას მღერიან გურულს, რომელსაც იბრალებენ, რომ გურულებმა წაიღეს იმრეთიდან?
რაღაც არა მსმენია.

[qarcivadze]

იმერლები რას მღერიან გურულს

იგივე ნ.რ.-ის და დიდგორელის ნახსენები სიმღერები
მაგაზე ადრეც ბევრჯერ მითქვამს და მეზარება სულ ერთი და იგივე საუბარი


თუ ასე იპარავდა აი გურულები სიმღერებს სხვებისგან, იმ "სხვებს" რატომ არ შემორჩათ ისეთი მაგარი სიმღერები როგორიც გურულებს?

[ვეშაპო]

qarcivadze

მაგაზე ადრეც ბევრჯერ მითქვამს და მეზარება სულ ერთი და იგივე საუბარი

არა, მაინც, მაინც?
ეგრე მარტივად ვერ დამისხლტები, რაღაც გაურკვეველი და მითიური პოსტებისკენ ხელის გაშვერით.

მე ნაღდად არა მგონია, რომ იმერელმა გურულ სიმღერაზე ეგ თქვას, ჩვენი სიმღერაა და გურულებმა წაიღეს ჩვენგანო.

არის სიმღერები, რომლის წარმოშობას ვერ გაარკვევ, რომელი კუთხიდან მომდინარეობს.
მაგალითად - იგივე გურული მაყრული (დღეს რომ იერიშს ეძახიან), კუჩხი ბედინერი, იმერული მაყრული, ლეჩხუმური მაყრული, სვანური მაყრული და აჭარული დელი-დელა მაყრული ერთი და იგივე სიმღერაა, რომლის წარმომავლობას ნამდვილად ვერ დაადგენ, პირველად რომელ კუთხეში შეიქმნა.
გუშინ მე და ნინიკო ვარჩევდით მაგ საკითხებს სკაიპში.

მე ზემოთ სიმღერები რომ ჩამოგითვალე, მაგათ ნამდვილად აჭარული ფესვები აქვთ ლალეს და კუჩხი ბედინერის გარდა. ნუ ხასანბაგურაზე საერთოდ ავტორიც ცნობილია, თვითონ ხასანბეგი.

ეგრე ძალიან გაგიჭირდება, მაგალითის მოყვანა რომელ გურულ სიმღერას (ოღონდ ნაღდად გურულს, რომელზედაც ცნობილია, რომ გურულია ნამდვილად) იბრალებენ იმერლები.
და თუ მაინც დაასახელებ, ბევრი ნამდვილად ვერ იქნება.

იმაზე არ ვდავობ, რომ მუსიკალური აზროვნებით გურულები ყველა სხვა კუთხის ხალხზე მაღლა დგას.

[qarcivadze]

ვეშაპო

ეგრე მარტივად ვერ დამისხლტები, რაღაც გაურკვეველი და მითიური პოსტებისკენ ხელის გაშვერით.

არც ერთ საკითხს არ დავსხლტომივარ აქამდე და არც ახლაა გამონაკლისი, საკმაოდ გარკვევით ვთქვი რამდენიმე(ნ.რ.-ის და დიდგორელის ჩამოთვლილი) სიმღერა და ადრეც სხვა ფორუმებშიც მიკამათია. უბრალოდ მეზარება აქ ერთსა და იმავეზე კამათი და ამდენი პოსტვა.
პირადად ჯობია მაგ საკითხზე საუბარი